________________
જેન યુગ.
તા. ૧-૧૧- ૧૯૪૦
અને બીજી તરફ કેન્ફરન્સ એને વિચાર વિનિમય કરનારી કે ઉલ્લેખ કરે છે તે સામે આંગળી ચીંધવાપણું નથી પણ સાથે સુધારણ ભર્યા વિચાર વાયુ પ્રગટાવનારી સંસ્થા માત્ર છે. તેઓ ભૂલે નહીં કે ગાંધીજી જે વાત કહી રહ્યા છે તે તીર્થકર એથી અન્ય એણે કંઇ કરવાપણું નથી એમ કહેવું એ કઈ આદિ શ્રમણોએ અમલમાં મૂકી બતાવી છે અને સાધુ શ્રાવકની રીતે વ્યાજબી કહી શકાય? સમસ્ત જૈન કેમને લાગુ પડતા દયા વચ્ચે કેટલું અંતર છે તેના ભેદ પણ પાડી બતાવ્યા છે. સવાલો હાથ ધરવાની ડિકા રચવી અને બીજી વેળા માત્ર વળી ગાંધીજીની અહિંસા આજે તો એ પોતે જે રીતે નિહાળે મડીભર ભેજાઓના હદયમાં રમણ કરતા જેના અમલતે માટે છે તે રીતે માત્ર મૂડીભર આત્માઓમાંજ દ્રષ્ટિગોચર થાય છે. કે જેના પ્રવેશને સારું જ્યાં ભૂમિકા સરખી પણ નથી તેવા ખુદ વર્કીગ કમિટિજ જયાં એ નજરની નથી ત્યાં અન્ય સભ્યસવાલે હાથ ધરવા એ કેના ઘરને ન્યાય !
ની શી વાત ! આ આપણું કાળની વાત. પણ જે કાળે વાતાપ્રથમ તે વિચારણીય બાબત એ છે કે કોન્ફરન્સની કાર્ય વરણુજ જુદુ હતું અને આત્મરક્ષણ કે દેશ રક્ષમાં શસ્ત્રબળ વાહી અખિલ સેન સમાજના કલ્યાણ અર્થે છે કે માત્ર ચાલુ કિવા પરાક્રમ અગ્રગામી ભાગ ભજવતા એ કાળની વાત વાતાવરણની ઉપરછલી માયામાં અટવાઈ, સુધારણાની મશાલ જ્યાં ઉલેખાતી હોય ત્યાં એને યોગ્ય પ્રશંસા અપાય એમાં હાથમાં પકડી બેઠેલા કેટલાક મુઠ્ઠીભર માનવીઓની માન્યતા વિચિત્રતા શી સંભવે? જૈન ધર્મ તરીકે ઓળખાતા હોય બર આણવા અર્થે ?
છતાં ડરપોક બની ઘરમાં પેસી જતા હોય કિંવા પિતાની મા બીજી વિચારણીય બાબત એ છે કે ધાર્મિક વિષય ઉદેરામાં બેનની લજળ લુટાતી હોય છતાં મુંગે મોઢે જોયા કરતા હોય રાખ્યો છે એટલે એ સંબંધી સવાલે વિચારવાના આવે ત્યારે તે એથી જૈન ધર્મને ટીકાપાત્ર થવાનું ખરું કે નહિં? એ કામ કેવી રીતે લેવું જોઈએ? જૈન ધર્મમાં ચતુવિધ સંધનું વેળા જેનાની અહિંસા એ સાચી લેખાવાની ખરી? જેમ સ્થાન સર્વ શ્રેષ્ઠ છે. એને નિર્ણય એ આ કામમાં એવા અનુયાયીની અસરથી ટીકાપાત્ર થવાનું જોખમ છે તેમ આખરી લેખાય છે. અલબત એમ કરવામાં આગમ પંચાંગી જેમણે પરાક્રમ દ્વારા સારાં કાર્યો કરી દેશ ગૌરવ સાચવ્યું આદિને નજર સન્મુખ રાખવાપણું તે છે જ, પણ કોન્ફરન્સ છે, તેનાથી પ્રશંસા પાત્ર બનવાનું છે. અહીં અહિંસાની સિદ્ધાંતે માત્ર એમાંનાં બે અંગ શ્રાવક શ્રાવિકા, પુરતી જ છે. એમાં તિક કે સમ ચર્ચાની વાત નથીજ. તેમ હિંસામાં દેવ જરૂર પણ મુખ્ય રીતે ભાગ લેનાર શ્રાવકે છે અને હાલમાં એનું છે તેને અપ્રલાપ કરવાપણું પણ નથી. વળી શુદ્ધ અહિંસા વર્ચસ્વ એવા હાથમાં છે કે જેમનું જૈન ધર્મનું જ્ઞાન વજન કોને કહેવાય કે કેવી હોવી જોઈએ એની ચર્ચા પણ નથી. મુકવા લાયક ન જ લેખી શકાય. કોઈ કોઈનું જ્ઞાન જરૂર પ્રશંસા
એ વિયવજ જુદો છે. અને એનો પૂર્ણ ઉકેલ તો હજુન વિષે પાત્ર લેખાય ત્યારે ત્યાં કિયાના નામે મીંડુ હોય. જ્યારે પ્રભુ
માંગશે. કારણકે ગાંધીજીની અહિંસામાં માંસભક્ષીને આજે વાકય તે જ્ઞાન-ક્રિયા અને જરૂરી લેખે છે. કહેવાનું એટલું જ
સ્થાન છે જે સંપૂર્ણ અહિંસામાં હરગીજ સંભવવાનું નહીં જ. કે ધાર્મિક પ્રશ્નની છણાવટ ટાણે શ્રમણવર્ગ કે જેનું સ્થાન
આતે હજુન અખતરાની સ્થિતિ વ છે. તેને અભ્યાસ જૈન સંઘમાં અગ્રપ્રદે છે તેની સલાહની કિંવા દરવણીની
અવશ્ય જરૂરી છે. પણ એટલા ખાતર જેમ શિવાજી આવશ્યકતા ખરી કે નહીં ?
