________________
તા. ૧૬-૪-૧૯૪૦
જેન યુગ.
નાવડીને તરતી રાખવાના માર્ગો
કોન્ફરન્સનું નાવ ભર-| લેખક-શ્રીયુત મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીઆ. | નથી અનેક પ્રશ્નોને સમષ્ટિ દરિયે છે તેનાં કારણે આપણે બી. એ. એલએલ.બી; સેલિસિટર એન્ડનેટરી પબ્લિક. રૂપે મળીને નિકાલ કરવાની વિચારી ગયાં. કેન્ફરન્સનું
જનરલ સેક્રેટરી, શ્રી જેન વેતામ્બર કોન્ફરન્સ. | જરૂર છે, તો ગમે તે નામે અધિવેશન શકય નથી અથવા
| મળાય તે જૂદી વાત છે પણ થઈ શકતું નથી એ એકજ બાબત ઉપર આપણે કેંદ્ર મળ્યા વગર સમાજશરીરને લાગુ પડેલે રોગ જશે નહિ કરીએ તે કેન્ફરન્સનું નાવ અત્યારે ભરદરિયે કહી શકાય. એમ જરૂર જણાય છે.
દરિયામાં નાવ હોય તેમાં કાંઈ ગભરાવાનું કારણ નથી. વિચારકોની સાથે અનેક વખત ચર્ચા કરતાં જણાયું છે દરેક નાવ ને દરિયામાં રહેવાનું હોય છે એ તે એને કે સર્વ કેાઈ કોન્ફરન્સની જરૂરીઆત સ્વીકારે છે, એના જાતિય ધર્મ છે. વાત એ છે કે નાવ દરિયામાં છે ત્યાંથી અધિશનની આવશ્યકતાં કબૂલ કરે છે, એમાં સક્રિયતા કાંઠે લાવી શકાશે કે એ દરિયામાં અટવાઈ અફળાઈ નામશેષ લાવવાની વાતને કે આપે છે. હવે એમાં અગવડ કમાં થઈ જશે. આનો જવાબ સહેલે છે અને મુશ્કેલ બને છે. આવે છે તે જોઈએ..
પ્રથમ પ્રશ્ન એ છે કે આપણે એ નાવની જરૂરીઆત છે. કેન્ફરન્સની સંસ્થા પાશ્ચાત્ય નવયુગની સંસ્થાને ધારણું ખરી? આપણને એમ લાગ્યું છે કે આપણુ અનેકવિધ પર રચાયેલી છે, એની નજર હમેશા રાષ્ટ્રિય મહાસભા સામાજિક પ્રશ્નો છાવટ માગે છે, ઉકેલ માગે છે, દીર્ધ
લે માગ છે, દી (ઇડીયન નેશનલ કોંગ્રેસ) તરફ રહી છે, એના બંધારણમાં
મત વિચારણું માગે છે, પ્રખર નિર્ણય માગે છે.
બહુમતવાદનું તત્વ છે. આપણા પ્રાચીન નવયુગની અત્યારે રાષ્ટ્ર ભાવનામાં ઓતપ્રોત થતા જતા દેશને આવા બહુમતવાદની ભાવનાને ઝીલી પચાવી શકયા નથી એટલે સામાજિક વિચારણા કરનાર મંડળની જરૂરીઆત છે? હેય સ્થાયી હકકને જનતાનાં રાજ્ય કે દોરવણ પાલવતાં નથી, તે એની મર્યાદા શી છે? સમસ્ત શ્વેતાંબર જૈન સમાજને પરમતની સહિષ્ણુતા આપણે હજુ પૂરી કેળવી શકયા નથી, સામાન્ય વ્યાસપીઠની જરૂરીઆત છે? હોય તો અત્યારના આપણા મતથી બીજા મતમાં કે ઊલટા મતમાં પણ તથ્થાંશ વિચારયુગમાં તેની શકયતા છે? પ્રાચીન વિચારસરણીવાળા હોઈ શકે એવી વિચારધારાને આપણે ખીલવી શક્યા નથી. અને વર્તમાન નવયુગને આભેલા વિચાર માટે સામાન્ય આપણે એ નવયુગની જનશક્તિને સમજતા થયા છીએ, પણ વ્યાસપીઠ હેવાની શકયતા ખરી?
