________________
કર્મના ઉદયનો સમય અને સ્વરૂપ
૩૧
ખૂબ તીવ્ર રસથી બાંધેલાં ગાઢ કર્મ અને ઉદયાવલિકામાં પ્રવેશેલાં કર્મ સિવાય, બાકી બધાં કર્મોમાં ફેરફારનો અવકાશ છે.
આ ફેરફાર બન્ને દિશામાં થઈ શકે છે. સુખ-શાંતિ આપનારાં કર્મો ધીમે ધીમે દુઃખ અને અશાંતિ આપનારાં કર્મો બની જાય. એ જ રીતે અશાંતિ આપવા નિર્માણ થયેલું કર્મ, શાન્તિ આપનાર કર્મ સાથે ભળી જાય અને પોતાની અસર ગુમાવી બેસે. એવી જ રીતે કર્મને કારણે આપણે તીવ્ર વેદના-શારીરિક કે માનસિક-ભોગવવાની હોય તે ઉદયમાં આવે ત્યારે અલ્પ વેદના આપનાર પણ નીવડે. જે કર્મની અલ્પ અસર થવાની હોય તેની ઉદયકાળે ખૂબ વધારે અને પ્રગાઢ અસર પણ પ્રવર્તે.
કર્મ જ્યાં સુધી ઉદયમાં ન આવે ત્યાં સુધી સત્તામાં રહેલું કહેવાય છે અને એવાં કર્મો ઉપર સારા શુભ ભાવો, સારાં કાર્યો, શુદ્ધ ભાવથી કરાતો ધર્મ, જ્ઞાનની આરાધના, એક ચિત્તથી કરાતું ધ્યાન, દેવદર્શન, દયા, દાન, અનુકંપા, જપ-તપ સૌની અસર પડે છે. તેથી તો દરેક ધર્મમાં વિવિધ અનુષ્ઠાનોનું આયોજન ધર્મપુરુષોએ કર્યું છે. પણ એમાં ભાવ બહુ મહત્ત્વનો છે એ વાત ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાની છે. જ્યારે સામાન્ય આચાર-વિચાર કે ધર્મનાં અનુષ્ઠાનોમાં ભાવની ખામી દેખાય છે. ભાવમાં તાકાત છે એટલી ક્રિયામાં નથી. આજે જે ધર્મક્રિયાઓ થાય છે તે મોટે ભાગે ભાવશૂન્ય કે અલ્પભાવથી થાય છે તેથી તેનો લાભ ઘણો ઓછો મળે છે. બાંધેલાં કર્મોમાં પરિવર્તન લાવવા માટે ધ્યાન ખૂબ અસરકારક છે પણ તે ધર્મધ્યાન હોવું · જોઈએ, નહીં કે અત્યારનાં પ્રચલિત ભૌતિક ધ્યાનો.
આમ, કર્મ વિષે પ્રવર્તતી આ બે મોટી ગેરસમજો દૂર થઈ જાય તો પછી કર્મની વ્યવસ્થામાં કંઇ ગરબડ નહીં લાગે અને પુરુષાર્થ કરવા માટે આપણને યોગ્ય દિશા મળી રહેશે.
