________________ શ્રુતદેવતાની વિશિષ્ટ વિદ્યા અને તે દ્વારા રાત્રે સ્વપ્નમાં દૈવી સંકેત મેળવવાની વાત આ અધ્યયનનું એક નજરાણું છે. કર્મવિપાકનામનું બીજું અધ્યયન.જે થોડું વિશેષ મોટું છે, જેમાં ચાર ગતિનાં કારણો અને દુઃખો ટૂંકમાં બતાવીને કુંથુવા નામના સૂક્ષ્મ જીવોની વાત કરી છે. મનુષ્યો તે જીવોની હિંસા કેમ કરે છે ?, કઈ રીતે કરે છે ? અને તે હિંસાનું પરિણામ કેવું પામે છે? તેના ઉત્તર આપેલા છે. કર્મોના આશ્રવને અટકાવવો, એ જ દુઃખથી બચવાનો એક માત્ર માર્ગ છે. કર્મોનો આશ્રવ મુખ્યતાએ રાગથી થાય છે. રાગનું પ્રધાન ઉત્પત્તિ સ્થાન સ્ત્રી છે. તેથી સ્ત્રી પ્રત્યેના કામરાગને જીતવાની વાત કરતાં ગ્રંથકારે ઉત્તમોત્તમ આદિ છ પ્રકારના પુરુષોનું વર્ણન કર્યું છે. તેમાં ઉત્તમોત્તમ પુરુષ બનવાની પ્રેરણા કરી છે. ત્રીજા કુશીલલક્ષણ અધ્યયનમાં આ છેદસૂત્રના અધ્યયન સંબંધી વિધિઅવિધિની વાતો કરીને જ્ઞાનાદિ પાંચ આચાર સંબંધી કુશીલ આત્માઓનું વર્ણન છે. જ્ઞાનકુશીલના વર્ણનમાં પ્રસંગોપાત્ત ઉપધાન તપનું મહત્ત્વ અને વિધિ દર્શાવી છે. પાંચે આચારોમાં જાણીને કે અજાણતાં, દર્પથી કે કલ્પથી જે પ્રમાદ કરે છે, તેવા કુશીલ સાધુઓના સંસર્ગની ઘસીને ના પાડી છે. જીલ્લાનુશીલના વર્ણનમાં પ્રભુ મહાવીર પરમાત્માએ કહ્યું કે “હે ગૌતમ ! સાવદ્ય-નિરવદ્ય વચનોનો તફાવત જે જાણતો નથી, તે સાધુને બોલવાનો પણ અધિકાર નથી તો ધર્મદેશના કરવાનો અધિકાર શી રીતે હોય ? " આ વાત અહીં નોંધપાત્ર છે. કુશીલ સાધુના નજીવા સંસર્ગના પરિણામે અનંત ભવભ્રમણને પામેલા સુમતિ શ્રાવકની આશ્ચર્યકારી અને ભાવભયને ઉપજાવનારી કથાથી ચોથું કુશલસંસર્ગ અધ્યયન વર્ણવાયું છે. પાંચમા નવનીતસાર અધ્યયનમાં ગચ્છ, ગચ્છવાસી સાધુ અને ગચ્છાચાર્યના સ્વરૂપની સાથોસાથ ગચ્છમર્યાદાનું અતિક્રમણ કરનારા સાધુને મળતા દારુણ વિપાકોને બતાવતું વજ નામના આચાર્યનું દૃષ્ટાંત બતાવ્યું છે. જિનવચનની અન્યથા પ્રરૂપણા દ્વારા સ્વપ્રમાદનો બચાવ કરનારા સાવઘાચાર્યનું દૃષ્ટાંત અધ્યયનના અંતમાં મહાનિશીથ સૂત્ર || 167.
