Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham

Author(s): Kshamavijay
Publisher: Hiralal Somchand Kot Mumbai

Page 551

९२४
महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलधुस्यात् । शृङ्खला लोहरज्जुः । शृङ्खलः शृङ्खलं च ॥ ४९८ ॥ शमिकमिपलिभ्यो बलः (४९९) शमूच् , शम्बलः पाथेयम् । कमूङ् कम्बलः ऊर्णापटः । पल पल्वलं अकृत्रिमोदकस्थानविशेषः ॥ ४९९॥ तुल्वलेल्वलादयः (५००) वलान्ता निपात्यन्ते । तुलण इलण् अनयोणि गुणाभावश्च । तुल्वलः ऋषिः । यस्य तौल्वलिः पुत्रः । इल्वलः अमरो योऽगस्त्येन जग्धः, मत्स्यः ५यूपश्च । इल्वलास्तिस्रो मृगशिरःशिरस्तारकाः । आदिग्रहणात् शाल्वलादयः ॥ ५००॥शीङस्तलकपालवालण्वलण्वला: (५०१) शीतलमनुष्णम् । शेपालम्, जपादित्वात्पस्य चत्वे शेवालम् । शैवालम् । शेवलं शैवलम् । पञ्चकमपि जलमलवाचि ॥५०१॥ रुचिकुटिकुषिकशिशालिद्रुभ्यो मलक् (५०२) रुक्मलं सुवर्णम् । न्यकादित्वात् कत्वम् ।
कुड्मलं मुकुलम् । कुष्मलं तदेव बिलं च । 'कश शब्दे' कश्मलं मलिनम् । शाडङ् १० लत्वे शाल्मः वृक्षविशेषः । ढुं, द्रुमलं वनं जलं च ॥ ५०२॥ कुशिकमिभ्यां कुलकुमौ च (५०३) आभ्यां मलक् यथासङ्ख्यं चेमावादेशौ स्याताम् । कुल्मलं छेदनम् । कुम्मलं पद्मम् ॥५०३ ॥ पतेः सलः (५०४) पत्सलः प्रहारः गोमान आहारश्च ॥ ५०४ ॥ इति लोपान्त्यास्त्रयस्त्रिंशता सूत्रैः । लटिखटिखलिनलिकण्यशौसशकृगृदपृशपिश्याशालापदिहसीणभ्यो
वः (५०५) एभ्यो वः । 'लट् बाल्ये,' लट्वा क्षुद्रचटका कुसुमं च । खट, खट्वा शयनयन्त्रम् । खल, १५खल्वं निम्नं खलीनं च । खल्वा दृतिः । 'णल गन्धे', नलवः भूमानविशेषः । कण, कण्वः ऋषिः ।
कण्वं पापम् । अशौटि अश्वः । सुं सरत्युमां सर्वः, शम्भुः, सर्वादि च कृत्स्नार्थे । शृश् शर्वः शम्भुः । कृत् कर्वः आखुः समुद्रः निष्पत्तिक्षेत्रं च । गृत् गर्वः अहंकारः । दृश् दर्वा जनपदः । दर्वः हिंस्रः। पृश् , पर्वः रुद्रः काण्डं च । शपी शप्वः आक्रोशः । श्यैङ् श्यावः वर्णः । शोंच शावः तिर्यग्बालः । लांक लावः पक्षिजातिः । पदिच् पद्वः रथः वायुः भूर्लोकश्च । 'हस शब्दे' ह्रस्वः २० लघुः । इण्क् एव केवलः । एवेत्यवधारणे निपातश्च ॥ ५०५॥ शीङपो हखश्च वा (५०६)
आभ्यां वः ह्रस्वश्च वा स्यात् । शिवं क्षेमं सुखं मोक्षपदं च । शिवा हरीतकी । शेवं धनम् । शेवः अजगरः सुखकृच्च । शेवा प्रबलनिद्राविशेषः मेढ़श्च । आप्लंट् अप्वा देवायुधम् । आप्वा वायुः ॥ ५०६॥ उर्ध च (५०७) उर्दि अस्माद्वः धश्चान्तः । ऊर्ध्वः उद्वर्मा शरीरमानं च । ऊर्ध्व उपरि ऊर्ध्वं पुरस्तात् ॥ ५०७॥ गन्धेरर चान्तः (५०८) 'गन्धिण् अर्दने' । अस्मात् वः अर् २५ चान्तः । गन्धर्वः गाथकः देवविशेषश्च ॥ ५०८ ॥ लषेर्लिष् च वा (५०९) लषी अस्माद्वः अयं
चास्यादेशो वा स्यात् । लिष्वः लम्पटः कान्तः दयितश्च । लष्वः अपत्यं ऋषिस्थानं च ॥ ५०९॥ सलेर्णिद्वा (५१०) वः । 'सल् गतौ' । साल्वाः सल्वा जनपदः क्षत्रियाश्च ॥५१०॥ निघृषीप्यूषिम्रप्रषिकिणिविशिषिल्यविपृभ्यः कित् (५११) वः। निपूर्वो घृषू संहर्षे निघृष्वः अनु
कूलः स्वर्णनिकषोपल: वायुः क्षुद्रश्च । इषत् इध्वः अभिलषित आचार्यश्च । इष्वा अपत्यं सन्ततिः । ३० 'ऋषैत् गतौ' ऋष्यः रिपुः हिंस्रश्च । रिषेद्यञ्जनादेः केचिदिच्छन्ति रिष्वः । सुवः हवनभाण्डम् ।
पुषू अष्वा निवृत्तिर्जललवश्च । किणः सौत्रः, किण्वं सुराबीजम् । विशंत् विश्वं जगत् सर्वादि (च)। बिलत् बिल्वः मालूरः । 'अव रक्षणादौ' अवेत्यव्ययम् । पश् पूर्वः दिक्कालनिमित्तः प्राच्यः॥५११॥ नमो भुवो डित् (५१२) वः । अभ्वमद्भुतम् ॥५१२॥ लिहेर्जिह च (५१३) जिह्वा रसना
॥५१३ ॥ प्रहाहायह्वाखच्छेवाग्रीवामीवाव्वादयः (५१४) वान्ता निपात्यन्ते । प्रपूर्वस्य ३५हयते वादेर्लोपो यततेर्वा हादेशश्च प्रहः प्रणतः । आह्वयतेराह च । आहा कण्ठः । यमयसेर्वा ह