Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras
View full book text
________________
९२
फक्किकारत्नमञ्जूषा । ततश्च, अंगाभिन्नैकाचकर्मकं यदद्विरुवारणं तत्र पूर्वाभ्याससंज्ञः सचाऽभ्यासः चपरकणिपरकलघुपरकः सन्वद्भगवतीत्यर्थ इति माधवमतम् । तदाह-(१)संज्ञायाः कार्यकाल. त्वादिति-अजजागरदित्यत्र सन्वद्भाववारणाय वार्तिककृता (जागर्तेः प्रतिषेधो वक्तव्यः) इति वार्तिकमारब्धम् , भाष्यकृता तु तत्प्रत्याख्यातम् । माधवमते सन्वद्भावस्य तत्राऽप्रा. प्त्या तदु नयमपि विरुद्ध मित्याह । ऊण दीर्घ इति-तेन औMनवदित्यस्य सिद्धिः। नात्र सन्वद्भावोपयोगो णौ कृतादेशस्य स्थानिवद्भावेन निषेधेन वा नुशब्दद्वित्वे सत्यभ्यासेवर्णाऽभावात् । अर्थापयताविति–अर्थमाचष्ट इत्यर्थे णिच्यापुगागमे ततः च्लेश्चडि दाचे (सन्वत्)इतीत्वे च, आतीथपदिति सिद्धम् । चकास्तौ तूभयमिदमिति-चपरे जो यल्लघु इति व्याख्याने न स्यात् । चपरे णौ यदंगमितिव्याख्यानेतु स्यात् , तेन अचचकासत् अचीचकासदिति रूपद्वयं सिद्धम् । ननु येनोभयाथेनोक्तरूपद्वयसिद्धिस्तदर्थद्वयं कथं लभ्यत इत्याह-विशेष्यं सन्निहितमिति-अत्र किम्प्रमाणमित्याकांक्षायामाह -इति व्याख्याविकल्पस्य कैयटेनैव वर्णनादिति-चपर इत्यावर्त्य अग्लोपविशेषणत्वेन योजितस्य फलमाह-णेरग्लोपेऽपि सम्बन्ध इति-श्रिनुपरतोऽग्लोपित्वासम्भवनात्रापि चपर इत्येतावतैव णाविति लभ्यत इत्यवसेयम् । अगितामपिसिद्धये इति-पचिकमिशकिप्रभृतीनामित्यर्थः । इत्संज्ञकानां लोपो न णिचं प्रतीक्षत इत्याशयः ॥
ननु अयधातोरात्मनेपदित्वात्ततश्शानचो विधानस्यैव युक्तत्वाच्छतृप्रत्यासम्भवेन (२)(उदयति विततोद्ध्वरश्मिरज्वावि)ति माघश्लोके उदयतीति प्रयोगोऽनुपपन्न इत्यत आह-इटकिटकटीत्यत्रेति । कटीत्यत्र इधातोः प्रश्लेषादयतिरूपस्य सम्भवेनोक्तकाव्यप्रयोग उपपन्नः । पक्षान्तरेणोपपत्तिप्रकारमाह-यद्वा अनुदात्तत्त्वलक्षणमात्मनेपदमनित्य.
(१) संज्ञायाः कार्यकालत्वादङ्ग यत्र द्विरुच्यते
तत्रैव दीर्घः सन्वच्च नानेकाविति माधवः ॥ १ ॥ चकास्त्यर्थापयत्यू[त्यादौ नाङ्गं द्विरुच्यते। किन्त्वस्यावयवः कश्चित्तस्मादेकाश्विदं द्वयम् ॥ २ ॥ वस्तुतोऽङ्गस्यावयवो योऽभ्यास इति वर्णनात् । ऊो दीर्घोऽर्थापयतो द्वयं स्यादिति मन्महे ॥ ३ ।। चकास्तौ तूभयमिदं न स्यात्स्याच्च व्यवस्थया । विशेष्यं सन्निहितं लघुनीत्यङ्गमेव वा ॥ ४ ॥ इति व्याख्याविकल्पस्य कैयटेनैव वर्णनात् ।
णेरग्लोपेऽपि सम्बन्धस्त्वगितामपि सिद्धये ॥५॥ इति व्याख्यातकारिकासंग्रहः । (२) उदयति विततोलरश्मिरज्जावहिमरुचौ हिमधाम्नि याति चास्तम् ।
वहति गिरिरयं विलम्बिघटाद्वयपरिवारितवारुणेन्द्रलीलाम् ॥ इति श्लोकाकारः।
Aho! Shrutgyanam

Page Navigation
1 ... 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280