________________ અનુયોગદ્વાર આપણે જોયું તેમ આગમસાહિત્ય વિરાટ ફલક પર પથરાયેલું છે. કાળક્રમે તેનાં અનેક વર્ગીકરણ થતાં આવ્યાં છે. દ્વાદશાંગીનું પ્રથમ વર્ગીકરણ “અંગ’ અને ‘પૂર્વ' એ બે વિભાગમાં થયું. અગ્યાર અંગ ગણાયાં. બારમું અંગ મુખ્યત્વે ચૌદ પૂર્વ તરીકે ઓળખાયું. બીજું વર્ગીકરણ અંગપ્રવિષ્ટ” અને “અંગબાહ્ય” એ રૂપમાં થયું. આચારાં ગાદિ અંગપ્રવિષ્ટ કહેવાયાં. ઉત્તરાધ્યયનાદિ અંગ બાહ્ય કહેવાયાં. ત્રીજું વર્ગીકરણ અનુયોગના આધારે કરવામાં આવ્યું. જે વર્ગીકરણ પૂ.આ.શ્રી. આર્યરક્ષિતસૂરિજી મહારાજાએ દશપુરનગરમાં વીરસંવત પ૯૨ અને વિ.સં.૧૨૦ની આસપાસ કર્યું. આ જ મહાપુરુષ પ્રસ્તુત અનુયોગદ્વાર આગમના રચયિતા છે. પૂ.શ્રી આર્યવજસ્વામીજી ભગવંત સુધી દ્વાદશાંગીનું અનુયોગાત્મક દૃષ્ટિએ વિભાગીકરણ થયેલું ન હતું. જરૂર ન હતી. બુદ્ધિની તેજસ્વિતા અને ક્ષયોપશમની પ્રબળતા હોવાથી પ્રત્યેક આગમસૂત્રોની વ્યાખ્યા દરેક અનુયોગોથી કરાતી હતી. અભ્યાસુ શિષ્યો પણ તે પદાર્થોને આર-પાર જોઈ-સમજી શકતા હતા. કાળની અસરે ક્ષયોપશમાદિથી મંદ થયેલા જીવો માટે પરાપૂર્વથી ચાલી આવતી તે વ્યાખ્યા પદ્ધતિ કઠિન પૂરવાર થઈ. અનેક કારણોસર ૨૧ના આગમની ઓળખ
