________________
૭૭
દેશનાદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨૬ કારણે અને તયાતર વ્યવસ્થાપનનો પરિણામ હોવાને કારણે દોષ નથી; કેમ કે શિષ્યમતિની પરિકમેણા માટે એક નયની દેશનાનું પણ “સમ્મતિ' આદિમાં વ્યુત્પાદન કરાયું છે=કથન કરાયું છે. રા. ક વ્યવહારવિમાત્રપ્રધાના' – અહીં ‘નાદિથી ઉત્સર્ગનું ગ્રહણ કરવું.
શ્લોકની ટીકાના અંતે આપેલ “અર્થાન્તર પ્રતિક્ષેપનો અભાવ, અને નયનાન્તર વ્યવસ્થાપનનો પરિણામ,’ એ બે પરિણામોથી સંવલિત દેશના હોવાને કારણે તે દેશના દોષરૂપ નથી. એ બે દેશનાની નિર્દોષતાના જનક હેતુ છે, અને “શિષ્યમતિની પરિકર્મણા માટે એક નયની દેશનાનું સંમતિમાં વ્યુત્પાદન છે એ દેશનાની નિર્દોષતાનો અનુમાપક હેતુ છે. ભાવાર્થ :બાલ અને મધ્યમને એક નયની દેશનાથી બુદ્ધિની પરિકર્મણા :
ઉપદેશક બુધપુરુષને શ્લોક-૨૪માં બતાવ્યું એવું ધર્મનું રહસ્ય બતાવે છે. તેનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે ભગવાનનું વચન ઉત્સર્ગ-અપવાદ, વ્યવહારનયનિશ્ચયનય આદિથી સંવલિત છે, અને તે તે નયોને તે તે સ્થાને જોડીને ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરવામાં આવે તો ધર્મ થાય, અને તેનાથી વિપરીત પ્રવૃત્તિ કરવામાં આવે તો અધર્મ થાય.' આ પ્રકારનું ધર્મનું રહસ્ય બતાવવાથી શ્રોતાને પ્રમાણનો બોધ થાય છે; અને તે પ્રકારે પ્રમાણનો બોધ કરાવવો એ ભગવાનના શાસનનો પરમાર્થ છે. તેના બદલે બાલ અને મધ્યમ જીવોને આશ્રયીને વ્યવહારાદિમાત્ર-પ્રધાન દેશના આપવામાં આવે તો તેઓનું હિત કઈ રીતે થાય ?; કેમ કે એક નયના કથનથી મિથ્યાત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે, એ પ્રકારનું વચન છે. આ પ્રકારની શંકાનો જવાબ આપતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે --
બાલ અને મધ્યમ જીવોને વ્યવહારાદિ-માત્ર-પ્રધાન દેશના આપવામાં આવે તો તેઓની બુદ્ધિ અન્ય નયના અર્થોને ગ્રહણ કરવાને અનુકૂળ પરિપક્વ થાય છે. તેથી એક નયની દેશના આપવામાં પણ દોષ નથી; કેમ કે એક નયની દેશના આપતી વખતે ઉપદેશકનો આશય અન્ય નયનો પ્રતિક્ષેપ કરવાનો નથી, પરંતુ શ્રોતા એક નયથી પરિકમિત મતિવાળો થાય ત્યારે તેને નયાન્તરનો બોધ કરાવવાનો પરિણામ છે. આથી જ ઉપદેશક વ્યવહારનયથી દેશના આપતી વખતે પણ માત્ર ક્રિયાનો ઉપદેશ આપતા નથી, પરંતુ નિશ્ચયનયને અભિમત
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
