Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras
View full book text
________________
फक्किकारत्नमञ्जूषा |
स्य नित्यक्लीबत्वाभावात्समांशवाचको क्तशब्दस्य नित्यक्लीबत्वेन तस्यैवाऽत्र ग्रहणम् । प्रमाणञ्चात्र प्रकृतसूत्रस्थं नपुंसकग्रहणमेव । तथाहि, (पूर्वापराधरोत्तरमेकदेशिनैकाधिकरणे) इत्यन्त्रैवार्द्धशब्दस्य पाठात्समासोपपत्तौ पृथगर्द्धमिति योगविभागेन निर्देशान्नपुंसकत्वे ल. ब्धे पुनर्नपुंसकग्रहणं फलाभावाद्व्यथं सत् ज्ञापयति नित्यकलीबाई शब्द एह गृद्यत इत्याह- नित्यं क्लीबे स इति ।
५४
--
केचित्तु – नपुंसकग्रहणस्य नोक्तार्थं ज्ञापकत्वमङ्गीकुर्वन्ति किन्तु अर्चमिति निर्दशादेव नपुंसकत्वलाभे पुनस्तद्ग्रहणस्य सूत्रनिद्देशे लिङ्गाऽविवक्षार्थमेव । नच तस्य समांशवाचक नित्यकीब ग्रहणार्थत्वेन सामर्थ्य विरहादुक्तार्थज्ञापकत्वं न सम्भवतीति वाच्यम् । एचो हस्वविधाने अर्धेकारौकारयोविधानमाशय (नैव लोके नैत्र वेदे अर्द्ध एकारोऽई ओकारोऽस्तीति (एओङ ) (एच इगि) तिसूत्रस्थभाष्यप्रयोगात्समांशवाचिनोऽप्यर्द्धशह्रदस्य नित्यक्लीबत्वाभावात् । तथा च नित्यनपुंसकोऽर्द्धशब्द एकत्वविशिष्टेनाऽवयविना समस्यते इत्यर्थः ॥
ननु पिप्पल्या नियमेन षष्ठ्यन्तत्वात् (एकविभक्ति चाऽपूर्वनिपाते) इत्यनेनोपसर्ज नवे (गोत्रयोर) ति ह्रस्वत्वे अर्द्धपिप्पलि इति हस्वान्तप्रयोगापत्तिरित्यत आह-एकविभक्तावषष्ठ्यन्तवचनमिति । एकविभक्तिपदघटितसूत्रे यदेकविभक्तिपदन्तदषष्ट्यन्तबोधकमित्यर्थः । तेन पिप्पलीशब्दस्यानुपसर्जनत्वान्नोक्कापत्तिरिति बोध्यम् ॥
ननु (एकविभक्तावषष्ठ्यन्तवचनमित्यभ्युपगमे पञ्चानां खट्वानां समाहार इति विग्रहे खट्वाशब्दस्य षष्ठ्यन्तत्वादुपसर्जन संज्ञाप्रतिषेधेन हस्वत्वाप्रवृत्तावदन्तत्वाऽभावेन ( द्विगोरिति ङीपोऽप्रवृत्त्या पञ्चखट्वीति न स्यादित्याशङ्कय समाधत्ते - एकदेशिसमा - सविषयकोयमुपसर्जन संज्ञानिषेध इति । (अपथं नपुंसकमि) त्येतत्सूत्रे पञ्चखट्वीति भाष्यप्रयोगादेकविभक्तावित्यस्य संकोचादेतलभ्यते इति भावः । अद्धं पिप्पल्या इति विग्रहे, अर्द्धपिप्पलीति । परवल्लिङ्गत्वात्स्रीत्वम् । अनेन द्रव्यैक्य एव समासो विधीयते तेनापिप्पलीनामित्यत्र न समासो द्रव्यस्य बहुत्वात् । उक्तनियमाभावे तु समासे अर्द्धपिप्पलीत्येवेति दिक् ॥
द्वितीयतृतीयचतुर्थतुर्य्याणि । ननु वृत्तिकारेण यदुक्तमस्य पष्ठीसमासापवादत्वन्तदयुक्तमिति ध्वनयन्नाह - श्रन्यतरस्यां ग्रहणसामर्थ्यात्पूरणगुण इति निषेधं बाधित्वेत्यादि । नच द्वितीयशब्दस्य भागार्थकाऽनुप्रत्ययान्तत्वात्पूरणार्थकप्रत्ययान्तभिन्नत्वेन निषेधाप्राप्त्या पूरगुणेति निषेधं बाधित्वेति मूलोक्तमनुपपन्नमिति वाच्यम् । भागार्थ कान्प्रत्ययान्तस्याऽपि स्वार्थिकत्वेन पूरणार्थकत्वान्मूलोकोपपत्तेः । स्पष्टञ्चेदम्भाये । तत्र हि, अन्यतरस्यांग्रहणस्य पक्षे षष्ठीसमासमुक्त्वा कृतेऽप्यन्यरस्यांग्रहणे षष्टीसमासो न प्राप्नोति किं कारणम् । पूरणगुणेति निषेधात् । नैतत्पूरणान्तम् । अना एतत्प
वसन्नम् । व्यवहितं, स्वरभेदं प्राप्त इति यावत् । एतदपि पूरणान्तमेव । पूरणन्नामाऽर्थ - स्तमाह तीयशब्दः । अतः पूरणं योऽसौ पूरणान्तात्स्वार्थे भागेऽनू सोऽपि पूरणमेव । पूरणन्नामाऽर्थ इत्यस्य पूरणाऽभिन्नो योऽर्थस्तस्य प्रतिपादनमतः स्वार्थिकत्वात्तदन्तेनाप्यस्त्येवेत्यर्थः । पूरणशब्दे पूरयति स्वघटितसमुदायविशेषे विवक्षित संख्याप्रकारकप्रतीति
Aho! Shrutgyanam

Page Navigation
1 ... 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280