મહારાજ કે રાણા પ્રતાપના કાર્યોને વિચિત્રતાની કક્ષામાં જે આ બે બાબતની યથાર્થ રીતે છણાવટ ને ચોખવટ નથી મૂકી શકાતા તેમ આબુ મંત્રી કે ચેટક મહારાજના ાય તે કરસના નામે પથરાતે અધમપણાનો આરોપ છે કાર્યોને ઉવેખી નથી શકાતા. તેઓ જૈન ધર્મના અનુયાયી એની સામે ખડો કરવામાં આવતા વિરોધનો વંટોળ આપે. હતા એટલે જેને માટે જરૂર એ ગૌરવ રૂપ મનાય. અહિંસા આપ સમાઈ જાય. આ ચેખવટ થતાંજ ચર્ચાસ્પદ લેખાતા
ધર્મને પાલનમાં તરતમતા ઘણું પ્રકારની છે તેથી દરેક વાત અને વર્તમાન જૈન સમાજનું ગળું સુંધી બેઠેલા દીક્ષા, વિધ
સ્થૂલ સ્વરૂપે વિચારવી ઘટે. પ્રતિક્રમણ સામાન્ય રીતે સ્થિર વાવિવાહ અને દેવ દ્રવ્યના પ્રશ્નો સ્વયંમેવ વિલિન થઈ જશે
આસને જ થાય છતાં અપવાદના પ્રસંગમાં જે આત્માનું અથવા તો એ માટે અજવાળું પડશે કે જેથી એમાં અંધારે
ધાન બન્યું રહેતું હોય તે સાધનને પ્રશ્ન ગૌણ બને છે. અથડાવાપણું નહીં હોય. જૈન સંઘને જરૂરના અને
કઢંગુ લાગે તે આપણી એકપક્ષીય વિચારણાને આભારી છે.
આગલી સાંજે પ્રતિક્રમણ કરનાર આત્મા બીજે દિને શત્રુ નજર સામે તરશે. કોન્ફરન્સ એ વિચાર વાયુ પ્રસરાવનાર મંડળ છે કે રચનાત્મક કામ ઉપાડનારૂં મંડળ છે, તે સ્પષ્ટ
સૈન્યને પરાજય પમાડે છે, એ વાત સૌથી કઢંગી નથી પણ
સાચી ઉજવળતા રૂપ છે-કારણ કે આગલે દિને જયારે શત્રુને થશે. સંદિગ્ધતા દૂર કર્યા વિના ચાલે તેમ નથીજ આજે એક
સામને કરવાપણું ન હતું ત્યારે એક ગ્રહસ્થ કે જેને વર્ગ એને કેવળ ધર્મો છેદક સંસ્થા માની બેઠેલ છે જયારે
વ્યવસાય સેનાપતિપણાનો હતો છતાં આવશ્યક કરણી કરવાને એક બીજે વર્ગ એને કેવલ સુધારા પરિષદ લેખે છે. મેટો
પણ ધર્મ હતો તે પિતાની ફરજ કેમ ચુકે? તે દિન પૂરતી અને વિશાલ સમુદાય તે એ ઉભય વર્ગની વચમાં ઝાલા
સકળ જીવ પેનિ સાથે ક્ષમાપના કેમ ન કરે ? અલબત ખાય છે. એ વિચિત્ર ગૌરવ કથા નથી.
બીજે દિને પિતાને લડવાનું છે તે વાત જાણતા છતાં
એને આજનો ધર્મ આવશ્યક ક્રિયાનું પાલન કરવાનેજ પ્રબુદ્ધ જૈન તા. ૩૧-૧૦-૪૦ ના અંકમાં ભાઈ હતો. એમાં દંભનો સંભવજ ક્યાં છે? બીજે દિને પોતાની પરમાનંદ આભુ મંત્રીની કથાને ‘વિચિત્ર ગૌરવ કથા” તરીકે છે
શિવ કથા” તરીકે ફરજ ચુકે તે દેશ પાધિન થાય એટલે તે વેળા તેને ધર્મ
? ઓળખાવે છે એમાં તેમની સમજફેર થાય છે. જૈન યુગમાં પરાક્રમ દાખવવાનો હતો. કારણવશાત્ શસ્ત્રો વાપરવા ને જેનો ઈશારો માત્ર કરવામાં આવ્યો છે, એ આખી વાત કેવળ શોખ ખાતર વાપરવા એમાં માટે તફાવત છે. જયા જૈન સત્યપ્રકાશ' માસિકના આગલા અંકમાં આપેલી છે એ ફરજને પ્રશ્ન આવે છે ત્યાં વાત જુદુ સ્વરૂપ પકડે છે. વાંચી જવા ભલામણ છે. આજના ગાંધી યુગની અહિંસાને
(અનુસંધાન પૃ. ૮ ઉપર )
