________________
દેશનાદ્વાત્રિંશિકા/સંકલના
બાલજીવોને બાહ્ય આચારો સેવવાનું બતાવે છે અર્થાત્ કહે છે કે ઉપદેશકે સર્વવિરતિને અભિમુખ એવા બાલજીવોને સમ્યગ્ લોચ આદિ સંયમની બાહ્ય આચરણા બતાવવી.
૬
અહીં વિચારકને પ્રશ્ન થાય કે બાલજીવોની પ્રવૃત્તિ બાહ્યાચારને પ્રધાન કરનારી હોવાથી તેઓ અસરંભવાળા છે, તો તેમને તેવા બાહ્ય આચારનો ઉપદેશ કેમ આપ્યો ? તેનું તાત્પર્ય એ છે કે બાલજીવોની ઓળખનું લિંગ તેમની બાહ્ય આચારને ધર્મરૂપે જોનારી દૃષ્ટિ છે, પરંતુ વિવેકનિરપેક્ષ તે બાહ્ય આચારો કલ્યાણનું કારણ નથી. તેથી જે બાલજીવો તત્ત્વના અર્થી છે તેઓ તત્ત્વને જાણવા માટે ઉપદેશક પાસે આવે ત્યારે ઉપદેશક ધર્મનું રહસ્ય બતાવે તો, તેમની બુદ્ધિ પક્વ નહીં હોવાથી તેઓને ધર્મની પ્રાપ્તિ થાય નહીં; પરંતુ બાહ્ય આચારની રુચિવાળા એવા બાલજીવોને વિવેકપૂર્વક બાહ્ય આચાર સેવવાનો ઉપદેશ આપવામાં આવે તો તેમને તે ઉપદેશ ધર્મરૂપે પ્રતીત થાય; અને બાહ્ય આચારોના સેવન દ્વારા અને કંઈક વિવેકપૂર્વકની બાહ્ય પ્રવૃત્તિ દ્વારા તેઓ પરિપક્વ થાય ત્યારે, ઉત્તરઉત્તરની ભૂમિકાની પ્રાપ્તિ દ્વારા ધર્મના રહસ્યને પ્રાપ્ત કરે છે. તેથી ઉપદેશક બાલજીવોને કંઈક વિવેકથી યુક્ત એવી બાહ્ય આચરણાનો ઉપદેશ આપે છે. બાલજીવો માત્ર બાહ્ય આચરણાને ધર્મરૂપે ગ્રહણ કરે છે, તે સુંદર નથી, તે બતાવવા માટે શ્લોક-૭માં તેવી બાહ્ય આચરણાની નિંદા કરેલ છે.
મધ્યમ જીવો ઃ
મધ્યમ જીવો માત્ર બાહ્ય ક્રિયામાં રત નથી, પરંતુ બાહ્ય ક્રિયાઓમાં સૂક્ષ્મ યતના થતી હોય તેને ધર્મરૂપે ગ્રહણ કરે છે, અને પોતાના બોધ અનુસાર સૂક્ષ્મ યતનાવાળી આચરણામાં રત રહે છે. મધ્યમ જીવોની આ આચરણા પણ પરમાર્થથી સમ્યગ્ નથી, તે બતાવવા માટે શ્લોક-૮માં કહ્યું કે ગુરુદોષથી યુક્ત એવાં સૂક્ષ્મ યતનાવાળાં અનુષ્ઠાનો પણ ત્યાજ્ય છે, તેથી મધ્યમ જીવોને અભિમત એવી આચરણા પણ પરમાર્થથી તત્ત્વની પ્રાપ્તિ કરાવનાર નથી. તેથી ઉપદેશ વખતે ઉપદેશક મધ્યમ જીવોને પણ સંયમના સૂક્ષ્મ આચારો ધર્મરૂપે બતાવે છે, જેથી મધ્યમ જીવોને તે ધર્મરૂપે પ્રતીત થાય, અને તે રીતે આચારો સેવીને જ્યારે તેઓની બુદ્ધિ પરિપક્વ થાય ત્યારે તેઓ ધર્મના રહસ્યને પ્રાપ્ત કરે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
