Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras
View full book text
________________
फक्किकार मञ्जूषा |
वृत्तये, द्वितीये स्वव्यूनसंख्येम्योऽनिष्टोत्पत्तिनिवृत्तये इत्यर्थः । सूत्रमेतत्तथोत्तरमितिस्पष्टमित्यलम् ।
नियमार्थमिदं सूत्रमिति - अयम्भावः, अनन्तराऽपत्ये मुख्यः सम्बन्धेऽप्रवृत्या प्रथमपक्षे तत्तत्पितृवाचकादेव प्रत्ययस्स्यान्न तु मूलभूतात्, तथा च, औपगवाऽपत्येनोपगोर्मुख्यसम्बन्धाऽसद्भावादिहाऽप्राप्त्या तदर्थ सूत्रस्याssवश्यकत्वेन विध्यर्थत्वान्निमार्थत्वाऽभावेनौपगवशब्दात्प्रत्ययो दुर्वार इति चेन्न । गोत्रे बोध्ये क्रमतोऽनेकप्रत्ययो दुर्वार एवाऽपत्यप्रत्यय इति सुत्रस्यायें औपगवशब्दस्यापत्यप्रत्ययान्तत्वे पुनस्ततोऽपत्यप्रत्ययानुपपत्त्याऽगत्या परम्परासम्बन्धस्वीकारादुपगोरेव प्रत्ययोत्पत्न्यौपगवात्तदनुत्पत्तेरिति !
इत्यपत्याधिकारः ॥
८०
अथ चातुरर्थिकप्रकरणम् |
ननु (वामदेवाड्यड्यावित्येवमस्तु सूत्रम्, वामदेवशब्दादुक्तसूत्रेणोक्तप्रत्यय विधानेन (यस्येति चे) लोपेनैव वामदेव्यमिति सिद्धे सूत्रे ड्यड्ययोर्डिकरणम्व्यर्थमिति चेन्न । डित्करणाभावे 'ययतोश्चातदर्थे' इत्यत्रत्यययद्भ्यामुक्तसूत्रविहितयोर्थयतोर्ग्रहणापत्त्या ययतोश्चेति सूत्रेण नञःपरस्योत्तरपदस्यान्तोदात्तत्वमित्यर्थ के नोक्तस्वरस्य वामदेव्यशब्दे दुर्वारतया तद्वयावृत्ति पुरस्सरमव्ययपूर्वपदस्वरार्थं डित्करणस्यावश्यकत्वात् । नच सत्यपि sa कुतो नोक्तस्वरविधायक सूत्रप्रवृत्तिरिति वाच्यम् । एतडित्करणसामर्थ्याज्ज्ञापिताभ्यां (निरनुबन्धग्रहणे न सानुबन्धकस्य ) ( तदनुबन्धकग्रहणेनाऽतदनुबन्धकस्ये ) ति परिभाषाभ्यातदप्रवृत्तेः इत्येवाह
सिद्धे यस्येति लोपेन किमर्थं पयतौ डितौ I
ग्रहणं मा तदर्थे भूद्रामदेव्यस्य नञ्स्वरे ॥ इति ।
(पूरणगुणरहितार्थ सदव्ययतव्यसमानाधिकरणेन ) इत्यत्र तव्यग्रहणेन तयतोऽग्रहणमिति पूर्वपरिभाषाफलम् । अङा चङोऽग्रहणमिति द्वितीयपरिभाषाया फलम्बोध्यम् । ननु वास्त्रो रथ इतिवत् छात्रो रथ इत्यपि स्यात् छत्रैः परिवृतो रथ इत्यर्थे प्रकृतसून्त्रेणाऽण्प्रत्ययविधानादित्याशङ्कां समाधत्ते - समन्ताद्वेष्टितः परिवृत उच्यते । तेनेह न । छत्रैः परिवृतो रथ इति--अयम्भावः, रथाच्छादनाय वस्त्रकम्बलादिभिरेव समन्तात् (सर्व) वेष्टनसम्भवान्नतु छत्रादिभिरिति न ततोऽण्प्रत्यय इति ॥
-
ननु पाण्डुकम्बलशब्दान्मत्वर्थीयेन्प्रत्ययविधानात्पाडुकम्बलीति सिद्धौ सूत्रमिदं व्यर्थमिति चेन्न । सूत्राभावे पाण्डुकम्बलेन परिवृत इत्यर्थेऽण्प्रत्ययस्याऽपि दुर्वारतया वृत्त्यर्थं सूत्रस्यावश्यकत्वादित्याह - मत्वर्थीयेनैव सिद्धे वचनमणो निवृत्त्यर्थमिति । कौमाराsपूर्ववचने । ननु निर्देशोऽयमनुपपन्नः, अपूर्ववचने कौमारो निपात्यते इत्यर्थे कौमारोत्तरविभक्तिसकारस्य रुत्वयत्वयलोपेषु कौमार अपूर्ववचने इत्यस्यैव सिद्धिः, सन्धेरप्रसक्तेरत आह— कौमार इत्यविभक्तिको निर्देश इति - - तथा च सन्धौ बाधका
निर्देश उपपन्न इति भावः ॥
Aho! Shrutgyanam

Page Navigation
1 ... 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280