Vivag Suyam

Author(s): P L Vaidya
Publisher: P L Vaidya
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022613/1

Page #1

The
VIVĀGASUYA
The eleventh Anga of the Jain Canon
विवाग सुयं
EDITED FOR THE USE OF UNIVERSITY STUDENTS
With Introduction, Glossary and Notes
BY
Dr. P. L. VAIDYA
M. A. (Cat.); D. LITT (PARIS) Professor of Sanskrit and Allied Languages
Nowrosjee Wadia College, Poona
SECOND EDITION REVISED
1935

Page #2

The
VIVĀGASUYA The eleventh Anga of the Jain Cano a
विवागसु यं
EDITED FOR THE USE OF UNIVERSITY STRON
With Introduction, Glossary and Note
BY
Dr. P. L. VAIDYA
M. A. (Cal.); D. LITT (PARIS) Professor of Sanskrit and Allied Languggono
Nowrcsjee Wadia College, Poong
SECOND EDITION REVISEL
1935

Page #3

Printed by Ganesh Kashinath Gokhale; at his Shri Ganesh Printing Works, 495-496 Shanwar, Poona No. 2, and Published by Dr. P. L. Vaidya, 12 Connaught Road, Poona-1.

Page #4

अनुक्रमणिका
INTRODYT
...
...
...
...
।
५१
INTRODUCTION ... दुह विवागे मियापुत्ते
. ... उज्झियए ... अभग्गसेणे ... सगडे ... पहस्सइदत्ते ... मन्दिवद्धणे ( नन्दिसेणे) उम्बरदत्ते सोरियदत्ते ... देवदत्ता अजू ... मुह वि वागे
सुबाहू
इयरे नव वर्णकादिविस्तारः ... शब्दकोशः
... NOTES
६२
:::::
..
149

Page #5


Page #6

INTRODUCTION
[FIRST EDITION ]
THIS edition of the Vivagasuya, Sk., VipakaBruta, the eleventh Anga of the Canon of Svetāmbara Jains, is designed on the same plan and principles as my editions of the Uvasagadasão and other works, and is expected to meet the requirements of the F. Y. Arts students of the Bombay University and students of Prakrits and Jainism in general. There are a few earlier editions of this work, viz., Rai Dhanapati sing Bahadur's edition (Calcutta, 1876), the Agamodaya Samiti's edition (Surat, 1922), the Bhavnagar edition (1916) and the Baroda edition (1919), but none of them is suited to the requirements of University students, and all of them are now out of print. I therefore thought that a new edition was urgently needed, such as would present a scientifically correct text on the material supplied by the printed editions mentioned above, the commentary of Abhayadeva (C in foot notes), and Mss. of the bare text at the Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona (A and B). I hope I have succeeded in giving a fairly accurate text of the work in the present edition. I have added a glossary of Prakrit words (Proper names omitted) with their meanings in Sanskrit and English to make the book more useful to the student world. The summary of the text

Page #7

ii
VIVAGASUYA
in this Introduction and the Notes at the end, used conjointly with the Glossary, will, I hope, enable even an average student to master the text thoroughly.
The title Vivagasuya means a sacred text on the matured fruit (vivāga) of acts, good and bad done in previous life. The work is accordingly divided into two parts, the Duhavivaga, fruits of bad acts, and the Suhavivaga, fruits of good acts. The bad acts, briefly stated according to the present text, consist of disobedience or disregard of any or all the rules of Jain ethics, while the good acts consist of the observance of the same. Each of these types of acts is illustrated by ten narratives. Each narrative describes two human lives of each person in some detail and his subsequent wanderings in the samsara until he attains liberation; for according to Jain belief, every bhavya soul is destined to attain liberation from samsara, sooner or later. Of the ten persons, whose lives are described in the first part of the work, eight are men and two women, and those in the second part are all men.
1. There lived in Miyaggam prince Vijaya and his consort Miyadevi. During pregnancy Miyadevi suffered terrible physical pain as well as neglect from her husband. She thought that her misfortune was due to the child in the womb, and hence tried to effect abortion, but did not succeed. When the child was born, it was nothing but a lump of flesh with cavities at the places of sense-organs. The child suffered, since birth, from a disease called Agnika, the all-consuming power of digestion, and whatever food the child consumed was soon digested and turned into pus and blood which

Page #8

INTRODUCTION
also it devoured later. The mother dared not exa pose to public view suoh a child, and hence brought it up secretly in the cellar of her house. The child was named Miyāputta ( $ 25-29).
One day when Mahāvira was on a visit to Miyaggāma, a blind beggar, led by his friend with a staff, went to listen to his discourse. Indrabhati Gautama, the senior most pupil of Mahāvīra notioed his presence there, and asked his Master if there lived a person more mist rable than the blind man in the congregation. Mahāvīra replied in the affirmative and asked IndrabŁūti to see the son of Miyādevi ( $ 9-13).
When Indrabhūti reached the house of Miyadevi and expressed his desire to see her son, she presented her four younger sons to him. Indrabbūti, however, wanted to see her son Miyāputta whom she had been nursing in secret. She was surprised to know from Indrabhūti that Mahāvīra, by his divine power, was able to learn her secret. She then led Indrabhūti to the place where Miyāputta was kept. She gave food to the child which it immediately devoured and digested as mentioned above. Indrabhūti then thought that he saw with his own eyes a creature born in hell. He then returned to his Master and asked him who the boy was in his previous birth, and as a result of what deeds he suffered the miseries in his present life. Mahāvīra. then, gave the account of Miyāputta's previous life ( 8 14-19).
There lived in a small district town Vijayavaddhamāṇa, a district officer, Ikkāi by name, of king Dhanavai of Sayaduvāra. This Ikkāi had five hun. dred villages under his charge. He was impious,

Page #9

iv
VIVAGASUYA
and oppressed people under his charge in various ways, by heavy taxation, threats of setting their houses on fire, robbing their houses etc. Once he suffered from all the sixteen kinds of diseases, and called in doctors for treatment. The doctors treated him with all kinds of medicines, but to no purpose. He suffered long from his miseries, died, and was born in hell. In the subsequent life he was born as the son of Miyadevi, and for his wicked deeds of the past life, became deformed, deaf and dumb, almost like a ball of flesh (§ 20-24).
Indrabhuti then asked his Master about the future transmigration of the soul of Miyaputta. He would be born, the Master said, as a lion, then a reptile, then a bird and so on through various species of lower animals and plants, then a bull and finally a merchant's son. There he would learn the Jain ethics, take up the vows, become a monk, and after death a god in the first heaven. In his next life he would be born in a rich family in the Mahavideha country where he would become a monk and attain liberation (§ 31).
2. There lived in Vaṇiyagāma a merchant Vijayamitta and his wife Subhadda. Many of her children were still-born. So, once, when a son was born to her, she left the child on the dunghill for some time and brought it back later, probably on account of some superstition of the age that the child thrown on the dunghill and brought back had a longer lease of life. The boy was named Ujjhiy aa (Sk., Ujjhitaka, a bandoned) because he was left on a dunghill. Now Vijayamitta, his father, went on a voyage in his ship with merchandise, but lost his life in shipwreck. His

Page #10

INTRODUCTION
neighbours snatched away all his wealth they pould lay their hands on. The mother died of grief for the loss of her husband and of her fortune. On her death, the boy, Ujjhiyaa, was driven out of his home, became addioted to vices like gambling, women and wine. He once fell in love with a courtesan of the place named Kāmajjhayā who was a kept mistress of the king. The boy used to visit the courtesan secretly, but once the king discovered him at her house and ordered his men to execute him in public ( $46–53). When the boy was being led to the place of execution Indrabhūti saw him and asked his Master why the boy suffered such miseries and who he was in his previous birth. Then Mahāvira said (837-38):
There lived in Hastināpura a hunter, Bhima by name, and his wife Uppalā. In her pregnancy she felt a desire to eat preparations of the flesh of cows, calves and bulls, and to drink spirituous liquors. As her longings remained unsatiated, she became pale and depressed at heart. Her husband inquired what the matter was, and on learning from her her desires, proceeded to the cowpen of the oity, killed many animals, and offered to his wife what she wanted. Uppalā gave birth to a son in due course. The boy shrieked so loudly at the time of his birth, that animals in the city were frightened by the cry. The boy was on that acoount named Got tā sa a, Sk. Gotrāsaka, the terror of cattle. The boy grow up and came of age when his father died. The king made him the chief of hunters in the kingdom. Then Gottāsas used to enjoy the flesh of many animals, young and old, and also to drink liquors. As a result of these

Page #11

vi
VIVĀGASUYA
wicked acts, he was born in hell, and in a subsequent life, became Ujjhiyaa, the son of Vijay amitta and Subhaddā as stated above ( $ 39-45). Ujjhiyaa was impaled at the command of the king. After many wandering in various species, he was destined to be born in the courtesao's family as a boy who was to be a eunuch. In his further wanderings in hell and elsewhere, he was destined to be born a buffalo, thereafter a merchant's son, where he would acquire the right knowledge, become a monk, be born in beaven, again on earth in a rich familly and finally would attain liberation ($ 54–55 )
3. There lived in the town of Purimatāla, king Mabābala. On the frontier of his kingdom there was a settlement of robbers whose head was Vija ya. He used to harrass the country of the king in every way. His wite Khandasiri had a queer longing during her pregnancy that she should dress herself and her female associates as men equipped with arms and missiles, and wander at will in the forest. Her husband allowed the fulfil. ment of her longings after which she gave birth to a son who was named A bhaggas eņa. The boy was brought up with due care and in course of time attained youth (s 57-61, 68-71). After some time Vijaya, the robber-chief, died; his son, Abhaggasena, suoceeded to that office and continued to harass the country like his father. The people approached king Mahābala for belp who ordered his army to march against Abhaggasena. His followers however, attacked the army before it. could reach the forest and was ultimately routed. The commander of the army, finding it impossible

Page #12

INTRODUCTION
vii
to hold out against robbers, returned to the capital and reported that Abhaggasena could not be captured in war, but may be by peaceful negotiations, tributes or treachery. The king then built a huge building,arranged for a ten-day's fair in the capital with unrestricted and free admission to places of amusemente. The report about the festival reached Abhaggasena who agreed to visit Purimatāla and be the guest of the king. The king received him cordially, gave him several presents and placed the newly built palace at his disposal. The king then asked his men to close the city gates caught Abhaggasena and ordered his execution. Indrabhūti saw him on his way to the place of execution, and asked his Master who he was and what he did in his previous birth to deserve such punishment. Malāvira then said ( $ 72–85):
There lived in the city of Purimatāla, Ninnaa, Sk. Nirnaya, lawless, a dealer in eggs of bir is. He engaged several men to collect eggs and to sell to the public several dishes of eggs, and himself enjoyed them. As a result of this wicked act he was born, in the next birth, in the third hell, and after that as Abhaggasena the chief. ( $ 65-67). Mahāvira continued further that after having met his death from the hands of royal officers, Abhaggasena's soul was destined to be born in several species of lower animals and creatures of hell, and after a very long period, as & human being, a monk, and be finally liberated (8 86).
4. There lived in the city of Sāhañjani a merchant named Subhadda and his wife Bhaddā who lost several of her children in their early childhood. When once a son was born to her, she kept the

Page #13

viii
VIVĀGASUYA
child under a cart and then brought it back, probably on aovount of a superstition that such a child had long life. The boy was named Sagada, Sk. Sakata, whom the parents brought up with care. Once the merchant Subhadda went on a voyage and died in a shipwreok. His neighbours took away all his belongings. Bhaddā, on hearing the news of her husband's death and the loss of her fortune, died of broken heart. The boy Sagada was turned out of his house, fell in bad company and lived with a courtesan named Sudsrisapā who was a kept mistress of Susena, the king's minister. The minister turned him out, but he visited the courtesan secretly. When his visits became known to Susena, he got angry, caught him and brought him before the king who ordered his execution by making him embrace tbe red-hot image of a woman. Indrabhūti saw him being led to the place of execution, asked his Master who he was and what he did in his past life to deserve such punishment. Thereupon Mahāvīra said ( 8 87-92, 95–98);
There lived in the town of Chagalapura & shepherd named Chaniya. He had animals in hundreds and thousands in his pen as also several men to tend them. He used to kill many of these animals every day, make dishes of the meat and sell them to the public, and himself enjoyed the same. As a result of this wicked act, he was born, in his next birth, in the fourth hell, and after that as Sagada ( 8 93-94). Mabāvīra continued further that Sagada and Sudarisapā would be born as twins and would be named, Sudarisaņa and Sudarisaņā in the Mātanga family. Sudarisana would love his sister in that birth, and they would

Page #14

INTRODUCTION
is
live as man and wife. As a result of this wicked act, Sudarisana would be born in hell, and would go through a series of births amongest lower animals. He would finally be born in a merchant's family, and after becoming a monk, would attain liberation ( $ 99-100.)
5. There lived in the town of Kosambi king Udāyaṇa and queen Paumāvai. His family priest, Bahassa idatta, son of Somadatta and Vasudattā, was his friend from boyhood and was so intimate with the king that he had free access to any place in the royal household at any hour. He got into criminal intimacy with the queen, which became known to the king. The king immediately ordered that Bahassaidatta should be impaled in public. Indrabhūti saw him in that plight and asked his Master who he was and what he did in his previous birth to deserve such punishment. Thereupon Mahāvīra said ($ 101-105, 110–112 ):
There lived in the town of Savvaobhadda a king, Jiyasattu by name. His family priest, Mahesaradatta, was well-versed in the Vedic lore and used to offer human viotims at sacrifices at regular intervals. He would take out the heart of the victims and offer it to the fire with the result that the king's enemies were routed or destroyed. This Mahesaradatta died and was born in the fifth hell. In his next birth he was born as Babassaidatta, and for his wicked acts was punished by Udāyaṇa ($ 106-108). Mahāvira said further that the soul of Bahassaidatta would be born in various species of lower animals, then a human being, and ultimately attain liberation as Miyāputta did ( $ 113).

Page #15

VIVAGASUYA
6. There lived in the town of Mathura a king Siridāma by name. His son was called Nandivaddhana or Nandisena. The king had in his service a barber, Citta by name, who was his trusted friend and had free access to every place in the royal household. One day prince Nandivaddhaṇa called the barber and asked him to thrust a razor-blade in the neck of the king, for doing which he promised the barber half the share of the kingdom. The barber was terrified of the consequences of such a deed on his part, and communicated to the king the intention of his son to kill his father. The king got angry and ordered his son's execution. Indrabhūti saw him in that plight and asked his Master who this Nandisena was and what he did in his previous life to deserve this fate. Mahavira thereupon said (§ 114-118, 123-125):
There lived in the town of Sibapura a king Siharaha by name. He appointed Dujjohana as his jailor who kept in the jail a large number of implements for torturing the convicts. He tortured offenders in various ways, and, as a result of his wicked deeds, was born in the six h hell (§ 119122). Mahavira said further that the soul of Nandisepa would migrate as Ujjhiyaa did and finally attain liberation (§ 126).
7. There lived in the town of Padalisanda a merchant, Sagaradatta by name. His wife Gangadatta lost all her children in their childhood. She was in a depressed mood on this account, and once asked her husband's permission to seek the favour of a neighbouring Yakṣa, Umbaradatta, to have a son. She worshipped the image of the Yaksa, promised several presents to the deity if she got a son
I

Page #16

INTRODUCTION
and obtained the desired favour. The son was named Umbaradatta and was brought up with care. Once Sagaradatta went on a voyage, but lost his life in a sh pwreck and also his fortuue. The boy was turned out of his house like Ujjhiyaa. Once he suffered from several diseases simultaneously like asthma and leprosy. He was seen wandering in the city in that plight by Indrabhuti who asked his Master about Umbaradatta in the usual way. Mahavira then said (§ 127-133, 139-142):--
XI
There lived in Vijayapura a physician named Dannantari, who was well-versed in all the branches of the science of medicine. He used to prescribe to his patients meat preparations and himself enjoyed them. As a result of these acts he was born in hell and thereafter as Umbaradatta (§ 134-136). His further wanderings in the samsara were similar to those of Miyaputta (§ 143).
8. There lived in Soriyapura a fisherman, Samuddadatta by name, and his wife Samuddadatta. They had no son, but by the favour of Yaşka Soriyadatta, they got one whom they named Soriyadatta. This boy succeeded his father as the chief fisherman of the place and used to catch fish from the river Yamuna. His business was to sell the fish to the public and he himself enjoyed dishes of fish. Once a fish-bone got into his throat which nobody was able to take out. Soriyadatta suffered terribly on this account when Indrabhuti happened to see him in the plight. He asked his Master who that Soriyadatta was and what he did in his past life to deserve his miserable fate. Mahavira then said (§ 144-148, 152-156):

Page #17

VIVAGASUYA
There lived in Nandipura a king named Mitta. He had under bis patronago a cook named Siriya. This Siriya employed several bunters and fishermen to catch animals, birds and fish, and sold meat dishes to the publio. As a result of tbese wicked acts he was born as fisherman Soriyadatta and suffered miseries as mentioned above ( $ 140-151 ). Malāvira said further that the soul of Soriyadatta would have future migrations as in the case of Miyāputta and would finally attain liberation ( $ 157 ).
9. There lived in the town of Rohidaa a householder Datta and his wife Kanhasiri. They had a beautiful daughter Devadattā. When Devadattā was playing with a golden ball she was seen by king Vesamaņadatta who asked his men to inquire whose daughter she was. On getting this information he proposed to Datta that he should give her in mariage to his son, Pūsanandi, and Datta accepted the proposal. The marriage was accordingly celebr&ted with due pomp. In course of time Pūsanandi succeeded to the throne of his father. He was devoted to his mother so much that he would not take food or drink before his mother had taken it. Devadattā did not like this, and one night she killed her mother-in-law by means of a red hot iron bar. When the king came to know of it, he ordered that queen Devadattā should have her ears and nose cut off and then be impaled publicly. Indrabhūti saw her in that plight and asked his Master who she was and what she did in her past life to deserve such punishment. Thereupon Mahāvira said ( $ 158-161-173-185):

Page #18

INTRODUCTION
xiii.
There lived in the town of Supaittha & king Sihasena. He was married to five hundred prinbosses by his father, but used to love only one of them named Sāmā. The mothers of the remaining four hundred and ninety-nine queens conspired and decided to kill Sāmā some how. The plot however was soon discovered by the king, who put all these ladies and their daughters in one palace and set it on fire one night. As a result of this wicked act, king Sihasena was born in the sixth hell and after that as Dovadattā. ($ 162-172 ). Mahāvira said further that she would have the same course of transmigration as Miyāputta ($ 186.)
10. There lived in Vaddhamāṇpura a king Vijayamitta by name. In the same city lived & merobant Dhanadeva and his wife Piyangu. They had a beautitul daughter Añjū. Once the king, while returning from his ride on horseback, saw this girl, fell in love with her, and asked her father to give her to him in marriage. The father acoepted the proposal of the king and the girl was married to him with great pomp. Once queen Añjū suffered terribly from vajinal pain which no physician was able to cure. Indrabhūti saw her, asked his Master who she was and what she did in her previous life to deserve such sufferings. Thereupon Malāvira said ( $ 187–189, 192–194). :
There lived in the town of Indapura, a courtesan pamod Pudhavisiri. She used to bring under her influence many persons such as princes, officers, etc. She died and, on account of her wicked deeds, was born in the sixth hell after which she was born 18 Añjū ( $ 190-191). Mahāyira said that her soul

