________________
૩૩
દેશનાદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૦-૧૧
અહીં સંક્ષેપથી એ પ્રાપ્ત થાય કે શ્રુતજ્ઞાન યથાર્થ બોધરૂપ છે, સંદેહરૂપ નથી, અને કથંભાવઆકાંક્ષાગર્ભ ઈહારૂપ પણ નથી, અને તે બોધ ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામીને ચિન્તાજ્ઞાનનું કારણ બને છે; જોકે આ શ્રુતના બોધવાળા જીવોને પણ કેટલાંક શાસ્ત્રવચનોથી કથંભાવઆકાંક્ષારૂપ ઈહા વર્તે છે, પરંતુ તે જ્ઞાનને શ્રુતરૂપે ગ્રહણ કરેલ નથી; અને આવા કૃતવાળા પુરુષોને ભિન્ન ભિન્ન માન્યતાઓવાળાં વચનોમાં સંદેહ પણ હોય છે, અને તે સંદેહ તત્ત્વની જિજ્ઞાસાનું કારણ બનતો હોય છે, તો પણ તેને શ્રુત તરીકે ગ્રહણ કરેલ નથી.
‘તુ .... શ્રુતજ્ઞાનનું સ્વરૂપ પૂર્વમાં બતાવ્યું અને કહ્યું કે તે શ્રુતજ્ઞાન પદાર્થ, વાક્યાર્થ, મહાવાક્યાર્થ અને ઐદંપર્યાર્થના બોધ અંતર્ગત પ્રમાણનયવર્જિત સર્વાનુગ વાક્યથી થનારા બોધસ્વરૂપ છે. આમાં કેટલાક કહે છે કે “તે શ્રુતજ્ઞાનમાં વાચ્યાર્થમાત્ર વિષયવાળો જે બોધ છે, તેનો વ્યવચ્છેદ છે અર્થાત્ કોઈપણ શાસ્ત્રવચનનો બોધ કરતી વખતે શાસ્ત્રવચનનાં પદોથી જે પ્રથમ અર્થબોધ થાય છે, તે પદાર્થબોધરૂપ છે, અને તે પદાર્થબોધરૂપ વાર્થમાત્ર વિષયનો શ્રુતજ્ઞાનમાં વ્યવચ્છેદ છે અર્થાત્ તે બોધ શ્રુતજ્ઞાન નથી.” તેઓને ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે તેઓએ વિશકલિત અર્થાત્ પદાર્થજ્ઞાનથી ઔદંપર્યાર્થ સુધી ન લઈ જાય એવા પદાર્થના બોધનો શ્રુતજ્ઞાનમાં વ્યવચ્છેદ સ્વીકારવો જોઈએ; પરંતુ જે જીવોને પદાર્થ, વાક્યર્થ, મહાવાક્ષાર્થ અને ઐદંપર્યાર્થનો જે દીર્થ એક ઉપયોગ વર્તે છે, તદંતર્ગત જે પદાર્થનો બોધ છે, તેનો શ્રુતજ્ઞાનમાં જ અંતર્ભાવ કરવો જોઈએ; કેમ કે ઉપદેશપદગ્રંથમાં તે રીતે પ્રસિદ્ધ છે.
આશય એ છે કે મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનમાંથી શ્રુતજ્ઞાન ચાર ભૂમિકાવાળું છે= પદ-વાક્ય-મહાવાક્ય અને ઔદંપર્યયરૂપ છે, એમ ઉપદેશપદમાં કહેલ છે; અને તેમાં પદથી અને વાક્યથી થનારો જે બોધ છે તે શ્રુતજ્ઞાનરૂપ છે, મહાવાક્યથી થનારો જે બોધ છે તે ચિન્તાજ્ઞાનરૂપ છે, અને એદંપર્યથી થનારો જે બોધ છે તે ભાવનાજ્ઞાનરૂપ છે, આ પ્રકારે ઉપદેશપદમાં વિભાગ છે. તેથી પદથી અને વાક્યથી થનારા બોધનો શ્રુતજ્ઞાનમાં અંતર્ભાવ કરવો જોઈએ; અને જે લોકો પદથી થનારા બોધનો શ્રુતજ્ઞાનમાં અંતર્ભાવ કરતા નથી, તેઓએ જે બોધ વાક્યાર્થ, મહાવાક્યર્થ અને ઔદંપર્યાર્થ સાથે અસંલગ્ન છે, એવા પદથી થનારા બોધને “શ્રુતજ્ઞાન નથી' એમ સ્વીકારવું જોઈએ; પરંતુ ઉત્તરમાં વાક્યાદિ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
