Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham

Author(s): Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai

Page 454

प्रक्रियावृत्तिरूपे श्रीहैमप्रकाशे जैनागमप्रसिद्धाश्च धातवः
८२७ २११ । ( 'घर्षुङ् करणे' घंषते । 'घसुंङ् करणे' इत्यस्य तु घंसते इत्यादि ) २१२ 'धिषक शब्दे'। ह्वादिरयम् । द्वित्वे दिधेष्टि २१३ । 'मुषच खण्डने । पुष्यादिरयम् । मुष्यति । अमुषत् २१४ । 'धूष धूसण कान्तीकरणे' । धूषयति २१५ । धूसयति २१६ । 'धृषिण सामर्थ्यवारणे'। धर्षयतेऽरीन् । २१७ । 'जर्ल्स परिभाषणहिंसातर्जनेषु' । जहँति । भ्वादिरयम् । जन्तिी स्त्री कुले वा । 'श्यशवः' (२।१।११६) इति नित्यमन्तादेशः । २१८ । 'ष्णुसच अदने' । 'षः स०' (२।३।९८) इति ५ सत्वे स्नुस्यति । षपाठात्पत्वे सुष्णोस २१९ । 'ष्णसूच निरसने' घटादिरयम् । षः सत्वे । णौ घटादित्वात् हखे नसयति । बिणम्परे णौ अनासि-अनसि । स्नासं २ । स्वसं २ । अघटादिनसेस्तु स्नासयति । अनासि । स्नासं २ । स्वस्थतीत्यादि तूभयोरपि २२० । 'दासद हिंसायाम्' । दानोति २२१ । 'उध्रसूश् उन्छे' । उध्रस्नाति । हो 'व्यञ्जनाच्छाहेरानः' (३।४।८०) इति उध्रसान । परोक्षाया आमि उध्रसाश्चकार । सनि उदिध्रसिषति । ऊदित्त्वात् क्त्वि वेट उध्रस्त्वा उध्रसित्वा ।१० उत्पूर्व(ध्रस्नातेसु उद्धनाति) उद्भसान उद्दध्रास । उद्दिध्रसिषति उद्धस्येत्यादि स्यात् २२२ । 'उध्रसण् क्षेपे' । उध्रासयति । औदिध्रसत् उत्पूर्वध्रसेस्तु उद्भासयति । उददिध्रसयिषति । उददिध्रसदित्यादि स्यात् २२३ । 'गृहौङ् ग्रहणे' औदित्त्वाद्वेटि गर्दा गर्हिता। वेट्त्वात् क्तयोर्नेट् गृढः २ । क्तौ गृढिः । 'नाम्युपान्य०' (५।१।५४ ) इति के गृहं गृहाः २२४ । 'संहूङ् विश्वासे' । दन्त्यादिः । द्युतादिरयम् । स्रहते सस्रंहे । 'शुद्ध्योऽद्यतन्याम्' ( ३।३।४४) इति वात्मनेपदे । परस्मैपदेऽडि १५ च अस्रहत् असंहिष्ट । औदित्त्वात् क्त्वि वेटि सेटः क्त्वः क्त्वेति कित्त्वाभावे 'नो व्यञ्जनस्य' (४।२।४५) इति नलुगभावे हित्वा । इडभावे हो ढत्वादिप्रक्रियया 'ढस्तड्डे' इति ढलुपि दीर्घ च स्राढा । २२५ । 'ष्ट्रहो ष्ट्रहौत् उद्यमे । षः पाठात् 'पः स.' (२।३।९८) इति कृतसस्य षत्वे तिष्टहयिषति । २२६ । ष्ट्रहौत् प्राग्वत् । षत्वे तिष्ट्रहयिषति । अषोपदेशयोः स्तृहस्तूंहोस्तु तिस्तहयिषति तिस्र्तृहयिषतीत्यायेव स्यात् । २२७ । 'दहुण्ण रक्षणे दहयति । णिचोऽनित्यत्वादभावेऽपि २० उदित्त्वान्ने क्ये नस्य लुगभावे दह्यते २२८ । 'वृक्ष गतौ' णौ सनि तिष्टक्षयिषति । षपाठात्षः । अषोपदेशस्य तु तिस्तृक्षयिषतीत्यादि स्यात् २२९ । 'जक्षुद्ध गतिदानयोः' । घटादिरयम् । जङ्घते । किति नस्य लुगभावे जङ्ख्यते । जजस । जडिता । क्ते जङ्कितः । जटा 'क्तेटः' इत्यः । णौ जयति । भिणम्परे णौ अजाडि अजति । जाह्नं २ जङ्गं २ । २३० । 'भक्षी अदने' भक्षति भक्षते । बभक्षे २। भक्षितुम् । भक्षितम् । २३१ । 'ऋक्षट् उपशमने' । ऋक्ष्णोति । अचि ऋक्षम् नक्षत्रम् २३२ १२५
*इति ये परैरन्यथा पठिता अतिरिक्ता वा पठितास्ते परपठिताः द्वात्रिंशदधिके द्वे शते धातवः समाप्ताः । *. अथ जैनागमप्रसिद्धा धातवो निर्दिश्यन्ते। 'दट(ट्ट ?) आच्छादने'। दटिता पट्टशाला १ । 'विकुर्व विक्रियायाम्' । भ्वादेरिति दीर्घस्यानित्यत्वादभावे विकुर्वति विकुर्वित्वा । २ । 'कुर्व विकरणे' प्राग्वदीर्घाभावे कुर्वति । अस्य विपूर्वस्य क्त्वि विकुर्व्य ३ । 'उषण निवासे' अदन्तः । 'णिवेत्ति०' (५।३।१११) इत्यने पर्युषणा ४ 'युहं उद्धरणे' निर्मूढम् ५।।
एवं च लौकिका वाक्यकरणीयाः परपठिता आगमप्रसिद्धाश्चेति चतुर्विधा धातवः सौत्रा धातुप्रसङ्गादुक्तास्ततश्च स च त्रेधा गणजो नामजः सौत्रश्चेत्यादौ यदुक्तं तन्नियूंढ मिति ।
यां शिष्योऽद्भुतकीर्तिकीर्तिविजयश्रीवाचकाहर्मणे
राजश्रीतनयो व्यधत्त विनयः श्रीतेजपालात्मजः। तस्यां शासितसाधुशब्दसरणौ स्वोपज्ञसत्प्रक्रिया
वृत्तौ पूर्तिमगुर्विवेकविशदाः सौत्राः सुखं धातवः ।। * एवं कर्तृत्तौ सर्वधातून्निरूप्य कर्मोक्तौ भावोक्तो कर्मकर्वृत्तौ च निरूपयितुं प्रक्रमते ।