Page #19

ziy
VIVĀGASUYA
would go through the same course of transmigration as Devadattā and attain liberation. ( $ 195 ).
On reading the above ten narratives, a nonJain reader might ask, why persons so wicked at least in two human lives over attained liberation. The reply is that it is almost an article of faith with the Jain metaphysicians that almost every soul is bhavya, i. e., destined to attain liberation from samsāra sooner or later; the gift of a human life is so precious that it should be used only to lessen the duration of samsāra which can be done by the right use of opportunities, by observing ethical rules and by leading a pious and virtuous life. Licentious life only retards the spiritual progress and lengthens the duration of samsāra. This is the reason why the Jains insist on the right use of human life and opportunities affc rded by it.
The second part of the work also contains ten narratives dealing with the sighteous life of ten persons. Of these only the first is given in full and the rest in bare outline.
There lived in the city of Hatthisisa a king named Adipasattu and his queen Dbāriņi. She saw a lion in dream, conceived and in due course gave birth to a son who was named Subābu. Prince Subāhu was brought up and educated with due oare, and in course of time attained youth,and was married tofive hundred princesses. When once Mahāvīra was on a visit to the town, king Adipasattu and prince Subāhu went out to pay their respects to him, listened to his sermon, and prince Subāhu was so delighted by it that he immediately took the vows. Indrabbūti saw the magnificence of Subāhu's fortune and asked his master who he was

Page #20

INTRODUCTION
XY
and what he did in his previous life to deserve such splendid royal fortune. Thereupon Mahāvira said ($ 197–201):
There lived in Hatthiņāpura a householder Sumuha by name. One day a band of Dhammaghosa monks visited the towb and wanderd from house to house on their begging tour. One of the monks, Sudatta by name, entered the house of the householder Sumuha who received him well and offered him plenty of alms. When good and pure alms were offered to this good monk by Sumuha with the best intention, the duration of his Samsāra was lessened, he was destined to be always born as a human being, and there appeared five miraculous things in his house such as shower of gold eto. In his following birth Sumuha was born as prince ($ 201-207 ). Indrabhūti asked his Master further whether Subāhu was destined to be a monk in this life. Mahāvīra replied 'yes,' and in fact he did one day become a monk under the Order of Mahāvira. Then after studying the eleven sacred books he practised austerities, was destined to be born from heaven to heaven with human life between two heavenly lives, till at last he would attain liberation ( 8 208-213 ).
The narratives of other persons are so similar to the story of Subāhu that we can have these merely by substituting different names of persons and places for those oourring in the story of Subāhu. POONA
P. L. VAIDYA June 1933

Page #21

wi
VIVAGASUYA
PREFACE TO THE SECOND EDITION
I have availed myself of the opportunity of the second edition to revise the text and notes thoroughly.
March 1935
P. L. VAIDYA

Page #22

॥ विवागसुयं

Page #23


Page #24

पढमे सुयक्खन्धे
I तेणं कालेणं तेणं समएणं चम्पा नामं नयरी होत्था । वण्णओ । पुण्णभद्दे चेइए ॥१॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तेवासी अजसुहम्मे नामं अणगारे जाइसंपन्ने, वण्णओ, चउद्दसपुव्वी चउनाणोवगए पश्चहिं अणगारसरहिं सद्धि संपरिवडे पुव्वाणुपुन्वि, जाव जेणेव पुण्णमहे चेइए, अहापडिस्वं जाव विहरइ । परिसा निग्गया । धम्मं सोचा निसम्म जामेव दिसिं पाउन्भूया तामेव दिसिं पडिगया ॥२॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं अजसुहम्मअन्तेवासी अज. जम्बूनामं अणगारे सत्तुस्सेहे, जहा गोयमसामी तहा, जाव झाणकोट्टो विहरइ । तए णं अजजम्बू नामं अणमारे जायसड़े जाव जेणेव अजसुहम्मे अणगारे तेणेव उवागए तिक्खुत्तो आयाहिणपयाहिणं करेइ, २ वन्दइ नमसइ, २ जाव पजुवासइ, २ एवं वयासी'-'जइ णं, भन्ते, समणेणं भगवया महावीरेणं जाव संपत्तेणं दसमस्स अङ्गस्स पण्हावागरणाणं अयमढे पन्नत्ते, एकारसमस णं, भन्ते, अङ्गस्स विवागसुयस्स समणेणं जाव संपत्तेणं के अट्टे पन्नत्ते"॥३॥

Page #25

विवागसुयांस
[ 8
"" ""
तए णं अज्जसुहम्मे अणगारे जम्बुं अणगारं एवं वयासी -" एवं खलु, जम्बू, समणेणं जाव संपत्तेणं एक्कारसमस्स अङ्गस्स विवागसुयस्स दो सुयक्खन्धा पन्नत्ता । तं जहांदुहविवागा य सुहविवागा य 1 जह णं, भन्ते, समणेणं जाव संपत्तेणं एक्कारसमस्स अङ्गस्स विवागसुयस्स दो सुयक्खन्धा पन्नत्ता । तं जहा - दुहविवागा य सुहविवागा य, पढमस्स णं, भन्ते, सुयक्बन्धस्स दुहविवागाणं समणेणं जाव संपत्तेणं कइ अज्झयणा पन्नत्ता ? " ॥ ४ ॥
""
तणं अज्जसुहम्मे अणगारे जम्बुं अणगारं एवं वयासी" एवं खलु, जम्बू, समजेणं...... आइगरेणं तित्थगरेणं जाव संपत्तेणं दुहविवागाणं दस अज्झवणा पन्नत्ता, तं जहामियापुत्ते य उज्झियए अभग सगडे बहस्सई नन्दी । उम्बर सोरियदन्ते य देवदत्ता य अ य ॥ १ ॥ ॥ ५ ॥ 'जइ णं, भन्ते, समणेणं.. . आइगरेणं तित्थगरेणं जाव संपत्तेणं दुहविवागाणं दस अज्झयणा पन्नत्ता । तं जहामियापुत्ते य जाव अञ्ज य, पढमस्स णं, भन्ते, अज्झयणस्स दुहविवागाणं समणेणं जाव संपत्तेणं के अट्टे पन्नत्ते १ तए णं से सुहम्मे अणगारे जम्बुं अणगारं एवं वयासी - " एवं खलु, जम्बू " ॥ ६ ॥
""
......
तेणं कालेणं तेणं समएणं मियग्गामे नामं नयरे होत्था । वण्णओ । तस्स णं मियग्गामस्स नयरस्स बहिया उत्तरपुरत्थिमे दिसीभार चन्दणपायवे नामं उज्जाणे होत्था सव्वोड्य॰... । वण्णओ । तत्थ णं सुहम्मस्स जक्खस्स जक्खा -: यय होत्था चिराईए जहा पुण्णभद्दे ॥ ७ ॥
तत्थ णं मियग्गामे नयरे विजए नामं खत्तिए राया परि-:

Page #26

१०]
मियापुत्ते वसह । वण्णओ । तस्स णं विजयस्स खत्तियस्स मिया नामं देवी होत्था अहीण....... । वण्णओ । तस्स णं विजयस्स सत्तियस्स पुत्ते मियाए देवीए अत्तए मियापुत्ते नामं दारए होत्था जाइअन्धे जाइए जाइबहिरे जाइपडले हुंडे य वायव्वे य । नाथि णं तस्स दारगस्स हत्था वा पाया वा कण्णा वा अच्छी वा नासा वा । केवलं से तेसिं अङ्गोवङ्गाणं आगिई आगिइमेत्ते । तए णं सा मिया देवी तं मियापुत्तं दारगं रहस्सियांस भूमिघरांस रहस्सिएणं भत्तपाणेणं पडिजागरमाणी २ विहरह ॥८॥
तत्थ णं मियग्गामे नयरे एगे जाइअन्धे पुरिसे परिवसह। से णं एगेणं सचक्खुएणं पुरिसेणं पुरओदण्डएणं पगड्डिजमाणे २ फुट्टहडाहडसीसे मच्छियाचडगरपहकरेणं अन्निजमाणमग्गे मियग्गामे नयरे गेहे गेहे कालुणवडियाए वित्ति कप्पेमाणे विहरइ ॥९॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे जाव समोसरिए जाव परिसा निग्गया। तए णं से विजए खत्तिए इमांसे कहाए लढे समाणे, जहा कूणिए तहा, निग्गए जाव पज्जुवासइ ॥१०॥
तए णं से जाइअन्धे पुरिसे तं महया जणसई जाव सुणेत्ता तं पुरिसंपवं वयासी-"किं णं, देवाणुप्पिया, अज मियग्गामे नयरे इन्दमहे इ वा जाव निग्गच्छइ ?" तए णं से पुरिसे तं जाइअन्धपुरिसं एवं वयासी-"नो खलु, देवा. णुप्पिया, इन्दमहे इ वा जाव निग्गच्छइ । एवं खलु, देवाणुप्पिया, समणे जाव विहरइ, तए णं एए जाव निग्गच्छन्ति" तए णं से अन्धपुरिसे तं पुरिसं एवं वयासी-“गच्छामोणं

Page #27

विवागसुयांस [११देवाणुप्पिया, अम्हे वि समणं भगवं जावं पञ्जुवासामो"। तए णं से जाइअन्धे पुरिसे तेणं पुरओदण्डएणं पुरिसेणं पगड्डिजमाणे २ जेणेव समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागए तिक्खुत्तो आयाहिणपयाहिणं करेइ,२ वन्दह नमसइ,रजाव पजुवासइ । तए णं समणे भगवं महावीरे विजयस्स खत्तियस्स तसे य......धम्ममाइक्खइ, जाव परिसा पडिगया, विजए विगए ॥११॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवओ महावीरस्स जेटे अन्तेवासी इन्दभूई नामं अणगारे जाव विहरइ। तए णं से भगवं गोयमे तं जाइअन्धपुरिसं पासइ ।२ जायसड्ढे जाव एवं वयासी--"अस्थि णं, भन्ते, केइ पुरिसे जाइअन्धे जाइअन्धारूवे?" "हन्ता अत्थि"। "कहं णं, भन्ते, से पुरिसे जाइअन्धे जाइअन्धारूवे ?” “एवं खलु, गोयमा । इहेव मियग्गामे नयरे विजयस्स खत्तियस्स पुत्ते मियादेवीए अत्तए मियापुत्ते नामं दारए जाइअन्धे जाइअन्धारूवे। नत्थि णं तस्स दारगस्स जाव आगिइमेत्ते । तए णं सा मियादेवी जाव पडिजागरमाणी २ विहरइ" । तए णं से भगवं गोयमे समणं भगवं महावीरं वन्दइ नमसइ, २ एवं वयासी-“इच्छामि णं, भन्ते, अहं तुब्भेहिं अब्भणुनाए समाणे मियापुत्तं दारगं पासित्तए"। " अहासुहं, देवाणुप्पिया" ॥१२॥
तए णं से भगवं गोयमे समणेणं भगवया महावीरेणं अब्भणुनाए समाणे हट्टतुट्टे समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तियाओ पडिनिक्खमइ, २ अतुरियं जाव सोहेमाणे जेणेव मियम्गामे नयरे तेणेव उवागच्छइ, ५मियम्गामं नयरं मज्झं

Page #28

१५]
मियापुत्ते मझेणं जेणेव मियादेवीए गिहे तेणेव उवागए ॥१३॥
तए णं सा मियादेवी भगवं गोयमं एजमाणं पासइ, २ हट्टतुट्ट जाव एवं वयासी--"संदिसन्तु णं, देवाणुप्पिया, किमागमणप्पओयणं" । तए णं से भगवं गोयमे मियादेविं एवं वयासी-“अहं णं, देवाणुप्पिए, तव पुत्तं पासिउं हव्वमागए"। तए णं सा मियादेवी मियापुत्तस्स दारगस्स अणुमग्गजायए चत्तारि पुत्ते सव्वालंकारविभूसिए करेइ, २ भगवओ गोयमस्स पाएसु पाडेइ, २ एवं वयासी-“एए णं, भन्ते, मम पुत्ते पासह" ॥१४॥
तए णं से भगवं गोयमे मियादेवि एवं वयासी-“नो खलु देवाणुप्पिए, अहं एए तव पुत्ते पासिउं हव्वमागए । तत्थ णं जे से तव जेट्टे मियापुत्ते दारए जाइअन्धे जाइअन्धारूवे,जंणं तुमंरहस्सियांस भूमिघरांस रहस्सिएणं भत्तपाणेणं' पडिजागरमाणी २ विहरसि, तं णं अहं पासिउं हव्वमागए"। तए णं सा मियादेवी भगवं गोयमं एमं वयासी-"से के णं, गोयमा, से तहारूवे नाणी वा तवस्सी वा, जेणं तव एसमटे मम ताव रहस्सीकए तुभ हव्वमक्खाए जओ णं तुब्भे जाणह?" तए णं भगवं गोयमे मियादेविं एवं वयासी"एवं खलु, देवाणुप्पिए, मम धम्मायरिए समणे भगवं महावीरे, जओ णं अहं जाणामि" ॥१५॥
जावं च णं मियादेवी भगवया गोयमेण सद्धिं एयमढें संलवइ, तावं च णं मियापुत्तस्स दारगस्स भत्तवेला जाया यावि होत्था । तए णं सा मियादेवी भगवं गोयमं एवं वयासी-"तुम्भे णं, भन्ते, इहं चेव चिट्ठह, जा णं अहं तुब्भं मियापुत्तं दारगं उवदंसमि” त्ति कट्ट जेणेव भत्तपाणघरे

Page #29

विवागसुयांस
[१६
तेणेव उवागच्छइ, २ वत्थपरियट्टयं करेइ, २ कट्ठसगडियं गिण्हइ, २ विउलस्स असणपाणखाइमसाइमस्स भरेइ, २तं कट्ठसगडियं अणुकड्डमाणी २ जेणामेव भगवं गोयमे तेणेव उवागच्छइ, २ भगवं गोयमं एवं वयासी-" एह गं तुब्भे, भन्ते, मम अणुगच्छह, जाणं अहं तुम्भं मियापुत्तं दारगं उवदंसमि" । तए णं से भगवं गोयमे मियादेविं पिटुओ समणुगच्छइ ॥१६॥
तए णं सा मियादेवी तं कट्ठसगडियं अणुकडमाणी २ जेणेव भूमिघरे तेणेव उवागच्छइ, २ चउप्पुडेणं वत्थेणं मुहं बन्धेइ । मुहं बन्धमाणी भगवं गोयमं एवं वयासी-"तुब्भे वि णं, भन्ते, मुहपोत्तियाए मुहं बन्धह" । तए णं से भगवं गोयमे मियादेवीए एवं वुत्ते समाणे मुहपोत्तियाए मुहं बन्धेइ ॥ १७॥
तए णं सा मियादेवी परंमुही भूमिघरस्स दुवारं विहाडेइ । तए णं गन्धे निग्गच्छइ । से जहानामए अहिमडे । वा सप्पकडेवरे इ वा जाव तओ वि य णं अणि?तराए चेव जाव गन्धे पन्नत्ते । तए णं से मियापुत्ते दारए तस्स विउलस्स असणपाणखाइमसाइमस्स गन्धेणं अभिभूए समाणे तंसि विउलंसि असणपाणखाइमसाइमंसि मुच्छिए ... तं विउलं असण ४ आसएणं आहारेइ, २ खिप्पामेव विद्धंसेइ, २ तओ पच्छा पूयत्ताए य सोणियत्ताए य परिणामेइ, तं पि य णं से पूयं च सोणियं च आहारेइ ॥१८॥
तए णं भगवओ गोयमस्स तं मियापुत्तं दारगं पासित्ता अयमेयारूवे अज्झथिए ५ समुप्पजित्था-" अहो णं इमे दारए पुरापोराणाणं दुञ्चिण्णाणं दुप्पडिकन्ताणं असुभाणं

Page #30

१९]
मियापुत्ते
"पावाणं कडाणं कम्माणं पावगं फलवित्तिविसेसं पच्चणुभवमाणे विहरइ । न मे दिट्ठा नरगा वा नेरइया वा । पञ्चक्खं खलु अयं पुरिसे नरगपडिरूवियं वेयणं वेयह" ति कट्टु मियं देविं आपुच्छर, २ मियाए देवीए गिहाओ पडिनिक्खमइ, २ मियग्गामं नयरं मज्झंमज्झेणं निग्गच्छइ, २ जेणेव समणे भगवं महावीरे तेणेव उवागच्छइ, २ समणं भगवं महावीरं तिक्खुत्तो आयाहिणपयाहिणं करेइ, २ बन्दइ नमसद्द, २ एवं वयासी - " एवं खलु अहं तुब्भेहिं अब्भणुन्नाए समाणे मियग्गामं नयरं मज्झमज्झेणं अणुप्पविसामि २ जेणेव मियाए देवीए गिहे तेणेव उवागए । तए णं सा मियादेवी ममं एजमाणं पासइ, २ हट्ठा, तं चैव सव्वं जाव, 'पूयं च सोणियं च आहारेइ । तप णं मम इमे अज्झत्थिए'अहो णं इमे दारए पुरा जाव विहरद्द' । से णं, भन्ते, पुरिसे पुव्वभवे के आसी ?... कयरंसि गामंसि वा नयरंसि वा ? किंवा दच्चा किं वा भोच्चा किं वा समायरित्ता "सिं वा पुरा' जाव विहरइ ?” “गोयमा" इ समणे भगवं गोयमं एवं वयासी- “ एवं खलु, गोयमा " ॥ १९ ॥
16
तेणं कालेणं तेणं समएणं इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे सयदुवारे नामं नयरे होत्था रिद्धत्थिमिय' । वण्णओ । तत्थ णं सयदुवारे नयरे धणवई नामं राया होत्था । वण्णओ । तस्स णं सयदुवारस्स नयरस्स अदूरसामन्ते दाहिणपुरथिमे दिसीभाए विजयवद्धमाणे नामं खेडे होत्था रिद्धस्थिमियसमिद्धे । तस्स णं विजयवद्धमाणस्स खेडस्स पञ्च गामसयाई आभोए यावि होत्था । तत्थ णं विजयवद्धमाणे खेडे इक्काई नामं रट्ठकूडे होत्था अहम्मिए जाव दुप्पाड -

Page #31

१०
विवागसुयंसि [२०माणन्दे । से णं इक्काई रट्टकूडे विजयवद्धमाणस्स खेडस्स पञ्चण्हं गामसयाणं आहेवचं जाव पालेमाणे विहरइ ॥२०॥
तए णं से इकाई विजयवद्धमाणस्स खेडस्स पञ्च गामसयाई बहूहिं करेहि य भरेहि य विद्धीहि य उक्कोडाहि य पराभवेहि य देजेहि य भेजेहि य कुन्तेहि य लंछपोसेहि य आलीवणेहि य पन्थकोट्टेहि य ओवीलेमाणे २ विहम्मेमाणे २ तजेमाणे २ तालेमाणे २ निद्धणे करेमाणे २ विहरइ । तए णं से इक्काई रटुकूडे विजयवद्धमाणस्स खेडस्स बहूणं राईसरतलवरमाडंबियकोडुम्बियसेट्ठिसत्थवाहाणं अन्नसिं च बहूणं गामेल्लगपुरिसाणं बहूसु कजेसु य कारणेसु य मन्तेसु य गुज्झेसु य निच्छएसु य ववहारेसु य सुणमाणे भणइ 'न सुणेमि', असुणमाणे भणइ 'सुणेमि' । एवं पस्समाणे भासमाणे गिण्हमाणे जाणमाणे । तए णं से इक्काई रट्टकूडे एयकम्मे एयप्पहाणे एयविजे एयसमायारे सुबहुं पावकम्म कलिकलुसं समजिणमाणे विहरइ ॥२१॥
तए णं तस्स इकाइयस्स रटुकूडस्स अन्नया कयाइ सरीरगंसि जमगसमगमेव सोलस रोगायङ्का पाउब्भूया। तं जहा
सासे कासे जरे दाहे कुच्छिसूले भगंदरे। अरिसा अजीरण दिट्ठीमुद्धसूले अकारए।
अच्छिवेयणा कण्णवेयणा कण्डू उयरे कोढे ॥ तए णं से इक्काई रटकूडे सोलसहिं रोगायङ्केहिं अभिभूए समाणे कोडुम्बियपुरिसे सदावेइ, २ एवं वयासी-" गच्छह गं तुम्भे, देवाणुप्पिया, विजयवद्धमाणे खेडे सिंघाडगतिगबउक्कचच्चरमहापहपहेसु महया महया सहेणं उग्घोसेमाणा

