________________
દેશનાદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨૯
પૂર્વમાં ગ્રંથકારશ્રીએ બાલ, મધ્યમ અને પંડિત એમ ત્રણ પ્રકારના શ્રોતા બતાવ્યા. તેમાંથી જેઓની દૃષ્ટિ જિનવચનના પરમાર્થને પ્રાપ્ત કરી શકી નથી, આમ છતાં કલ્યાણના અર્થે ધર્મ કરવા માટે પ્રવૃત્ત થયા છે, તેઓ બાલ છે, અને જેઓ જિનવચનના પરમાર્થને પામેલા છે, તેઓ પંડિત છે. તેમાં સંવિગ્નથી ભાવિત થયેલા જીવો કેટલાક બાલ હોય છે અને કેટલાક પંડિત હોય છે; પરંતુ પાર્થસ્થથી ભાવિત માત્ર બાલજીવો જ હોય છે, કેમ કે તેઓને જિનવચનનું રહસ્ય પ્રાપ્ત થયેલું હોતું નથી. વળી આ પાર્શ્વસ્થથી ભાવિત બાલજીવો અભિનિવેશવાળા હોય છે; કેમ કે લુબ્ધકના દૃષ્ટાંતથી પાર્શ્વસ્થ સાધુઓ સાધુને ભિક્ષા આપવી એ જ તમારું કર્તવ્ય છે' એવો ઉપદેશ આપે છે. તેથી ગૃહસ્થ સાધુને ભિક્ષા આપવાના વિષયમાં શુદ્ધાશુદ્ધની વિચારણા કરવાની નથી, એ પ્રકારનો અભિનિવેશ પાર્શ્વસ્થભાવિત બાલજીવોને હોય છે. આમ છતાં જેઓ કલ્યાણના અર્થી છે અને સુસાધુ પાસે ધર્મ સાંભળવા આવે ત્યારે સુસાધુ તેઓને સમ્યગ્બોધ કરાવવા યત્ન કરે તો તેઓનો અભિનિવેશ નિવર્તન પામે તેવો છે. તેવા પાર્થસ્થભાવિત બાલજીવોને આશ્રયીને અને સંવિગ્નભાવિત બાલ જીવોને આશ્રયીને ઉપદેશની સમાન વિધિ અહીં બતાવેલ છે.
જેઓ સંવિગ્નભાવિત બાલ છે, તેઓ અપરિણત છે. વિષમ સંયોગોમાં શુદ્ધ ભિક્ષાની પ્રાપ્તિ ન હોય ત્યારે સાધુને અશુદ્ધ ભિક્ષા આપવી જોઈએ, તેવો વિવેક તેમને નથી, પરંતુ સર્વ સંયોગોમાં શુદ્ધાશુદ્ધનો વિવેક કર્યા વગર ભિક્ષા આપવાની વૃત્તિવાળા છે; છતાં પાર્થસ્થભાવિત બાલજીવો જેવો અભિનિવેશ નથી, તેથી સમજી શકે તેવા છે. આવા સંવિગ્નભાવિત બાલ અને પાર્શ્વસ્થભાવિત બાલ, મહાત્મા પાસે દાનવિષયક તત્ત્વ સાંભળવા માટે આવેલા હોય, અને મહાત્મા તેઓને ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવને આશ્રયીને અશુદ્ધ ભિક્ષાના કથનને છોડીને “સાધુને શુદ્ધ ભિક્ષા આપવી જોઈએ” એ પ્રકારનો ઉપદેશ આપે, તો તેઓને શુદ્ધાશુદ્ધના વિવેક વિના જે દાન આપવાનો પરિણામ હતો, તેમાં વિવેક પ્રગટે. તેથી શુદ્ધાશુદ્ધના વિવેકપૂર્વક દાન આપીને તેઓ વિશેષ પ્રકારના ફળને પ્રાપ્ત કરે.
અહીં ટીકામાં કહ્યું કે સંવિન્રભાવિત એવા બાલને આશ્રયીને દ્રવ્યાદિ કારણોમાં અશુદ્ધનું પણ વ્યુત્પાદન કરે=અશુદ્ધ ભિક્ષા આપવાનું કહે. તેથી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
