________________ પાંચ દ્વારા અને છેલ્લાં પાંચ અધ્યયનમાં સંવરનાં પાંચ દ્વાર બતાવ્યાં છે. એક એક અધ્યયનમાં હિંસાદિ પાંચ આશ્રયસ્થાનો અને અહિંસાદિ પાંચ સંવરસ્થાનોનું સાંગોપાંગ અને સ્પષ્ટ વર્ણન છે. પહેલા અધ્યયનમાં ૧-હિંસાનું સ્વરૂપ, ૨-હિંસાનાં ત્રીસ પર્યાયવાચી સાર્થક નામ, ૩-હિંસા કરવાનાં કારણો, ૪-હિંસાના કટુ વિપાકો અને પહિંસા કરનારા જીવોનું સ્વરૂપ,એમ મુખ્ય પાંચ વાતો કરવામાં આવી છે. “પાપકર્મનો બંધ થતો હોવાથી હિંસા એ પાપસ્વરૂપ છે, કષાયને આધીન થયેલો જીવ હિંસા કરતો હોવાના કારણે હિંસા એ ચંડ (ઉગ્ર) છે. રૌદ્ર પરિણામના કારણે જીવ હિંસક બને છે તેથી હિંસા રૌદ્ર છે.” આ રીતે હિંસાનું સ્વરૂપ બતાવવા માટે બાવીશ (22) મુદ્દાઓ મૂકવામાં આવ્યા છે. તે જ રીતે પ્રાણવધ, પ્રાણોનું ઉન્મેલન, અવિશ્વાસ, અકૃત્ય વગેરે હિંસાનાં ત્રીસ પર્યાયવાચી નામો આપ્યાં છે. જેના દ્વારા સંસારમાં થતી હિંસાના દરેકવિધ પાસાઓ જાણવા મળે છે. “પૃથ્વીકાય, અપૂકાય, તેઉકાય, વાયુકાય, વનસ્પતિકાય અને ત્રસકાય આદિ જીવોની હિંસા જીવો શા માટે કરે છે ?" તેનું સમાધાન આપતાં કહ્યું છે કે, “જીવો ચામડું, ચરબી, માંસ, લોહી, મજ્જા, હૃદય આદિ શરીરનાં અવયવો મેળવવા માટે તથા ક્રોધાદિ કષાયો, શબ્દાદિ વિષયો અને અજ્ઞાનતા આદિને પરવશ બનીને તે-તે જીવોની હિંસા કરે છે. ત્યારબાદ હિંસા એ જ જેના જીવનનું અવિભાજ્ય અંગ છે, એવી શક, યવન, ચીન, ગૌડ, સિંહલ, આંધ્ર, દ્રવિડ, પુલિંદ, રોમ, મહારાષ્ટ્ર આદિ ચોપ્પન (54) હિંસક જાતિઓનાં નામ બતાવ્યાં છે. જેમાંથી અમુકજાતિઓ વર્તમાનમાં પણ જોવા મળે છે. હિંસાનાં દારૂણ ફળોને બતાવતાં સ્પષ્ટપણે લખ્યું છે કે, પાપબુદ્ધિને ધરનારા હિંસક જીવો નરકગતિ અને તિર્યંચગતિમાં જ ઉત્પન્ન થાય છે. જે બંને અત્યંત ભયાનક, દીર્ઘકાલીન દુ:ખોથી વ્યાપ્ત અને નિરંતર વેદનાથી પરિપૂર્ણ દુર્ગતિઓ છે. અહીં પ્રસંગોપાત્ત નરકગતિનાં ક્ષેત્રકૃત્ દુ:ખો, પ્રસ્ત વ્યાકરણ સૂત્ર-૧ || 73
