________________
૪૪
દેશનાદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૪ તેનું સુંદર સ્વરૂપ છે, માટે આપણું દર્શન શ્રેષ્ઠ છે.” આ પ્રકારનો અસત્ય પક્ષપાત શ્રુતજ્ઞાનમાં સંભવે છે; તેમ છતાં આ શ્રુતજ્ઞાનમાં મિથ્યાભિનિવેશ નથી, પરંતુ તત્ત્વ પ્રત્યેનો પક્ષપાત છે. તેથી સામગ્રી મળે ત્યારે આ પ્રકારનો દર્શનગ્રહ નિવર્તન પામે તેવો છે. માટે શ્રુતજ્ઞાનમાં દર્શનગ્રહ અલ્પ છે, તેમ કહેલ છે.
(૨) ચિત્તાજ્ઞાન :- વળી શ્રુતજ્ઞાન પ્રગટ્યા પછી તેના બોધ ઉપર વિશેષ સામગ્રીના બળથી ચિન્તાજ્ઞાન પ્રગટે છે ત્યારે, બુદ્ધિ નય અને પ્રમાણના બોધવાળી બને છે, અને તેથી બુદ્ધિમાં મધ્યસ્થભાવ પ્રગટે છેઅર્થાત્ સર્વ દર્શનોમાં રહેલા તત્ત્વમાત્ર પ્રત્યે પક્ષપાત પ્રગટે છે; પરંતુ “આ આપણા દર્શનનું વચન છે અને આ પરદર્શનનું વચન છે તેવી બુદ્ધિથી સ્વદર્શન પ્રત્યેનો પક્ષપાત થતો નથી, પરંતુ સ્વદર્શનમાં કે પરદર્શનમાં યુક્તિયુક્ત અર્થ દેખાય તેને સમર્થન કરવાનું સામર્થ્ય સમાનરૂપે વર્તે તેવો મધ્યસ્થભાવ હોય છે, અને તેવા મધ્યસ્થભાવથી તત્ત્વનું ચિંતવન ચિત્તાજ્ઞાનમાં હોય છે. તેથી ચિત્તાજ્ઞાનમાં ક્યારેય સ્વદર્શનનો અસત્ય પક્ષપાત હોતો નથી.
વળી ‘ચિન્તાજ્ઞાનમાં નય અને પ્રમાણથી પરિષ્કૃત બુદ્ધિ હોય છે, અને તેના કારણે દર્શનગ્રહ હોતો નથી', એમ કહ્યું. તેની પુષ્ટિ કરવા માટે કહે છે કે આથી જ “અન્યદર્શનમાં પણ અવિસંવાદી અર્થ દૃષ્ટિવાદમૂલક છે, અને જો તેનું નિરાકરણ કરવામાં આવે તો તત્ત્વથી દૃષ્ટિવાદનું જ નિરાકરણ છે,’ એ પ્રમાણે ઉપદેશપદમાં કહેલ છે.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે દૃષ્ટિવાદ એટલે નય-પ્રમાણથી સર્વ દૃષ્ટિઓનો યથાર્થ બોધ; અને તે દૃષ્ટિવાદ સર્વજ્ઞએ બતાવેલ છે, અને દૃષ્ટિવાદથી દેખાતો પદાર્થ અવિસંવાદી હોય છે, અને તેવા અવિસંવાદી પદાર્થો કોઈપણ દર્શનકાર કહેતા હોય તો મધ્યસ્થબુદ્ધિવાળાને તે તત્ત્વરૂપે ગ્રહણ થાય છે. તેથી ચિત્તાજ્ઞાનવાળા યોગીઓ મધ્યસ્થબુદ્ધિવાળા હોવાને કારણે કોઈપણ દર્શન પ્રત્યેના પક્ષપાતવાળા નથી, પરંતુ તત્ત્વને કહેનારા એવા દૃષ્ટિવાદ પ્રત્યેના પક્ષપાતવાળા છે. તેથી કોઈપણ દર્શનમાં રહેલ તત્ત્વને તેઓ તત્ત્વરૂપે સ્વીકારે છે. I૧૪મા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
