________________
૨૪
દેશનાહાત્રિશિકા/શ્લોક-૮ ભાવાર્થ - ગુરુ-લાઘવ વગરના સૂક્ષ્મ યતનાવાળા આચારમાં ધર્મને જોનારી મધ્યમની અવિવેકવાળી દષ્ટિ:
મધ્યમ બુદ્ધિવાળા જીવો વૃત્તના અન્વેષી હોય છે, અને વૃત્ત અસઆરંભની નિવૃત્તિવાળું અનુષ્ઠાન છે. આ અસઆરંભની નિવૃત્તિવાળું અનુષ્ઠાન જીવમાં વર્તતી ચારિત્રની પરિણતિનું કાર્ય છે, અને ચારિત્રની પરિણતિના કાર્યરૂપ અસઆરંભની નિવૃત્તિવાળા અનુષ્ઠાનમાં ચારિત્રરૂપ હેતુના ઉપચારથી તેને ચારિત્ર કહેવાય છે. તેથી ચારિત્રની પરિણતિથી યુક્ત એવું અસઆરંભની નિવૃત્તિવાળું અનુષ્ઠાન ક્ષયોપશમભાવવાળું છે, માટે તે અનુષ્ઠાન શુદ્ધ જ છે; પરંતુ જેઓ કીર્તિ આદિ માટે તેવું અનુષ્ઠાન આચરે છે, તે અનુષ્ઠાન શુદ્ધ અનુષ્ઠાન જેવું ભાસે છે, વસ્તુતઃ તે અનુષ્ઠાન શુદ્ધ નથી; અને જે જીવો સંયમના સૂક્ષ્મ દોષોના અકરણમાં યત્નવાળા છે, આમ છતાં ગુરુ-લાઘવનો બોધ નહીં હોવાથી પ્રવચનના ઉપઘાત કરનારા ગુરુ દોષોને સેવે છે, તેઓનું અસઆરંભની નિવૃત્તિવાળું અનુષ્ઠાન પણ કીર્તિ આદિ અર્થક હોવાથી ત્યાજ્ય છે. જેમ ઠંડીના નિવર્તન અર્થે બળતા અગ્નિમાં પડવું ત્યાજ્ય છે, તેમ ગુરુ દોષને કરનારા પુરુષનું સૂક્ષ્મ દોષના નિવારણમાં યતનાવાળું અનુષ્ઠાન ત્યાજ્ય છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે જે જીવો કલ્યાણના અર્થી છે અને સંયમાદિની પ્રવૃત્તિ કરે છે, તેઓ પણ જ્યારે સંજ્ઞાને વશ થઈને અનુષ્ઠાન સેવે છે, ત્યારે તેઓનું અનુષ્ઠાન શુદ્ધ બનતું નથી; કેમ કે મોહથી અભિવ્યક્ત થતી ચેતનારૂપ સંજ્ઞાથી તે અનુષ્ઠાન પ્રવર્તે છે; અને તે જીવો જ્યારે ભગવાનના વચનથી વાસિત થઈને સદંતઃકરણપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરે છે, ત્યારે તેઓનું તે અનુષ્ઠાન શુદ્ધ બને છે. અને જે જીવોને સૂક્ષ્મબોધ નથી, આમ છતાં સંયમના આચારોમાં સૂક્ષ્મદોષોને નહીં કરવાના યત્નવાળા છે, છતાં માર્ગાનુસારી બુદ્ધિ નહીં હોવાથી પ્રવચનના ઉપઘાતને કરનારા મોટા દોષો સેવે છે, તેઓનું અસઆરંભની નિવૃત્તિવાળું અનુષ્ઠાન પણ ત્યાજ્ય છે. આવા પ્રવચનના ઉપઘાતવાળા અને સૂક્ષ્મદોષોની યતનાવાળા અનુષ્ઠાનને મધ્યમબુદ્ધિ જીવો કલ્યાણનું કારણ માને છે, અને તેવી આચરણાઓ કરે છે; કેમ કે મધ્યમ બુદ્ધિવાળા જીવોને ઉત્સર્ગમાર્ગના આચારોમાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
