________________ કરનાર વેદ અંગને કલ્પ કહેવાય છે. અજબ 32 કરોડ વર્ષના સુનિશ્ચિત કાળમાનને પણ કલ્પ કહેવાય છે. જેમાં 14 મવંતરો થાય તેવી કૃતિ છે. જિનકલ્પ આદિમાં જિનની સમાનતા સૂચવવા માટે ય કલ્પ શબ્દ વપરાયો છે. ઈચ્છિત ફળને આપનાર દેવી વૃક્ષને કલ્પવૃક્ષ કહેવાય છે. રાજ્ય વગેરેની મર્યાદા પણ કલ્પ શબ્દથી ઓળખાય છે. તેથી જ કલ્પોપપન્ન અને કલ્પાતીત એમ દેવોના બે વિભાગ પડે છે. કલ્પ શબ્દ ધર્મની મર્યાદા સૂચવે છે. સાધુભગવંતોનો આચાર માર્ગ કલ્પ છે. તેનું સૂક્ષ્મતમ વર્ણન હોવાથી ગ્રંથનું બૃહત્કલ્પ એ નામ વિષયાનુરૂપ છે. વર્તમાનમાં સુપ્રસિદ્ધ કલ્પસૂત્ર (બારસાસૂત્ર)ની અપેક્ષાએ માત્રને માત્ર સાધુ મર્યાદાનું આમાં વર્ણન હોવાથી આ છેદસૂત્ર બૃહત્કલ્પસૂત્ર કહેવાય છે. જેના ઉપર નિર્યુક્તિ, લઘુભાષ્ય,ચૂર્ણિ અને વૃત્તિ એમ અર્થ-અંગો ઉપલબ્ધ છે. ગદ્યશૈલીમાં ગુંથાયેલું આ બૃહત્કલ્પસૂત્ર 473 શ્લોક પ્રમાણ છે. છ ઉદ્દે શા અને 81 અધિકાર છે દરેક ઉદ્દેશામાં સાધ્વાચાર સંબંધી અનેકવિધ વાતો છે. તે વાતો વાંચતાં આનંદ થાય કે કેવી અભુત-અનુપમ વ્યવસ્થા છે, બીજી બાજુ તળિયે જઈ બેઠેલી વર્તમાન સાધુ મર્યાદાઓ જોતાં ચિંતા થાય છે. સંયમી જીવોને ઉદ્દેશીને બે-ચાર વાતો લખું. * સાધુ-સાધ્વીને અપવાદમાર્ગે જ, શસ્ત્રપરિણત વનસ્પતિ જ કહ્ય બને છે. ગ્રામ, નગર આદિ 10 પ્રકારના સ્થાનમાં ચાતુર્માસ સિવાય એક મહિનાથી અધિક ન રહેવું. ક જલાશય (તળાવ, નદી, ઝરણાં) નજીક ઉભા રહેવું, બેસવું, | સ્વાધ્યાય આદિ કરવું સાધુને યોગ્ય નથી. * ઉત્સર્ગ માર્ગે ચાતુર્માસમાં વિહાર કરવો સાધુ-સાધ્વીને કલ્પતું નથી. હેમંત અને ગ્રીષ્મ ઋતુમાં જ વિહાર કરવા કહ્યું છે. * પૂર્વમાં અંગ-મગધદેશ સુધી, દક્ષિણમાં કોસાંબી, પશ્ચિમમાં છૂણા દેશ અને ઉત્તરમાં કુણાલ દેશ સુધી જવું સાધુ-સાધ્વીને યોગ્ય છે. જ્યાં જ્ઞાનાદિ ગુણોની વૃદ્ધિ થાય ત્યાં જ વિચરણ કરવું. # સાધુ અને સાધ્વીજીને અશનાદિ આહાર અર્ધયોજનની મર્યાદાથી ૧૬ના આગમની ઓળખ
