________________
૯૦
દેશનાદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૩૦ અને આ રીતે-દુર્નયતા અભિનિવેશવાળાના તે દુર્ણયને અત્યંત દૂષિત કરવામાં આવે એ રીતે, ઈતરાંશના પ્રતિક્ષેપથી દુર્નયની આપત્તિ નથી; કેમ કે તેનું ઈતરાંશના પ્રતિક્ષેપનું, પ્રકૃત વયના દૂષણનું અતાત્પર્ય હોવાને કારણે શ્રોતાને એકાંતરૂપે જ્ઞાત એવા પ્રકૃતિ નયના દૂષણનું અતાત્પર્ય હોવાને કારણે, નયાત્તરના પ્રાધાન્યનું ગ્રાહકપણું હોવાથી=શ્રોતા જે નયના અભિનિવેશવાળો છે, તે તયથી અન્ય નયના પ્રાધાન્ય ગ્રહણ કરનાર એવો ઉપદેશકનો ઉપદેશ હોવાથી, પરના તર્કની જેમeતૈયાયિકને તર્ક પ્રમાણરૂપે અભિમત નહીં હોવા છતાં પ્રમાણના અનુગ્રાહકરૂપે અભિમત છે તેમ, ત્યાં ત્યાં તે તે શાસ્ત્રોમાં, અનુગ્રાહકવરૂપે=ઈતર નયના પ્રતિક્ષેપનું ઉભયનયના બોધમાં અનુગ્રાહકત્વરૂપે, વ્યવસ્થિતપણું છે. આ=ઈતરાંશના પ્રતિક્ષેપમાં દુર્નયની આપત્તિ નથી એ, ‘તયરહસ્યમાં નિર્ણાત છે. ૩૦ || ભાવાર્થ :દુર્નયના અભિનિવેશવાળા પણ તત્ત્વના અર્થી શ્રોતા આગળ ઉપદેશની મર્યાદાનું સ્વરૂપઃ
બાલ કે મધ્યમ શ્રોતા કોઈ અન્ય પાસેથી એક નયનું જ્ઞાન કરીને આવેલ હોય તો વક્તાએ તે શ્રોતાને અન્ય નયનો બોધ કરાવવો જોઈએ, એમ શ્લોક-૨૮માં કહ્યું. હવે કોઈ શ્રોતા અન્ય પાસેથી એક નયનો બોધ કરીને આવેલ હોય, આમ છતાં તે ઉપદેશકની કુદેશનાને કારણે તે શ્રોતાને દુર્નયનો અભિનિવેશ થયો છે, એ પ્રમાણે વક્તાને જ્ઞાન થાય, અને જો શ્રોતા તત્ત્વનો અર્થી છે તેવું જ્ઞાન થાય તો તે શ્રોતાએ કરેલા એક નયના બોધને વક્તા અત્યંત દૂષિત પણ કરે.
જેમ કોઈના પગમાં વિષવાળો કાંટો લાગેલો હોય, તો તે કાંટો કાઢવામાત્રથી શરીરમાં વિષ ફેલાતું બંધ થતું નથી, પરંતુ જે સ્થાનમાં વિષકાંટો લાગેલો છે, તેટલા ભાગનો છેદ કરી નાંખવામાં આવે તો તે વિષનો કાંટો પગને દૂષિત કરે નહીં. એ રીતે જે શ્રોતા એક નયના અભિનિવેશવાળા છે, તે શ્રોતાના તે અભિનિવેશના નિવર્તન અર્થે તેના પ્રતિપક્ષ નય દ્વારા તેના અભિમત નયનું ખંડન કરવામાં આવે ત્યારે, તે શ્રોતાને પોતે સ્વીકારેલ નયનો જે એકાંત અભિનિવેશ છે, તે નિવર્તન પામે છે. તેથી આ ઉપદેશ દ્વારા દુર્નયલવનો છેદ
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
