________________ અને પ્રભુ શ્રી મહાવીરસ્વામિએ આપેલા સમાધાનોથી આ આગમની શરૂઆત થઈ છે. જંબુદ્વીપ ક્યાં છે ? કેટલો મોટો છે ? સંસ્થાન, આકાર અને સ્વરૂપ કેવું છે ? આ પ્રશ્નોના ઉત્તરમાં પ્રભુ કહે છે કે, તિસ્કૃલોકની મધ્યમાં અસંખ્ય દીપ, સમુદ્રોની મધ્યમાં જંબુદ્વીપ છે. સૌથી નાનો અને ગોળ છે. એક લાખ યોજન લાંબો અને પહોળો છે. 3,16,227 યોજન, ત્રણ કોસ, એકસો અઠયાવીશ ધનુષ અને સાડા તેર અંગુલથી કાંઈક અધિક તેની પરિધિ છે. આ જંબૂદ્વીપના વિજય, વૈજયંત, જયંત અને અપરાજિત એમ ચાર દ્વાર છે. 2. અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણી, એમ ભરતક્ષેત્રમાં બે પ્રકારનો કાળ છે. બંને થઈને એક કાળચક્ર 20 કોડાકોડી સાગરોપમ પ્રમાણ છે. શુક્લ પક્ષ અને કૃષ્ણપક્ષની જેમ બંને કાળ ક્રમશઃ ચાલતા જ રહે છે. જેના 6-6 આરા છે. તે સુષમ-સુષમાદિ આરાનું તથા પલ્યોપમ અને સાગરોપમનું અહીં વિસ્તારથી વર્ણન છે. 3. ભરતક્ષેત્રનું નામ ભરતક્ષેત્ર કેમ છે ? આ પ્રશ્નથી શરૂ થતા આ વક્ષસ્કારમાં પ્રથમ ચક્રવર્તી ભરતેશ્વરનો જન્મ, ચક્રરત્નની ઉત્પત્તિ, દિગ્વિજય પ્રારંભ, સર્વત્રવિજય, નવનિધિનું પ્રાગટ્ય, રાજ્યાભિષેક, કૈવલ્યપ્રાપ્તિ સુધીના દરેક પ્રસંગો વર્ણવાયા છે. અંતે ભરતક્ષેત્રનું નામ શાશ્વત છે; એમ પણ પ્રભુએ ઉત્તર આપ્યો છે. 4. અહીં ભરતક્ષેત્ર સિવાયના ક્ષુલ્લહિમાવાન, પદ્મદ્રહ, ગંગા-સિધુ રોહિતાશા નદીઓ, હૈમવત વર્ષ, વર્ષધર પર્વત, મહાપદ્મદ્રહ, હરિવર્ષક્ષેત્ર, ઉત્તરકુરુ-દેવકુરુ, ઐરાવતક્ષેત્રાદિનું વર્ણન છે. 5. તીર્થંકર પરમાત્માના જન્મ સમયે દેવો જે જન્માભિષેકનો ઉત્સવ કરે છે તેનું અહીં હૂબહૂ વર્ણન છે. કહી શકાય કે આ વર્ણનના આધારે જ સંસ્કૃત-પ્રાકૃત-ગુજરાતી ભાષામાં અનેક સ્નાત્ર કાવ્યોની રચના થઈ છે. 6. સૌથી નાના એવા આ છઠ્ઠા વક્ષસ્કારમાં જંબુદ્વીપનું વર્ણન ખંડ, યોજન, વર્ષ, પર્વત, કૂટ, તીર્થ, શ્રેણિ, વિજય, દ્રહ અને નદી; એમ દશ દ્વારોથી કરેલ છે. માત્ર નદીઓની સંખ્યા આ જંબુદ્વીપમાં ચોદલાખ છપ્પન હજાર છે. જંબુદ્વીપપ્રજ્ઞાપ્તિ સૂત્ર || 103
