Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras
View full book text
________________
फक्किकारत्नमञ्जूषा |
त्वाद्धस्वो दुर्वार एवेति वाच्यम् । परिच्छिन्न परिमाणार्थवाचकव्यादिद्रोणादिशब्दानां न्यूनाधिकयोरप्रवृत्तिवत्सर्वाद्युपादानेन क्रियमाणसंज्ञायाः शास्त्र व्यापारं विना न्यूनाधिकयो. प्रवृत्तिवच्च परिच्छिन्नपरिमाणे तदप्रवृत्या दीर्घविशिष्टे भान्ते च लौकिकन्यायेनोपसर्गत्वाऽभावादुपसर्गज्ञायाः परिच्छिन्नपरिमाणप्रादिगतत्वादिति भावः । श्रन्येतु लक्ष्यानुसारात्क्वचिदुक्तन्यायानाश्रयणाददोष इत्याहुः ॥
९८
ननु ब्रूतेर्लटि सिपि 'ब्रुवः पञ्चनामि' त्याहादेशे आह सिप इति स्थितावाहः स्थानिवत्वेन ब्रूत्वात्ततः परस्य सिपः 'ब्रुव इडि' - ति इट् दुर्वार इत्यत आह- श्राथेत्यत्र झलीति थत्वविधानान्न भवतीति । 'आहस्थः' इत्यनेन सिप्रूपे झलि हस्य थविधानसामर्थ्यादिनेति कल्प्यते । अन्यथा सतीडागमे झलादित्वाभावात्तदप्राप्त्या आत्थे -- ति रूपं न स्यादिति भावः ॥
ननु ब्रूतेर्लोटि तत्स्थाने मिपि तस्मिन्बुवो गुणे मिप आनि तस्मिन्नवादेशे स्थानिववेन मिपः पित्वस्याssनौ सुलभत्वादुक्तसूत्रेणेट् दुर्वार इत्यत आह- ङिच्च पिन्नेत्यपित्वादिणनेति । (ङिच्च पिन्न पिच्च ङिन्ने ) ति भाष्याद्विशेषविहितेनादिष्टङित्वेन पित्वस्य बाधात्पित्वाभादेव नासाविति भावः ॥
ननु 'द्विर्वचनेऽचि' इत्यनेन द्वित्वनिषेधादिङ एव द्वित्वे उत्तरखण्डस्य गाऽऽदेशे अधोगे इति स्यान्नत्वधिजग इत्यत आह-लावस्थायामिति । एवञ्च गादेशस्य लिटो निमित्तत्वेन द्वित्वनिमित्ताज्निमित्तत्वाऽभावादुद्विर्वचनेऽचीत्यस्याप्राप्त्या नोक्ताऽऽपत्तिरिति भावः । विवक्षिते वेति-लिटो विवक्षायामेवादेश इत्यर्थः । भाष्यकृन्मतमेतत्, एतन्मते त्वनैमित्तिकत्वेन सुतरामेव नोक्तसूत्रप्रवृत्तिरिति ॥
ननु पूर्व धातुरुपसर्गेण युज्यते पश्चात्साधनेनेत्यभियुक्तोक्त्या अन्तरङ्गत्वाद्गुणादेः प्रागेव सवर्णदीर्घे यणि अध्ययै इति न स्यादत आह-गुणायादेशयोः कृतयोरुपसर्गस्य यणिति । अयम्भावः, 'पूर्व धातुः साधनेन युज्यते पश्चादुपसर्गेणेत्यस्य सुटका - त्पूर्व' इत्यत्र भाष्ये सिद्धान्तितत्वात्पूर्वं गुणादिरेव । ननु एतत्सिद्धान्तपक्षे भाष्यकृता स्वेनैव तत्रैवाऽरुचिः प्रदर्शितेत्यरुचेराह - 'शेरध्ययने वृत्तमिति निद्देशाद्वेति । एतन्निर्देशान्न दीर्घाऽभावः कल्प्यते किन्तु भाष्यकृदुक्त एव । अपूर्वार्थकल्पनापेक्षया भाष्यसम्मतपक्षकल्पनस्यैव ज्यायस्त्वात् । नच [वार्णादाङ्ग बलीयः] इति परिभाषयैव दीर्घव्यावृत्तिरिति वाच्यम् । समानाश्रय एवोक्तपरिभाषाऽप्रवृत्तेरिति दिक् ॥
श्रागमे सत्यनेकाच्त्वाद्यणिति - कृताकृतप्रसङ्गित्वमात्रेणाऽटो नित्यत्वादिय बाधित्वाऽऽट् । अत एवाऽपरितोषात् असिद्धत्वादियङ एवौचित्यमित्यभिप्रायेण वा के. चिदित्युक्तम् | लावस्थायामेवाडिति पक्षे तु यणेवेत्यलम् ॥
ननु 'तनादिकृञ्भ्य उ:' इत्यस्य स्थाने 'तनादेरुः" इत्येव सूत्रकरणात्कृञोऽप्युप्रत्ययः स्यादेव सूत्रे कृञ्ग्रहणं व्यर्थमित्यत आह-तनादित्वादेव सिद्धे इति । तनादिसाह - चर्येण तद्गुणस्यैव कृञोऽत्र ग्रहणं क्रियासामान्यवाचित्वेनान्वययोग्यत्त्वात्तस्यैवात्रानुप्रयोगः । एवञ्च कृञ्ग्रहणं व्यर्थ सद्गणकार्यस्यानित्यत्वे ज्ञापकम् । तथा च विश्वसेदित्यत्र न शपो लुगिति । भाष्यकृता तु कृञ्ग्रहणस्य प्रत्याख्यातत्वाज्ज्ञापितेऽपि तस्य चारितार्थ्याSभावाच्चात्रार्थे तात्पर्यं न युक्तम् । उक्तप्रयोगस्त्वार्थत्वादेव समाधेय इत्यलम् ॥
Aho! Shrutgyanam

Page Navigation
1 ... 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280