Page #32

२२ ]
मियापुत्ते
२ एवं वयह-' इहं खलु, देवाणुप्पिया, इक्काईरटुकूडस्स सरीरगंसि सोलस रोगायका पाउब्भूया । तं जहा - सासे कासे जरे जाव कोढे । तं जो णं इच्छइ, देवाणुपिया, वेजो वा वेजपुत्तो वा जाणओ वा जाणयपुत्तो वा तेगिच्छी वा तेगिच्छिपुत्तो वा इक्काईरट्ठकूडस्स तेसिं सोलसण्हं रोगायङ्काणं एगमवि रोगायङ्कं उवसामित्तए, तस्स णं इक्काई रट्ठकूडे विउलं अत्थसंपयाणं दलयइ । दोच्चं पि तच्चं पि उग्घोसेह, एयमाणत्तियं पच्चप्पिणह” । तए णं ते कोडुम्बियपुरिसा जाव पञ्चपिणन्ति ॥ २२ ॥
११
तए णं विजयवद्धमाणे खेडे इमं एयारूवं उग्घोसणं सोच्चा निसम्म बहवे वेजा य ६ सत्यको सहत्थगया सरहिन्तो २ गिहिन्तो पडिनिक्खमन्ति, २ विजयवद्धमाणस्स खेडस्स मज्झमज्झेणं जेणेव इक्काईर टुकूडस्स गिहे तेणेव उवागच्छन्ति, २ इक्काईरट्ठकूडस्स सरीरगं परामुसन्ति, २ तेसिं रोगाणं निदाणं पुच्छन्ति, २ बहूहिं अब्भङ्गेहि य उव्वट्टणेहि य सिणेहपाणेहि य वमणेहि य विरेयणेहि य अवद्दहणाहिय अवण्हा
हि य अणुवासणाहि य बत्थिकम्मेहि य निरूहेहि य सिरावेहेहि य तच्छृणेहि य पच्छणेहि य सिरोबत्थीहि य तप्पनाहि य पुडपागेहि य छल्लीहि य मूलेहि य कन्देहि य पतेहि य पुप्फेहि य फलेहि य बीएहि य सिलियाहि य गुलियाहि य ओसहेहि य भेसजेहि य इच्छन्ति तेसिं सोलसण्हं रोगायडाणं एगमवि रोगायङ्कं उवसमावित्तए, नो चेव णं संचाएन्ति उवसामित्तए । तए णं ते बहवे वेजा य वेज्जपुत्ता य आहे नो संचापन्ति तेसिं सोलसण्हं रोगायङ्काणं एगमवि रोगायङ्कं उवसामित्तए, ताहे सन्ता तन्ता परितन्ता जामेव

Page #33

विवागसुयंसि [२३दिसिं पाउब्भूया तामेव दिसिं पडिगया ॥२३॥
तए णं इक्काई रटुकूडे वेजेहि य ६ पडियाइक्खिए परियारंगपरिचत्ते निविट्टोसहभेसजे सोलसरोगायङ्केहिं अभिभूए समाणे रजे य रटे य जाव अन्तेउरे य मुच्छिए रजं च रटुं च आसाएमाणे पत्थेमाणे पीहेमाणे अभिलसमाणे अट्टदुहट्टवसट्टे अड्डाइजाई वाससयाई परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए उक्कोसेणं सागरोवमट्टिइएसु नेरइएसु नेरइयत्ताए उववन्ने । सेणं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता इहेव मियग्गामे नयरे विजयस्स खत्ति. यस्स मियाए देवीए कुच्छिसि पुत्तत्ताए उववन्ने ॥२४॥
तए णं तीसे मियाए देवीए सरीरे वेयणा पाउन्भूया उज्जला जाव दुरहियासा । जप्पभिरं च णं मियापुत्ते दारए मियाए देवीए कुच्छिसि गम्भत्ताए उववन्ने, तप्पभिई च णं मियादेवी विजयस्स अणिट्ठा अकन्ता अप्पिया अमणुन्ना अमणामा जाया यावि होत्था ॥२५॥
तए णं तीसे मियाए देवीए अन्नया कयाइ पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि कुडुम्बजागरियाए जागरमाणीए इमे एयारूवे अज्झथिए जाव समुप्पजित्था-"एवं खलु अहं विज. यस्स खत्तियस्स पुवि इट्टा ६ धेजा वेसासिया अणुमया आसी । जप्पभिई च णं मम इमे गब्भे कुच्छिसि गब्भत्ताए उववन्ने, तप्पभिई च णं अहं विजयस्स खत्तियस्स आणिट्ठा जाव अमणामा जाया यावि होत्था, निच्छइ णं विजए खत्तिए मम नामं वा गोयं वा गिण्हित्तए वा किमङ्ग पुण दसणं वा परिभोगं वा । तं सेयं खलु मम एयं गम्भं बहूहिं गब्भसाडणाहि य पाडणाहि य गालणाहि य मारणाहि य

Page #34

२७] मियापुत्ते
१३ साडित्तए वा ४, एवं संपेहेइ, २ बहूणि खाराणि य कड. याणि य तूवराणि य गन्भसाडणाणि य खायमाणी य पीयमाणी य इच्छइ तं गम्भं साडित्तए वा ४, नो चेव णं से गम्भे सडइ वा ४ । तए णं सा मियादेवी जाहे नो संचाएइ तं गब्भं साडित्तए वा ४, ताहे सन्ता तन्ता परितन्ता अका. मिया असयंवसा तं गब्भं दुहंदुहेणं परिवहइ ॥२६॥ ___ तस्स णं दारगस्स गब्भगयस्स चेव अट्ठ नालीओ अभिन्तरप्पवहाओ, अट्ठ नालीओ बाहिरप्पवहाओ, अट्ठ पूयप्पवहाओ, अट्ठ सोणियप्पवहाओ, दुवे दुवे कण्णन्तरेसु, दुवे दुवे अच्छिअन्तरेसु, दुवे नक्कन्तरेसु, दुवे दुवे धमणिअन्तरेसु अभिक्खणं अभिक्खणं पूयं च सोणियं च परिसवमाणीओ २ चेव चिट्ठन्ति । तस्स णं दारगस्स गन्भगयस्स चेव अग्गिए नामं वाही पाउन्भूए । जे णं से दारए आहारेइ, से णं खिप्पामेव विद्धसमागच्छइ, पूयत्ताए सोणियत्ताए य परिणमइ, तं पि य से पूयं च सोणियं च आहारेइ ॥२७॥
तए णं सा मियादेवी अन्नया कयाइ नवण्हं मासाणं बहुपुण्णाणं दारगं पयाया जाइअन्धे जाव आगिइमेत्ते । तए णं सा मियादेवी तं दारगं हुंडं अन्धारूवं पासइ, २ भीया ४ अम्मधाई सद्दावेइ, २ एवं वयासी-“गच्छह णं, देवाणुप्पिया, तुमं एयं दारगं एगन्ते उक्करुडियाए उन्झाहि"। तए णं सा अम्मधाई मियादेवीए “तह" त्ति एयमटुं पडिसुणेइ, २ जेणेव विजए खत्तिए तेणेव उवागच्छइ, ३ करयलपरिग्गहियं...एवं वयासी-"एवं खलु, सामी, मियादेवी नवण्हं मासाणं...जाव आगिइमेत्ते । तए णं सा मियादेवी तं. हुंडं अन्धारूवं पासइ, २ भीया तत्था उविगा संजाय

Page #35

१४
विवागसुयांस
[ २८
भया ममं सहावेइ, २ एवं वयासी- 'गच्छह णं तुब्भे, देवाणुपिया, एयं दारगं एगन्ते उक्रुडियाए उज्झाहि' । तं संदिसह णं, सामी, तं दारगं अहं एगन्ते उज्झामि उदाहु मा " ॥ २८ ॥
तणं से विज खत्तिए तीसे अम्मधाईए अन्तिए एयमट्ठे सोचा निसम्म तहेव संभन्ते उट्ठाए उट्ठेइ, २ जेणेव मियादेवी तेणेव उवागच्छद्द, २ मियादेविं एवं वयासी" देवाणुपिया, तुब्भं पढमं गब्भे । तं जह णं तुब्भे एयं एगन्ते उक्करुडियाए उज्झसि, तओ णं तुब्भं पया नो थिरा भविस्सइ । तो णं तुमं एयं दारगं रहस्सियगंसि भूमिघरंसि रहस्सिएणं भत्तपाणेणं पडिजागरमाणी विहराहि, तो णं तुब्भं पया थिरा भविस्सइ " । तए णं सा मियादेवी विजयस्स खत्तियस्स "तह" त्ति एयमहं विणएणं पडिसुणेइ, २ तं दारगं रहस्सियांस भूमिघरंसि रहस्सिएणं भत्तपाणणं पडिजागरमाणी विहरइ ॥ २९ ॥
66
एवं खलु, गोयमा, मियापुत्ते दारए पुरापोराणाणं जाव पञ्चणुभवमाणे विहरइ " ॥ ३० ॥
A
'मियापुत्ते णं, भन्ते, दारए इओ कालमासे कालं किञ्चा कहिं गमिहिर, कहिं उववजिहिह ?" "गोयमा, मियापुत्ते दारए छवीसं वासाइं परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे वेयडगिरिपायमूले सहकुलास सीहत्ताए पच्चायाहिइ । से णं तत्थ सीहे भवि सइ अहम्मिए जाव साहसिए, सुबहुं पावं जाव समजि
इ, २ कालमासे कालं किच्चा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए उक्कोससागरोवमट्ठिएसु जाव उववजिहिर । से णं तओ
<6

Page #36

३० ]
मियापुत्ते
१५
अणन्तरं उव्वट्टित्ता सरीसवेसु उववजिहिइ । तत्थ णं कालं किच्चा दोच्चार पुढवीए उक्कोसेणं तिण्णि सागरोवमाई...। से णं तओ अणन्तरं उब्वट्टित्ता पक्खीसु उववज्जिहिइ । तत्थ वि कालं किच्चा तच्चाए पुढवीए सत्त सागरोवमाई... । से णं तओ सीहेसु य..., तयाणन्तरं चोत्थीप उरगो, पञ्चमीप इत्थी'..., छट्ठीए मणुया..., अहे सत्तमीए । तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता से जाई इमाई जलयरपश्चिन्दियतिरिक्खजोणियाणं मच्छकच्छवगाहमगर सुंसुमाराईणं अडतेरस जाइकुलको डिजोणिपमुहसयसहस्साई... तत्थ णं एगमेगंसि जोणिविहाणंसि अणेगसयसहस्सखुत्तो उदाइत्ता २ तत्थ भुजो २ पच्चायाइस्सइ । से णं तओ उव्वट्टित्ता..., एवं चउपरसु उरपरिसप्पेसु भुयपरिसप्पेसु खहयरेसु चउरिन्दिए तेइन्दिए बेइान्दसु वणप्फइएसु कडुयरुक्खेसु कडुयदुद्धिपसु वाउ' तेउ' आउ' पुढवी अणेगसय सहस्सखुत्तो ...। से णं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता सुपट्टपुरे नयरे गोणताप पच्चायाहिइ । से णं तत्थ उम्मुक्कबालभावे अन्नया कयाइ पढमपाउसंसि गङ्गाए महानईए खलीणमट्टियं खणमाणे तडी पेलिए समाणे कालगए तत्थेव सुपइट्टपुरे नयरे सेट्ठिकुलंसि पुमत्ताए पश्चायाइस्सइ । से णं तत्थ उम्मुक्क बालभावे जोव्वणगमणुप्पत्ते तहारूवाणं थेराणं अन्तिए धम्मं सोच्चा निसम्म मुण्डे भवित्ता अगाराओ अणगारियं पव्वइसइ । से णं तत्थ अणगारे भविस्सइ इरियासमिए जाव 'बम्भयारी । से णं तत्थ बहूई वासाई सामण्णपरियागं पाउपित्ता आलोइयपडिक्कन्ते समाहिपत्ते कालमासे कालं किच्चा सोहम्मे कप्पे देवत्ताए उववज्जिहिइ । से णं तओ

Page #37

विवागसुयंस [ ३१अणन्तरं चयं चइत्ता महाविदेहे वासे जाई कुलाई भवन्ति अड्डाई..., जहा दढपइन्ने, सा चेव वत्तन्वया, कलाओ, जाव सिज्झिहिइ ५॥ एवं खलु, जम्बू, समणेणं भगवया महावीरेणं जाव संपत्तेणं दुहविवागाणं पढमस्स अज्झयणस्स अयमढे पन्नत्ते त्ति बेमि" ॥ ३१ ॥
II . "जइ णं भन्ते, समणणं जाय संपत्तेणं दुहविवागाणं पढमस्स अज्झयणस्स अयमढे पन्नत्ते, दोच्चस्स णं, भन्ते, अज्झयणस्स दुहविवागाणं समजेणं जाप संपत्तेणं के अटे पन्नत्ते ?” “तए णं से सुहम्मे अणगारे जम्बु अणगारं एवं वयासी-"एवं खलु, जम्बू” ॥ ३२ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं वाणियगामे नामं नयरे होत्था रिद्धत्थिमियसमिद्धे । तस्सणं वाणियगामस्स उत्तरपुरस्थिमे दिसीभाए दुईपलासे नाम उजाणे होत्था । तत्थ णं दूईपलासे सुहम्मस्स जक्खस्स जक्खाययणे होत्था । तत्थ णं वाणियगामे मित्ते नामं राया होत्था । वण्णओ । तस्स णं मित्तस्स रनो सिरी नामं देवी होत्था । वण्णओ ॥ ३३ ॥
तत्थ णं वाणियगामे कामज्झया नामं गणिया होत्था अहीण जाव सुरूवा बावत्तरिकलापण्डिया चउसट्टिगणियागुणोववेया एगूणतीसविसेसे रममाणी एकवीसरइगुणप्पहाणा बत्तीसपुरिसोवयारकुसला नवङ्गसुत्तपडिबोहिया अट्ठारसदेसीभासाविसारया सिंगारागारचारुवेसा गायरइगन्धव्वनट्टकुसला संगयगय सुन्दरथण° ऊसियज्झया सहस्सलम्भा विदिण्णछत्तचामरवालवीयणीया कण्णीरहप्पयाया यावि होत्था, बहूणं गणियासहस्साणं आहेवचं

Page #38

३६ ]
उज्झियए
जाव विहरइ ॥ ३४॥
तत्थ णं वाणियगामे विजयमित्ते नामं सत्यवाहे परिवसइ अड्डे... तस्स णं विजयमित्तस्स सुभदा नामं भारिया होत्था अहीण... तस्स णं विजयमित्तस्स पुत्ते सुभदाए भारियाए अत्तए उज्झियए नामं दारए होत्था अहीण जाव सुरुवे ॥ ३५॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणेभगवं महावीरे समोसढे परिसा निग्गया । राया जहा कूणिओ तहा निग्गओ। धम्मो कहिओ। परिसा पडिगया राया य गओ ॥ ३६॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवओ महावीरस्स जेटे अन्तेवासी इन्दभूई नामं अणगारे जाव लेस्से छटुंछट्टेणं, जहा पन्नत्तीए, पढम जाव जेणेव वाणियगामे नयरे तेणेव उवागच्छइ, २ उच्चनीय...अडमाणे जेणेव रायमग्गे तेणेव ओगाढे । तत्थ णं बहवे हत्थी पासइ संनद्धबद्धवम्मियगुडियउप्पीलियकच्छे उद्दामियघण्टे नाणामणिरयणविविहगेवेजउत्तरकञ्चइजे पडिकप्पिए झयपडागवरपञ्चामेलआरूढहत्थारोहे गहियाउहप्पहरणे । अन्ने य तत्थ बहवे आसे पासइ संनद्धबद्धवम्मियगुडिए आविद्धगुडे ओसारियपक्खरे उत्तरकञ्चइयओचूलमुहचण्डाधरचामरथासगपरिमण्डियकडिए आरूढआसारोहे गहियाउप्पहरणे । अन्ने य तत्थ बहवे पुरिसे पासइ संनद्धबद्धवम्मियकवए उप्पीलियसरासणपट्टिए पिणद्धगेवेज्जे विमलवरबद्धचिन्धपट्टे गहियाउहप्पहरणे । तेसिं च णं पुरिसाणं मझगयं पुरिसं पासह अवओडयबन्धणं उक्वित्तकण्णनासं नेहतुप्पियगतं बन्यकक्सडियजुयनियत्यं कण्ठेगुणरत्तमल्लदामं चुण्ण

Page #39

१८
विवाग सुसि
[ ३७
गुण्डियगत्तं चुणयं वज्झपाणपियं तिलंतिलं चेव छिज्रमाणं कागणिमसाई स्वावियन्तं पावं खक्खरगसएहिं हम्ममाणं अणेगनरनारी संपरिवुडं चचरे चश्चरे खण्डपडहरणं उग्धोसिजमाणं । इमं च णं पयारूवं उग्घोसणं पडिसुणेइ - "नो खलु, देवाणुपिया, उज्झियगस्स दारगस्स केइ राया वा रायपुत्तो वा अवरज्झइ, अप्पणो से सयाई कम्माई अवरज्झन्ति " ॥ ३७ ॥
1
तणं से भगवओ गोयमस्स तं पुरिसं पासित्ता इमे अज्झत्थिए ५ - " अहो णं इमे पुरिसे जाव नरयपडिरूवियं वेयणं वेएइ” त्ति कट्टु वाणियगामे नयरे उच्चनीयमज्झिमकुलाई जाव अडमाणे अहापजत्तं समुदाणियं गिण्हर, २ वाणियगामे नयरे मज्झमज्झेणं जाव पडिदंसेइ, २ समणं भगवं महावीरं वन्दइ नमसइ, २ एवं वयासी - " एवं खलु अहं, भन्ते, तुभेहिं अब्भणुन्नाए समाणे वाणियगामं जाव तहेव वेइ । सेणं, भन्ते, पुरिसे पुव्वभवे के आसी जाव पच्चणुभवमाणे विहरइ ? " " एवं खलु, गोयमा " ॥ ३८ ॥ तेणं कालेणं तेणं समएणं इहेब जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे हथिणारे नामं नयरे होत्था रिद्ध' । तत्थ णं हत्थिनाउरे नयरे सुनन्दे नामं राया होत्था महया... णं हत्थिणाउरे बहुमज्झदेसभाए एत्थ णं महं एगे गोमण्डवए होत्था अणेगखम्भसयसंनिविट्टे पासाईए ४ । तत्थ णं बहवे नगरगोरूवाणं सणाहा य अणाहा य नगरगावीओ य नगरवसभा य नगरबलीवद्दा य नगरपडुयाओ य पउरतणपाणिया निब्भया निरुवसग्गा सुहंसुहेणं परिवसन्ति ॥ ३९ ॥
। तत्थ
तत्थ णं हत्थिणाउरे नयरे भीमे नाम कूडग्गाहे होत्था

