________________
દેશનાદ્વાત્રિશિકા/સંકલના કોઈ શ્રાવકે ગ્લાન સાધુને ઔષધદાનનો અભિગ્રહ કર્યો, અને પોતાને ઔષધદાનનો લાભ પ્રાપ્ત ન થયો ત્યારે પોતાને અધન્ય માને છે. આ વખતે તેની અભિસંધિ સાધુના ગ્લાનપણામાં છે, તે તેનો અવિવેક છે; તેની જેમ ભાવનાજ્ઞાન વગરના જીવો ધર્મબુદ્ધિથી જે પ્રવૃત્તિ કરે છે, તેમાં તેમનો અવિવેક છે.
તેનાથી એ ફલિત થાય કે આરાધક એવા પણ બાલજીવો કે આરાધક એવા પણ મધ્યમ જીવો કે આરાધક એવા પંડિત પુરુષો પણ જ્યાં સુધી ભાવનાજ્ઞાનથી સંપન્ન થતા નથી, ત્યાં સુધી તેમની ધર્મની પ્રવૃત્તિ ચારિત્રની લક્ષ્મી માટે સમર્થ નથી, પરંતુ ગ્લાનને ઔષધ આપવાનો અભિગ્રહ કરનારા પુરુષના જેવી અવિવેકવાળી છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે જેમ જેમ બાલજીવો સદ્ઉપદેશકના વચનાનુસાર પક્વ બુદ્ધિવાળા થાય છે, તેમ તેમ તેમનો અવિવેક ઘટતો જાય છે અને કંઈક વિવેકથી સંવલિત પ્રવૃત્તિ થાય છે; અને મધ્યમ જીવોને બાલજીવો કરતાં વધુ વિવેકવાળી પ્રવૃત્તિ હતી, તો પણ તેમની પ્રવૃત્તિમાં અવિવેક હતો, તે અવિવેક સદુપદેશકના વચનથી ઘટતો જાય છે અને વિશેષ વિશેષ વિવેકયુક્ત પ્રવૃત્તિ થાય છે; અને પંડિત પુરુષો માર્ગાનુસારી બુદ્ધિવાળા હોવાથી સર્વ યત્નથી શાસ્ત્રતત્ત્વની પરીક્ષા કરે છે, તે તેમનો વિવેક છે; તોપણ શ્રુતજ્ઞાન અને ચિન્તાજ્ઞાનના ક્રમથી ભાવનાજ્ઞાનને પામ્યા નથી ત્યાં સુધી તેઓનું ધર્માનુષ્ઠાન ભગવાનના વચનાનુસાર સંપૂર્ણ બનતું નથી. તેથી તે અંશથી તેઓના અનુષ્ઠાનમાં પણ અવિવેક છે, અને જ્યારે તેઓ ભાવનાજ્ઞાનથી સંપન્ન થાય છે ત્યારે સર્વ ઉદ્યમથી કરાયેલું તેમનું અનુષ્ઠાન મોહના ઉન્મેલનને અનુરૂપ બને છે, અને પૂર્ણ વિવેકથી યુક્ત તેમનું આ અનુષ્ઠાન પ્રકર્ષને પામીને અસંગભાવની પ્રાપ્તિનું કારણ બને છે. બાલાદિ જીવોને અપાતી એક નયની દેશના પણ પ્રમાણદેશના કેમ? -
ભગવાનની દેશનાનો યથાર્થ બોધ કરાવવા અર્થે ધર્મનું રહસ્ય જેમ બુધ પુરુષને આપ્યું, તેમ યથાક્રમે સર્વ જીવોને આપવામાં આવે તો તેઓને યથાર્થ બોધ થાય, અન્યથા થાય નહીં. તેમ છતાં બાલ અને મધ્યમને આશ્રયીને સદુપદેશક માત્ર વ્યવહારાદિ પ્રધાન દેશના કેમ આપે છે ? તેની સ્પષ્ટતા શ્લોક-૨૬માં કરી કે આ રીતે જ બાલાદિની બુદ્ધિ પરિકમિત થાય છે, અને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
