________________
૨. વિચિત્ર દેહાકૃતિ અને કારમી વેદના
(નામકર્મ અને અશાતા વેદનીય)
પૃથ્વીલોકને પાવન કરતા ભગવાન સદેહે વિચરી રહ્યા હતા. સાથે તેમના પટ્ટશિષ્ય ઇન્દ્રભૂતિ અને અન્ય મુનિઓ હતા. સંજોગોની અનુકૂળતા જોઈને મૃગાવતી નગરીની બહાર આવેલા ઉદ્યાનમાં સાધુગણે આશ્રય કર્યો. મૃગાવતી નગરીમાં ધર્મની ધારા વહેવા લાગી અને સૌ પ્રજાજનો તેમાં સ્નાન કરી પાવન થઇ રહ્યા હતા.
સવાર-સાંજ ઇન્દ્રભૂતિ ગોચરી માટે નીકળતા હતા અને નિર્દોષ આહાર-પાણીનો જ્યાં જોગ હોય ત્યાંની આવશ્યક ચીજવસ્તુઓ સ્વીકારતા હતા. મધુકરી એકત્રિત કરીને ઇન્દ્રભૂતિ નગરીમાંથી પાછા ફરી રહ્યા હતા ત્યાં તેમણે એક અતિ વૃદ્ધ અને અંધ કોઢિયાને જોયો. ડગુમગુ ડગુમગુ થતો તે ચાલતો હતો. હાથમાં ભીખની ખાલી હાંડલી હતી. રોગગ્રસ્ત શરીરને ઢાંકતું વસ્ત્ર પણ જીર્ણ-શીર્ણ થઈ ગયેલું હતું. મુખ અને નાકમાંથી કફનો સ્ત્રાવ થતો હતો અને તેને લીધે મોં ઉપર માખીઓ બણબણતી હતી. ભિક્ષુકની આ વેદનાપૂર્ણ અવસ્થા જોઈ ઇન્દ્રભૂતિ ક્ષુબ્ધ થઈ ગયા. ઉપવનમાં આવી ભગવાન સમક્ષ ગોચરીનાં પાત્રો મૂકતાં તેમણે કહ્યું
પ્રભુ આજે મેં એવા દુઃખી અને રોગી માણસને જોયો જેના જેવું જગતમાં બીજું કોઈ દુઃખી નહિ હોય.”
ભગવાને કંઈ ઉતર ન આપ્યો તેથી ઇન્દ્રભૂતિએ તેમની સામે જોયું તો ભગવાન દૂર-દૂર કંઈ જોઈ રહ્યા હોય તેમ લાગ્યું. તેમણે થોડીક વાર રહીને કહ્યું,
જગતમાં દુઃખનો કંઈ પાર નથી પણ કરુણા એ છે કે માણસ દુઃખના ડુંગર ખોદીને સુખ કાઢવા મથે છે. ઇન્દ્રભૂતિ તારે ખરા રોગી
૯૪