Page #40

४० ]
उज्झए
१९
अहम्मिए जाव दुष्पडियाणन्दे । तस्स णं भीमस्स कूडग्गाइस्स उप्पला नामं भारिया होत्था अहीण । तए णं सा उप्पला कूडग्गाहिणी अन्नया कयाइ आवन्नसत्ता जाया यावि हत्था। तए णं ती उप्पलाए कूडग्गाहिणीए तिन्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं अयमेयारूवे दोहले पाउन्भूए- " धन्नाओ णं ताओ अम्मयाओ ४ जाव सुलद्धे जम्मजीवियफले, जाओ णं नगरगोरूवाणं सणाहाण य जाव वसभाण य उहेहि यथणेहि स वसणेहि य छेप्पाहि य ककुहेहि य वहि य कण्णेहि य अच्छीहि य नासाहि य जिब्भादि य ओट्ठेहि य कम्बलेहि य सोल्लेहि य तलिएहि य भजिएहि य परिसुकेहि य लावणेहि य सुरं च महुं च मेरगं च जाई च सीहुंच पसन्नं च आसाएमाणओ विसाएमाणीओ परिभुञ्जेमाणीओ दोहलं विन्ति । तं जइ णं अहमवि बहूणं नगर जाव विणिजामि " त्ति कट्टु, तंसि दोहलंसि अविणिजमाणंसि सुक्का भुक्खा निम्मंसा ओलुग्गसरीरा नित्तेया दीणविमणचणा पण्डुल्लइयमुहा ओमन्थियनयणवयणकमला जहोइयं पुष्कवत्थगन्ध मल्लालंकाराहारं अपरिभुञ्जमाणी करयलमलिय व्व कमलमाला ओहय' जाव झियाइ ॥ ४० ॥
इमं च णं भीमे कूडग्गाहे जेणेव उप्पला कूडग्गाहिणी तेणेव उवागच्छइ २ ओहय' जाव पासइ, एवं वयासी"किं णं तुमे, देवाणुविए, ओहय जाव झियासि ? "" तए णं सा उप्पला भारिया भीमं कूडग्गाहं एवं वयासी - "एवं खलु, देवाणुप्पिया, ममं तिण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं दोहला पाउब्भूया - 'धन्ना णं ताओ जाओ णं बहूणं गोरू - चाणं ऊद्देहि य जाव लावणेहि य सुरं च ६ आसाएमाणओ

Page #41

२०
विवागसुयांस [४१-- ३ दोहलं विणेन्ति'। तए णं अहं, देवाणुप्पिया. तंसि दोहलसि अविणिजमाणंसि जाव झियामि" ॥४१॥
तए णं से भीमे कूडग्गाहे उप्पलं भारियं एवं वयासी"माणं तुमं, देवाणुप्पिया, ओहय...झियाहि । अहं गं तहा करिस्सामि जहाणं तव दोहलस्स संपत्ती भविस्सइ"। ताहिं इटाहिं ५जाव वग्गहि समासासेइ । तए णं से भीमे कूडग्गाहे अद्धरत्तकालसमयंसि एगे अबीए संनद्ध जाव °पहरणे सयाओ गिहाओ निग्गच्छइ, २ हत्थिणाउरे नयरे मझमज्झेणं जेणेव गोमण्डवे तेणेव उवागए बहूणं लगरगोरूवाणं जाव वसभाण य अप्पेगइयाणं ऊहे छिन्दइ जाव अप्पेगइयाणं कम्बले छिन्दइ, अप्पेगइयाणं अन्नमन्नाणं अङ्गोवङ्गाणं वियङ्गेइ, २ जेणेव सए गिहे तेणेव उवागच्छइ, २ उप्पलाए कूडग्गाहिणीए उवणेइ। तए णं सा उप्पला भारिया तेहिं बहूहिं गोमंसेहि य सोल्लेहि य सुरं च ५ आसाएमाणी तं दोहलं विणेइ । तए णं सा उप्पला कूडग्गाहिणी संपुण्णदोहला संमाणियदोहला विणायदोहला वोच्छिन्नदोहला संपन्नदोहला तं गब्भं सुहंसुहेणं परिवहइ ॥ ४२ ॥
तए णं सा उप्पला कूडग्गाहिणी अन्नया कयाइ नवण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं दारगं पयाया। तए णं तेणं दारएणं जायमेत्तेणं चेव महया २ सदेणं विधुढे विस्सरे आरसिए। तए णं तस्स दारगस्स आरसियसई सोच्चा निसम्म हस्थिणाउरे नयरे बहवे नगरगोरूवा जाव वसभा य भीया... उविग्गा सव्वओ समन्ता विप्पलाइत्था । तए णं तस्स दारगस्स अम्मापियरो अयमेयारुवं नामधेजं करेन्ति"जम्हा णं अम्हं इमेणं दारएणं जायमेत्तेणं चेव महया

Page #42

४५]
उज्झियए
महया चिच्चीसदेणं विधुढे विस्सरे आरसिए, तए णं एयस्स दारगस्स आरसियसदं सोचा निसम्म हथिणाउरे बहवे नगरगोरुवा जाव भीया ४ सव्वओ समन्ता विप्पलाइत्था, तम्हा णं होउ अम्हं दारए गोत्तासए नामेणं"।तएणं से गोत्तासए दारए उम्मुक्कबालभावे जाए याविहोत्था॥४३॥
तए णं से भीमे कूडग्गाहे अन्नया कयाइ कालधम्मुणा संजुत्ते । तए णं से गोत्तासे दारए बहुएणं मित्तनाइनियगसयणसंबन्धिपरियणेणं सद्धिं संपरिखुडे रोयमाणे कन्दमाणे विलवमाणे भीमस्स कूडग्गाहस्स नीहरणं करेइ, २ बहूई लोइयमयकिश्चाई करेइ । तए णं से सुनन्दे राया गोत्तासं दारयं अन्नया कयाइ सयमेव कूडग्गाहत्ताए ठावेइ । तए णं से गोत्तासे दारए कूडग्गाहे जाए यावि होत्था अहम्मिए जाव दुप्पडियाणन्दे ॥ ४४॥
तए णं से गोत्तासे दारए कूडग्गाहित्ताए कल्लाकलिं अद्धरत्तियकालसमयंसि एगे अबीए संनद्धबद्धकवए जाव गहियाउहप्पहरणे सयाओ गिहाओ निग्गच्छद, २ जेणेव गोमण्डवे तेणेव उवागच्छइ, २ बहूणं नगरगोरुवाणं सणाहाण य जाव वियङ्गेइ, २ जेणेव सए गेहे तेणेव उवागए। तए णं से गोत्तासे कूडग्गाहे तेहिं बहिं गोमंसेहि य सोल्लेहि य ...सुरं च ६ आसाएमाणे विसाएमाणे जाव विहरइ । तए ण से गोत्तासे कूडग्गाहे एयकम्मे...सुबहुं पावकम्म समजिणित्ता पञ्चवाससयाइं परमाउयं पालइत्ता अट्टदुहट्टोवगए कालमासे कालं किच्चा दोश्चाए पुढवीए उक्कोसं तिसागरोवमठिइएसु नेरइएसु नेरइयत्ताए उववने ॥ ४५ ॥
तए णं सा विजयामित्तस्स सत्थवाहस्स सुभदा नाम

Page #43

विवागमुयसि
[४६
भारिया जायनिंदुया यावि होत्था, जाया जाया दारगा विणिहायमावजन्ति । तए णं से गोत्तासे कूडग्गाहे दोच्चाए पुढवीए अणन्तरं उव्वट्टित्ता इहेव वाणियगामे नयरे विजयमित्तस्स सत्थवाहस्ससुभद्दाए भारियाए कुच्छिास पुत्तत्ताए उववन्ने । तए णं सा सुभद्दा सत्थवाही अन्नया कयाइ नवण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं दारगं पयाया ॥४६॥
तए णं सा सुभद्दा सत्थवाही तं दारगं जायमेत्तयं चेव एगन्ते उक्करुडियाए उज्झावेइ, २ दोच्चं पि गिण्हावेइ, २ अणुपुव्वेणं सारक्खेमाणी संगोवेमाणी संवड्डे । तए णं तस्स दारगस्स अम्मापियरो ठिइवडियं च चन्दसूरपासाणियं च जागरियं च महया इड्डीसकारसमुदएणं करेन्ति । तए थे तस्स दारगस्स अम्मापियरो एक्कारसमे दिवसे निव्वत्ते संपत्ते बारसमे दिवसे इममेयारूवं गोण्णं गुणनिप्फन्नं नामधेजं करेन्ति-"जम्हाणं अम्हं इमे दारए जायमेत्तए चेव एगन्ते उक्कुरुडियाए उज्झिए, तम्हा णं होउ अम्हं दारए उज्झियए नामेणं"। तए णं से उज्झियए दारए पञ्चधाईपरिग्गहिए, तं जहा-खीरधाईए मजणधाईए मण्डणधाईए कीलावणधाईए अङ्कधाईए, जहा दढपइन्ने,जाव निव्वाघाए गिरिकन्दरमल्लीणे विव चम्पगपायवे सुहंसुहेणं विहरइ॥४७॥
तए णं से विजयमित्ते सत्थवाहे अन्नया कयाइ गणिमं च धरिमं च मेजं च पारिच्छेजं च चउविहं भण्डगं गहाय लवणसमुदं पोयवहणेण उवागए । तए णं से विजयमित्ते तत्थ लवणसमुद्दे पोयविवत्तीए निब्बुडभण्डसारे अत्ताणे असरणे कालधम्मुणा संजुत्ते । तए णं तं विजयमित्तं सत्थवाहं जे जहा बहवे ईसरतलवरमाडंबियकोडम्बियइब्भसेट्टिसत्थवाहा

Page #44

५०] उझियए.
२३ लवणसमुद्दे पोयविवत्तीए छुढं निब्बुड्भण्डसारं कालधम्मुणा संजुत्तं सुणन्ति, ते तहा हत्थनिक्लेवं च बाहिरभण्डसारंच गहाय एगन्ते अवक्कमन्ति ॥४८॥ ___तए णं सा सुभद्दा सत्थवाही विजयमित्तं लवणसमुद्दे पोयविवत्तीए निब्बुडुभण्डसारं कालधम्मुणा संजुत्तं सुणेइ, २ महया पइसोएणं अप्फुन्ना समाणी परसुनियत्ता विव चम्पगलया धस त्ति धरणीयलंसि सव्वङ्गेण संनिवडिया। तए णं सा सुभद्दा सत्थवाही मुहुत्तन्तरेण आसत्था समाणी बहूहिं मित्त जाव परिखुडा रोयमाणी कन्दमाणी विलवमाणी विजयमित्तसत्थवाहस्स लोइयाई मयाकिच्चाई करेइ । तए णं सा सुभदा सत्थवाही अन्नया कयाइ लवणसमुद्दोसरणं च लच्छिविणासं च पोयविणासं च पइमरणं च अणुचिन्तेमाणी २ कालधम्मुणा संजुत्ता ॥४९॥
तए णं ते नगरगुत्तिया सुभदं सत्थवाहिं कालगयं जाणित्ता उज्झियगं दारगं सयाओ गिहाओ निच्छुभेन्ति, २ तं गिहं अन्नस्स दलयन्ति । तए णं से उज्झियए दारए सयाओ गिहाओ निच्छूढे समाणे वाणियगामे नयरे सिंघाडग जाव °पहेसु जूयखेलएसु वेसियाघरेसु पाणागारेसु य सुहंसुहेणं परिवड्डइ । तए णं से उज्झियए दारए अणोहट्टिए अणिवारिए सच्छन्दमई सइरप्पयारे मजप्पसङ्गीचोरजूयवेसदारप्पसङ्गी जाए यावि होत्था । तए णं से उज्झियए अन्नया कयाइ कामज्झयाए गणियाए सद्धिं संपलम्गे जाए यावि होत्था, कामज्झयाए गणियाए सद्धिं विउलाई उरालाई माणुस्सगाई भोगभोगाई भुञ्जमाणे विहरइ ॥५०॥ तए णं तस्स विजयमित्तस्स रन्नो अन्नया कयाइ सिरीए

Page #45

विवागसुयंसि [५१देवीए जोणिसूले पाउब्भूए यावि होत्था, नो संचाएइ विजयमित्ते राया सिरीए देवीए सद्धि उरालाई माणुस्सगाई भोगभोगाइं भुञ्जमाणे विहारत्तए । तए णं से विजय मित्ते राया अन्नया कयाइ उज्झियदारयं कामज्झयाए गणियाए गिहाओ निच्छभावेइ, २ कामज्झयं गणियं अन्भिन्तरियं ठावेइ, २ कामज्झयाए गणियाए सद्धिं उरालाई भोगभोगाई भुञ्जमाणे विहरइ ॥५१॥
तए णं से उज्झियए दारए कामज्झयाए गणियाए गिहाओ निच्छुभेमाणे कामज्झयाए गणियाए मुच्छिए गिद्धे गढिए अज्झोववन्ने अन्नत्थ कत्थइ सुइं च रइं च धिइं च अविन्दमाणे तच्चित्ते तम्मणे तल्लेस्सेतदझवसाणे तदट्ठोवउत्तं तयप्पियकरणे तब्भावणाभाविए कामज्झयाए गणियाए बणि अन्तराणि य छिड्डाणि य विवराणि य पडिजागरमाणे २ विहरइ । तए णं से उज्झियए दारए अन्नया कयाइ कामज्झयं गणियं अन्तरं लब्भेइ, २ कामज्झयाए गणियाए गिहं रहसियं अणुप्पविसइ, २ कामज्झयाए गणियाए सद्धिं उरालाई माणुस्सगाई भोगभोगाइं भुञ्जमाणे विहरइ ॥५२॥
इमं च णं मित्ते राया ण्हाए जाव °पायच्छित्ते सव्वालंकारविभूसिए मणुस्सवागुरापरिखित्ते जेणेव कामज्झयाए गिहे तेणेव उवागच्छइ, २ तत्थ णं उज्झियए दारए काम
झयाए गणियाए सद्धिं उरालाई भोगभोगाइं जाव विहरमाणं पासइ, २ आसुरुत्ते ४ तिवलियभिउडि निडाले साहट्ट उज्झियगंदारगं पुरिसेहिं गिण्हावेइ, २ अट्ठिमुट्ठिजाणुकोप्परपहारसंभग्गमाहियगत्तं करेइ, २ अवओडयबन्धणं करेइ, २ एएणं विहाणेणं वनं आणावेइ । “एवं खलु, गोयमा,

Page #46

५४] उज्झियए
२५ उज्झियए दारए पुरापोराणाणं कम्माणं जाव पच्चणुभवमाणे विहरह" ॥५३॥ .. " उज्झियए णं, भन्ते, दारए इओ कालमासे कालं किच्चा कहिं गच्छिहिइ, कहिं उववजिहिइ ?” “गोयमा, उज्झियए दारए पणवीसं वासाइं परमाउयं पालइत्ता अजेव तिभागावसेसे दिवसे सूलीभिन्ने कए समाणे कालमासे कालं किश्चा इमासे रयणप्पभाए पुढवीए नेरइयत्ताए उववजिहिइ । से णं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे वेयडगिरिपायमूले वाणरकुलंसि वाणरत्ताए उववजिहिइ । से णं तत्थ उम्मुक्कबालभावे तिरियभोगेसु मुच्छिए गिद्धे गढिए अझोववन्ने जाए जाए वाणरपेलए वहेइ। तं एयकम्मे...कालमासे कालं किच्चा इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे इन्दपुरे नयरे गणियाकुलंसि पुत्तत्ताए पञ्चायाहिइ । तए णं तं दारयं अम्मापियरो जायमेत्तकं वर्तहिन्ति, नपुं. सगकम्मं सिक्खावेहिन्ति । तए णं तस्स दारयस्स अम्मापियरो निव्वत्तबारसाहस्स इमं एयारूवं नामधेजं करेन्ति, तं जहा-'होउ णं अम्हं इमे दारए पियसेणे नामं नपुंसए'। तए णं से पियसेणे नपुंसए उम्मुक्कबालभावे जोव्वणगमणुप्पत्ते विनयपरिणयमेत्ते रूवेण य जोव्वणेण य लावण्णेण य उकिटे उक्किट्ठसरीरे भविस्सइ । तए णं से पियसेणे नपुंसए इन्दपुरे नयरे बहवे राईसर' जाव °पभिईओ बहूहि य विजापयोगेहि य मन्तचुण्णेहि य हियउडावणाहि य निण्हवणेहि य पण्हवणेहि य वसीकरणेहि य आभियोगिएहि य अभियोगित्ता उरालाई माणुस्सगाई भोगभोगाई भुञ्जमाणे विहरिस्सइ ॥ ५४॥

Page #47

२६
विवागसुयसि
[५५तए णं से पियसेणे नपुंसए एयकम्मे...सुबहुं पावकम्म समन्जिणित्ता एकवीसं वाससयं परमाउयं पालइत्ता काल. मासे कालं किच्चा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए नेरइयत्ताए उववजिहिइ । तत्तो सरीसवेसु, सुंसुमारे, तहेव जाव पुढवि ...से णं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता इहेव जम्बुद्दीवे दीवेभारहे वासे चम्पाए नयरीए महिसत्ताए पञ्चायाहिइ । सेणं तत्थ अन्नया कयाइ गोहिल्लएहिं जीवियाओ ववरोविए समाणे तत्थेव चम्पाए नयरीए सेट्टिकुलंसि पुत्तत्ताए पञ्चायाहिइ । से णं तत्थ उम्मुक्कबालभावे तहारूवाणं थेराणं अन्तिए केवलं बोहिं...अणगारे, सोहम्मे कप्पे, जहा पढमे, जाव अन्तं करोहिइ ॥ ५५ ॥ निक्खेवो ॥२॥
III
तच्चस्स उक्खेवो-“एवं खलु, जम्बू ॥ ५६ ॥ तेणं कालेणं तेणं समएणं पुरिमताले नामं नयरे होत्था रिद्ध । तस्स णं पुरिमतालस्स नयरस्स उत्तरपुरथिमे दिसीमाए एत्थ णं अमोहदंसणे उजाणे । तत्थ णं अमोहदंसिस्स जक्खस्स जक्खाययणे होत्था । तत्थ णं पुरिमताले महाबले नामं राया होत्था ॥ ५७॥
तत्थ णं पुरिमतालस्स नयरस्स उत्तरपुरथिमे दिसीभाए देसप्पन्ते अडवी संठिया । एत्थ णं साला नामं अडवीचोरपल्ली होत्था विसमगिरिकन्दरकोलम्बसंनिविट्ठा वंसीकलङ्कपागारपरिक्खित्ता छिन्नसेलविसमप्पवायफरिहोवगूढा अब्भिन्तरपाणीया सुदुल्लभजलपरन्ता अणेगखण्डी विदियजणदिन्ननिग्गमप्पवेसा सुबहुयस्स वि कुवियस्स जणस्स दुप्पहंसा यावि होत्था ॥ ५८ ॥

