Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras
View full book text
________________
६६
फक्किकारत्नमञ्जूषा । गावौ यस्येति द्वन्द्वगर्भ ऽपि बहुव्रीहौ चित्राजरद्गुरिति भाष्यं संगच्छते । न नु तत्र पूर्वपदे पुंवत्वेन कुतो न टान्निवृत्तिरिति चेन्न । द्वन्द्वान्तर्गतस्य जरच्छब्दस्योत्तरपदत्वेऽपि समानाधिकरणत्वाऽभावेन तदनिवृत्तेः । नवमपि द्वन्द्वात्मकपूर्वपदस्य समानाधिकरणो. त्तरपदपरत्वेन सति गुंबदुभावे तदवस्थ एवोक्तदोष इति वाच्यम् । स्त्रीप्रत्ययप्रकृतिभूतयो. ईन्दान्तर्गतचित्राजरच्छब्दयोरेकैकस्य भाषितपुंस्कत्वेऽपि द्वन्द्वात्मकपूर्वपदस्य भाषितपुंस्कत्वाऽभावेनादोषादिति भावः । कर्मधारयपूर्वपदे तु पूर्वपदान्तर्गतोत्तरपदाश्रयणेन प्रथमस्योत्तरपदाश्रयणेन द्वितीयस्य च पुंवत्त्वे जरचित्रगुः । कर्मधारयोत्तरपदे तु जरति चासौ. गौश्चेति विग्रहे ‘गोरतद्धित' इति टचि टित्वान्डीपि जरद्गवी, अस्य चित्राशब्देन बहुव्रीहौ चित्राजरद्गवी यस्येतिविग्रहे 'नवृतश्चेति वक्ष्यमाणसूत्रेण कपि चित्रजरदूगवीक इति प्रयोगः । सूत्रे भाषितऍस्कादित्यस्याऽसत्त्वे गंगाभार्य इत्यत्र भार्थ्यारूपोत्तरपदपरत्वेन पुंवद्भावापत्तिः । न च गंगाशब्दस्य नित्यस्त्रीत्वानोक्तापत्तिरिति वाच्यम् । सूत्रेण स्त्रीरूपार्थकबोधकस्य शब्दस्य पुंस्त्वरूपार्थातिदेशकरणसमार्थ्यात्स्त्रीत्वरूपार्थबोधकत्वेऽपि गं. गाशब्दस्योक्तापत्तेढुंवारत्वादिति भावः ॥
वृद्धिनिमित्तस्य च तद्धितस्येति-ननु वृद्धिशब्देन विहिता या वृद्धिरित्यर्थलाभः कथमिति चेन्न । व्याख्यानेन तल्लाभात् । तथाहि, यः सकलाया वृद्धेनिमित्तं यस्त्रयाणामाकारैकारौकाराणां निमित्तमितिभाष्यप्रामाण्यावृद्धिशब्दस्यावृत्तिः । तथा च सुकर एवोक्तार्थलाभः ॥ वृद्धिम्प्रति वृद्धिशब्देन फलोपधानाभावादिह पुम्वदिति । वृद्धिशब्देन ताम्प्रतिस्वरूपयोग्यस्वीकारे तु स्रौघ्नीभार्य इत्यत्र वृद्धिशब्देन विहिताया वृद्धरौकाररूपाया हेतुभूततद्धितस्वरूपयोग्यत्वं वैयाकरणभायेंत्यत्रापि तद्धितस्याऽणः सत्वान्निषेधापत्तिः । फलोपहितस्वीकारे तु नापत्तिः।। तथाहि फलोपहितस्वरूपयोग्यभेदेन द्विविधं निमित्तम् । तत्राऽऽद्य कार्याव्यवहितपूर्वकालावच्छेदेन कार्याधिकरणवृत्तित्वे सति कार्यसमानाधिकरणाऽत्यन्ताऽभावीयप्रतियोगिताऽनवच्छेदकधर्मवत्त्वरूपम् । अन्त्यश्च सत्यन्तविशेषणरहितम् । तथा च वृद्धिरूपकार्यसमानाधिकरणे उक्तप्रयोगेऽणः सत्वादणतिरिक्ताऽभावीयप्रतियोगिताऽनवच्छेदकाऽणत्वधर्मवत्ताया उभयत्र सत्त्वेपि वृद्धिरूपका-व्यवहितपूर्वकालाऽवच्छेदेनोक्तरूपकार्याधिकरणे स्रौनीत्यादिप्रयोगे वैयाकरणघटकस्याऽणोऽसत्वान्नापत्तिः । अत्र प्रवाहणस्य परस्य वृद्धिर्न पूर्वस्य तु वेत्यर्थके 'प्रवाहणस्ये तिसूत्रे प्रवाहणेयीभार्य इत्यत्र वृद्धिनिमित्तस्य चेति एंवत्वनिषेधो न प्राप्नोति माभूदेवं जातेरिति भविष्यतीति भाष्योक्तरेवाऽत्र प्रमाणत्वं बोध्यम् । तावभार्य इत्यत्रत्यदोषव्यावृत्तये वृद्धेनिमित्तं यस्मिन्नित्यर्थाश्रयणपरभाप्यादुक्तप्रयोगे वृद्विनिषेध इष्ट एवेति शेखरकृदिति दिक् ॥ ___ अनु ‘ओरोदि' त्येव लाघवात् सूत्रमस्तु गुणग्रहणघटितसूत्रकरणे संज्ञापूर्वकविधित्वेन गौरवाद्धेयम् । नच गुणग्रहणाघटितसूत्रकरणेऽपि भस्य तद्धिते इत्येवरूपसंज्ञापूर्वकत्वस्य सत्वादूगौरवाद्धयमित्ययुक्तमिति चेन्न । यत्र संज्ञापदं विधेयसमर्पकं तस्यैव संज्ञापू. वकविधित्वात्प्रकृते भस्य तद्धिते इति सत्वेऽपि संज्ञारूपविधेयसमर्पकपदत्वाऽभावेनादोपादिति चेन्न । गुणग्रहणस्य समार्थ्यात् [ संज्ञापूर्वकोविधिरनित्यः ] इत्यर्थज्ञापनेन साफ
Aho ! Shrutgyanam

Page Navigation
1 ... 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280