________________
૧૦
પ્રકરણ કર્યું.
બ્રિટિશ રાજ્યની નીચે ધીમે ધીમે ઠેકાણે આવતું હતું. ટૅામસ મનાને આકાર ટિપુ સુલતાન કરતાં દેખાવમાં હલકા હતા, પણ ઉધરાત વાસ્તવિક રીતે વધારે ભારે હતી. “ મહેસુલાતી અધિકારીએ કહે છે તે પ્રમાણે મેજર મન્રાએ આકાર છે. બહુ કર્યો, પણ ઉઘરાતમાં જે કાળજી અને સખ્તાઇ રખાતી તેણે કરીતે, જે મહેસુલ વસુલ થતી તે પ્રથમ કોઇવાર વસુલ થએલી રકમના કરતાં ઘણી વધારે હતી. ” હિંદુસ્તાનના ધણા ભાગેામાં આજ પ્રમાણે બન્યું છે. કમ્પનીના નેકરા કેટલીક જુની મહેસુલમાં કેટલીક વાર વધારે કરે, કેટલીકવાર ઘટાડે કરે, પણ તેમની ઉધરાણી હિંદુસ્તાનમાં પ્રથમ કાષ્ઠ દિવસ નહીં જોયેલી એવી સપ્ત હતી.
ઉત્તર વિભાગના કુન્દપુર-એનેર અને અન્યુાલા-ના ત્રણ જીલ્લાઓની જમીનના માટેા ભાગ, ખરાબાનેા હતે; મિ. રીડે નીચે પ્રમાણે તેને અદાજ કહાડયા છે.
ખેડેલી
૦.૩૨
૩૬પુર
• ૬૦
નાર
૬૨
અન્યાલા
૦ પુષ્ટ
આટલી બધી જમીન પડતર છતાં મમ્તાના વહીવટના પહેલાજ વર્ષમાં પ્રથમ કેાઈવાર નહિ આવેલી એટલી ઉપજ આવી હતી. મિ. રીડ એમ ધારે છે કે ખેડેલી જમીન ઉપર આકાર વધારેલા તેથી આટલી ઉપજ વધી ગઈ હશે પણ હૈં।. બુકનન લખે છે કે મને તે ખરૂં લાગતુ નથી.
ડાં. બુકનન સૂરમાં થને તા. ૬ ઠ્ઠી જુલાઇએ મદ્રાસ પાછા આવ્યા. ઉપરના સાર જે તેાંધમાંથી કહાડયા છે તે એક બહુજ કીમતી નેાંધ
૦૨૬
ખેડવાણ
....
૦૨૦
૦.૧૨
ખરામે
૦.૨૦
