________________
૧૧
દેશનાાત્રિશિકા/સંકલના નયાન્તર કહેવું જોઈએ; અને કોઈક બાલ કે મધ્યમ પુરુષ સ્વભૂમિકા અનુસાર તે નય અન્ય પાસેથી પ્રાપ્ત કરીને આવેલો હોય, તો તેનાથી ઉપરની ભૂમિકાનો નય તેને બતાવવો જોઈએ. જેમ કે બાલની બુદ્ધિની પરિકર્મણા માટે જે ઉપદેશની અપેક્ષા છે, તેવો ઉપદેશ કોઈ અન્ય વક્તા પાસેથી પ્રાપ્ત કરીને આવેલો હોય, તો તેને મધ્યમ જીવોને અનુકૂળ સૂક્ષ્મ આચારો બતાવવા જોઈએ, જેથી તે બાલજીવ મધ્યમ બને; અને કોઈ મધ્યમ પુરુષ સ્વભૂમિકા અનુસાર અન્ય પાસેથી તત્ત્વને પ્રાપ્ત કરીને આવેલો હોય, તો તેને બંધ કરવા માટે નયાત્તરની દેશના આપવી જોઈએ, અને જ્યારે બંને નયોની પ્રાપ્તિ તેને થાય ત્યારે તે બુધ બને છે; અને બુધ બનેલ એવો તે પુરુષ શાસ્ત્રોનું સમ્યક યોજન કરીને શ્રુતજ્ઞાન અને ચિન્તાજ્ઞાનના ક્રમથી ભાવનાજ્ઞાનસંપન્ન બને ત્યારે સર્વ કલ્યાણની પરંપરાની પ્રાપ્તિ કરે છે.
પરંતુ કોઈ બાલ કે મધ્યમ શ્રોતા ઉપદેશકની કુદેશના વડે દુર્નયના અભિનિવેશવાળો થયેલો હોય તો તેને તે નય કરતાં નયાન્તરનો ઉપદેશ આપવાની વિધિ નથી; પરંતુ તેના દુર્નયને દઢ રીતે દૂષિત કરવાની વિધિ છે, જેથી તેનો એકાંત અભિનિવેશ દૂર થાય, અને બંને નયોને ક્રમસર સમજીને ઉચિત સ્થાને જોડે ત્યારે તેને પણ યથાર્થ તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય.
ભિન્ન ભિન્ન શ્રોતાને આશ્રયીને આ પ્રકારની ઉપદેશની વિધિ જે ગીતાર્થ જાણે છે, તેના જ પ્રભાવથી કલિકાળમાં પણ ધર્મની વૃદ્ધિ થાય છે.
છબસ્થતાને કારણે આ ગ્રંથના વિવેચનમાં વીતરાગ પરમાત્માની આજ્ઞાવિરુદ્ધ કે ગ્રંથકારશ્રીના આશયવિરુદ્ધ અજાણતાં કાંઈ પણ લખાયું હોય તો ત્રિવિધે ત્રિવિધ “મિચ્છા મિ દુક્કડં માંગું છું.
- પ્રવીણચંદ્ર ખીમજી મોતા
વિ. સં. ૨૦૧૪, ચૈત્ર વદ-૩, તા. ૨૩-૪-૨૦૦૮, બુધવાર ૩૦૨, વિમલવિહાર, સરસ્વતી સોસાયટી, પાલડી, અમદાવાદ-૭.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