Page #48

६२] अभग्गसणे
२७ तत्थ णं सालाडवीए चोरपल्लीए विजए नामंचोरसेणावई परिवसइ अहम्मिए जाव लोहियपाणी, बहुनयरनिग्गयजसे सूरे दढप्पहारे साहसिए सहवेही परिवसइ असिलट्ठिपढममल्ले । से णं तत्थ सालाडवीए चोरपल्लीए पञ्चण्डं चोरसयाणं आहेवञ्चं जाव विहरइ ॥ ५९॥
तए णं से विजए चोरसेणावई बहूणं चोराण य पारदारियाण य गण्ठिभेयाण य संधिच्छेयाण य खण्डपट्टाण य अन्नेसिं च बहूणं छिन्नभिन्नबाहिराहियाणं कुडङ्गे यावि होत्था । तए णं से विजए चोरसेणावई पुरिमतालस्स नयरस्स उत्तरपुरथिमिलं जणवयं बहूहि गामघाएहि य नगरघाएहि य गोग्गहणेहि य बन्दिग्गहणेहि य पन्थकोट्टेहि य खत्तखणणेहि य ओवीलेमाणे विद्धंसेमाणे तज्जेमाणे तालेमाणे नित्थाणे निद्रणे निकणे कप्पायं करेमाणे विहरह । महाबलस्स रन्नो अभिक्खणं २ कप्पायं गेण्हइ ॥६०॥
तस्स णं विजयस्स चोरसेणावइस्स खन्दसिरी नामं भारिया होत्था अहीण । तस्स णं विजयचोरसेणावइस्स पुत्ते खन्दसिरीए भारियाए अत्तए अभग्गसेणे नामं दारए होत्था अहीणपडिपुण्णपश्चिन्दियसरीरे विनयपरिणयमेत्ते जोव्वणगमणुप्पत्ते ॥ ६१॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे पुरिमताले नयरे समोसढे । परिसा निग्गया । राया निग्गओ। धम्मो कहिओ । परिसा राया य पडिगओ॥ ६२॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्स भगवओमहावीरस्स जेटे अन्तेवासी गोयमे जाव रायमग्गं समोगाढे । तत्थ णं १Cp खण्डपाडियाण

Page #49

२८
विवागसुयंसि
[६३बहवे हत्थी पासह, बहवे आसे, पुरिसे संनद्धबद्धकवए । तेसिं णं पुरिसाणं मझगयं एगं पुरिसं पासइ अवओडय जाव उग्धोसिजमाणं । तए णं तं पुरिसं रायपुरिसा पढमंसि चश्वरंसि निसीयावेन्ति,२ अट्ट चुलप्पियए अग्गओघाएन्ति, २ कसप्पहारेहिं तालेमाणा२ कलुणं कागणिमंसाई खावेन्ति, २ रुहिरपाणियं च पाएन्ति । तयाणन्तरं च णं दोच्चंसि चञ्चरंसि अट्ट चुल्लमाउयाओ अग्गओ घाएन्ति । एवं तश्चे चञ्चरे अट्ठ महापिउए, चउत्थे अट्ट महामाउयाओ, पञ्चमे पुत्ते, छट्टे सुण्हा, सत्तमे जामाउया, अट्ठमे धूयाओ, नवमे नत्तुया, दसमे नत्तुईओ, एक्कारसमे नत्तुयावई, बारसमे नत्तुइर्णाओ, तेरसमे पिउसियपइया, चोहसमे पिउसियाओ, पन्नरसमे माउसियापइया, सोलसमे माउसियाओ, सत्तरसमे मासियाओ, अट्ठारसमे अवसेसं मित्तनाइनियगसयणसंबन्धिपरियणं अग्गओ घाएन्ति, २ कसप्पहारेहिं तालेमाणा २ कलुणं कागणिमंसाई खावेन्ति, २ रुहिरपाणियं च पाएन्ति ॥ ६३॥
तए णं से भगवं गोयमे तं पुरिसं पासेइ, २ इमे एयारूवे अज्झथिए समुप्पन्ने जाव तहेव निग्गए एवं वयासी"एवं खलु, अहं णं भन्ते, तं चेव जाव, से णं, भन्ते, पुरिसे पुवभवे के आसी जाव विहरइ ?” “एवं खलु, गोयमा" ॥६४॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे पुरिमताले नामं नयरे होत्था रिद्ध। तत्थ णं पुरिमताले नयरे उदिओदिए नामं राया होत्था महया...। तत्थ णं पुरिमताले निन्नए नामं अण्डयवाणियए होत्था अड़े जाव

Page #50

६७ ]
अभग्ग सेणे
२९
अपरिभूए अहम्मिए जाव दुष्पडियाणन्दे । तस्स णं निन्नयस्स बहवे पुरिसा दिन्नभइभत्तवेयणा कल्लाकाल कुद्दालियाओ य पत्थियपिडए य गिण्हन्ति, २ पुरिमतालस्ल नयरस्स परिपेरन्तेसु बहवे काइअण्डए घूइअण्डए पारेवइअण्डर टिट्टिभअण्डर खग्गिअण्डए मयूरिअण्डप कुक्काडअण्डए य अन्नेसिं च बहूणं जलयरथल यरखहयरमाईणं अण्डाई गेण्हन्ति, २ पत्थियपिडगाई भरेन्ति, २ जेणेव निन्नयए अण्डवाणियए तेणामेव उवागच्छन्ति, २ निन्नयस्स अण्डवाणियस्स उवणेन्ति ॥ ६५ ॥
तए णं तस्स निन्नयस्स अण्डवाणियस्स बहवे पुरिसा दिन्नभइभत्तवेयणा बहवे काइअण्डए य जाव कुक्कुडिअण्डए य अन्नेसिं च बहूणं जलयरथलयरखहयरमाईणं अण्डयए तवसु य कवल्ली य कन्दुपसु य भजणएसु य इङ्गालेसु य तलेन्ति भजेन्ति सोलेन्ति २ रायमग्गे अन्तरावणंसि अण्डयपणिएणं वित्ति कप्पेमाणा विहरन्ति । अप्पणा यवि णं से निन्नए अण्डवाणियए तेहिं बहूहिं काइअण्डरहि य जाव कुक्कडिअण्डरहि य सोल्लेहि य तलिएहि य भजि - एहि य सुरं च... आसाएमाणे विसाएमाणे विहरइ ॥ ६६ ॥
तणं से निन्नए अण्डवाणियए एयकस्मे ४ सुबहु पावकम्मं समजिणित्ता एगं वाससहस्सं परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा तच्चाए पुढवीए उक्को ससत्तसागरोवमठिइएस नरएसु नेरइयत्ताए उववन्ने । से णं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता इहेव सालाडवीए चोरपल्लीए विजयस्स चोरसेणावद्दस्स खन्दसिरीए भारियाए कुच्छिसि पुत्तत्ताए उववन्ने ॥ ६७ ॥

Page #51

विवागसुयंसि [६८तए णं तीसे खन्दसिरीए भारियाए अन्नया कयाइ तिण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं इमे एयारवे दोहले पाउन्भूए“धन्नाओ णं ताओ अम्मयाओ जाओ णं बहूहि मित्तनाइनियगसयणसंबन्धिपरियणमहिलाहिं अन्नाहि य चोरमहिलाहिं सद्धिं संपरितुडा ण्हाया कयबलिकम्मा जाव °पायच्छित्ता सव्वालंकारविभूसिया विउलं असणं पाणं खाइम साइमं सुरं च मजं च आसाएमाणी विसाएमाणी विहरन्ति। जिमियभुत्तुत्तरागयाओ पुरिसनेवत्थिया संनद्धबद्ध जाव °गहियाउहप्पहरणा भरिएहिं फलरहिं निकिट्ठाहिं असीहिं अंसागएहिं धणूहिं समुक्खित्तेहिं सरेहिं समुल्लालियाहिं दामाहिं लम्बियाहि य ओसारियाहिं ऊरुघण्टाहिं छिप्पतूरेणं वजमाणेणं २ महया उकिट्ट जाव समुद्दरवभूयं पिव करेमाणीओ सालाडवीए चोरपल्लीए सव्वओ समन्ता ओलोएमाणीओ २ आहिण्डमाणीओ दोहलं विणेन्ति । तं जइ अहं पि जाव दोहलं विणिजामि" त्ति कट्ट तंसि दोहलंसि अविणिजमाणंसि जाव झियाइ ॥ ६८ ॥
तए णं से विजए चोरसेणावई खन्दसिरिभारियं ओहय जाव पासइ, २ एवं वयासी-"किं गं तुमं, देवाणुप्पिया, ओहय जाव झियासि ?" तए णं सा खन्दसिरी विजयं एवं वयासी-"एवं खलु, देवाणुप्पिया, मम तिण्हं मासाणं जाव झियामि"। तए णं से विजए चोरसेणावई खन्दसिरीए भारियाए अन्तिए एयमढे सोच्चा निसम्म खन्दसिरिभारियं एवं वयासी-"अहासुहं, देवाणुप्पिय" त्ति एयमटुं पडिसुणेइ ॥ ६९॥ १ Cp. दाहाहिं. अन्यत्रं तु डावाहिं इति दृश्यते.

Page #52

७१]
अभग्गसेणे तए णं सा वन्दसिरिभारिया विजएणं चोरसेणावइणा अब्भणुन्नाया समाणी हट्टतुट्ठ बहूहि मित्त जाव अनाहि य बहूहिं चोरमहिलाहिं सद्धिं संपरिवुढा ण्हाया जाव °विभूसिया विउलं असणं ४ सुरं च ६ आसाएमाणी ४ विहरह। जिमियभुत्तुत्तरागया पुरिसनेवच्छा संनद्धबद्ध जाव आहिण्डमाणी दोहलं विणेइ । तए णं सा खन्दसिरिभारिया संपुण्णदोहला संमाणियदोहला विर्णायदोहला वोच्छिन्नदोहला संपन्नदोहला तं गभं सुहंसुहेणं परिवहइ ॥ ७० ॥
तए णं सा चोरसेणावइणी नवण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं दारगं पयाया। तएणं से विजए चोरसेणावई तस्स दारगस्स महया इड्डीसक्कारसमुदएणं दसरत्तं ठिइवडियं करेइ । तए णं से विजए चोरसेणावई तस्स दारगस्स एक्कारसमे दिवसे विउलं असणं ४ उवक्खडावेइ, २ मित्तनाइ ...आमन्तेइ, २ जाव तस्सेव मित्तनाइ...पुरओ एवं वयासी-"जम्हा णं अम्हं इमंसि दारगंसि गब्भगयंसि समाणंसि इमे एयारूवे दोहले पाउन्भूए, तम्हा णं होउ अम्हं दारए अभग्गसेणे नामेणं" । तए णं से अभग्गसेगे कुमारे पञ्चधाई' जाव परिवड्डइ । तए णं से अभग्गसेणे कुमारे उम्मुक्कबालभावे यावि होत्था। अट्ठ दारियाओ, जाव अट्टओ दाओ...। उप्पि पासाए...भुञ्जमाणे विहरइ ॥ ७१ ॥ .
तए णं से विजए चोरसेणावई अन्नया कयाइ कालधम्मुणा संजुत्ते । तए णं से अभग्गसेणे कुमारे पञ्चहिं चोरसएहिं सद्धिं संपरिखुडे रोयमाणे कन्दमाणे विलवमाणे विजयस्स चोरसेणावइस्स महया इड्डीसक्कारसमुदएणं नीहरणं करेइ, २ बडूइं लोइयाई मयकिच्चाई करेइ, २ केणह कालेणं अप्प

Page #53

३२ विवागसुयांस
[७२सोए जाव यावि होत्था ॥ ७२ ॥
तए णं ते पञ्च चोरसयाई अन्नया कयाइ अभग्गसेणं कुमारं सालाडवीए चोरपल्लीए महया २ चोरसेणावइत्ताए अभिसिञ्चन्ति । तए णं से अभग्गसेणे कुमारे चोरसेणावई जाए अहम्मिए जाव कप्पायं गिण्हइ ॥ ७३ ॥
तए णं ते जाणवया पुरिसा अभग्गसेणेणं चोरसेणावणा बहुगामघायावणाहिं ताविया समाणा अन्नमन्नं सदावेन्ति, २ एवं वयासी-“एवं खलु, देवाणुप्पिया, अभग्गसेणे चोरसेणावई पुरिमतालस्स नयरस्स उत्तरिल्लं जणवयं बहूहिं गामघाएहिं जाव निद्धणं करेमाणे विहरइ । तं सेयं खलु, देवाणुप्पिया, पुरिमताले नयरे महाबलस्स रनो एयमद्वं विनवित्तए” । तए णं ते जाणवया पुरिसा एयमटुं अन्नमन्नेणं पडिसुणेन्ति, २ महत्थं महग्धं महरिहं रायारिहं पाहुडं गिण्हन्ति, २ जेणेव पुरिमताले नयरे तेणेव उवागए २ जेणेव महाबले राया तेणेव उवागए २ महाबलस्स रन्नो तं महत्थं जाव पाहुडं उवणेन्ति, २ करयल'...अअलि कडे महाबलं रायं एवं वयासी-"एवं खलु, सामी, सालाडवीए चोरपलीए अभग्गसेणे चोरसेणावई अम्हे बहूहि गामघाएहि य जाव निद्धणे करमाणे विहरइ । तं इच्छामि णं, सामी, तुझं बाहुच्छायापरिग्गहिया निब्भया निरुवसग्गा सुहेणं परिवसित्तए” त्ति कट्ट पायवडिया पञ्जलिउडा महाबलं रायं एयमटुं विनवेन्ति ॥ ७४॥
तए णं से महाबले राया तेसिं जाणवयाणं पुरिसाणं अन्तिए एयमटुं सोचा निसम्म आसुरुत्ते जाव. मिसिमिसेमाणे तिवलियं भिउडि निडाले साहट्ट दण्डं सदावेइ, २ एवं

Page #54

अभग्गसेणे
३३
वयासी-“गच्छह णं तुमं, देवाणुप्पिया, सालाडविं चोरपल्लिं विलुम्पाहि, २ अभग्गसेणं चोरसेणावई जीवग्गाहं गिण्हाहि, २ ममं उवणेहि" । तए णं से दण्डे "तह" त्ति एयमढें पडिसुणेइ । तए णं से दण्डे बहूहिं पुरिसेहिं संनद्धबद्ध जाव पहरणेहिं सद्धिं संपरिखुडे मांगइपहिं फलएहिं जाव छिप्पतूरेणं वजमाणेणं महया जाव उकिट्ट जाव करेमाणे पुरिमतालं नयरं मज्झमझेणं निग्गच्छइ, २ जेणेव सालाडवी चोरपल्ली तेणेव पहारेत्थ गमणाए ॥ ७५॥
तए णं तस्से अभग्गसेणस्स चोरसेणावहस्स चारपुरिसा इमीसे कहाए लट्ठा समाणा जेणेव सालाडवी चोरपल्ली, जेणेव अभग्गसेणे चोरसेणावई, तेणेव इवागच्छन्ति, २ करयल जाव एवं वयासी-“एवं खलु, देवाणुप्पिया, पुरिमताले नयरे महाबलेणं रन्ना महाभडचडगरणं दण्डे आणत्ते'गच्छह णं तुब्भे, देवाणुप्पिया, सालाडविं चोरपाल्लं विलुम्पाहि, अभग्गसेणं चोरसेणावई जीवगाहं गेण्हाहि, २ ममं उवणेहि' । तए णं से दण्डे महया भडचडगरणं जेणेव सालाडवी चोरपल्ली तेणेव पहारेत्थ गमणाए" ॥ ७६॥
तए णं से अभग्गसेणे चोरसेणावई तेसिं चारपुरिसाणं अन्तिए एयमहूँ सोचा निसम्म पञ्च चोरसयाई सहावेह, २ एवं वयासी-"एवं खलु, देवाणुप्पिया, पुरिमताले नयरे महाबले जाव तेणेव पहारेत्थ गमणाए । तं' सेयं खलु, देवाणुप्पिया, अम्हं तं दण्डं सालाडविं चोरपल्लिं असंपत्ते अन्तरा चेव पडिसेहित्तए" । तए णं ताई पश्च चोरसयाई १. Elsewhere, e.., निरया. 8 ६१, मंगइएहिं इति पठ्यते. २. A has a few sentences here which are irrelevants

Page #55

३४ विवागसुयसि
[७७अभग्गसेणस्स चोरसेणावहस्स "तह" त्ति जाव पडिसुणेन्ति ॥ ७७॥
तए णं से अभग्गसेणे चोरसेणावई विउलं असणं पाणं खाइमं साइमं उवक्खडावेइ, २ पञ्चहिं चोरसरहिं सद्धि पहाए जाव °पायच्छित्ते भोयणमण्डवंसि तं विउलं असणं ४ सुरंच आसाएमाणे ४ विहरइ । जिमियभुत्तुत्तरागए वि य णं समाणे आयन्ते चोक्ने परमसुइभूए पश्चहिं चोरसहि सद्धिं अल्लं चम्म दुरुहइ, २ संनद्धबद्ध जाव °पहरणेहिं मग्गइएहिं जाव °रवेणं पुवावरण्हकालसमयंसि सालाडवीओ चोरपल्लीओ निग्गच्छइ, ३ विसमदुग्गगहणं ठिए गहियभत्तपाणे तं दण्डं पडिवालेमाणे चिट्ठा ॥७८ ॥
तए णं से दण्डे जेणेव अभग्गसेणे चोरसेणावई तेणेव उवागच्छइ, २ अभग्गसेणेणं चोरसेणावइणा सद्धिं संपलग्गे यावि होत्था। तए णं से अभग्गसेणे चोरसेणावई तं दण्डं खिप्पामेव हयमहिय जाव पडिसेहिए ॥७९॥
तए णं से दण्डे अभग्गसेणेणं चोरसेणावइणा हय जाव पडिसेहिए समाणे अथामे अबले अवीरिए अपुरिसक्कारपरक्कमे अधारणिजमिति कट्टु जेणेव पुरिमताले नयरे, जेणेव महाबले राया, तेणेव उवागच्छह, २ करयल ......एवं वयासी-“एवं स्खलु, सामी, अभग्गसेणे चोरसेणावई विसमदुग्गगहणं ठिए गहियभत्तपाणिए । नो खलु से सक्का केणइ सुबहुएणावि आसबलेण वा हत्थिबलेण वा रहबलेण वा चाउरङ्गिणिं पि...उरंउरेण गिण्हित्तए" । ताहे सामेण य भेएण य उवप्पयाणण य विस्सम्भमाणे उवयए यावि होत्था।जे वि से अन्भिन्तरगा सीसगभमा, मित्तनानियग

Page #56

८२ ] .
अभग्ग सेणे
सयणसंबन्धिपरियणं च विउलधणकणगरयणसन्तसारसावएजेणं भिन्दइ, अभग्गसेणस्स य चोरसेणावइस्स अभिक्खणं २ महत्थाई महग्घाई महरिहाई पाहुडाई पेसेर, २ अभग्गलेणं चोरसेणावहं वीसम्भमाणेइ ॥ ८० ॥
तप णं से महाबले राया अन्नया कयाइ पुरिमताले नयरे एगं महं महद्दमहालियं कूडागारसालं करेह अणगक्खम्भसयसंनिविट्टं पासाईयं दरिसणिज्जं । तए णं से महाबले राया अन्नया कयाइ पुरिमताले नयरे उस्सुक्कं जाव दसरतं पमोयं घोसावे । २ कोडुम्बियपुरिसे सहावेइ, २ एवं वयासी" गच्छह णं तुब्भे, देवाणुप्पिया, सालाडवीए चोरपल्लीए । तत्थ णं तुब्भे अभग्गसेणं चोरसेणावहं करयल जाव एवं वयासी - " एवं खलु, देवाणुप्पिया, पुरिमताले नयरे महाबलस्स रन्नो उस्सुक्के जाव दसरते पमोए उग्घोसिए । तं किं णं, देवाणुप्पिया, विउलं असणं ४ पुप्फवत्थमल्लालंकारं ते इहं हव्वमाणिजउ उदाहु सयमेव गच्छत्था ? " ॥ ८१ ॥
३५
तपणं ते कोडुम्बियपुरिसा महाबलस्स रन्नो करयल ' जाव पडिसुणेन्ति, २ पुरिमतालाओ नयराओ पडिनिक्समन्ति, २ नाइविकिट्ठेहिं अद्धाणेहिं सुहेहिं वसहीपायरासेहिं जेणेव सालाडवी चोरपल्ली तेणेव उवागच्छन्ति, २ अभग्गसेणं चोरसेणावहं करयल' जाव एवं वयासी - " एवं खलु, देवाणुप्पिया, पुरिमताले नयरे महाबलस्स रनो उस्सुक्के जाव उदाहु सयमेव गच्छित्था ?” सर णं से अभग्गसेणे चोरसेणावई ते कोडम्बियपुरिसे एवं वयासी - "अहं णं, देवाप्पिया, पुरिमतालनयरं सयमेव गच्छामि " । ते कोडम्बियपुरिसे सक्कारेह ... पडिविसजेइ ॥ ८२ ॥

