________________
પ૦
દેશનાદ્વાત્રિશિકા/શ્લોક-૧૦
ભાવાર્થ :
ભાવનાજ્ઞાનનું ફળ :
કોઈપણ ધર્માનુષ્ઠાન નિર્લેપતાની વૃદ્ધિ દ્વારા નિર્જરાનું કારણ બને છે, અને કોઈ સાધક ગુણવાનના ગુણોની ભક્તિના અધ્યવસાયથી સમ્યક્ વૈયાવચ્ચાદિ કરીને નિર્જરા કરી શકે તેવા હોય, આમ છતાં તેવા સાધક ઉપવાસાદિ કરે, અને જો તેમની ઉપવાસાદિની પ્રવૃત્તિથી વૈયાવચ્ચાદિ કૃત્યોમાં શૈથિલ્ય આવતું હોય, અથવા તો વૈયાવૃત્યાદિ કૃત્ય થઈ શકતાં ન હોય, તો તે ઉપવાસાદિની પ્રવૃત્તિ બળવાન ગુણકારી એવા વૈયાવૃજ્યાદિની ઘાત કરનારી છે. આવા વૈયાવૃજ્યાદિરૂપ બળવાન ગુણોને ઘાત કરનારા ઉપવાસાદિથી નિત્ય એકાસણાને બલવાનરૂપે ઉપદેશપદાદિના કર્તા પૂ. આ. શ્રી હરિભદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ ભાવનાજ્ઞાનથી જાણે છે.
આશય એ છે કે શાસ્ત્રમાં “ગદ ગદ તવો ' ઇત્યાદિ વચન છે. તે વચનથી એકાસણું નિત્ય તપકર્મ છે એવો અર્થ પ્રાપ્ત થાય છે; અને તે એકાસણાનું નિત્ય તપ, વૈયાવૃત્યાદિનો ઘાત કરનારા ઉપવાસાદિ કરતાં બળવાન છે, એ પ્રકારનો નિર્ણય ભાવનાજ્ઞાનથી જ થઈ શકે છે, પરંતુ શ્રુતજ્ઞાન કે ચિન્તાજ્ઞાનથી થઈ શકતો નથી.
અહીં વિશેષ એ છે કે “મરો વ્યં તવોમ્પ” એ પ્રકારના આગમવચનથી એ ફલિત થાય છે કે નિત્ય એકાસણું કરનારા સાધુ મહાતપ કરીને નિર્જરા કરે છે. તેનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે જે સાધુ અપ્રમાદભાવથી સંયમમાં ઉદ્યમશીલ હોય, અને વૈયાવચ્ચાદિ સર્વ ઉચિત કૃત્યો સ્વશક્તિ અનુસાર ગુણની વૃદ્ધિ થાય એ રીતે કરતા હોય, અને અણાહારીભાવની વૃદ્ધિ થાય એ રીતે નિત્ય એકાસણું આદિ કરતા હોય, તો તેઓનું નિત્ય એકાસણાનું તપ ઘણી નિર્જરાનું કારણ છે, અને તેથી સદા કર્તવ્ય છે; અને જે સાધુ પોતાનાં અન્ય ઉચિત કૃત્યો સિદાય એ રીતે ઉપવાસાદિ કે અઠ્ઠમાદિ કરતા હોય તો તેઓના ઉપવાસાદિ કે અઠ્ઠમાદિ તપ કરતાં પ્રસ્તુત નિત્ય એકાસણાનું તપ બલવાન છે, એ પ્રકારનો નિર્ણય ભાવનાજ્ઞાનથી થાય છે; કેમ કે ભાવનાજ્ઞાન આજ્ઞા પુરસ્કારી છે, અને ભગવાનની આજ્ઞા શક્તિના પ્રકર્ષથી વીતરાગતાને અનુકૂળ ઉદ્યમ કરવાની છે; અને જે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
