Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham

Author(s): Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai

Page 618

प्रक्रियावृत्तिरूपे श्रीहैमप्रकाशे कृदन्तप्रक्रियायां कृत्यप्रत्ययप्रकरणम् अजार्य सङ्गतेन । व्यणि रूपम् । 'रुच्याव्यथ्यवास्तव्यम्' (१।१।६) एते कर्तरि निपात्यन्ते । रोचतेर्नपूर्वाद् व्यथतेश्च क्यप् प्रत्ययो वसतेश्च तव्यण् निपात्यते । रोचत इति रुच्यो मोदको मैत्राय । न व्यथते इत्यव्यथ्यो मुनिः । वसतीति वास्तव्यः । "भव्यगेयजन्यरम्यापात्याप्लाव्यं नवा' (५।१७) एते कर्तरि वा निपात्यन्ते । भावकर्मणोः प्राप्तयोः पक्षे कर्तरि विधानार्थमिदम् । भूगायतिरमयतिभ्यो यो यः प्रत्ययो यश्च जनेरापूर्वाभ्यां च पतिप्लुभ्यां ध्यण् स कर्तरि वा ५ निपात्यते । भवत्यसाविति भव्यः । पक्षे भव्यमनेन । गायतीति गेयो माणवकः सानाम् । गेयानि माणवकेन सामानि । जायतेऽसाविति जन्यः । जन्यमनेन । रमयत्यसौ रम्यः । रम्यते रम्यः । आपतत्यसावापात्यः । आपात्यमनेन । आप्लवतेऽसौ आप्लाव्यः । आप्लाव्यमनेन । 'प्रवचनीयादयः' (५।१।८) एते कर्त्तर्यनीयान्ता प्रत्यया वा निपात्यन्ते । प्रवक्तीति प्रवचनीयो गुरुः शासनस्य । प्रवचनीयं गुरुणा शासनम् । एवं रमयतीति रमणीयो देशः । मदयतीति मदनीया योषित् ।१० दीपयतीति दीपनीयं चूर्णम् । मोहयतीति मोहनीयं कर्म । ज्ञानमावृणोतीति ज्ञानावरणीयम् । एवं दर्शनावरणीयम् । उपतिष्ठत इत्युपस्थापनीयः शिष्यो गुरोः । उपस्थापनीयः शिष्येण गुरुः । इति गुरुनामोच्चारणमस्य हैमप्रकाशस्य पर्यन्तमङ्गलमिति ज्ञेयम् ॥ २२८ ॥
अर्हन्तो मङ्गलं सिद्धा मङ्गलं शुद्धचिन्मयाः।
साधवो मङ्गलं धर्मः श्रीजिनोक्तोऽस्तु मङ्गलम् ॥ १ ॥ प्रशस्तेः अष्टापि आर्याः स्पष्टाः ।
यां शिष्योद्भूतकीर्तिकीर्तिविजयश्रीवाचकाहर्मणे राजश्रीतनयो व्यधत्त विनयः श्रीतेजपालात्मजः। तस्यां शासितसाधुशब्दसरणौ स्वोपज्ञसत्प्रक्रियावृत्तौ सिद्धिरमामविन्दत गुणैर्वृत्तिस्तृतीयाऽद्भुता ॥ १॥ इति श्रीहैमलघुप्रक्रियावृत्तौ हैमप्रकाशाभिधायां तृतीया वृत्तिः समाप्ता । तत्समाप्तौ च सम्पूर्णा हैमलघुप्रक्रिया वृत्तिः ।
अथाऽस्याः प्रशस्तिः। नव्ये काव्येऽतिभव्याः प्रथितपृथुधियः पाणिनीये च हैमे
विज्ञाने वास्तुतत्त्वेऽप्यतिविशददृशः कर्कशास्तर्कशास्त्रे । सिद्धान्ते बुद्धिधन्या गुणिगणकंगणाग्रेसरा नाटकज्ञा
निष्णाता नीतिशास्त्रे शकुननयविदो वैद्यके हृद्यविद्याः ॥ १ ॥ स्वच्छन्दं छन्दसामप्यधिगतरचनायावनीभावनीया ?
प्राप्तालङ्कारसारा रुचिरनवरसप्रन्थवीथीसमर्थाः । षड्भाषापद्यबन्धोद्धरमधुरगिरोऽध्यात्मविद्याधुरीणाः
कोकेऽप्यस्तोकलोकप्रकटितयशसस्ते वयं केन जय्याः ॥ २ ॥ यावद्विद्याभिमानैरिति हृदि बहुधा मत्तामाश्रयाम
स्तावदैवादकस्मात् स्मृतिपथमगमन् हेमसूरीश्वराद्याः । गर्वः सर्वोऽपि खर्वः समजनि युगपत्तत्प्रणीतप्रबन्धात्
ध्यायन्तोऽथैर्गभीरानथ परिचिनुमस्तत्त्वसौहित्यलीलाम् ॥ ३ ॥ त्रिभिर्विशेषकम् । ३५