________________
૧૦
દેશનાદ્વાચિંશિકા/સંકલના તેથી જે નયનું કથન તેઓને કરવામાં આવે છે, તેનાથી પ્રતિપક્ષ નયનો બોધ કરવા માટે તેઓ સમર્થ બને છે.
તેનાથી એ ફલિત થાય કે બાલાદિ જીવોને બાહ્ય ક્રિયાઓ વિવેકપૂર્વકની કરવાનો ઉપદેશ આપવાથી બાલાદિ જીવો ઉપદેશ અનુસાર સ્વભૂમિકા પ્રમાણે વિવેકપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરશે, અને તે વિવેકના બળથી તેમને પ્રતીતિ થશે કે “આ
વ્યવહારનયની ક્રિયાઓથી શુભ ભાવો થાય છે, અને તે શુભ ભાવોની નિષ્પત્તિમાં ક્રિયાઓ પ્રબળ કારણ છે;” અને જ્યારે તેમની બુદ્ધિ પક્વ થશે ત્યારે તેમને નિશ્ચયનયનું તાત્પર્ય બતાવવામાં આવશે, અને ત્યારે નિશ્ચયનયના તાત્પર્ય સાથે વ્યવહારનું સમ્યક યોજન કરવા તેઓ સમર્થ બનશે.
વળી બાલાદિ જીવોને ઉત્સર્ગની આચરણા પ્રધાનરૂપે બતાવેલી હોવાથી તે ઉત્સર્ગની આચરણાથી થતા શુભ ભાવો તેમને સ્વાનુભવસિદ્ધ બને છે. ત્યારબાદ પક્વબુદ્ધિવાળા એવા તેઓને અપવાદની આચરણા બતાવવામાં આવે ત્યારે, તે અપવાદની આચરણા પણ ઉત્સર્ગને અભિમત પરિણામ સાથે ઉપયોગી થાય તે રીતે જોડવા તેઓ સમર્થ બને છે; પરંતુ જો પ્રથમ ઉત્સર્ગની આચરણા બતાવ્યા વગર ધર્મના રહસ્યરૂપે “ભગવાનનાં વચનો ઉત્સર્ગ-અપવાદરૂપ છે તેમ બતાવવામાં આવે, તો ઉત્સર્ગ અને અપવાદને યથાસ્થાને જોડવા માટે અસમર્થ એવા તે બાલાજીવો વિનાશને પામે. તેથી બાલાદિ જીવોને આશ્રયીને અપાયેલી એક નયની દેશના પણ યોગ્યતાથી પ્રમાણદેશના જ છે. આમ છતાં આ પ્રમાણે વિચાર નહિ કરીને બાલાદિને શાસ્ત્રાનુસારી પ્રમાણદેશના આપવામાં આવે તો તે પ્રમાણદેશના નથી; કેમ કે અપક્વ બુદ્ધિવાળા એવા બાલાદિ જીવોનો તે દેશનાથી નાશ થાય છે, પરંતુ તે જ દેશના જો પંડિત પુરુષોને આપવામાં આવે તો પ્રમાણદેશના બને છે. શ્રોતાની રુચિ અનુસાર નય અને નયાન્તર બતાવવાનું પ્રયોજન -
શ્લોક-૨૮માં કહ્યું કે શ્રોતાને આદિમાં તેની રુચિ અનુસાર નય બતાવવો જોઈએ, અને ત્યારપછી નયાન્તર કહેવું જોઈએ. તેથી એ ફલિત થયું કે બાલજીવોને સ્થૂલ આચારની રૂચિ છે. તેથી એવા જીવોને કંઈક વિવેકથી યુક્ત એવા પૂલ આચારોનો ઉપદેશ આપવામાં આવે તો તેમની બુદ્ધિ પક્વ થાય, અને ત્યારપછી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
