________________
દેશનાદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૩-૧૪
૪૧ પછી નિર્વિકલ્પ બોધ થાય છે અને ત્યારપછી સવિકલ્પ જ્ઞાન થાય છે, તેમ શાસ્ત્રના વચનથી તાત્પર્યાર્થને ગ્રહણ કરનાર ભાવનાજ્ઞાનવાળા પુરુષને શાસ્ત્રવચનથી પ્રથમ શ્રુતજ્ઞાન થાય છે, પછી પ્રમાણનયથી પર્યાલોચન કરે છે ત્યારે ચિન્તાજ્ઞાન પ્રગટે છે, અને ચિન્તાજ્ઞાન પછી વિપક્ષની શંકાના નિરાસને દઢ કરવા માટે આજ્ઞાપુરસ્કારી એવું ભાવનાજ્ઞાન પ્રગટે છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે બાલ, મધ્યમ અને બુધ ત્રણે કલ્યાણના અર્થી જીવો છે, અને તેઓ સ્વપ્રજ્ઞા અનુસાર ધર્મ કરવામાં યત્ન કરે છે; પરંતુ બુધપુરુષ જેવી પ્રજ્ઞા બાલ અને મધ્યમ જીવોમાં નથી. તેથી તેઓ જે જે દર્શનને પામ્યા હોય તે તે દર્શન અનુસાર સ્વભૂમિકા પ્રમાણે ધર્મમાં યત્ન કરે છે; જ્યારે બુધપુરુષ હંમેશાં અતિ નિપુણતાથી તત્ત્વને જાણવા યત્ન કરે છે. તેથી તેવા બુધપુરુષને જ્યારે સ્યાદ્વાદની પ્રાપ્તિ થાય છે ત્યારે જે ચિંતાજ્ઞાન પ્રગટે છે, તે ચિંતાજ્ઞાનથી તે બુધપુરુષ આત્માને અત્યંત ભાવિત કરે છે. તે વખતે તે મહાત્માનું જણાય છે કે સર્વજ્ઞ-વીતરાગનું વચન દરેક જીવને સ્વભૂમિકા અનુસાર વીતરાગ થવાની યોગ્ય દિશા બતાવે છે. તેથી તેવા બુધપુરુષ સ્વભૂમિકા અનુસાર જે કોઈ પ્રયત્ન કરે છે ત્યાં ભગવાનની આજ્ઞાના પરમાર્થને જાણીને તે પ્રમાણે જ યત્ન કરે છે. જે તેઓમાં પ્રગટ થયેલ ભાવનાજ્ઞાનનું કાર્ય છે. આથી જ ભાવનાજ્ઞાન અમૃત જેવું છે. ll૧૩મા અવતરણિકા :
શ્લોક-૯માં કહ્યું કે શાસ્ત્રતત્વ પંડિત-એક-ગમ્ય છે, અને શ્લોક-૬માં કહેલ કે પંડિત પુરુષ સર્વયત્નથી શાસ્ત્રતત્વની પરીક્ષા કરે છે, અને શ્લોક૧૦માં કહ્યું કે પંડિત પુરુષ સર્વયત્નથી શાસ્ત્રતત્વની પરીક્ષા કરે છે ત્યારે તેને પ્રથમ શ્રુતજ્ઞાન થાય છે, પછી ચિતાજ્ઞાન થાય છે અને ત્યારપછી ભાવતાજ્ઞાન થાય છે અને તેનાથી શાસ્ત્રતત્વના પરમાર્થની પ્રાપ્તિ થાય છે. ત્યાર પછી શ્રુતજ્ઞાન, ચિત્તાજ્ઞાન અને ભાવનાજ્ઞાન શું છે? તેનું સ્વરૂપ બતાવ્યું. હવે શ્રુતજ્ઞાનમાં અને ચિતાજ્ઞાનમાં કેવી મનોવૃત્તિ હોય છે ? તે બતાવવા અર્થે કહે છે –
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
