________________
કર્મવાદનાં રહસ્યો મર્યાદામાં આવી જાય છે. જીવની પોતાની ભાવજગત પ્રતિની જાગરૂકતા, પ્રવૃત્તિ ઉપરનો સંયમ અને મન-વચન-કાયાના યોગોની અલ્પતા – આ બધાંનો કર્મના પરમાણુઓના ગ્રહણ ઉપર ઘણો પ્રભાવ પડે છે. સુરુચિ, કષાયથી અલ્પ રંજિત ભાવો, અલ્પ યોગો, વિવેકબુદ્ધિ અને પૂર્ણ જાગરુકતાવાળો જીવ બહુ ઓછા પ્રમાણમાં કર્મ બાંધે છે. અને જે બાંધે છે તે પણ મોટે ભાગે સુખદ હોય છે.
જો પારિભાષિક શબ્દોમાં કહીએ તો કર્મબંધના મુખ્ય હેતુઓ મિથ્યાત્વ, અવિરતી, કષાય, યોગ અને પ્રમત્ત અવસ્થા છે.
વળી જૈન ધર્મે ક્ત પ્રવૃત્તિને કે કાર્યને કર્મબંધનું કારણ નથી માન્યું. આપણે કોઈ કાર્ય ન કરીએ પણ બીજા પાસે તે કરાવીએ તો પણ કર્મનો બંધ પડે જ. જેમ કોઈની હત્યા આપણે ન કરીએ પણ કોઈની પાસે કરાવીએ તો પણ કાયદો આપણને જવા ન દે તેવું કર્મની બાબતમાં છે. બંધની આ વાત આટલેથી અટકતી નથી. અરે, કોઈ કંઈ કરતું હોય તેમાં સૂર પુરાવીએ, તેની પ્રશંસા કરીએ તો પણ આપણા ઉપર કર્મનો બંધ પડે. આમ, કર્મ કે ક્રિયાનું કરવું, કરાવવું અને અનુમોદવું એ ત્રણેય કર્મબંધનાં કારણો છે. માટે જ્ઞાની પુરુષોએ ખોટું કરવાથી, કરાવવાથી કે તેની અનુમોદના કરવાથી પણ દૂર રહેવા જણાવ્યું છે. જૈન ધર્મની આ વાત પણ વિશિષ્ટ છે.
કર્મવાદને યથાર્થ રીતે સમજવા માટે આપણે ઈશ્વરના સ્વરૂપ વિશે પણ વિચાર કરવો રહ્યો. જો આ બાબત આપણે સ્પષ્ટ ન હોઈએ તોપણ કર્મને સમજવામાં આપણે ભૂલ કરી બેસીએ કે ક્યાંક ભળતી ભ્રામક માન્યતાઓમાં ફસાઈ જઈએ. આ કારણથી પણ ઘણા લોકોની કર્મવાદમાંથી શ્રદ્ધા ઊઠી જાય છે.
જૈન કર્મવાદ અન્ય કર્મસિદ્ધાંતોથી અલગ પડી જાય છે અને પરિપૂર્ણ લાગે છે તેનું કારણ ભગવાન વિશેના તેના સ્પષ્ટ ખ્યાલો, તેની યથાર્થતા અને ક્ષમતા વિષેની પૂર્ણ સમજણ. જૈન દર્શને ભગવાનનો સ્વીકાર કર્યો છે. પણ તે વિશ્વના સર્જક તરીકે નહીં. જૈનમતે ભગવાન દૃર્શક છે. તે
