________________
૬૫
કર્મ ભોગવવાની કળા જરૂર છે. પુણ્યકર્મનો ઉદય માણસે મમતા વિના ભોગવી લેવો જેથી આ બધાં અનિષ્ટોથી જીવ બચી જાય. પુષ્ય ભોગવવાની ના નથી. પણ તે મમતા વિના ભોગવવું જેથી અભિમાન ન થાય અને માણસ મત્ત-પ્રમત્ત બની જઈને પુણ્યના ઉદય સમયે પાપનું ઉપાર્જન ન કરી બેસે. પુણ્યનો ઉદય પ્રવર્તે ત્યારે તેને સાધી લેવો અને વધારે ઉદાત્ત કાર્યો કરી શુભ કર્મોનું ઉપાર્જન કરી લેવું જેથી આગળ ઉપર ફરીથી સુખ-સમૃદ્ધિ મળતાં રહે અને જીવ ભવોભવના પ્રગતિનાં સોપાન ચઢતો રહે જેમ શાણો માણસ સમૃદ્ધિના દિવસોમાં બચત કરી લે અને તેનું એવું મૂડીરોકાણ કરી લે છે તેને આગળ ઉપર કામ આવે.
પાપકર્મનો ઉદય આવે છે ત્યારે ચારેય બાજુથી દુઃખ પડે છે, અપમાન થાય છે, નિષ્ફળતાઓ મળે છે, પોતાના સ્વજનો પણ વિશ્વાસઘાત કરે છે અને જીવને ઘણી પીડા થાય છે. આવે વખતે માણસ હતાશ-પરેશાન થઈ જાય છે, રો-કકળ કરે છે, લોકોને ગાળો ભાડે છે, તેમનું ભૂંડું ચિંતવે છે, તેમને વગોવે છે - આ બધાંને પરિણામે જીવ પોતાના ભાવો બગાડી મૂકે છે જેથી પ્રવૃત્તિ અવળી થાય છે અને વળી પાપકર્મનો બંધ પડે છે. આ પાપકર્મ ઉદયમાં આવતાં ફરીથી દુઃખ દારિદ્ર ઊભું થાય છે અને દુઃખની પરંપરા સર્જાતી જાય છે. પાપકર્મના ઉદય વખતે જો માણસ જાગ્રત હોય તો તે અન્યને દોષ દેવાનું ટાળી પોતાનાં જ કર્મોનો વિચાર કરે. તે સમજી જાય કે મારું કોઈએ બગાડયું નથી, જે બગડ્યું છે તે મારા કર્મોને લીધે જ. બીજાઓ તો મારાં પાપકર્મના ઉદયમાં માત્ર નિમિત્ત છે; તેમને શું દોષ દેવો? મેં પૂર્વે પાપકર્મોનું ઉપાર્જન કર્યું હતું જે હવે સામે આવીને ઊભાં છે એટલે કોઈને દોષ દેવાનો અર્થ નથી. આવા સમયે જીવે સમતાથી, શાંતિથી પાપકર્મોનો ઉદય વેઠી લેવો જોઈએ જેથી વળી પાપકર્મોની પરંપરા ન સર્જાય. પાપકર્મ પણ પોતાનો પ્રભાવ બતાવીને છેવટે ખરી જ પડવાનું છે માટે જીવે ધીરજ રાખીને ધર્મમાં ચિત્ત પરોવી પોતાની પ્રવૃત્તિ કરતા રહેવી. દેવ-ગુરુની ભકિત કરવાથી પોતાના ભાવોમાં જે
