Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras
View full book text
________________
अदादिप्रकरणम् । कतया वैचित्र्यार्थकथनमयुक्तमिति वाच्यम् । भाष्यविरोधात् । ईड्जनोवें चेति भा. व्यसम्मतपाठः ॥ ननु शासेरापूर्वकत्वस्य नित्यत्वेन प्रशास्मह इत्यस्यानुपपत्त्या
इदं कविभ्यः पूर्वेभ्यो नमो वाकं प्रशास्महे ।
विन्देम देवतां वाचममृतामात्मनः कलाम् ॥ इति कविप्रयोगस्य का गतिरित्यत आह-पापूर्वत्वं प्रायिकमिति । अत ए. वोक्तकविप्रयोगसङ्गतिः । नच प्रशास्मह इत्यत्रेच्छारूपार्थप्रतीत्यभावान्नास्य धातो रूपमिति वाच्यम् । धातूनामनेकार्थत्वात् । वचनं वाकः, वचेज् । नमोवाकं नमस्कारमिति यावत् । प्रशास्महे कुर्मह इति यावत् ॥
ननु लिङ्स्थानिकादेशस्य तिपः पित्त्वात्तस्य च (यदागम) परिभाषया याऽसुटविशिष्टे सत्वात्तस्मिन् 'उतो वृद्धिलकी'त्यनेन वृद्धिदुरित्यत आह-इह उतो वृद्धिर्न । भाष्ये पिच्च ङिन्न ङिच्च पिन्नेति व्याख्यानादिति-सार्वधातुकमपिदित्यस्यावृत्याऽस्य लाभः । ननु पूर्ववाक्येन ङित्वमपि दुर्लभमत आह-विशेषविहितेन ङित्त्वेन पि. त्त्वस्य बाधादिति ॥
ननु ऊर्णोते लिटि णुशब्दस्य द्वित्वे उत्तरखण्डे णकारश्रवणं दुर्वारमत आह-नुशब्दस्य द्विस्वमिति-उपदेशे न एव न तु णः, स तु रषाभ्यामि'त्यनेन भवति, तस्य द्वि. त्वदृष्टयाऽसिद्धत्वान्नुशब्दस्यैव द्वित्वम्' यबुध्या शास्त्रप्रवृत्तिस्तदीयद्वितीयप्रयोगस्यैव साधुत्वान्वाख्यानान्नोत्तरखण्डे णकारश्रवणं पूर्वोच्चारणेन व्यवधानाच्च न शास्त्रेग णत्वास क्तिरिति भावः । ननु (पूर्वत्रासिद्धीयमद्वित्वे) इति परिभाषया णत्वस्यासिद्धत्वाऽभावबोधनान्णकारस्यैव द्वित्वेनोत्तरखण्डे तच्छ्रवणं दुर्वारमेवेत्यत आह-(१) पूर्वत्रासिद्धायमद्वित्वे इति त्वनित्यमिति--पूर्वत्रासिद्धमित्यधिकारे भवमित्यर्थः । गहादेराकृतिगणत्वाच्छः । यत्पूर्वत्राऽसिद्धीय शास्त्रं तत्राद्वित्वे इत्यस्योपस्थितिस्तस्य च पुर्वत्रेत्यने नाऽन्वयाद्वित्वभिन्ने पूर्वत्र कर्तव्ये इदमसिद्धमित्यर्थः । द्वित्वं स्वन्यत्रासिद्धम्भवत्येव । अत्र द्वित्वशब्देनाविशेषात्पाष्टाष्टमिकयोहणम् । परिभाषाऽनित्यत्वे प्रमाणमाह-उभौ साभ्यासस्येति-अन्यथा अन्धातोः 'अनिते' रित्यनेन कृतणत्वस्य द्वित्वे प्राणिणत प्राणिणिषतीत्यादिसिद्धौ व्यर्थ सदुक्तसूत्रं परिभाषाऽनित्यत्वे ज्ञापकमिति भावः ॥
ननु एतेलिङि' इत्यनेनोपसर्गात्परस्येणोऽणो ह्रस्वविधानादभीयादित्यत्रापि ह्रस्वो दुर्वार इत्याशंक्य समाधत्ते-उभयत आश्रयणे नान्तादिवदिति-यथा द्वयोरेकः प्रे. प्यस्ताभ्यां युगपभिन्नदेशकायें प्रेरितोऽविरोधार्थी न कस्यापि करोति कार्यन्तद्वत् पूर्वपरशब्दाभ्यामन्तादिशब्दाभ्याञ्च विरोधस्य स्फुटत्वाद्विरुद्धातिदेशस्य युगपदसम्भव इति भावः । नैतद्विषये स्थानिवद्भावप्रवृत्तिः, आनुमानिकस्थान्यादेशभावे विशिष्टस्य स्थानित्वेऽपि प्रत्येकं तयोः स्थानित्वे मानाऽभावात् वर्णयोरेव श्रौतस्थान्यादेशभावविधानाच्चेति बोध्यम् । नच भान्तस्य ( एकदेशविकृत) न्यायेनोपसर्गत्वात्परादिवद्धावेने कारस्ये.
(१) द्वित्वभिन्ने पूर्वत्र कर्तव्ये परशास्त्रमसिद्धमित्यर्थः । अत्र ज्ञापकं तु पूर्वत्रासिद्ध. मित्यधिकारभवं शास्त्रमेवेति । अनित्यत्वे ज्ञापकवर्णनं च मूले एव स्पष्टमितिबोध्यम् । ९ फ० म०
Aho! Shrutgyanam

Page Navigation
1 ... 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280