બહુમતમાં જે વિશ્વાસ હેવો જોઈએ તે હજુ આવ્યો નથી. આ સર્વ સવાલ ખૂબ વિચારણા માગે છે. જૈન સમાજ
પરિણામે જરા મતભેદ થતાં આપણે બે સામસામી છાવણીમાં નાની છે, એટલે એને સ્વાત્મ જીવન માટે વધારે વિચાર
વહેંચાઈ જઈએ છીએ. આ સ્થિતિ અયોગ્ય છે. પ્રાચીન કર ઘટે, એને માથે દેરાસરો તથા તીર્થોની ઘણી મોટી
મહાજન સંસ્થામાં નેતાના હાથમાં જે સુકાન હતું તે હવે જવાબદારી છે, એને અતિ વિશાળ સાહિત્યને વિકાસ કર
જનતામાં ગયું છે–એ જ્યારે પચાવી શકશું ત્યારે જ આપણે વાને છે, એને જૈન ધર્મ જગત ધર્મ છે એમ બતાવવાનું છે,
આગળ વધી શકીશું અને એ વાતને સમન્વેજ ટકે છે. એના અહિંસાના સિદ્ધાન્તપ્રચારમાં વર્તમાન રાજદ્વારી
ગમે તે નામે મળીએ, પણ જનશક્તિ અને બહુમતવાદમાં તે ગૂંચવણેના નિકાલનું દિગદર્શન વિશ્વને બતાવવાનું છે, એનું
વિશ્વાસ રાખવોજ પડશે અને અનેકાંત વાદ સમજનાર જૈન કંઠસ્થ સાહિત્ય દુનિયાને જોબ કરે તેવું છે. એનું કાવ્ય
સત્યના અંશની બાજુ ન સમજી શકે એમ લાગતું નથી. સાહિત્ય અદભુત છે, એના કાવ્ય વ્યાકરણ કોશ અણમૂલાં છે.
એટલે નામની મુંઝવણ કરતાં બહુમતવાદની વિશિષ્ટ કાર્યએનાં યુનિક્ષેપનાં સિદ્ધાંત જગતને સાનંદાશ્ચર્ય પમાડે તેવા પ્રણાલિકાનું રહસ્ય સમજવામાં આપણે છે અને એનું સાહિત્ય અસાધારણ હિતકર હોઈ જગતને
| નાના મતભેદોને ભૂલી જઈએ, બંધુભાવે કામ કરવાનું છે નૂતન સત્યો આપે તેવું છે. આ સર્વ કાર્ય એક વ્યક્તિ એમ સમજીએ, સમાજની નાનામાં નાની વ્યક્તિનો ઉપયોગ કરી શકે તેમ ન હોઈ એને એક યા બીજે નામે મળવાની છે અને તે કરતાં આવડે છે તેમાંથી મોટું પરિણામ નિપઅને આવી પડતા અનેક કેયડાઓનો નિકાલ કરવાની જરૂર જાવી શકાય તેમ છે એમ સ્વીકારીએ તે આપણે રસ્તા તે છે. રાષ્ટ્રહિતને વિરોધ ન આવે તે રીતે અનેક પ્રશ્નો
સ્પષ્ટ છે. સામે છે, ઉઘાડો છે. આપણે પ્રત્યેક સમાજની એક જૈન સમાજના ખાસ છે અને તેની સંખ્યા ધણ મટી હાઇ એક વ્યકિત છીએ, આપણા હકક કે અધિકાર બીજી વ્યક્તિ તેને નિકાલ કરવો જ રહ્યો.
જેટલાજ છે અને સમાજની સેવામાં આપણે આપણો યથાકેન્ફરન્સની સંસ્થા આટલાં વર્ષોથી ચાલે છે તેને અંગે યોગ્ય ફાળે આપવો જોઈએ. એટલું જે આપણા મનમાં તેના નામની આસપાસ જેમ કેડિટ (સન્માન) ઊભું થયું છે, સ્પષ્ટ થાય. નિશ્ચિત થાય, તે પછી કાંઈ વાં આવે તેમ તેમ જે વ્યક્તિ કે સંસ્થાને તેના મંતવ્ય સાથે સંમતિ ન લાગતું નથી. બાકી હું કહું તેમજ થવું જોઈએ અથવા મારા હેય તેમના દીલમાં કાંઈક રંજ પણ થયો છે, એની વાસ્ત- સિવાય અન્ય વિચારક હોઈ શકે નહિ એવા ધેરણે કામ લેતાં વિકતા પર અને ચર્ચા માટે ન રોકાયં એક વાત તેમાંથી નીકળી આપણું સ્થાન જાય છે અને સમાજ શરીરને હાનિ પહોંચે આવે છે અને તે એ છે કે નામની દરકાર કરવાની જરૂર છે. પોતાના વ્યકિતત્વના ગેપનને સ્થાન આપ્યા સિવાય આ
