________________
દેશનાહાવિંશિકા/શ્લોક-૧ ટીકા -
यथास्थानमिति-सुवैद्येन भेषजमिव, बालाद्यपेक्षया बालाद्यानुगुण्येन, देशना देया, साधुनेति शेषः, किं भूता? क्लेशनाशिनी भावधातुसाम्येन दोषापहा, कुत ? इत्याह - यथास्थानं-स्थानमनतिक्रम्य, गुणोत्पत्तेः, यथा हि सदप्यौषधं तरुणादियोग्यं बालादीनां न गुणाय तथा धर्मदेशनाऽपि मध्यमादियोग्या बालादीनां न गुणायेति यथास्थानमेतत्रियोगो न्याय्यः ।।१।। ટીકાર્ય :
સુવેચેન ...... નાથ્થ: સુવૈદ્ય વડે ઔષધની જેમ બાલાદિની અપેક્ષાએ= બાલાદિના અનુસરણથી, સાધુએ દેશના આપવી જોઈએ.
મૂળશ્લોકમાં સાધુના' શબ્દ અધ્યાહાર છે, તેથી ટીકામાં સાધુનોતિ શેષ: કહેલ છે.
કેવા પ્રકારની? કેવા પ્રકારની દેશના આપવી જોઈએ? ક્લેશનો નાશ કરનારીશ્રોતાને ભાવધાતુના સાગથી દોષને હરનારી, દેશના આપવી જોઈએ.
કેમ? એથી કહે છે=બાલાદિની અપેક્ષાએ દેશના કેમ આપવી જોઈએ? એથી કહે છે –
યથાસ્થાન=સ્થાનને અતિક્રમ કર્યા વગર બાલાદિસ્થાનને અતિક્રમણ કર્યા વગર, ગુણઉત્પત્તિ હોવાથી=દેશનાથી ગુણની ઉત્પત્તિ હોવાથી, બાલાદિની અપેક્ષાએ દેશના આપવી જોઈએ, એમ અવય છે. દૃષ્ટાન્તદાષ્ટન્તિક ભાવને સ્પષ્ટ કરે છે –
જે પ્રમાણે યુવાતાદિને યોગ્ય સુંદર પણ ઔષધ બાલાદિના ગુણ માટે નથી, તે પ્રમાણે મધ્યમાદિને યોગ્ય ધર્મદિશતા પણ બાલાદિના ગુણ માટે નથી. એથી યથાસ્થાન બાલાદિ શ્રોતાના સ્થાનને અનુરૂપ, આનો વિયોગના દેશનાનું નિયોજન, વ્યાધ્ય છે. ૧
“સા' - અહીં ‘પિ'થી એ કહેવું છે કે અસરોગને અનનુરૂપ, ઔષધ તો ગુણને માટે નથી, પરંતુ રોગને અનુરૂપ એવું સદ્ પણ તરુણાદિને યોગ્ય ઔષધ બાલાદિને ગુણ માટે નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
