________________
૧૯
સૌથી ભિન્ન અને વિશિષ્ટ કર્મસિદ્ધાંત સંસારમાંથી મુક્ત થવાનો માર્ગ બતાવે છે. જૈનમત પ્રમાણે આ સંસારનું શાસન કરનાર, સંચાલન કરનાર, સૃષ્ટિને બનાવનાર અને તેનો નાશ કરનાર કોઈ સત્તાનું અસ્તિત્વ નથી. દરેક જીવમાં-આત્મામાં ભગવાન બનવાની ક્ષમતા રહેલી છે. જેમને આપણે ભગવાન તરીકે માનીએ છીએ તેઓ પણ એક સમયે આપણા જેવા જ હતા પણ પ્રચંડ પુરુષાર્થ કરી, કર્મોનો વિચ્છેદ કરી તેઓ મુક્ત થઈ ગયા અને તે માટેનો માર્ગ બતાવતા ગયા. વળી, આ માર્ગ ઉપર તેઓ પોતે ચાલ્યા હતા તેથી આપણને પણ એ માર્ગ ઉપર ચાલવામાં વધારે વિશ્વાસ રહે છે. જૈનો ભગવાનનું પૂજનઅર્ચન-વંદન ઇત્યાદિ કરે છે પણ તે એટલા માટે નહીં કે ભગવાન કંઈ કૃપા કરી સંકટમાંથી તારી લેશે. ભગવાને તરવાનો-બચવાનો માર્ગ બતાવ્યો છે માટે તેના બહુમાન તરીકે તેની ભક્તિ કરવાની છે. જેથી આપણને તે માર્ગ ઉપર ચાલવાનું બળ મળી રહે અને તેની સતત સ્મૃતિ રહે.
આમ, જૈનદર્શન, અન્ય ધર્મો કરતાં ભગવાનના સ્વરૂપ વિશે તદ્દન જુદું પડી જાય છે અને તેથી પણ તેનો કર્મવાદ બધા કરતાં જુદો અને - તર્કબદ્ધ રહે છે. અન્ય ધર્મોએ ભગવાનને, ગમે તેમ કરી શકવા સમર્થ, ગમે તે ન કરવા માટે પણ સમર્થ અને ગમે તો કોઈ અન્ય રીતે કરવા પણ સમર્થ ગણ્યો છે તેથી તેને કર્મસત્તાની ઉપર મૂકવો પડે છે. આવા ભગવાનની કૃપા થાય તો કર્મની સત્તામાં તે હસ્તક્ષેપ કરી શકે અને કર્મ ટકારેલી સજામાં વધારો-ઘટાડો કરી શકે અને તે માફ પણ કરી શકે. જૈનદર્શનને આવા પ્રકારનો કોઈ ભગવાન સ્વીકાર્ય નથી અને તેથી કર્મવાદના તેના ચિંતનમાં કયાંય નબળી કડી રહેતી નથી. મજાની વાત તો એ છે કે જૈનદર્શને ભગવાન અને કર્મ બંનેને સાથે રાખ્યા છતાંય તેમની વચ્ચે ક્યાંય પરસ્પર વિરોધ રહેતો નથી; ઊલટાનું તેનું ચિંતન પરસ્પરને પુષ્ટ કરે છે. ભગવાનનું સ્વરૂપ અને કર્મની વ્યવસ્થા આ બંનેને યર્થાથ આ રીતે સમજવાથી સુખ-શાંતિ અને સમૃદ્ધિનો માર્ગ વધારે સ્પષ્ટ અને સુરેખ થઈ જાય છે. આમ, મૂળથી જ જૈન દર્શનનો કર્મસિદ્ધાંત અલગ પડી જાય છે. અને ત્યાં જ એનું બળ છે. આ કારણથી તો જૈન
