________________
૩૪
દેશનાદ્વાત્રિંશિકા/બ્લોક-૧૦-૧૧
બોધ થવાનું કારણ બને તેવા પદથી થનારા બોધને શ્રુતજ્ઞાનરૂપે જ સ્વીકારવો જોઈએ.
આનાથી એ ફલિત થાય કે જે જીવો શાસ્ત્રવચનોથી પદનો બોધ કરે છે, ત્યારપછી ઉત્તરમાં તપદના અર્થવિષયક બોધ કરવાની વિશેષ જિજ્ઞાસાવાળા નથી, તેઓને તે પદોથી થયેલો બોધ પદાર્થ, વાક્યાર્ણાદિરૂપે થઈને ઐદંપર્યાર્થમાં વિશ્રાંત થનાર નથી, તેથી તેઓનો પદથી થનારો બોધ શ્રુતજ્ઞાનરૂપ નથી; પરંતુ જેઓને શાસ્ત્રવચનોના પદથી સામાન્ય બોધ થયો છે, અને ઉત્તરમાં તરત કે દીર્ઘકાળના વ્યવધાન પછી સામગ્રી મળતાં ઉત્તર-ઉત્તરનું જ્ઞાન થવાનું છે, તેવા જીવોનો પદથી થનારો બોધ શ્રુતજ્ઞાનમાં અંતર્ભાવ પામે છે.
‘યદા’..... અથવા અન્યના કથનનું સમાધાન બીજી રીતે કરે છે – ત્યાં=જેઓ પદથી થનાર બોધને શ્રુતજ્ઞાનરૂપે સ્વીકારતા નથી, તે સ્થાનમાં, તેઓ વડે સ્વતંત્રની=સ્વસિદ્ધાંતની, ‘શ્રુત’ એ પ્રકારની સંજ્ઞાનો વ્યવચ્છેદ જ ઇચ્છાય છે, માટે દોષ નથી.
આશય એ છે કે શાસ્ત્રવચનના બળથી પ્રથમ પદાર્થનો બોધ થાય છે, પછી વાક્યાર્થનો, પછી મહાવાક્યાર્થનો અને પછી ઐદંપર્યાર્થનો બોધ થાય છે, તે સર્વ બોધ મતિ આદિ પાંચ જ્ઞાનો પ્રસિદ્ધ છે તેમાંથી શ્રુતજ્ઞાનસ્વરૂપ છે; અને આ શ્રુતજ્ઞાનનો પણ શ્રુત, ચિત્તા અને ભાવનારૂપે વિભાગ ક૨વામાં આવ્યો છે, અને પદથી થનારા બોધમાં ‘શ્રુત’ એ પ્રકારની સંજ્ઞાનો વ્યવચ્છેદ છે અર્થાત્ પદથી થનારા બોધને શ્રુતજ્ઞાન કહેવામાં આવતું નથી, પરંતુ શ્રુતઅજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે, અને જ્યારે પદથી ઉત્તરમાં વાક્યથી બોધ થાય છે તેને શ્રુતજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે, અને મહાવાક્યથી જે બોધ થાય છે તેને ચિન્તાજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે, અને ઐદંપર્યથી જે બોધ થાય છે તેને ભાવનાજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. તેથી વિશકલિત પદજ્ઞાનમાં=પદાર્થ આદિ ક્રમથી ઐદંપર્ય સુધી થતા બોધ સાથે જે સંલગ્ન ન હોય તેવા વિશકલિત પદજ્ઞાનમાં, કે વિશકલિત ન હોય તેવા પણ પદજ્ઞાનમાં શ્રુતજ્ઞાનની સંજ્ઞાનો વ્યવચ્છેદ કરાય છે અર્થાત્ શ્રુતજ્ઞાનની પૂર્વભૂમિકારૂપ તે બોધ છે, છતાં તે બોધ કલ્યાણનું કારણ નથી માટે તેને શ્રુતજ્ઞાન કહેવાતું નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
