Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras
View full book text
________________
भ्वादिप्रकरणम् । मणोरपि प्रवृत्तिः । केचित्तु-श्तिपः शकारोच्चारणसामाझंदकर्बर्थेऽपि शपि रूपसिद्धिः । नच शकारोच्चारणाऽभावे तिप आर्द्धधातुकत्वेन प्रकृते ब्रवीतिरित्यत्र चेडापत्ते१रित्वात्तद्वयावृत्यर्थ शकारोच्चारणमावश्यकमिति वाच्यम् । शकाराऽभावे तिप आर्द्धधातुकत्वेऽपि (तितुत्रे) ति सूत्रेणेनिषेधाच्छकारोच्चारणस्यैतदव्यावर्त्तकत्वेन वैयर्थ्यस्य स्पष्टत्वात् एवञ्च शकारोच्चारणस्यैतदव्यातकत्वेन वैयर्थ्यस्य स्पष्टत्वात् । एवञ्च शकारोच्चारणसामर्थ्या. देवात्र शपः प्रवृत्त्या रूपमिति वदन्ति ॥
अनद्यतने लुट-अत्रानद्यतनत्वं नाम, अतीताया रात्रेः पश्चार्द्धनाऽऽगामिन्या रात्रेः पूर्वाद्धेन सहितो दिवसोऽद्यतनस्तद्भिन्नोऽनद्यतन इति ॥
ननु (पुगन्तलघूपधस्य चे)त्यत्र सार्वधातुकार्द्धधातुकयोरित्यस्याङ्गविशेषणत्वे सार्वधा. तुकार्द्धधातुकाऽव्यवहितस्याङ्गस्येको गुणो भवतीत्यर्थकरणे भिनत्तीत्यत्रापि गुणापत्तिः । तयोरिको विशेषणत्वे तु भेत्तेत्यत्राऽपि गुणो न स्यात्तकारूपस्यैकवर्णस्य व्यवधानेन सार्व. धातुकाव्यवहितत्वाऽभावादित्याशंक्य समाधत्ते-येन नाव्यवधानं तेन व्यवहितेऽपि भवतीति-यद्वर्णकर्तृकव्यवधानशून्यत्वं न सम्भवति तद्वर्णव्यवधानेऽपि भवतीति तदर्थः । तथाच सूत्रसार्थक्यायैकवर्णव्यवधाने प्रवृत्तावप्यनेकवर्णव्यवधानेऽप्रवृत्त्या भेत्तेत्यत्र गुण जातः, भिनत्तीत्यादौ तदभावश्च । (दीधीवेवीटामि)त्यत्रत्येड्ग्रहणस्यैवात्र ज्ञापकत्वम् । तथाहि अस्मिन्निषेधसूत्रे गुणाऽभावार्थमेवेटो ग्रहणम् । उक्तरीत्वा गुणाऽभावोपपादनेन व्यर्थमेवेटो ग्रहणम् , ज्ञापिते तूक्तार्थे सर्व समञ्जसमिति दिक् ॥
ननु भवतादित्यनुपपन्नम् , तुहिस्थानिकादेशभूतस्य तातडो डिवेन तस्याऽनेकाल्त्वे. ऽपि आनङादाविव बाधकस्य (डिच्चे)त्यस्य सद्भावात्तेनाऽन्त्यस्थाने तातप्रवृत्तेर्बोधनादिति चेन्न । अनन्यफलकडित्वे आनडादौ चरितार्थस्योक्तशास्त्रस्य गुणवृद्धिप्रतिषेधसम्प्रसारणादिफलकतातडित्वे मन्द इव प्रवृत्तो(अनेकालि)त्यनेन परेण बाधात् । अनङादौ डित्वस्याऽन्त्यादेशातिरिक्तफलन्नास्ति । नच सर्वादेशे गुणवृद्धिप्रतिषेधसम्प्रसारणाद्यर्थत्वम् , गुणवृद्धिप्रतिषेधसम्प्रसारणाद्यर्थत्वे सति स देशत्वमित्युभयोः परस्परापेक्षणादन्योन्याश्रय इति वाच्यम् ।(एरि)त्येतदनन्तरं (तियोस्तादाशिष्यन्यतरस्यामिति न्यासे इकारस्याऽनुवृत्त्यैव सिद्धौ डित्वस्य सर्वादेशत्वविधानार्थत्वकल्पनयोक्तदोषाऽयोगादित्याशयेनाहअनेकाल्वात्सर्वादेशः । यद्यपि उिच्चत्यादि ॥ प्रर्वतनायां लिङ् इत्येव सुवचम् । चतुणी ग्रहणं प्रपञ्चार्थमिति । अत एव,
अस्ति प्रवर्तनारूपमनुरूपं चतुर्ध्वपि । तत्रैव लिङ् विधातव्यः किं भेदस्य विवक्षया ॥ न्यायव्युत्पादनाथं वा प्रपञ्चार्थमथापि वा
विध्यादीनामुपादानं चतुर्णामादितः कृतम् इति भूषणग्रन्थः सङ्गच्छते । प्रवर्त्तनात्वञ्च, प्रवृत्तिजनकज्ञानविषयतावच्छेदकत्वम् , तच्चेष्टसाधनत्वस्यास्तीति तदेवार्थादिष्टसाधनत्वमेव विध्यर्थः ॥
ननु लिङो डित्वात्तत्स्थानिकादेशे च स्थानिवद्भावेन ङित्वस्यानयनादचारितायें (अवयवेऽचरितार्थो विधिः समुदायस्योपकारक)इतिन्यायेन समुदाये तत्वादिष्टसिद्धौ पुनर्या
Aho ! Shrutgyanam

Page Navigation
1 ... 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280