________________
દેશનાદ્વાત્રિંશિકા/બ્લોક-૨૮
બાલજીવોથી ગ્રહણ થાય નહીં. તેથી હિત માટે આવેલા પણ બાલજીવોનું ઉપદેશકના ઉપદેશથી હિત થાય નહીં.
વળી જે શ્રોતાઓ મધ્યમ બુદ્ધિવાળા છે, તેઓ સૂક્ષ્મ યતનાવાળી બાહ્ય આચરણાઓને ધર્મરૂપે જોનારા છે. તેવા જીવોને સૂક્ષ્મ યતનાપૂર્વક કેવી આચરણા ક૨વાથી ધર્મ નિષ્પન્ન થાય ? તે પ્રકારની નયષ્ટિને બતાવનાર જિનવચનથી ઉપદેશ આપવો જોઈએ; જેથી તે વચનથી આચરણા કરવાથી તેમને ધર્મની પ્રાપ્તિ થાય, અને તે રીતે ધર્મને સેવીને તેમની બુદ્ધિ પરિકર્મિત થાય. આના બદલે મધ્યમ જીવોને સ્થૂલ આચારમાત્રને અનુકૂળ બતાવનાર એવો જિનવચનનો ઉપદેશ આપવામાં આવે તો તેમને તે ઉપદેશ રોચક લાગે નહીં, પરંતુ ‘આ ઉપદેશક તત્ત્વને જાણતા નથી’ તેવી બુદ્ધિ થવાથી ધર્મ સાંભળવાથી વિમુખ પણ થાય; અને પંડિતને આપવા યોગ્ય એવો ધર્મગુહ્યનો ઉપદેશ મધ્યમ જીવોને આપવામાં આવે તો તેમને તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય નહીં. તેથી મધ્યમ જીવોને તેમની રુચિ અનુસાર સૂક્ષ્મ યતનાવાળી આચરણાઓનો ઉપદેશ આપવો જોઈએ. વળી પૂર્વમાં બતાવ્યું એ પ્રકારે ઉપદેશક યથાસ્થાન ઉપદેશ આપે તો બાલ કે મધ્યમ જીવોને ઉપદેશ સાંભળીને ‘આ ઉપદેશક ધર્મને યથાર્થ બતાવનારા છે' એવી બુદ્ધિ સ્થિર થાય, જેથી તે બાલ કે મધ્યમ જીવો ધર્મ અર્થે તેવા ઉપદેશકને પરતંત્ર થઈને તત્ત્વનો નિર્ણય ક૨વા યત્ન કરે; અને જ્યારે તે બાલ કે મધ્યમ જીવોની બુદ્ધિ તત્ત્વને પુનઃ પુનઃ સાંભળીને તદનુસાર યથાશક્તિ આચરણા કરીને પરિકર્મિત થાય, ત્યારે તે બાલ કે મધ્યમ જીવોને ઉપદેશકે નયાન્તર કહેવું જોઈએ.
<3
વળી કોઈ બાલ કે મધ્યમ શ્રોતા અન્ય કોઈ પુરુષ પાસેથી પોતાની ભૂમિકાને ઉચિત નયની દેશના સાંભળીને પરિકર્મિત મતિવાળા થયા હોય, તો તેવા શ્રોતાને આશ્રયીને અજ્ઞાત એવું નયાન્તર કહેવું જોઈએ; કેમ કે સર્વ જીવોના કલ્યાણ અર્થે ઉપદેશ આપનારા એવા મહાપુરુષોનો આરંભ અપ્રાપ્તને પ્રાપ્ત કરાવવામાં જ સફળ છે અર્થાત્ જે શ્રોતા પોતાની રુચિ અનુસાર નયના મર્મને અન્ય પાસેથી પામેલ છે, તેવા શ્રોતાને તે નયનું ફરી કથન કરવું તે પિષ્ટપેષણ છે, પરંતુ તેનાથી અન્ય નયનો બોધ કરાવીને તેની મતિને પરિકર્મિત કરવી તે જ ઉપદેશક માટે ઉચિત છે.
||૨૮||
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
