Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras
View full book text
________________
फक्किकारत्नमञ्जूषा ।
वान् करिष्यतीत्यादौ कर्मत्वाऽनुपपत्तेः । नचाऽत्र वर्तमानत्वस्याऽविवक्षणात्कथं षष्ठीति वाच्यम् । एतत्सूत्रशाब्दबोधे तदविवक्षेति तदाशयादित्यलम् ॥ ___ कर्तुः किम् । माषेष्वश्वं बध्नाति । ननु कारकाधिकाराद्वयापारलाभात्तेन कर्तुराक्षेपात् कर्तृवृत्तिव्यापारप्रयोज्यफलवत्वप्रकारिकेच्छानिरूपितविषयताऽऽश्रयः कौत्यर्थे देवदत्तो ग्रामं गच्छतीत्यादौ देवदत्तकर्तृवृत्तिव्यापारः उत्तरदेशसंयोगानुकूलरूपः तत्प्रयोज्यफलाऽऽश्रयो ग्रामो भवत्वित्याकारिका तादृशेच्छानिरूपितविषयता ग्रामनिष्ठा तादृशविषयता ग्रामनिष्ठा तादृशविषयताऽऽश्रयस्य ग्रामस्य कर्मत्वे सिद्ध कर्तुर्ग्रहणं व्यर्थमिति चेन्न । तस्य प्रकृतधातूपात्तव्यापाराश्रयकर्तृग्रहणेन सार्थक्यात् । अन्यथा माषेषु प्रसक्तमश्वं मापनाशो मा भूदित्यन्यत्र बध्नातीत्त्यर्थ के माषेष्वश्वं बध्नातीतिप्रयोगे माषभक्षणकर्तुरश्वस्य मवृत्तिव्यापारप्रयोज्यगलबिलाधः संयोगरूपफलाश्रयतया माषा भवन्वितीच्छायास्सत्त्वादधिकरणसंज्ञाम्बाधित्वा माषाणां कर्मत्वापत्तेः । प्रकृतधातूपात्तव्यापाराऽश्रयकर्तुर्ग्रहणे तु नोक्तदोषः, अश्वस्य प्रकृतधातूपात्तव्यापाराऽश्रयत्वाऽभावेनाऽग्रहणात् । न च तादृशकर्तुर्ग्रहणेऽपि पुष्टयथं माषक्षेत्रेश्वबन्धनस्थले तादृशकर्तुदेवदत्तस्यैव मवृत्तिव्यापारप्रयोज्य बन्धनाश्रयोऽश्वो भवतु, अश्वस्य गलबिलाधःसंयोगाश्रया माषा भवन्त्वितीच्छायाः सत्त्वान्माषाणां कर्मत्वं दुर्वारमेवेति वाच्यम् । प्रत्यासत्या प्रकृतधातुवाच्यफलस्यैव ग्रहणेनाऽदोषात् । यत्तु स्वारसिकार्थके माषेष्वश्वं बध्नातीति प्रयोग एव दोषस्य सम्भवान्माषेषु प्रसक्तमित्याद्यर्थे लक्षणा नावश्यिकेति केचित् , तन्न, कर्मण' ईप्सिता माषा न तु कर्तुरितिग्रन्थसंगत्यर्थं तदावश्यकत्वात् ॥
वस्तुतस्तु--प्रकृतधातूपात्तव्यापाराश्रयकर्तृग्रहणेऽपि पुष्ट्यर्थ मापक्षेत्रेऽश्वबन्धनस्थले माषाणां कर्मत्वव्यावृत्तये प्रकृतधातूपात्तफलस्य ग्रहणमावश्यकमिति तेनैव माषेषु प्रसक्तमित्याद्यर्थक माषेष्वश्वं बध्नातीति प्रयोगेऽप्युक्तदोषव्यावृत्तौ कर्तृग्रहणफलमन्वेषणीयमिति दिक् ॥
तमवग्रहणं किमिति--अवयवद्वारा समुदायस्य प्रश्नः । अर्थादीप्सिततमबग्रहणं किमर्थ (कर्तुरुदेश्यं कमें) त्येवास्तु सूत्रमिति प्रष्टुराकृतम् ॥ ___समाधत्ते-पयसौदनम्भुङ्क्त इति-यदा कृतभोजनोऽपि देवदत्तः पुनरोदनभोजने प्रवर्तते तदेदं प्रत्युदाहरणं बोध्यम् । अयम्भावः, कर्तुंरुद्देश्य कति सुत्रकरणे उक्तस्थले भोजनक्रियाकतः पयस उद्देश्यत्वात्तस्य कर्मत्वापत्तिः । ईप्सिततमबग्रहणसत्त्वे तु पयसः कर्तृवृत्तिव्यापारप्रयोज्यगलबिलाधःसंयोगरूपफलाश्रयत्वाभावान्नोक्तापत्तिः । नच पयसा
ओदनम्भुङ्क्ते इत्यादौ पयसः कर्मत्वव्यावृत्यर्थमीप्सितग्रहणमेवाऽस्तु तमबग्रहणं व्यर्थ. मेवेतिवाच्यम् । अग्नेर्माणवकं वारयतीत्यादावग्नेः कर्मत्वव्यावृत्यर्थत्वेन तस्य सार्थक्यात् । नचाऽग्नेः कर्मत्वे 'वारणार्थानामि ति सूत्रं वैयर्थ्यमापद्यतेतिवाच्यम् । तस्य सामर्थ्यात्कर्मसंज्ञाम्बाधित्वा माणवकस्यापादानसंज्ञाविधानेन साफल्यात् । नचाऽग्नौ 'वारणार्थानामि त्यस्य चरितार्थत्वे कथमपवादत्वमिति वाच्यम् । माणवकस्यापि वारिधातूपस्थाप्यसंयोगरूपफलाश्रयत्वात् । संयोगाद्यनुकूलव्यापाराभावानुकूलव्यापारस्यैव वारिधात्वर्थत्वात् । नच संयोगस्य वारिधात्वर्थकर्तृप्यापारजन्यत्वाभावात्संयोगाश्रयेऽनौ
Aho ! Shrutgyanam

Page Navigation
1 ... 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280