________________
૫૦.
કર્મવાદનાં રહસ્યો પાપનો અનુબંધ અવશ્ય તૂટવાનો. શારીરિક, માનસિક અને ભાવાત્મક ત્રણેય પ્રકારે પુરુષાર્થ કરવાની તક મનુષ્ય-ભવમાં આપણા હાથમાં છે. તે તક સરી જાય તે પહેલાં જાગી જઈએ.
આ છે અનુબંધની મહત્તા. કર્મ તો નિત્ય પ્રત્યેક પળે બંધાતાં જ રહે છે પણ આપણે એટલું કરીએ કે તેનો અનુબંધ તો પુણ્યનો જ પડે. આ કામ સરળ નથી પણ જીવ જો જાગી જાય તો તેના માટે સંસારમાં કંઈ અશક્ય પણ નથી. કર્મના બંધનો આધાર મોટે ભાગે મન-વચન અને કાયાના યોગ અને પ્રવૃત્તિ ઉપર રહે છે જ્યારે અનુબંધનો આધાર મનુષ્યના ભાવજગત સાથે છે. આ ભાવજગત જીવની રુચિ અને અરુચિનું જગત છે. જીવના સંસ્કારોનું જગત છે. જો ભાવ સારો હોય તો પુણ્યનો અનુબંધ પડે. પ્રવૃત્તિ ગમે એટલી સારી હોય કે સારી દેખાતી હોય પણ ભાવ અશુભ હોય તો પાપનો જ અનુબંધ પડે. જે સમકિતી હોય તેને નિયમો પુણ્યનો જ અનુબંધ પડે.
સંજોગોવશાત્ પાપની-અધર્મની કે અનિષ્ટ પ્રવૃત્તિ કરવી પડે પણ તે કરતી વખતે જીવના મનમાં તેનો ડંખ રહે, પસ્તાવો રહે, હૃદય કકળી ઊઠતું હોય તો કર્મનો બંધ પાપનો પડવા છતાંય અનુબંધ પુણ્યનો પડવાનો. બીજી બાજુ ગમે તેવી સારી પ્રવૃતિ કરતા હોઈએ કે લોકોને એમ લાગતું હોય, સંસારમાં એની પ્રશંસા થતી હોય પણ અંતઃકરણના ભાવ અશુભ કે અશુદ્ધ હોય તો છેવટે અનુબંધ તો પાપનો જ પડીને રહેવાનો.
જગત આખાને છેતરી શકાય પણ કર્મસત્તાને કોઈ છેતરી શકતું નથી. અનુબંધને સંબંધ ભાવજગત સાથે છે અને અંતરના ભાવો માપવા માટે કોઈ થર્મોમિટર કે બૅરોમિટર શોધાયું નથી. અંતરના ભાવો તો આપણે જ જાણીએ. આપણને તો અવશ્ય ખબર હોય છે કે આપણે કયાં ઊભા છીએ! અંદરથી શુભ ભાવમાં રમીએ છીએ કે અશુભ ભાવમાં? જેનું દિલ કરુણા, પરોપકાર, અહિંસા, સત્ય, પ્રામાણિકતા, પરમાર્થ ઇત્યાદિ ભાવોથી ભરાયેલું હોય તેનો કર્મનો બંધ ગમે તે પડે પણ અનુબંધ
