________________
દેશનાદ્વાત્રિંશિકા/બ્લોક-૧૬
૫૧
સાધુ સર્વ ઉચિત કૃત્યો કરીને વીતરાગતાને અનુકૂળ નિર્લેપતાની વૃદ્ધિ કરવા અર્થે સર્વ શક્તિથી ઉદ્યમ કરે છે, અને તે ઉદ્યમમાં ન્યૂનતા ન આવે તે માટે ઉપવાસાદિ તપનું વર્જન કરીને નિત્ય એકાસણું આદિ કરતા હોય, તે સાધુ માટે નિત્ય એકાસણાનું તપ ઉપવાસાદિ કરતાં બળવાન છે.
*
વળી જેઓને ભાવનાજ્ઞાન પ્રગટ્યું નથી, તેઓ સર્વત્ર ભગવાનની આજ્ઞાને આગળ કરીને પ્રવૃત્તિ કેમ કરવી, તેનો નિર્ણય કરી શકતા નથી. તેથી શાસ્ત્રનાં વચનોથી પ્રાપ્ત થતા અર્થોને ગ્રહણ કરે ત્યારે, શાસ્ત્રમાં તો ‘એકાસણું આદિ તપ કરતાં ઉપવાસાદિ તપ બળવાન છે' તેમ પ્રસિદ્ધ છે, અને “અો નિર્વ્ય તવોમાંં” એ કથન દ્વારા ઉપવાસાદિ કરતાં એકાસણાને બલવાનરૂપે સાંભળે, તો તેઓને શાસ્ત્રવચનોનો પરસ્પર વિરોધ દેખાય. તેથી તત્ત્વનિર્ણય ક૨વામાં તેઓ મૂંઝાય છે. માટે ઉચિત સ્થાને શાસ્ત્રવચનોને જોડીને કયા સંયોગોમાં શું બળવાન છે, તેનો નિર્ણય ભાવનાજ્ઞાનસંપન્ન પુરુષ કરી શકે છે.
વળી એકાસણા આદિને શાસ્ત્રકારોએ નિત્ય તપ કહ્યો છે, અને ઉપવાસાદિને નૈમિત્તિક તપ કહ્યો છે, તેનો અર્થ એ નથી કે સાધુએ ઉપવાસાદિની શક્તિ હોય તોપણ નિત્ય એકાસણું જ ક૨વું જોઈએ અને પર્વતિથિએ જ ઉપવાસાદિ કરવા જોઈએ; અને જો તેમ સ્વીકારવામાં આવે તો ગૌતમાદિ મહામુનિઓ છઠ્ઠના પારણે છઠ્ઠ કરતા હતા, તેને પણ અનુચિત સ્વીકારવાની આપત્તિ આવે.
વસ્તુતઃ જેની શક્તિ માસક્ષમણના પારણે માસક્ષમણ કરવાની હોય તેણે અપ્રમાદભાવની વૃદ્ધિ અર્થે છઠ્ઠના પારણે છઠ્ઠ ક૨વો ઉચિત નથી, પરંતુ નિત્ય માસક્ષમણના પા૨ણે માસક્ષમણ કરીને સર્વ અન્ય ઉચિત કૃત્યોમાં શક્તિ ફો૨વવી જોઈએ, જેથી અપ્રમાદભાવની વૃદ્ધિ થાય, અને તે તે ઉચિત કૃત્યો દ્વારા સંયમના કંડકોની વૃદ્ધિ થાય; પરંતુ જે સાધુમાં માસક્ષમણના પારણે માસક્ષમણ કરીને સંયમના કંડકોની વૃદ્ધિ કરવાનું સામર્થ્ય નથી, અને અન્ય ઉચિત બળવાન યોગોથી સંયમના કંડકોની વૃદ્ધિ કરી શકે તેવા હોય, આમ છતાં તેને ગૌણ કરીને માસક્ષમણાદિ કરે તો તેનો નિષેધ છે. તેમ જે સાધુ ઉપવાસાદિ કરીને સંયમના કંડકોની વૃદ્ધિ કરી ન શકે, અને સંયમના કંડકોની વૃદ્ધિને અનુકૂળ સ્વાધ્યાય કે વૈયાવચ્ચાદિનો વ્યાઘાત કરીને ઉપવાસાદિમાં યત્ન કરે, તો ઉપવાસાદિ નિત્યકર્મરૂપે ઇષ્ટ નથી, પરંતુ એવા સાધુએ નિર્જરા અર્થે નિત્ય એકાસણું કરવું
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
