Book Title: Fakkika Ratna Manjusha
Author(s): Kanaklal Thakur
Publisher: Harikrishna Nibandh Bhawan Benaras

View full book text
Previous | Next

Page 165
________________ कर्मकारकप्रकरणम् । र्थस्तत्फलितमाह-अभुक्त्यर्थस्य नेति । भाष्ये तु एतस्योदाहरणस्य वने उपविश्य त्रिरात्रमुपवसतीत्यर्थाश्रयणादिदं प्रत्याख्यातम् । नचैवमुपोप्य रजनीमेकामित्यादौ का ग. तिरिति वाच्यम् । 'कालाध्वनोरि'त्यनेनैव तत्र द्वितीयोपपत्तेरित्यलम् ॥ उपपदविभक्तिमाह-उभसर्वतसाविति । उभसर्वयोस्तसौ उभसर्वतसौ उभाशे उभयशब्दनिष्टप्रकृतिकत्वस्योभशब्दे आरोपादुभयशब्दप्रकृतिकत्वं षष्ट्यर्थः। उपपदविभक्तीनां सम्बन्धोऽर्थ इति बोध्यम् । उभयशब्दसर्वशब्दप्रकृतिकतसन्तयोगे द्वितीयेति कारिकार्थः । धिगिति-धिक्शब्दयोगेऽपि द्वितीया कायेति तदर्थः । धिक् कृष्णाऽभक्तमित्यस्य कृष्णाऽभक्तसम्बन्धिनिन्देत्यर्थः । श्रामेडितान्तेष्विति---कृतद्विर्वचनेष्वित्यर्थः । इदमुपादिष्वित्यस्य विशेषणं तेन उपर्युपरिबुद्धीनां चरन्तीश्वरबुद्धयः । इत्यत्र न द्वितीयाप्रसक्तिः । उपरिबुद्धीनामुपरीत्यर्थेन तस्यानेडितान्तत्वाऽभावात् । ततोऽन्यात्राऽपीति--अन्यशब्दयोगेऽपि द्वितीयेति तदर्थः । तेन फलति पुरुषाऽऽराधनमृते, आषाढी यावच्छुद्धः, आरभ्य तस्यां दशमी तु यावत्प्रपूजयेत्पर्वतराजपुत्र्याः । इत्यादिषु ऋते शब्दयोगे यावच्छब्दयोगे च द्वितीयासिद्धिरिति दिक् ॥ (१)जपमनुप्रावर्षदिति-लक्षणत्वञ्च ज्ञानजनकज्ञानविषयत्वम् । ज्ञानजन्यज्ञान विषयत्वं लक्ष्यत्वम् , तथा च जपस्य वर्षाज्ञानजनकज्ञानविषयीभूतत्वाल्लक्षणत्वेन तस्मिव नुद्योत्ये सति अनोः कर्मप्रवचनीयत्वेन तद्योगे लक्षणवाचकाज्जपशब्दाद्वितोया । जपा. ऽभिन्नहेतुज्ञानजन्यज्ञानविषयो वर्षणमिति बोधः ॥ ननु हेतुतृतीयायाश्च सावकाशत्वात्स्वस्वांशे लब्धाऽवकाशरूपतुल्यबलविरोधस्य सवाद्विप्रतिषेधसूत्रप्रवृत्त्या परत्वात्ततीयाऽऽपत्या नदीमन्ववसितेति द्वितीयाघटितरूपं न स्यादित्याशंक्य समाधते-परापि हेतावितितृतीयाऽनेन बाध्यत इति-लक्षणेत्थंभूताख्यानेति सूत्रेणैव सज्ञासिद्धावनुर्लक्षणे इत्यनेन पुनः संज्ञाविधानसामर्थ्यात्परस्या अपि तृतीयाया बाधेनोक्तप्रयोगोपपत्ती न कापि बाधा दृष्टिगोचरीभूता भवतीति भावः । न च लक्षणेत्थम्भूताऽऽख्यानेति सिद्धसंज्ञाया जपमनुसिञ्चतीत्यत्र पत्वाऽभावसाधकत्वेन चारितार्थ्याद्वितीया विधायकत्वे मानाऽभावेन तदर्थमनुर्लक्षणे इत्यस्यावश्यकत्वात्पुनः संज्ञाविधानसामर्थ्यादिति कथनमनुपपन्नमिति वाच्यम् । लक्षणेत्थमिति सूत्रस्योपसर्ग. संज्ञाबाधननेन चारितार्थेऽपि कर्मप्रवचनीयेति सूत्रे तदुपस्थित्या द्वितीयाप्राप्तेः सुलभत्वेन अनुर्लक्षणे इत्येतद्विहितसंज्ञाया निरवकाशत्वस्य स्पष्टत्वादिति दिक् । नदीमन्ववसितेति-नद्या सह सम्बद्धेत्यर्थः । तत्र तृतीयार्थोऽनुद्योत्यं साहित्य तच्च प्रकृतेऽनुयोगित्वलक्षणमेव तथा च नद्यनुयोगिकसम्बन्धप्रतियोगित्ववती सेनेति बोधः॥ अपिः पदार्थेति-पदस्याऽप्रयुज्यमानपदान्तरस्याऽर्थः पदार्थः तद्योतकोऽपिः कर्मप्रवचनीयसंज्ञको भवतीत्यर्थः । सर्पिषोऽपीति--अत्राऽप्रयुज्यमानस्य बिन्दुरित्यादेः पदस्याऽर्थोऽपिद्योत्यः । सम्भावनायां लिङिति--'उपसंवादाऽशयोश्चेति सूत्रस्थभा (१) कदा वृष्ट इति कस्यचित्प्रश्ने इदमुत्तरमिति बोध्यम् । Aho ! Shrutgyanam

Loading...

Page Navigation
1 ... 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280