Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras
View full book text
________________
१०४
फक्किकारत्नमञ्जूषा। धावित्यस्य क्विशब्दमुच्चार्य विहितविधिविषयत्वेनादोषात्। न च क्वौ लुप्तं न स्थानिवदिति स्थानिवद्भावनिषेधात्क्विबन्ते दोषाऽभावार्थमिदितकरणस्यावश्यकत्वे ज्ञापकत्वायोगइति वाच्यम् । तस्यासार्वत्रिकत्वादिति प्राञ्चः । तत्रिमत्र्यादाविदित्वस्य व्यभिवरितत्वात्वों लुप्तमित्याश्रयणे ज्ञापकत्वौचित्याच्चिन्तेति पाठेऽर्धमात्रागौरवाच न णिशास्त्रबाधे मानमिति न भाष्यकृता गिचो वैकल्पिकत्वमुक्तन्नापि कैयटकृतेत्यपि बोध्यमिति प्राहुनागेशाः।
एतच्च ज्ञापकं सामान्यापेक्षमिति । सर्वेऽपि चुरादयो धातवो विकल्पेन णिचं लभन्त इत्यर्थकमिदित्करणं ज्ञापकमित्यर्थः । न च ज्ञापकस्य सामान्यापेक्षत्वे 'आषाद्वे' त्यस्य वैयर्थ्य सर्वचुरादीनां वैकल्पिकणिज्ज्ञापनेनैतत्सूत्रविहितवैकल्पिकणिचोऽकिञ्चित्करत्वादिति वाच्यम् । ज्ञापकसिद्धस्याऽसार्वत्रिकत्वेन सार्थक्यात् । एवञ्चास्मिन्पक्षे आरषीयाणामेवैच्छिको विकल्पः, ज्ञापकस्य सामान्यापेक्षत्वादेव वृत्तिकृदुदाहृतस्य जगाणे. त्यादेः संगतिः । अन्यथोक्तप्रयोगानुपपत्तिः । अन्येषां तु शिष्टप्रयोगानुपपत्तिः । अन्येषां शिष्टप्रयोगाद्वयवस्थित इति एतत्पक्षस्य [भाष्यविरुद्धत्वं] दर्शयति, तथा हि ज्ञापकस्य सामान्यापेक्षत्वे 'घुषिरविशब्दने' इति सूत्रस्स्थभायं विरुणद्धि, तत्रहि, विशब्दनार्थस्योक्तधातोश्चरादित्वेन नित्यणिजन्तत्वाद्भवादेश्वाऽ विशब्दनार्थ एवं वृत्तः सुत्रे विशब्दन इति व्यर्थमित्याशंक्य, एतदेव ज्ञापयति घुर्विशब्दने विभाषा णिच् तेन जुघुपिरिति सिद्धमित्यक्तम् , अत एव चुरादाविरित्वमति सार्थकम् ॥
विशेषापेक्षमिति । असंयोगोपधेकारान्तचुरादेगिचो विकल्प इत्येवं रूपमित्यर्थः । ज्ञापकस्य विशेषापेक्षत्वादेव, 'आषाद्वे' त्यस्य चारितार्थ्यम् । न च पूर्वपक्षस्य शैथिल्ये वृत्तिकृदुक्तग्रन्थस्य कथं सङ्गतिरिति वाच्यम् । भ्वादेराकृतिगणनेन तत्रत्यधातोरुक्तरूपोपपत्तेः ॥ . यत्तु इदित्करणाद्यन्त्रतीति माधवेनोक्तं तच्चिन्त्यमिति । नस्योपधत्वाऽभावेन नलोपाइप्रसक्त्या ज्ञापितेऽपि चारितार्थ्याऽभावादिति भावः ॥ ___ ननु हस्वोच्चारणेऽपि परतीत्यादिरूपसिद्धावुक्तरूपसिद्धयर्थं कथं दीर्घोच्चारणं णिवो वैक. ल्कित्वं ज्ञापयतीत्याह-दीर्घोच्चारणं णिचः पाक्षिकत्वे लिंगमिति ।
इररारामपवाद इति । ऋकारोपधे (उपधायाचे)ति सूत्रेणाऽचीकृतदित्यादाविर प्राप्तः । अमीमृजदित्यत्र 'मृजेर्वृद्धिरि त्यनेनाऽऽर प्राप्तः । इतरेषामृदुपधानां अपीपृथदित्यत्राऽर प्राप्त इति विवेकः । ननु इह उरित्यनूद्यमानः सवर्णान् गृह्णाति । ऋदिति विधीयमानो न तान् गृह्णाति । तथाच, अचीक्लपदित्यत्र 'उत्' इत्यनेन सति ऋवणे अचीक्लपदित्यापत्तिरिति चेन्न । लत्वस्यासिद्धत्वेन प्राक् उत् इत्यस्य प्रवृत्त्या पश्चात् 'कृपो रोल' इत्यनेन ऋकारैकदेशस्य लादेशविधानेनेष्टसिद्धरित्यलम् ॥
ननु अत उपधाया इत्यनेन कथयतीत्यत्र वृद्धिर्दुर्वारेत्यत आह-अल्लोपस्य स्थानिवत्तवान्न वृद्धिरिति । अचः परस्मिन्निति सूत्रेणेत्यर्थः । नव स्थानिनि सति यत्कार्य तस्यैव स्थानिवदित्यनेनातिदेशो नत्वादेशप्रयुक्तवारणम् । अन्यथा नायकः पावक इत्यादेन सिद्धिस्तथा चोक्तदोषस्तदवस्थ एवेति वाच्यम् । अचः परिस्मिन्नित्यत्र
Aho ! Shrutgyanam

Page Navigation
1 ... 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280