Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras
View full book text
________________
भ्वादिप्रकरणम् ।
भाव इति विकल्परूपसिद्धौ विभाषाग्रहणं व्यर्थमिति चेन्न । असमस्तेष्वप्युपसर्गेषु संहि. ताया नित्यत्वज्ञापनेन चरितार्थत्वादित्याह-इहोपसर्गाणामसमस्तत्वेऽपि संहिता नित्येति ॥ तदुक्तम्
संहितैकपदे नित्या नित्या धातूपसर्गयोः ।
नित्या समासे वाक्ये तु सा विवक्षामपेक्षते ॥ ननु (इजादेश्च गुरुमतोऽनृच्छः) इत्येतत्सूत्रविहिताऽऽम्घटकमकारस्य हल्त्वेनेत्संज्ञा स्यादत आह-श्रामो मकारस्य नेत्वमिति-- यद्यत्र मकारस्येत्संज्ञा स्यात्तदा आस्धातोः कास्धातोश्चाऽऽम् विधानं व्यथं स्यात्तत्रापीत्संज्ञा दुर्वारत्वादिति तत्सामर्थ्यादित्संज्ञा ऽभावकल्पनेन न प्रकृतेऽपि काप्यापत्तिः । नव मित्त्वादन्त्यादचः परत्वसामादसंजातविरोधिन्यायेन सवर्णदीर्घस्यैव बाधोऽस्त्विति वाच्यम् , सवर्णदीर्घबाधापेक्षया इत्संज्ञाबाध. स्यैव समुचितत्वात् ॥ __ ननु (कृञ्चानुप्रयुज्यत) इत्यतः लोऽनुवृत्यैव मिद्धे (आम्प्रत्ययवत्कृजोऽनुप्रयोगस्ये) त्यत्रत्यकृग्रहणं फलाभावाद्वयर्थ सज्ज्ञापयति भवत्यन्यस्याऽप्यनुप्रयोगः तेन (कृभ्वस्तियोगे सम्पद्यकर्तरि च्विः) इत्यत्र कृशब्दमादाय कृञ्प्रत्याहाराश्रयणेन कृभ्वस्तीनामनुप्रयोगलाभः । तेषां कृभ्वस्तीनां क्रियासामान्यवाचकत्वेनाऽऽम्प्रकृतीनां क्रियाविशेषवा. चित्वेन तदर्थयोरभेदान्वयः । सामान्यविशेषयोर्घटो नीलघट इत्यादौ विधेयांशेऽधिकावगाहिशाब्दबोधस्य नवीनैरभ्युपगमात् । नचोक्तरीत्या कृभ्वस्तिलाभे सम्पदोपि प्रत्याहारान्तर्गतत्वेन लाभात्कुतो न प्रयोग इति वाच्यम् । तस्य तथात्वेऽप्यनन्वितार्थत्वेनाऽग्र. योगात् । तथाच, एधांचक्रे इत्यादित एककर्तृकभूतानद्यतनपरोक्षकालिकवृद्धयभिन्नक्रियेति शाब्दबोधः ॥ ननु अंगेन प्रत्ययाक्षेपः किमर्थ इत्यभिप्रेत्याशंकते-प्रत्यये किमिति-उत्तरयति-वनश्चेति-अयम्भावः। प्रत्ययग्रहणाऽभावे (उरदि)त्यस्य परनिमित्तकत्वाऽभावात्स्थानिवत्याऽभावेन(न सम्प्रसारणे सम्प्रसारणमि)तिनिषेधाऽप्रवृत्त्या सम्प्रसारणोपत्तिः, सति प्रत्ययग्रहणे तु नेति । उरदत्वस्य परनिमित्तत्वसिद्धयर्थत्वादेव भगवता भाष्यकृताऽऽसप्तमसमाप्तरङ्गाधिकार उक्तः । आसप्तमसमातेरङ्गाधिकारे भाष्यप्रामाण्यादङ्गसंज्ञायाः प्रत्ययनिमित्तत्वेन तदद्वारा (उरदि) त्यस्य परनिमित्तत्वमिति भावः । नचाङ्गसंज्ञाद्वारा निमित्तत्वमित्यस्याङ्ग. संज्ञाम्प्रति प्रत्ययस्य निमित्तत्वेनोरदत्वम्प्रति निमित्तत्वमित्यर्थो वाच्यः, सच न युक्तः, प्र. त्ययस्य साक्षान्निमित्तत्वानुपपादनादिति वाच्यम् । प्रत्यय इत्यस्थावृन्योक्तार्थस्य युक्त. त्वादिति । ___ एकाच उपदेशेऽनुदात्तात्-ननु एकाजनुदात्तयोस्सत्त्वादुपदेशपदं क्वाऽन्येतीत्या. शंकायामाह-उपदेश इत्युभयान्वयीति-मध्ये पाठात् (देहलीदीप) न्यायेन [काका. क्षिगोलक] न्यायेन वोभाभ्यां सम्बध्यत इत्यर्थः । नचानुदात्तपद एव सम्बन्धोऽस्तु एकाचि मास्त्वसाविति वाच्यम् । तथा सति पिपक्षति बिभत्सतीत्यादाविणनिषेधाऽनापत्तेः। नचेकाचि पद एव सम्बन्धोस्तु मास्त्वनुदात्तपदे तत्सम्बन्ध इति वाच्यम् । सत्येवं कतुं हर्तु
Aho! Shrutgyanam

Page Navigation
1 ... 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280