________________ જીવાજીવાભિગમસૂત્રા જીવાજીવાભિગમસૂત્ર અથવા જીવાભિગમસૂત્ર, આગમશ્રેણિમાં ત્રીજું ઉપાંગ છે. અહીં પરમાત્મા શ્રી મહાવીરસ્વામી અને શ્રી ગૌતમ મહારાજાના પ્રશ્નોત્તર રૂપે જીવ અને અજીવના ભેદો-પ્રભેદોનું વિસ્તૃત વર્ણન છે. શ્રીનંદીસૂત્રમાં આ આગમનો અંગબાહ્ય ઉત્કાલિકસૂત્ર તરીકે ઉલ્લેખ કર્યો છે, માટે શ્રી નંદીસૂત્રની રચના પૂર્વે સ્થવિર ભગવંતે આ આગમની રચના કરેલ છે, તે વાત સુનિશ્ચિત છે. અભિગમ એટલે વિશિષ્ટ બોધ. જીવ અને અજીવનો વિશિષ્ટ બોધ જેનાથી પ્રાપ્ત થાય, એ જીવાડજી વાભિગમ સૂત્ર. જે વિષયથી વિશાળ અને અર્થથી ઊંડાણભર્યું છે. આ આગમમાં દ્રવ્યાનુયોગની પ્રધાનતા છે. શ્રી સ્થાનાંગસૂત્રમાં ટૂંકમાં જણાવેલા જીવાદિતત્ત્વોને અહીં વિસ્તારથી સમજાવ્યાં છે; તેથી આ ત્રીજા અંગ સૂત્રનું ઉપાંગસૂત્ર ગણાય છે. 4700 શ્લોક પ્રમાણ આ આગમ ઉપર 1500 શ્લોક પ્રમાણ ચૂર્ણિ અને શાસ્ત્રકાર શિરોમણિ પૂ. આ. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજાની 1192 શ્લોકપ્રમાણ ‘પ્રદેશી’ વૃત્તિ ઉપલબ્ધ છે, છતાં પ્રાય: અદ્યાપિ અપ્રગટ છે. પૂ. આ. શ્રી. અલયગિરિજી મહારાજાએ પણ 14,000 શ્લોક પ્રમાણ વિસ્તૃત ટીકા રચી છે. 272 સૂત્રોમાં ગૂંથાયેલા આ આગમમાં મુખ્ય નવ વિભાગ છે, જેને પ્રતિપત્તિ' નામ આપેલ છે. જેમ અન્ય આગમોમાં શ્રુતસ્કંધ, અધ્યયન, ઉદ્દેશા વગેરે વિભાગસૂચક શબ્દો છે, તેમ આ આગમમાં પ્રતિપત્તિ' શબ્દ વપરાયેલ છે. શ્રી જીવવિચાર આદિ પ્રાકરણિક ગ્રંથોની રચના પણ આ જ આગમ ગ્રંથના 92aa આગમની ઓળખ
