________________ આગમના પ્રારંભમાં ગ્રંથકાર મહર્ષિએ મંગલાચરણ કર્યું છે. તે મંગલાચરણના શ્લોકમાં સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહ્યું છે કે, “જિનેશ્વર પરમાત્માના પ્રવચનમાં જે રીતે ગ્રહ, નક્ષત્ર, મુહૂર્ત વગેરે નવ બળોનું વર્ણન કર્યું છે, તે મુજબ હું અહીં વર્ણન કરીશ.' આ શબ્દ દ્વારા ત્રણ મુદ્દા નિર્ણત થાય છે. ૧-આ ગ્રંથ એક સ્વતંત્ર રચના છે, ૨-રચયિતા મહાપુરુષ જિનપ્રવચનના અધ્યેતા છે, ૩-જિન પ્રવચનના આધારે જ તેઓએ નવે બળોનું નિરૂપણ કરેલ છે. ગ્રંથના પ્રારંભમાં કે અંતમાં ક્યાંય પણ ગ્રંથકારશ્રીએ પોતાના નામનો ઉલ્લેખ કે સંકેત કર્યો નથી. છતાં નંદીસૂત્રના રચયિતા મહાપુરુષના કહેવા અનુસાર તીર્થંકર પરમાત્માના શિષ્યો પ્રકીર્ણકસૂત્રની રચના કરે છે. તે જ નંદીસૂત્રમાં આ ગ્રંથને પ્રકીર્ણક ગ્રંથોની સૂચિમાં ગણાવેલ છે. તેથી પરમાત્મા મહાવીરના 14000 શિષ્યો પૈકીના એક મહાપુરુષે રચના કરી છે; એમ જરૂર કહી શકાય. આ ગ્રંથ પણ તેટલો જ પ્રાચીન છે; તેમ જરૂર માની શકાય. તદુપરાંત નંદીસૂત્રમાં ગણિવિદ્યા પ્રકીર્ણકના જે વિષયનું નિરૂપણ છે તે જ વિષય આજે ઉપલબ્ધ ગણિવિદ્યા પ્રકીર્ણકમાં છે. જેથી આ તે જ ગણિવિદ્યા ગ્રંથ છે તે વાત પણ નિ:સંદેહ છે. જંબુદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિમાં જે ગ્રહ, નક્ષત્ર, મુહૂર્ત, વાર આદિ જ્યોતિષ સંબંધી વિષયો નામ અને ભેદોથી વર્ણવાયા છે, તે જ વિષયો ને અહીં મુનિજીવનના ધર્માનુષ્ઠાનોમાં ક્યારે શુભ છે?, ક્યારે અશુભ છે? એમ વિભાગ કરી સમજાવ્યા છે. વળી, ગણિવિદ્યા પ્રકીર્ણક વાસ્તવિક રીતે ગણિત જ્યોતિષનો ગ્રંથ નથી. તે ફલિત જ્યોતિષનો ગ્રંથ છે. સાથોસાથ ફલિત જ્યોતિષનું આટલું વિગતવાર વર્ણન કરનાર સૌથી પ્રાચીન અને પ્રથમ આ ગ્રંથ છે, તેવું અવશ્ય કહી શકાય. દિવસ, તિથિ, નક્ષત્ર, કરણ, ગ્રહ, મુહૂર્ત, શકુનબલ, લગ્નબળ અને નિમિત્તબળ એમ નવ વિષયો અહીં વર્ણવાયાં છે. ગણિવિદ્યા પ્રકીર્ણક સૂત્ર [ 131
