________________
૧૮
દેશનાદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨૪ ભાવાર્થ
શ્લોક-કમાં કહ્યું કે પંડિત પુરુષો સર્વ યત્નથી શાસ્ત્રતત્ત્વની પરીક્ષા કરે છે. તેથી એ ફલિત થાય કે પંડિત પુરુષો બાહ્ય આચારમાત્રથી કે સૂક્ષ્મ યતનાવાળા આચારમાત્રથી ધર્મમાં ઉત્સાહિત થતા નથી, પરંતુ સર્વ આચારોનું રહસ્ય શાસ્ત્રમાં શું બતાવ્યું છે? તેને જાણવા માટે ઉદ્યમ કરે તેવી મનોવૃત્તિવાળા હોય છે. આવા પંડિત શ્રોતાઓને ગીતાર્થ ઉપદેશક તેમની પ્રકૃતિને જાણીને કલ્યાણનું કારણ બને એવો ઉપદેશ આપે છે, અને તે વખતે સંયમના કેવા આચારો કલ્યાણનું કારણ છે ? તેની પ્રધાનતાથી ધર્મનો ઉપદેશ આપતા નથી, પરંતુ સારરૂપે કહે છે કે “વીતરાગ સર્વજ્ઞએ બતાવેલ આગમની આરાધનાથી જ ધર્મ છે, અને આગમનો બાધ થાય તે પ્રકારની પ્રવૃત્તિથી જ અધર્મ છે.” આ ઉપદેશમાં ધર્મની સર્વ આચરણાઓ ગૌણ કરાય છે, અને ભગવાનના વચનની પ્રધાનતા બતાવાઈ છે અર્થાત્ ધર્મની સર્વ આચરણાઓ કરવાનો નિષેધ કરાયો નથી, પરંતુ ભગવાનના વચનાનુસાર જે કોઈ ધર્મની આચરણા છે તે જ કલ્યાણનું કારણ છે, અને ભગવાનના વચનના સ્મરણ વગર જે કોઈ ધર્મની પણ આચરણા છે, તે કલ્યાણનું કારણ નથી, તેમ બતાવાય છે; કેમ કે સર્વ ધર્માનુષ્ઠાનો ભગવાનના વચનને આધીન છે. તેથી ધર્માનુષ્ઠાનના સેવનનું મહત્ત્વ નથી, પરંતુ ભગવાનના વચનનું સ્મરણ કરીને તે અનુસાર કરાયેલું અનુષ્ઠાન જ કલ્યાણનું કારણ છે, આ પ્રકારનો ઉપદેશ આપવાથી પંડિત પુરુષ પ્રકૃતિથી શાસ્ત્રતત્ત્વની પરીક્ષા કરવાની મનોવૃત્તિવાળા હતા, અને તે જ કર્તવ્ય છે તેવું ઉપદેશક પાસેથી પણ જ્ઞાન થવાથી સ્વશક્તિ અનુસાર શાસ્ત્રના પરમાર્થને જાણવા માટે ઉદ્યમ કરે છે, અને તેમાં જ તેમને ધર્મબુદ્ધિ થાય છે. તેથી આવા પંડિત પુરુષો શ્રુતજ્ઞાન અને ચિન્તાજ્ઞાનના ક્રમથી ભાવનાજ્ઞાનરૂપે શાસ્ત્રના પરમાર્થને પ્રાપ્ત કરે છે, જેથી ભગવાનના વચનના પરમાર્થને પ્રાપ્ત કરીને ભગવાનના વચનાનુસાર સર્વ ઉચિત અનુષ્ઠાનો સેવી શકે છે. તેથી પંડિત પુરુષોની બુદ્ધિ વિશિષ્ટ માર્ગાનુસારી બને છે અર્થાત્ પ્રથમ શાસ્ત્રતત્ત્વની પરીક્ષા કરવાના વલણરૂપ માર્ગાનુસારી બુદ્ધિ હતી, ત્યાર પછી ઉપદેશક પાસેથી ધર્મનું રહસ્ય પ્રાપ્ત થવાથી શક્તિના પ્રકર્ષથી શાસ્ત્રવચનના પરમાર્થને જાણવા માટે યત્ન કરે એવી માર્ગાનુસારી બુદ્ધિ બને છે, અને શ્રુત, ચિત્તા અને ભાવનારૂપે શાસ્ત્રતત્વને પામ્યા પછી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
