Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras
View full book text
________________
फक्किकारत्नमञ्जूषा। भाष्ये इत्यवसेयम् । सनादिषु क्यजादेः सुबन्ताद्विधानेन स्पष्टमेव पदविधित्वमिति । स्वभावत एव वृत्त्यवृत्योः सिद्धत्वाद्वावचनं न कार्यमिति तत्प्रत्याख्यानपरभाष्यप्रामाण्यात्सुलभ एवैकार्थीभावः सनीति बोध्यम् । प्रातिपदिकप्रकृतिकणिचाप्येकार्थीभावः सुघट एवेति । वाक्यमिति । तव तत्समासघटकपदानान्तत्तत्समासप्रवृत्तियोग्यविभक्त्यन्तानां पृथक्प्रयोगरूपमित्यर्थः । संज्ञाविषयसमासे वाक्येन संज्ञाऽनवगमेऽपि वृत्तिघ. कपदज्ञापनायासमस्यमानपदार्थबोधकवाक्यप्रयोगो भवत्येव । नित्यसमासव्यवहारस्तु तप्य वाक्यस्य वृत्तिसमानार्थत्वाऽभावादूगौणो बोध्यः । अविग्रह इति । लौकिकविग्रहरहित इत्यर्थः । नित्याऽधिकारीयसमासे समासघटकपदानां व्यपेक्षाया अभावेन लो. किकवाक्याऽभावात् । एवञ्च विग्रहप्रदर्शनफलम्बोध्यम् । अश्वपदेति । समस्यमानया. वत्पदाघटित इत्यर्थः । समासविभाजकोपाधिगणनाया आवश्यकत्वादाह-सुपां सुपा तिङा नाम्नेत्यादि । अथ तिडामित्यतः प्राक्सर्वत्र तिडामित्यस्य सम्बन्धः । अत्र सुपां तिडेत्यनेनेव तिडा सुबन्तेनेत्यस्य लाभात्समासस्य पञ्चविधत्वमेव युक्तम् । उभयत्रा. पि सुप्तिङ्घटितत्वस्याऽविशिष्टत्वादित्यलम् ।
इति सर्वसमासशेषः ॥
अथ समासान्तप्रकरणम् । ऋक्पूरब्धूरिति-अ अनक्षे इतिछेदः, अ इति लुप्तविभक्तिकसौत्रो निर्देश इति भावः ॥
ननु सुष्टु आपो यस्मिन्निति विग्रहे अपशब्दान्तत्वेन 'ऋक्कूाबधूरि त्यनेन समा. सान्तोऽप्प्रत्यययः स्यादिति चेन्न । 'न पूजनादि' तितन्निषेधात् । तथा च 'द्वयन्तरुपसर्गेभ्योऽप ईदिति नेत्वापत्तिरित्याशयेनाह-कृतसमासान्तग्रहणान्नेह सुबिति ॥
कृष्णोदकपाण्डुसंख्यापूर्वाया भूमेरजिष्यते। 'संख्याया नदीगोदावरीभ्यां चेति वार्तिद्वयन्नाऽपूर्व किन्तु 'अच् प्रत्यन्ववपूर्वात्सामलोम्नः' इत्यत्राजितियोगविभागात् सिद्धमेव, एवञ्च योगविभागेनैव सिद्धत्वाद्वार्तिकद्वयं नारम्भणीयमिति केचित् । केचिच्च भाष्ये योगविभागस्यादर्शनादुक्तवार्तिकद्वयोदाहरणानां पृषोदरादित्वात्सिद्धिरित्याहुः ।
इति समासान्ताः।
अथाऽलुकसमासप्रकरणम् । अलुगुत्तरपदे-पदे इत्येव सिद्ध उत्तरग्रहणसामर्थ्यादुत्तरपदशब्दस्य समासच. रमावयवे रुढत्वम् । तथा च समासचरमावयवे परे पञ्चम्यादीनामलुगिति तत्तत्सूत्राणामर्थः । 'पञ्चम्याः स्तोकादिम्यः' इत्यादेरारम्भान्नायं विधिः किन्त्वधिकार एवेत्याह-अल. गधिकारः प्रागानङः, उत्तरपदाधिकारस्त्वाऽऽपादपरिसमाप्तेरिति ।
पूरण इति वक्तव्यम् । पूरणप्रत्ययान्ते उत्तरपदे आत्मञ्छब्दप्रकृतिकतृतीयाया अलगिति तदर्थः । ननु उत्तरपदाधिकारे प्रत्ययग्रहणे न तदन्तग्रहणमित्यस्य 'हृदयस्य
Aho! Shrutgyanam

Page Navigation
1 ... 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280