Page #57

३६
विवागसुयंसि
[ ८३
तए णं से अभग्गसेणे चोरसेणावई बहूहिं मित्त' जाव 'परिवुडे पहाए जाव 'पायच्छित्ते सव्वालंकारविभूसिए सालाडवीओ चोरपल्लीओ पंडिनिक्खमइ, २ जेणेव पुरिमताले नयरे, जेणेव महाबले राया, तेणेव उवागच्छद्द, २ करयल.... महाबलं रायं जपणं विजपणं वद्धावेइ, २ महत्थं जाव पाहुड उवणेइ । तए णं से महाबले राया अभग्गसेणस्स चोरसेणावइस्स तं महत्थं जाव पडिच्छइ, अभग्ग सेणं बोरसेणावहं लक्कारेइ, संमाणेइ, पडिविसज्जे, कुडागारसालं च से आवसहं दलयइ । तप णं से अभग्गसेणे चोरसेणावई महाबलेणं रन्ना विसजिए समाणे जेणेव कूडागारसाला तेणेव उवागच्छइ ॥ ८३ ॥
तपणं से महाबले राया कोम्बियपुरिसे सहावेध, २ एवं बयासी - " गच्छह णं तुब्भे, देवाणुप्पिया, विउलं असणं पाणं खाइमं साइमं उवक्खडावेह, २ तं विडलं असणं ४ सुरं च ६ सुबहुं पुप्फवत्थगन्धमल्लालंकारं च अभग्गसेस्स चोरसेणावइस्स कूडागारसालं उवणेह " । तए णं ते कोडबियपुरिसा करयल' जाव उवणेन्ति । तए णं से अभग्ग सेणे बोरसेणावई बहूहिं मित्तनाइ सद्धिं संपरिवुडे पहाए जाव सव्वालंकारविभूलिए तं विउलं असणं ४ सुरं च ६ आसाएमाणे पमत्ते विहरइ ॥ ८४ ॥
तए णं से महाबले राया कोडुम्बियपुरिसे सहावेइ, २ एवं वयासी - " गच्छह णं तुम्हे, देवाणुपिया, पुरिमतालस्स नयरस्त दुवाराहं पिछेह, अभग्गसेणं चोरसेणावहं जीवगाईं मिण्हह, २ ममं उवणेह " । तए णं ते कोडम्बियपुरिसा करयल' जाव पडणेन्ति, २ पुरिमतालस्स नयरस्स दुवारा

Page #58

८७ ]
सगडे
पिहेन्ति, अभग्गलेणं चोरलेणावरं जीवमाहं गिण्हन्ति, २ महाबलस्स रन्नो उवणेन्ति । तप णं से महाबले राया अभसेणं चोरसेणावई एएणं विहाणेणं वज्यं आणवे । "एवं खलु, गोयमा, अभग्गसेणे बोरसेणावई पुरापोरा जाणं जाव विहरइ " ॥ ८५ ॥
" अभग्गसेणे णं, भन्ते, चोरसेणावई कालमासे कालं किच्चा कहिं गच्छहिर, कहिं उववजिहिइ ? " " गोयमा, अभग्ग सेणे चोरसेणावई सत्ततीसं वासाइं परमाउयं पालइत्ता अजेव विभागावसेसे दिवसे सूलभिन्ने कए समाणे कालमासे कालं किच्चा इमीले रयणप्पभाए पुढवीए उक्कोस ...नेरइएसु उववज्जिहिह । से णं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता, एवं संसारो जहा पढमे जाव पुढवीए । तओ उब्वहिता वाणारसीए नयरीए सूयरत्ताए पच्चायाहिइ । से णं तत्थ सूयरिएहिं जीवियाओ ववरोविए समाणे तत्थेव वाणारसीए नयरीए सेट्ठिकुलंसि पुत्तत्ताए पच्चायाहिइ । से णं तत्थ उम्मुकबालभावे... ... एवं जहा पढमे, जाव अन्तं काहिइ ॥ ८६ ॥
IV
(6
. चउत्थस्स उक्खेवो । एवं खलु,
""
'जइ णं, भन्ते ". जम्बू " ॥ ८७ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं साहंजणी नामं नयरी होत्या रिद्धत्थिमियसमिद्धा । तीसे णं साहंजणीए बहिया उत्तरपुरस्थि दिसीभाए देवरमणे नामं उज्जाणे होत्था । तत्थ णं अमोहस्स जक्खस्स जक्खाययणे होत्या पोराणे । तत्थ णं साहंजणीए नयरीए महचन्दे नामं राया होत्था महया ... | तस्स णं महचन्दस्स रनो सुसेणे नामं अमचे होत्था साम

Page #59

३८
विवाग सुयांस
[ ८८
भेयदण्ड'... 'निग्गहकुसले । तत्थ णं साहंजणीए नयरीए सुदरिसणा नामं गणिया होत्था । वण्णओ ॥ ८८ ॥
तत्थ णं साइंजणीए नयरीए सुभद्दे नामं सत्थवाहे परि वसइ अड्डे...। तस्स णं सुभद्दस्त सत्थवाहस्स भद्दा नामं भारिया होत्था अहीण... । तस्स णं सुभद्दसत्थवाहस्स पुत्ते भद्दा भारियाए अत्तर सगडे नामं दारए होत्था अहीण... ॥ ८९ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे... । समोसरणं । परिसा राया य निग्गए । धम्मो कहिओ परिसा पडिगया ॥ ९० ॥
तेणं काणं तेणं समएणं समणस्स भगवओ महावीरस्स जेट्टे अन्तेवासी जाव रायमग्गमोगाढे । तत्थ णं इत्थी आसे , पुरिसे... । तेसिं च णं पुरिसाणं मज्झगए पासइ एगं सइत्थीयं पुरिसं अवओडयबन्धणं उक्ति' जाव घोसिज्ज - माणं... । चिन्ता तहेव जाव भगवं वागरेइ - " एवं खलु, गोयमा " ॥ ९१ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे छगलपुरे नामं नयरे होत्था । तत्थ सीहगिरी नामं राया होत्था महया' । तत्थ णं छगलपुरे नयरे छणिए नामं छागलिए परिवसइ अड्डे...अहम्मिए जाव दुप्पडियाणन्दे ॥ ९२ ॥
तस्स णं छणियस्स छागलियस्स बहवे अयाण य एलयाण य रोज्झाण य वसभाण य ससयाण य सूयराण य पसयाण य सिंघाणय हरिणाण य मयूराण य महिलाण य सयबद्धाण य सहस्सबद्धाण य जुहाणि वाडगांस संनिरुद्धाई चिट्ठन्ति । अने य तत्थ बहवे पुरिसा दिन्नभइभत्तवेयणा बहवे अप

Page #60

९४] सगडे
३९ य जाव महिसे य सारक्षमाणा संगोवेमाणा चिट्ठन्ति । अन्ने य से बहवे अयाण य जाव निरुद्धा चिट्ठन्ति । अन्ने य से बहवे पुरिसा दिनभइभत्तवेयणा बहवे सयए य सहस्से य जीवियाओ ववरोवेन्ति, २ मंसाई कप्पणिकप्पियाई करेन्ति, २ छणियस्स छागलियस्स उवणेन्ति । अन्ने य से बहवे पुरिसा ताई बहुयाई अयमसाई जाव महिसमंसाई तवएसु य कवल्लीसु य कन्दुएसु य भजणेसु य इङ्गालेसु य तलेन्ति य भजन्ति य सोल्लेन्ति य, २ तओ रायमगंसि वित्ति कप्पेमाणा विहरन्ति । अप्पणा वि य णं से छणिए छागलिए तेहिं बहुविहेहिं अयमंसेहिं जाव महिसमंसेहि सोल्लेहि य तलिएहि य भजिएहि य सुरं च ६ आसाएमाणे विहरइ ॥१३॥
तए णं से छणिए छागलिए एयकम्मे...सुबहुं पावकम्म कलिकलुसं समजिाणत्ता सत्त वाससयाई परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा चोत्थीए पुढवीए उक्कोसेणं दससागरोवमठिइएसु नेरइयत्ताए उववन्ने ॥ ९४॥
तए णं तस्स सुभहसत्थवाहस्स भद्दा भारिया जायनिन्दुया यावि होत्था, जाया जाया दारगा विणिहायमावजन्ति । तए णं से छणिए छागलिए चोत्थीए पुढवीए अणन्तरं उव्वट्टित्ता इहेव साहंजणीए सुभहस्स सत्थवाहस्स भदाए भारियाए कुच्छिसि पुत्तत्ताए उववन्ने । तए णं सा भद्दा सत्थवाही अन्नया कयाइ नवण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं दारगं पयाया। तए णं तं दारगं अम्मापियरो जायमेत्तं चेव सगडस्स हेट्ठाओ ठावेन्ति, दोश्चं पि गिण्हावेन्ति, अणुपुव्वेणं सारक्षेन्ति संगोवेन्ति संवड्डन्ति, जहा उझियए, जाव

Page #61

४०
विवागसुयांस [९५"जम्हा णं अम्हं इमे दारए जायमेत्ते चेव सगडस्स हेट्ठा ठाविए, तम्हा णं होउ णं अम्हं एस दारए सगडे नामेणं"। सेसं जहा उज्झियए । सुभद्दे लवणसमुद्दे कालगए, माया वि कालगया । से वि सयाओ गिहाओ निच्छुढे । तए णं से सगडे दारए सयाओ गिहाओ निच्छुढे समाणे सिंघाडग... तहेव जाव सुदरिसणाए गणियाए सद्धिं संपलग्गे यावि होत्था ॥९५॥
तए णं से सुसेणे अमञ्चे तं सगडं दारगं अन्नया कयाइ सुदरिसणाए गणियाए गिहाओ निच्छुभावेह,२ सुदरिसणियं गणियं अन्भिन्तरियं ठावेइ, २ सुदरिसणाए गणियाए सद्धिं उरालाई माणुस्सगाई भोगभोगाइं भुञ्जमाणे विहरइ ॥१६॥
तए णं से सगडे दारए सुदरिसणाए गणियाए गिहाओ निच्छूढे समाणे अन्नत्थ कत्थ विसुई वा...अलभमाणे अन्नया कयाइ रहसियं सुदरिसणागेहं अणुप्पविसइ,२ सुदरिसणाए सद्धिं उरालाई भोगभोगाई भुञ्जमाणे विहरइ ॥९७॥
इमं च णं सुसेणे अमचे पहाए जाव विभूसिए मणुस्सवग्गुराए जेणेव सुदरिसणाए गणियाए गेहेतेणेव उवागच्छइ, २ सगडं वारयं सुदरिसणाए गणियाए सद्धिं उरालाई भोगभोगाइं भुञ्जमाणं पासइ, २ आसुरुत्ते जाव मिसिमिसेमाणे तिवलियं भिडिं निडाले साहट्ट सगडं दारयं पुरिसेहि गिण्हावेइ, २ अट्टि जाव °महियं करेइ,२ अवओडयबन्धणं करेइ, २ जेणेव महचन्दे राया तेणेव उवागच्छह,२ करयल जाव एवं वयासी-“एवं खलु, सामी, सगडे दारए ममं अन्तेउरंसि अवरद्धे"। तए णं से महचन्दे राया सुसेणं अमञ्चं एवं क्यासी-"तुमं चेव णं, देवाणुप्पिया, सगडस्स

Page #62

सगडे
९९] दारगस्स दण्डं वत्तेहि " । तए णं से सुसेणे अमञ्चे मह. चन्देणं रम्ना अब्भणुनाए समाणे सगडं दारयं सुदरिसणं च गणियं एएणं विहाणेणं वजसं आणवेह । तं एवं खलु, गोयमा, सगडे दारए पुरापोराणाणं...पश्चणुभवमाणे विहरह" ॥९८॥ __ "सगडे णं, भन्ते, दारए कालगए कहिं गच्छिहिह, कहिं उववजिहिइ?” “सगडे चं दारए, गोयमा, सत्तावन्नं वासाइं परमाउयं पालइत्ता अजेव तिभागावसेसे दिवसे एगं महं अयोमयं तत्तं समजोइभूयं इत्थिपडिमं अवयासाविए समाणे कालमासे कालं किच्चा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए नेरइयत्ताए उववजिहिइ। से णं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता रायगिहे नयरे मातङ्गकुलंसि जुगलत्ताए पञ्चायाहिह । तए णं तस्स दारगस्स अम्मापियरो निव्वत्तबारसगस्स इमं एयारूवं गोण्णं नामधेजं करिस्सन्ति-"तं होउणं दारए सगडे नामेणं, होउ णं दारिया सुदरिसणा नामेणं" ॥९९॥
तए णं से सगडे दारए उम्मुक्कबालभाये जोव्वण'... भविस्सइ । तए णं सा सुदरिसणा वि दारिया उम्मुक्कबालभावा जोव्वणगमणुप्पत्ता रूपेण य जोव्वणेण य लावण्णेण य उकिट्ठा उक्किट्टसरीरा यावि भावस्सइ । तए णं से सगडे दारए सुदरिसणाए रूवेण य जोव्वणेण य लावण्णेण य मुच्छिए सुदरिसणाए सद्धिं उरालाई भोगभोगाइं भुञ्जमाणे बिहरिस्सइ । तए णं से सगडे दारए अन्नया सयमेव कूडग्गाहित्तं उवसंपजित्ताणं विहरिस्सइ । तए णं से सगडे दारए कूडग्गाहे भविस्सइ अहम्मिए जाव दुप्पडियाणन्दे, एयकम्मे...सुबहुं पावकम्मं समजिणित्ता कालमासे कालं किच्चा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए नेरइयत्ताए उववन्ने ।

Page #63

४२
विवागसुयंसि
[१००
संसारो तहेव जाव पुढवीए । से णं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता वाणारसीए नयरीए मच्छत्ताए उववज्जिहि । से णं तत्थ मच्छबन्धिर्हि वहिए तत्थेव वाणारसीए नयरीए सेट्ठिकुलंसि पुत्तत्ताए पच्चायाहि । बोहिं बुद्धे... पव्वइए.... सोहम्मे कप्पे... महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ ॥ १०० ॥
V
66 'जइ णं भन्ते,..." पञ्चमस्स उक्खेवो । एवं खलु, जम्बू”
८८
॥ १०१ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं कोसम्बी नामं नयरी होत्था रिद्धत्थिमिय' । बाहिं चन्दोयरणे उज्जाणे । सेयबद्धे जक्खे ॥ १०२ ॥
तत्थ णं कोसम्बीए नयरीए स्याणीए नामं राया होत्था महया । मियावई देवी । तस्स णं सयाणीयस्स पुत्ते मियादेवीए अत्तर उदायणे नामं कुमारे होत्था अहीण... जुव राया । तस्स णं उदायणस्स कुमारस्स पउमावई नामं देवी होत्था ॥ १०३ ॥
...
तस्स णं स्याणीयस्स सोमदत्ते नामं पुरोहिए होत्था रिउव्वेय'. । तस्स णं सोमदत्तस्स पुरोहियस्स वसुदत्ता नामं भारिया होत्था । तस्स णं सोमदत्तस्स पुत्ते वसुदत्ताए अत्तर बहस्सइदत्ते नामं दारए होत्था अहीण... ॥ १०४ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं महावीरे... ! समोसरणं । तेणं कालेणं तेणं समएणं भगवं गोयमे तहेव जाव रायमग्गमोगाढे तद्देव पासइ हत्थी, आसे, पुरिसमज्झे पुरिसं । चिन्ता । तद्देव पुच्छर पुव्वभवं । भगवं वागरेहएवं खलु, गोयमा " ॥ १०५ ॥
46

Page #64

१०८]
बहस्सइदत्ते तेणं कालेणं तेणं समएणं इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे सव्वओभहे नामं नयरे होत्था रिद्धस्थिमियसमिद्धे । तत्थ णं सव्वओभइ नयरे जियसत्तू राया। तस्स णं जियसत्तुस्स रन्नो महेसरदत्ते नामं पुरोहिए होत्था रिउव्वेय" जाव °आथव्वणकुसले यावि होत्था ॥ १०६॥
तए णं से महेसरदत्ते पुरोहिए जियसत्तस्स रन्नो रजबलविवद्धणअट्टयाए कल्लाकल्लिं एगमेगं माहणदारयं एगमेगं खत्तियदारयं एगमेगं वइस्सदारयं एगमेगं सुद्ददारयं गिण्हावेइ, २ तेसिं जीवन्तगाणं चेव हियउण्डए गिण्हावेह, २ जियसत्तुस्स रन्नो सन्तिहोमं करेइ । तए णं से महेसरदत्ते पुरोहिए अट्ठमीचोइसीसु दुवे माहणखत्तियवइस्ससुद्दे चउण्हं मासाणं चत्तारि २,छण्हं मासाणं अट्ठ२,संवच्छरस्स सोलस २ । जाहे जाहे वि य णं जियसनू राया परबलेणं अभिजुञ्जइ, ताहे ताहे वि य णं से महेसरदत्ते पुरोहिए अट्टसंयं माहणदारगाणं अट्ठसयं खत्तियदारगाणं अट्ठसयं वइस्सदारगाणं अट्ठसयं सुद्ददारगाणं पुरिसे गिण्हावेइ, २ तेसिं जीवन्ताणं चेव हिययउण्डी गिण्हावेइ,२ जियसत्तुस्स रनो सन्तिहोमं करेइ । तए णं से परबले खिप्पामेव विद्धंसिजइ वा पडिसेहिजइ वा ॥ १०७॥
तए णं से महेसरदत्ते पुरोहिए एयकम्मे...सुबहुं पावकम्मं समजिणित्ता तसिं वाससयं परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा पञ्चमीए पुढवीए उक्कोसेणं सत्तरससागरोवमट्टिइए नरगे उववन्ने ॥ १०८ ॥
से णं तओ अणन्तरं उन्वट्टित्ता इहेव कोसम्बीए नयरीए सोमदत्तस्स पुरोहियस्स वसुदत्ताए भारियाए पुत्तत्ताए

Page #65

४४
विवागसुयांस [१०९उववन्ने । तए णं तस्स दारगस्स अम्मापियरो निव्वत्तबारसाहस्स इयं एयारूवं नामधेजं करेन्ति-"जम्हा णं अम्हं इमे दारए सोमदत्तस्स पुरोहियस्स पुत्ते वसुदत्ताए अत्तए,तम्हा णं होउ अम्हं दारए बहस्सइदत्ते नामेणं"। तए णं से बह स्सइदत्ते दारए पञ्चधाईपरिग्गहिए जाव परिवड्डइ । तए णं से बहस्सइदत्ते उम्मुक्कबालभावे जोव्वणगमणुप्पत्ते विनयपरिणयमेत्ते होत्था । से णं उदायणस्स कुमारस्स पिय बालवयस्सए यावि होत्था सहजायए सहवडियए सहपंसुकीलियए ॥ १०९॥
तए णं से सयाणीए राया अन्नया कयाइ कालधम्मुणा संजुत्ते । तए णं से उदायणकुमारे बहूहिं राईसर जाव
सत्थवाहप्पभिईहिं सद्धिं संपरिबुडे रोयमाणे कन्दमाणे विलवमाणे सयाणीयस्स रन्नो महया इड्डीसक्कारसमुदएणं नीहरणं करेइ, २ बहूई लोइयाई मयकिच्चाई करेइ । तए णं ते बहवे राईसर' जाव सत्थवाह...उदायणं कुमारं महया रायाभिसेएणं अभिसिञ्चन्ति । तए णं से उदायणे कुमारे राया जाए महया... ॥ ११०॥
तए णं से बहस्सइदत्ते दारए उदायणस्स रन्नो पुरोहियकम्मं करेमाणे सव्वट्ठाणेसु सव्वभूमियासु अन्तेउरे य दिनवियारे जाए यावि होत्था । तए णं से बहस्सइदत्ते पुरोहिए उदायणस्स रन्नो अन्तेउरंसि वेलासु य अवेलासु य काले य अकाले य राओ य विआले य पविसमाणे अन्नया कयाइ पउमावईए देवीए सद्धिं संपलग्गे यावि होत्था, पउमावईए देवीए सद्धिं उरालाई भोगभोगाई भुञ्जमाणे विहरइ ॥१११॥ इमं च णं उदायणे राया पहाए जाप विभूसिए जेणेव

Page #66

११५]
नन्दिवद्वणे
४५
पउमावई देवी तेणेव उवागच्छर, २ बहस्सइदत्तं पुरोहियं पउमावईदेवीए सद्धिं उरालाई भोगभोगाई भुञ्जमाणं पासइ, २ आसुरुत्ते... तिवलियं भिउड निडाले लाहट्ट बहस्सइदन्तं पुरोहियं पुरिसेहिं गिण्हावेइ जाव एएणं विहाणेणं वज्झं आणाविए । “ एवं खलु, गोयमा, बहस्सइदत्ते पुरोहिए 'पोराणाणं जाव विहरइ " ॥ ११२ ॥
66
66
'बहस्सइदत्ते णं, भन्ते, दारए इओ कालगए समाणे कहिं गच्छिहिद्द कहिं उववज्जिहिइ ?”“ गोयमा, बहस्सइदन्ते णं दारए पुरोहिए चोसट्ठि वासाई परमाउयं पालइत्ता अजेव तिभागावसेसे दिवसे सूलियभिने कए समाणे कालमासे कालं किश्वा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए..., संसारो तहेव ... पुढवी । तओ हत्थिणाउरे नयरे मिगन्ताए पश्चाया इस्सर । से णं तत्थ वाउरिएहिं वहिए समाणे तत्थेव हस्थिणाउरे नयरे सेट्ठिकुलंसि पुत्तत्ताए..., बोहिं... सोहम्मे कप्पे ... महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ । निक्खेवो ॥ ११३ ॥
VI
८८
'जइ णं, भन्ते,... " छट्ठस्स उक्खेवो । " एवं खलु, जम्बू " ॥ ११४ ॥
तेणं फालेणं तेणं समएणं महुरा नामं नयरी होत्था । भण्डीरे उज्जाणे । सुदंसणे जक्खे । सिरिदामे राया । बन्धुसिरी भारिया । पुत्ते नन्दिवद्धणे कुमारे अहीण.... जुवराया ॥ ११५ ॥
तस्स सिरिदामस्स सुबन्धू नामं अमचे होत्था सामदण्ड' । तस्स णं सुबन्धुस्स अमञ्चस्स बहुमित्त पुत्ते नामं दारए होत्था अहीण... । तस्स णं सिरिदामस्स रन्नो चिशे - नामं

Page #67

विवागमुयंसि [११६अलंकारिए होत्था, सिरिदामस्स रनो चित्तं बहुविहं अलंकारियकम्मं करेमाणे सव्वट्ठाणेसु य सव्वभूमियासु य अन्तेउरे य दिनवियारे यावि होत्था ॥ ११६ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं सामी समोसढे । परिसा निग्गया, राया निग्गओ जाव परिसा पडिगया ॥ ११७॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणस्सजेटे...जाव रायमग्गमोगाढे । तहेव हत्थी आसे पुरिसं...। तेसिं च णं पुरिसाणं मझगयं एगं पुरिसं पासह जाव नरनारीसंपरिखुडं । तए णं तं पुरिसं रायपुरिसा चच्चरंसि तत्तंसि अयोमयंसि सम. जोइभूयसीहासणंसि निवेसावेन्ति । तयाणन्तरं च णं पुरिसाणं मझगयं बहुविहअयकलसेहिं तत्तेहिं समजोइभूएहिं अप्पेगइया तम्बभरिएहिं, अप्पेगइया तउयभरिएहिं, अप्पे. गइया सीसगभरिएहिं, अप्पेगइया कलकलभरिएहिं, अप्पेगइया चारतेल्लभरिएहिं महया २ रायाभिसेएणं अभिसिञ्चावेन्ति । तयाणन्तरं च णं तत्तं अयोमयं समजोइभूयं अयोमयसंडासएणं गहाय हारं पिणद्धन्ति । तयाणन्तरं च णं अड़हारं जाव पहुं मउडं । चिन्ता तहेव जाव वागरेइ-" एवं खलु, गोयमा" ॥११८॥
तेणं कालेणंतेणं समएणं इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे सीहपुरे नामं नयरे होत्था रिद्ध'...। तत्थ णं सीहपुरे नयरे सीहरहे नामं राया होत्था। तस्स णं सीहरहस्स रनो दुजोहणे नामं चारगपालए होत्था अहम्मिए जाव दुप्पडियाणन्दे
__ तस्स णं दुजोहणस्स चारगपालगस्स इमेयारुवे चारग. भण्डे होत्था-बहवे अयकुण्डीओ अप्पेगहयाओ तम्बभरि

Page #68

११९] नन्दिवद्धणे
१७ याओं, अप्पेगइयाओ तउयभरियाओ, अप्पेगइयाओ सीसगभरियाओ, अप्पेगइयाओ कलकलभरियाओ, अप्पेगइयाओ खारतेल्लभरियाओ, अगणिकायंसि अहहिया चिट्ठन्ति। तस्स णं दुजोहणस्स चारगपालगस्स बहवे उट्टियाओ अप्पेगइ याओ आसमुत्तभरियाओ, अप्पेगइयाओ हत्थिमुत्तभरियाओ,अप्पेगइयाओ गोमुत्तभरियाओ, अप्पेयश्याओमहिस मुत्तभरियाओ, अप्पेगइयाओ उट्टमुत्तभरियाओ, अप्पेगर याओ अयमुत्तभरियाओ, अप्पेगइयाओ एलमुत्तभरियाओ बहुपडिपुण्णाओ चिट्ठन्ति । तस्स णं दुजोहणस्स चारगपालगस्स बहवे हत्थण्डयाण य पायण्डयाण य हडीण य नियलाण य संकलाण य पुजा निगरा य संनिक्खित्ता चिट्ठन्ति । तस्स णं दुजोहणस्स चारगपालगस्स बहवे वेणुलयाण य वेत्तलयाण य चिश्चालयाण य छियाण य कसाण य वायरासीण य पुजा निगरा चिट्ठन्ति । तस्स णं दुजोहणस्स चारगपालगस्स बहवे सिलाण य लउडाण य मोग्गराण य कणगराण य पुञ्जा निगरा चिट्ठन्ति । तस्स णं दुजोहणस्स चारगपालगस्स बहवे तन्ताण य वरत्ताण य वागुरयाण य वालयसुत्तरजूण य पुजा निगरा चिट्ठन्ति। तस्स णं दुजोहणस्स चारगपालगस्स बहवे असिपत्ताण करपत्ताण य खुरपत्ताण य कलम्बचीरपत्ताण य पुजा निगरा चिट्ठन्ति । तस्स णं दुजोहणस्स चारगपालगस्स बहवे लोहखीलाण य
9 The original reading in the Ms. before the Com. seems to be 'तए णं से'. He rightly remark : तए णं से एतस्य स्थाने तस्स णं ति मन्यामहे, एतस्यैव संगतत्वात्पुस्तकान्तरे दर्शनाच.

Page #69

४८
विवागसुयसि [ १२०कडगसक्कराण य चम्मपट्टाण य अल्लपल्लाण य पुजा निगरा चिट्ठन्ति । तस्स णं दुजोहणस्स चारगपालगस्स बहवे सूईण य डम्भणाण य कोहिल्लाण य पुञ्जा निगरा चिट्ठन्ति । तस्स णं दुजोहणस्त चारगपालगस्स बहवे पच्छाण य पिप्पलाण य कुहाडाण य नहच्छेयणाण य दब्भतिणाण य पुजा निगरा चिट्ठन्ति ॥ १२० ॥ . तए णं से दुजोहणे चारगपालए सीहरहस्स रन्नो बहवे चोरे य पारदारिए य गण्ठिभेए य रायावयारी य अणहारए य बालघायए य विस्तम्भघायए य जूयगरे य सण्डपट्टे य पुरिसेहिं गिण्हावेइ, २ उत्ताणए पाडेइ, लोहदण्डेणं मुहं विहाडेइ, २ अप्पेगइए तत्ततम्बं पजेइ, अप्पेगइए तउर्य पज्जेइ, अप्पेगइए सीसगं पजेइ, अप्पेगइए कलकलं पजेइ, अप्पेगइए खारतेलं पजेइ, अप्पेगइयाणं तेणं चेव अभिसेयगं करेइ । अप्पेगइए उत्ताणए पाडेर, २ आसमुत्तं पजेइ, अप्पेगइए हत्थिमुत्तं पजेइ, जाव एलमुत्तं पजेइ । अप्पेगइए हेट्ठामुहे पाडेइ, छडछडस्स वम्मावेइ, २ अप्पेगइए तेणं चेव ओवीलं दलयइ । अप्पेगइए हत्थण्डयाइं बन्धावेइ, अप्पेगइए पायण्डए बन्धावेइ, अप्पेगइए हडिबन्धणं करेइ, अप्पेगहए नियडबन्धणं करेइ, अप्पेगइए संकोडियमोडिययं करेइ, अप्पेगइए संकलबन्धणं करेइ, अप्पेगइए हत्थच्छिन्नए करेइ, जाव सत्थोवाडियं करेइ, अप्पेगइए वेणुलयाहि य जाव वायरासीहि य हणावेइ । अप्पेगइए उत्ताणए कारवेद, २ उरे सिलं दलावे, तओ लउडं छुहावेइ, २ पुरिसेहिं उक्कम्पावे।। अप्पेगइए तन्तीहि य जाव सुत्तरजूहि य हत्थेसु पाएसु य १ A खण्डपट्टे.

Page #70

१२२]
नन्दिसेणे बन्धावेइ, अगडंसि ओचूलयालगं पजेइ, अप्पेगइए असिपत्तेहि य जाव कलम्बचीरपत्तेहि य पच्छावेइ, २ खारतेल्लेणं अभिङ्गावेइ, अप्पेगइए निलाडेसु य अवदूसु य कोपरेसु य जाणूसु य खलुएसु य लोहकीलए य कडसकराओ य दवावेइ, अलिए भञ्जावेइ, अप्पेगइए सूईओ य डम्भणाणि य हत्थङ्गुलियासुय पायङ्गुलियासु य कोहिल्लएहिं आउडावेइ, २ भूमि कण्ड्यावेइ, अप्पेगइए सत्थेहि य जाव नहच्छेयणेहि य अङ्गं पच्छावेइ, दब्भेहि य कुसेहि य ओल्लबद्धेहि य वेढावेइ, २ आयवंसि दलयइ, २ सुक्के समाणे चडचडस्स उप्पाडेइ.॥ १२१॥
तएणं से दुजोहणे चारगपालए एयकम्मे सुबहुं पावकम्म समजिणित्ता एगतीसं वाससयाइं परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा छट्ठीए पुढवीए उक्कोसेणं बावीससागरोवमठिइएसु नेरइयत्ताए उववन्ने ॥ १२२ ॥
से णं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता इहेव महुराए नयरीए सिरिदामस्स रनो बन्धुसिरीए देवीए कुञ्छिसि पुत्तत्ताए उववन्ने । तए णं बन्धुसिरी नवण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं जाव दारगं पयाया। तए णं तस्स दारगस्स अम्मापियरो निव्वत्ते बारसाहे इमं एयारूवं नामधेजं करेन्ति-'होउणं भम्हं दारगे नन्दिसेणे नामेणं'। तए णं से नन्दिसेणे कुमारे पञ्चधाईपरिखुडे जाव परिवड्डइ । तए णं से नन्दिसेणे कुमारे उम्मुक्कबालभावे जाव विहरइ, जोव्यणगमणुप्पत्ते...जुवराया जाए यावि होत्था। तए णं से नन्दिसेणे कुमारे रजे य जाव अन्तेउरे य मुच्छिए इच्छइ सिरिदामं रायं जीवियाओ ववरोवित्तए, २ सयमेव रजसिरिं कारेमाणे पालेमाणे विह

Page #71

विवागमयंसि
[१२३रित्तए । तए णं से नन्दिसेणे कुमार सिरिदामस्स रनो बहुणि अन्तराणि य छिद्दाणि य विवराणि य पडिजागरमाणे विहरइ ॥ १२३॥ . तए णं से नन्दिसेणे कुमारे सिरिदामस्स रनो अन्तरं अलभमाणे अन्नया कयाइ चित्तं अलंकारियं सहावेइ, २ एवं वयासी-"तुम्हे णं, देवाणुप्पिया, सिरिदामस्स रन्नो सव्वट्ठाणेसुय सव्वभूमीसु य अन्तेउरे य दिनवियारे सिरिदामस्स रन्नो अभिक्खणं २ अलंकारियं कम्मं करेमाणे विहरसि । तं णं तुमं, देवाणुप्पिया, सिरिदामस्स रन्नो अलंकारियं कम्म करेमाणे गीवाए खुरं निवेसेहि । तो णं अहं तुम्हें अद्धरजयं करिस्सामि । तुमं अम्हेहिं सद्धिं उरालाई भोगभोगाई भुक्षमाणे विहरिस्सास"। तए णं से चित्ते अलंकारिए नन्दिसेपस्स कुमारस्स एयमटुं पडिसुणेइ ॥ १२४ ॥
तए णं तस्स चित्तस्स अलंकारियस्स इमेयारूवे जाव समुप्पजित्था-"जइ णं मम सिरिदामे राया एयमढें आगमेइ, तए णं मम न नजइ केणइ असुभेणं कुमरणेणं मारिस्सइ" त्ति कटु भीए जेणेव सिरिदामे राया तेणेव उवागच्छइ,२ सिरिदामंरायं रहस्सियगं करयल ...एवं वयासी"एवं खलु, सामी, नन्दिसेणे कुमारे रजे य जाव मुच्छिए इच्छइ तुम्भे जीवियाओ ववरोवित्ता सयमेव रजसिरि कारेमाणे पालेमाणे विहरित्तए" । तए णं से सिरिदामे राया चित्तस्स अलंकारियस्स एयमढे सोचा निसम्म आसुरुत्ते जाव साहट्ट नन्दिसेणं कुमारं पुरिसेहिं गिण्हावेह, २ एएणं विहाणेणं वझं आणवेइ । “तं एवं खलु, गोयमा, नन्दिसेणे जाव विहरइ" ॥ १२५॥

Page #72

१२९]
उम्बरदत्ते • " नन्दिसेणे कुमारे इओ चुए कालमासे कालं किच्चा कहि गच्छिहिइ, कहिं उववजिहिइ ?” “गोयमा, नन्दिसेणे कुमारे सर्टि वासाई परमाउयं पालहत्ता कालमासे कालं किच्चा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए..., संसारो तहेव । तओ हत्थिणाउरे नयरे मच्छत्ताए उववजिहिह । से णं तत्थ मच्छिएहिं वहिए समाणे तत्थेव सेट्टिकुले...बोहिं...सोहम्मे कप्पे...महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ, बुज्झिहिद, मुञ्चिहिद, परिनिव्वाहिइ,सव्वदुक्खाणं अन्तं करेहिह ॥१२६॥ निक्लेवो ॥
VII "जइ णं, भन्ते,..." उक्लेवो सत्तमस्स..."एवं खलु,जम्बू" ॥ १२७॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं पाडलसण्डे नयरे । वणसण्डे नाम उजाणे । उम्बरदत्ते जक्खे । तत्थ णं पाडलसण्डे नयरे सिद्धत्थे राया। तत्थ णं पाडलसण्डे नयरे सागरदत्ते सत्थवाहे होत्था अड़े...। गङ्गदत्ता भारिया। तस्स सागरदत्तस्स पुत्ते गङ्गदत्ताए भारियाए अत्तए उम्बरदत्ते नामं दारए होत्था अहीण° जाव पश्चिन्दियसरीरे ॥ १२८ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं समणे भगवं......, समोसरणं, जाव परिसा पडिगया ॥ १२९ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं भगवं गोयमे, तहेव जेणेव पाडलसण्डे नयरे तेणेव उवागच्छइ, २ पाडलसण्डं नयरं पुरथिमिल्लेणं दुवारेणं अणुप्पविसइ, २ तत्थ णं पासह एगं पुरिसं कच्छुलं कोढियं दोउयरियं भगंदरियं अरिसिल्लं कासिल्लं सासिलं सोगिलं सुयमुहसुयहत्थं सडियपायङ्गलियं सडियकण्णनासियं रसियाए य पूइएण य थिविथिवियवण

Page #73

५२
विवागसुयसि [१३०मुहकिमिउत्तयन्तपगलन्तपूयरुहिरं लालापगलन्तकण्णनासं अभिक्खणं २ पूयकवले य रुहिरकवले य किमियकवले य वममाणं कट्ठाई कलुणाई विसराइं कूयमाणं मच्छियाचडगरपहकरेणं अनिजमाणमग्गं फुट्टहडाहडसीसं दण्डिखण्डवसणं खण्डमल्लगखण्डघडहत्थगयं गेहे २ देहंबलियाए वित्ति कप्पेमाणं पासइ । तया भगवं गोयमे उच्चनीय जाव अडइ, २ अहापजत्तं...गिण्हइ, पाडलसण्डाओ पडिनिक्खमइ, २ जेणेव समणे भगवं...भत्तपाणं आलोएइ, भत्तपाणं पडिदंसेइ, समणेणं अब्भणुनाए समाणे जाव बिलमिव पन्नगभूएणं अप्पाणणं आहारमाहारेइ, संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणे विहरह ॥ १३०॥
तए णं से भगवं गोयमे दोचं पिछट्टक्खमणपारणगंसि पढमाए पोरिसीए सज्झायं जाव पाडलसण्डं नयरं दाहिणिल्लेणं दुवारेणं अणुप्पविसइ, तं चेव पुरिसं पासइ कच्छुल्लं तहेव जाव संजमेणं तवसा...विहरइ ॥ १३१ ॥
तए णं से गोयमे तच्चं पि छ? तहेव जाव पञ्चथिमिल्लेणं दुवारेणं अणुपविसमाणे तं चैव पुरिसं कच्छुल्लं......पासइ ॥१३२॥
चोत्थं पिछट्ट...उत्तरेणं...इमेयारूवे अज्झथिए समुप्पन्ने-“अहो णं इमे पुरिसे पुरापोराणाणं जाव एवंवयासी -'एवं खलु अहं, भन्ते, छ? जाव रीयन्ते जेणेव पाडलसण्डे नयरे तेणेव उवागच्छामि, २ पाडल° पुरथिमिल्लेणं दुवारेणं पवितु । तत्थ णं एगं पुरिसं पासामि कच्छुल्लं जाव कप्पेमाणं । तए अहं दोच्चछट्ठपारणगंसि दाहिणिल्लेणं दुवारेणं...तञ्चछट्टक्खमणगंसि पञ्चत्थिमेणं, तहेव... । तए णं

Page #74

१३४]
उम्बरदत्ते
अहं चोत्थछट्ट...उत्तरदुवारणं अणुप्पविसामि, तं चेव पुरिसं पासामि कच्छुल्लं जाव वित्तिं कप्पेमाणे विहरह । चिन्ता मम," पुत्वभवपुच्छा। ... वागरेइ-"एवं खलु, गोयमा" ॥१३३॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वासे विजयपुरे नामं नयरे होत्था रिद्ध। तत्थ णं विजयपुरे नयरे कणगरहे नामं राया होत्था । तस्स णं कणगरहस्स रन्नो धन्नन्तरी नामं वेजे होत्था अट्टङ्गाउव्वेयपाढए, तं जहा-कुमारभिचं सालागे सल्लहत्ते कायतिगिच्छा जंगाले भूयविजा रसायणे वाजीकरणे, सिवहत्थे सुहहत्थे लहुहत्थे ॥१३४॥
तए णं से धन्नन्तरी वेजे विजयपुरे नयरे कणगरहस्स रन्नो अन्तेउरे य अन्नेसिं च बहूणं राईसर' जाव सत्थवाहाणं अन्नेसिं च बहूणं दुब्बलाण य गिलाणाण य वाहियाण य रोगियाण य अणाहाण य सणाहाण य समणाण य माहणाण य भिक्खगाण य करोडियाण य कप्पडियाण य आउराण य अप्पेगइयाणं मच्छमसाइं उवदेसेइ, अप्पेगहयाणं कच्छपमंसाई, अप्पेगइयाणं गोहामंसाई, अप्पेगइयाणं मगरमंसाई, अप्पेगइयाणं सुसुमारमंसाई, अप्पेगइयाणं अयमंसाइं, एवं एलयरोज्झसूयरमिगससयगोमंसमहिसमंसाई, अप्पेगइयाणं तित्तिरमंसाइं, अप्पेगइयाणं वट्टकलावकवोयकुक्कुडमयूरमंसाई अन्नेसिं च बहूणं जलयरथलयरखहयरमाईणं मंसाई उवदेसेइ, अप्पणा वि य णं से धन्नन्तरी वेजे तेहिं बहूहि मच्छमंसेहि य जाव मयूरमंसेहि य अन्नेहि य बहूहिं जलयरथलयरखहयरमंसेहि य सोल्लेहि य तलि

Page #75

५१
विवागमयंसि [१३५एहि य भजिएहि य सुरं च ६ आसाएमाणे विसाएमाणे विहरह ॥ १३५॥
तए णं से धन्नन्तरी वेजे एयकम्मे...सुबहुं पावं कम्म समजिणित्ता बत्तीसं वाससयाई परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा छट्ठीए पुढवीए उक्कोसेणं बावीससागरोबमट्टिइएसु नेरइएसु नेरइयत्ताए उववन्ने ॥ १३६ ॥
तए णं सा गङ्गदत्ता भारिया जायनिन्दुया यावि होत्था, बाया जाया दारगा विणिहायमावजन्ति । तए णं तीसे मङ्गदत्ताए सत्थवाहीए अन्नया कयाइ पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि कुडम्बजागरियं जागरमाणीए अयं अज्झथिए नाव समुप्पन्ने-“एवं खलु, अहं सागरदत्तेणं सत्थवाहेणं सद्धिं बहूई वासाई उरालाई माणुस्सगाई भोगभोगाई भुञ्जमाणी विहरामि,नो चेव णं अहं दारगं वा दारियं वा पयामि। तं घनाओ णं ताओ अम्मयाओ सपुण्णाओ कयत्थाओ कयलक्खणाओ, सुलद्धे णं तासिं अम्मयाणं माणुस्सए बम्मजीवियफले, जासिं मन्ने नियगकुच्छिसंभूयाइं थणदुद्धलुद्धयाईमहुरसमुल्लावगाईमम्मणपजम्पियाइंथणमूलकक्खदेसभागं अभिसरमाणयाई मुद्धयाई पुणो पुणो य कोमलकमलोवमेहिं हत्थेहिं गिण्हिऊण उच्छङ्गनिवेसियाई देन्ति समुल्लावए सुमहुरे पुणो पुणो मञ्जलप्पभणिए । अहं गं मधन्ना अपुण्णा अकयपुण्णा एत्तो एगमवि न पत्ता । तं सेयं खलु मम कलं जाव जलन्ते सागरदत्तं सत्थवाहं आपुच्छित्ता सुबहुं पुष्फवत्थगन्धमल्लालंकारं गहाय बहुमित्तनाइनियगसयणसंबन्धिपरियणमहिलाहिं सद्धिं पाडलसण्डाओ नयराओ पडिनिक्वमित्ता बहिया जेणेव उम्बर

Page #76

१३७] उम्बरदत्ते
५५ इत्तस्स अक्खस्स जक्खाययणे तेणेव उवागच्छित्तए । तत्थ णं उम्बरदत्तस्स जक्खस्स महरिहं पुष्फञ्चणं करित्ता जन्न. पायवडियाए ओवायहत्तए-'जह णं अहं, देवाणुप्पिया, पारगं वा दारियं वा पयामि, तो णं अहं तुभं जायं च दायं च भायं च अक्खयनिहिं च अणुवडइस्लामि' त्ति कटु मोवाइयं ओवाणित्तए"। एवं संपेहेइ, २ कलं जाव मलन्ते जेणेव सागरदत्ते सत्थवाहे तेणेव उवागच्छइ, २ सागरदत्तं सत्थवाहं एवं वयासी-"एवं खलु अहं, देवाणु पिया, तुम्भेहिं सद्धिं जाव न पत्ता । तं इच्छामि णं, देवाणुप्पिया, तुब्भेहिं अब्भणुन्नाया जाव ओवाइणित्तए”। तए णं से सागरदत्ते गङ्गदत्तं भारियं एवं वयासी-"ममं पि गं, देवाणुप्पिए, एस चेव मणोरहे, कहं तुमं दारगं दारियं वा पयाइजसि"गङ्गदत्ताए भारियाए एयमढें अणुजाणइ॥१३७॥
तए णं सा गङ्गदत्ता भारिया सागरदत्तसत्थवाहेणं एयमढें अब्भणुन्नाया समाणी सुबहुं पुष्फ जाव महिलाहिं सद्धिं सयाओ गिहाओ पडिनिक्खमइ, २ पाडलसण्डं नयरं मज्झमज्झेणं निग्गच्छइ,रजेणेव पुक्खरिणी तेणेव उवागच्छइ, २पुक्खरिणीए तीरे सुबहुं पुप्फवस्थगन्धमल्लालंकारं उवणेइ, २ पुक्खरिणं ओगाहेइ, २ अलमजणं करेइ,२ जलकीडं करेमाणी हाया कयकोउलमङ्गलपायाच्छत्ता उल्लपडसाडिया पुक्खरिणीओ पञ्चत्तरद, २ तं पुप्फ गिण्हइ २ जेणेव सम्बरदत्तस्स जक्खस्स जक्खाययणे तेणेव उवागच्छइ, २ उम्बरदत्तस्स जक्खस्स आलोए पणामं करेइ, २ लोमइत्थं परामुसइ, उम्बरदत्तं जक्खं लोमहत्थेणं पमजइ, २ दगधाराए अभुक्खेइ, २ पम्हल' गायलट्ठी ओलूहेइ, २ सेयाई

Page #77

५६
विवागसुयंसि [१३८वत्थाई परिहेइ, २ महरिहं पुप्फारुहणं मल्लारुहणं गन्धारुहणं चुण्णारुहणं करेइ, २ धूवं डहइ, २ जन्नपायवडिया एवं पयइ-" जइ णं अहं, देवाणुप्पिया, दारगं वा दारियं वा पयामि, तो णं..." जाव ओवाइणइ, २ जामेव दिसिं पाउ ब्भूया तामेव दिसिं पडिगया ॥ १३८॥
तए णं से धन्नन्तरी वेजे ताओ नरयाओ अणन्तरं उन्धट्टित्ता इहेव जम्बुद्दीवे दीवे पाडलसण्डे नयरे गङ्गदत्ताए भारियाए कुच्छिसि पुत्तत्ताए उववन्ने । तए णं तीसे गङ्गदत्ताए भारियाए तिण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं अयमयारुवे दोहले पाउन्भूए-“धन्नाओ णं ताओ...जाव °फले जाओ णं विउलं असणं पाणं खाइमं साइमं उवक्खडावेन्ति, २ बहूहिं जाव परिखुडाओतं विउलं असणं पाणं खाइमं साइमं सुरं च ६ पुप्फ जाव गहाय पाडलसण्डं नयरं मझमझेणं पडिनिक्खमन्ति, २ जेणेव पुक्खरिणी तेणेव उवागच्छन्ति, २ ओगाहन्ति, २ ण्हाया जाव °पायच्छित्ताओ तं विउलं असणं ४ बहूहि मित्तनाइ जाव सद्धिं आसाएन्ति, २ दोहलं विणेन्ति" एवं संपेहेइ,२ कल्लं जाव जलन्ते जेणेव सागरदत्ते सत्थवाहे तेणेव उवागच्छइ, २ सागरदत्तं सत्थवाहं एवं वयासी-“धन्नाओ णं ताओ...जाव विणेन्ति, तं इच्छामि णं जाव विणित्तए"। तए णं से सागरदत्ते सत्थवाहे गङ्गदत्ताए भारियाए एयमढें अणुजाणइ ॥ १३९ ॥
तए णं सागङ्गदत्ता सागरदत्तणं सत्थवाहेणं अब्भणुन्नाया समाणी विउलं असणं ४ उवक्खडावेइ, २तं विउलं असणं ४ सुरं च ६ सुबहुं पुष्फ° परिगिण्हावेइ, २ बहूहिं जाव हाया कयबलिकम्मा. जेणेव उम्बरदत्तस्स जक्खाययणे

Page #78

५७
१४२]
उम्बरदत्ते जाव धूवं डहेइ, जेणेव पुक्खरिणी तेणेव उवागच्छइ । तए णं ताओ मित्त जाव महिलाओ गङ्गदत्तं सत्थवाहिं सव्वालंकारविभूसियं करेन्ति । तए णं सा गङ्गदत्ता भारिया ताहिं मित्तनाईहिं अन्नाहिं बहूहिं नगरमहिलाहिं सद्धिं तं विउलं असणं ४ सुरं च ६...दोहलं विणेइ, २ जामेव दिसिं पाउन्भूया तामेव दिसिं पडिगया। सा गङ्गदत्ता सत्थवाही पसत्थदोहला तं गब्भं सुहंसुहेणं परिवहइ ॥ १४० ॥
तए णं सा गङ्गदत्ता भारिया नवण्हं मासाणं बहुपडि. पुण्णाणं जाव पयाया । ठिइवडिया...जाव "जम्हा णं इमे दारए उम्बरदत्तस्स जक्खस्स ओवाइयलद्धए, तं होउ णं... दारए उम्बरदत्ते नामेणं" । तए णं से उम्बरदत्ते पञ्चधाईपरिग्गहिए.....परिवड्डइ ॥ १४१॥
तए णं से सागरदत्ते सत्थवाहे, जहा विजयमित्ते, जाव कालमासे कालं किच्चा, गङ्गदत्ता वि... । उम्बरदत्ते निच्छूढे जहा उज्झियए । तए णं तस्स उम्बरदत्तस्य दारगस्स अन्न. या कयाइ सरीरगंसि जमगसमगमेव सोलस रोगायङ्का पाउब्भूया । तं जहा-सासे कासे जाव कोढे । तए णं से उम्बरदत्ते दारण सोलसहि रोगायङ्केहिं अभिभूए समाणे सडियहत्थं जाव विहरइ । “एवं खलु, गोयमा, उम्बरदत्ते पुरापोराणाणं जाव पच्चणुभवमाणे विहरइ " ॥ १४२ ॥ __ “से णं उम्बरदत्ते कालमासे कालं किच्चा कहिंगच्छिहिर कहिं उववजिहिइ ? " गोयमा, उम्बरदत्ते दारए बावत्तरि वासाइं परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए नेरइयत्ताए उववन्ने । संसारो तहेव जाव पुढवी । तओ हत्थिणाउरे नयरे कुक्कुडत्ताए

Page #79

५८
विवागमयांस [१४३पञ्चायाहिह। गोट्टिवाहिए तत्थेव हथिणाउरे नयरे सेट्टिकुलंसि उववजिहिइ । बोहिं..., सोहम्मे कप्पे...महाविदेहे वासे सिज्झिहिह ॥ १४३ ॥ निक्खेवो ॥
VIII "जइ णं, भन्ते,...” अट्ठमस्स उक्लेवो । “एवं खलु, बम्बू” ॥ १४४॥
तेणं कालेणं २ सोरियपुरं नयरं । सोरियवडिंसगं उजाणं । सोरिओ जक्खो । सोरियदत्ते राया ॥ १४५ ॥
तस्स णं सोरियपुरस्स नयरस्स बहिया उत्तरपुरस्थिमे दिसीभाए तत्थ णं एगे मच्छन्धवाडए होत्था। तत्थ णं समुद्ददत्ते नामं मच्छन्धे परिवसइ महम्मिए जाव दुप्पडियाणन्दे । तस्स णं समुद्ददत्तस्स समुद्ददत्ता नामं भारिया होत्था अहीण° °पश्चिन्दियसरीरा । तस्स णं समुद्ददत्तस्स पुत्ते समुद्ददत्ताए भारियाए अत्तए सोरियदत्ते नाम दारए होत्था अहीण'... ॥ १४६ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं सामी समोसढे, जाव परिसा पडिगया ॥१४७॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं जेट्टे सीसे जाव सोरियपुरे नयरे उच्चनीयमज्झिमाई कुलाई......अहापजत्तं समुदाणं गहाय सोरियपुराओ नयराओ पडिनिक्खमइ, २ तस्स मच्छन्धवाडगस्स अदूरसामन्तेणं वीइवयमाणे महइमहालियाए महच्चपरिसाए मझगयं पासइ एगं पुरिसं सुकं भुक्खं निम्मंसं अट्ठिचम्मावणद्धं किडिकिडियाभूयं नील साडगनियत्थं मच्छकण्टएणं गलए अणुलग्गेणं कट्ठाई कलुलाई विसराई कूवेमाणं अभिक्खणं २ पूयकवले य रुहिर

Page #80

१५० ]
सोरियदत्ते
५९
कवले य किमिकवले य वममाणं पासइ, २ इमे अज्झथिए ५ “... पुरापोराणाणं जाव विहरह।" एवं संपेहेर, २ जेणेव समणे भगवं... जाव पुव्वभवपुच्छा जाव वागरणं - "एवं खलु, गोयमा " ॥ १४८ ॥
तेणं काळेणं तेणं समएणं इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे बासे नन्दिपुरे नामं नयरे होत्था । मित्ते राया । तस्स णं मित्तस्स रन्नो सिरीए नामं महाणसिए होत्था अहम्मिए नाव दुप्पडियाणन्दे ॥ १४९ ॥
तस्स णं सिरीयस्स महाणसियस्स बहवे मच्छिया य वागुरिया य साउणिया य दिन्नभइभत्तवेयणा कल्लाकलि बहवे सण्हमच्छा य जाव पडागाइपडागे य, अए य जाव महिसे य, तित्तिरे य जाव मऊरे य जीवियाओ ववरोवेन्ति, २ सिरीयस्स महाणसियस्स उवणेन्ति, अन्ने य से बहवे तित्तिरा य जाव मऊरा य पञ्जरांसि संनिरुद्धा चिट्ठन्ति, नेय बहवे पुरिसा दिन्नभइभत्तवेयणा ते बहवे तित्तिरे य बाव मऊरे य जीवियाओ चेव निष्पक्खन्ति, २ सिरीयस्स महाणसियस्स उवणेन्ति ॥ १५० ॥
तणं से सिरीए महाणसिए बहूणं जलयरथलयरखहयराणं मंसाई कप्पणिकप्पियाइं करेइ, तं जहा - सण्हखण्डियाणि य वट्टखण्डियाणि य दीहखण्डियाणि य रहस्सखण्डिआणि य हिमपक्काणि य जम्मपक्काणि य वेगपक्काणि य मारुयपकाणि य कालाणि य हेरंगाणि य महिट्ठाणि य भामरसियाणि य मुद्दियारसियाणि य कविट्ठरसियाणि य बालमरसियाणि य मच्छरसियाणि य तलियाणि य भजिवाणि य सोल्लियाणि य उवक्खडावेन्ति, अन्ने य बहवे

Page #81

६०
विवागसुयसि [१५१मच्छरसे य एणेजरसे य तित्तिररसे य जाव मयूररसे य अन्नं च विउलं हरियसागं उवक्खडावेन्ति, २ मित्तस्स रन्नो भोयणमण्डवंसि भोयणवेलाए उवणन्ति, अप्पणा वि य णं से सिरीए महाणसिए तेसिं च बहूहिं जलयरथलयरखहयरमंसेहिं च रसिएहि य हरियसागेहि य सोल्लेहि य तलिएहि य भजिएहि य सुरं च ६ आसाएमाणे ४ विहरइ । तए णं सिरीए महाणसिए एयकम्मे...सुबहुं पावकम्मं समजिणित्ता तेत्तीसं वाससयाई परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा छट्ठीए पुढवीए उववन्ने ॥ १५१ ॥
तए णं सा समुद्ददत्ता भारिया निन्दू यावि होत्था, जाया जाया दारगा घिणिहायमावजन्ति । अह गङ्गदत्ताए चिन्ता, आपुच्छणा, ओवाइयं, दोहला, जाव दारगं पयाया, जाव 'जम्हा णं अम्हं इमे दारए सोरियस्स जक्खस्स ओवाइयलद्धे, तम्हा णं होउ अम्हं दारए सोरियदत्ते नामेणं' । तए णं से सोरियदत्ते दारए पञ्चधाई जाव उम्मुक्कबालभावे विनयपरिणयमेत्ते जोवण'...होत्था ॥ १५२ ॥
तए णं से समुद्ददत्ते अन्नया कयाइ कालधम्मुणा संजुत्ते । तए णं से सोरियदत्ते बहूहिं मित्तनाइ रोयमाणे समुद्ददत्तस्स नीहरणं करेइ, लोइयाई मयकिच्चाई करेइ, अन्नया कयाइ सयमेव मच्छन्धमहत्तरगत्तं उवसंपजित्ताणं विहरइ । तए णं से सोरियदत्ते दारए मच्छन्धे जाए अहम्मिए जाव दुप्पडियाणन्दे ॥ १५३॥
तए णं तस्स सोरियदत्तमच्छन्धस्स बहवे पुरिसा दिनभइ एगट्टियाहिं जउणामहाणइं ओगाहेन्ति, २ बहूहिं दहगालणाहि य दहमलणेहि य दहमहणेहि य दहवहणेहि य

Page #82

१५५] सोरियदत्ते
६१ दहपवणेहि य अयंपुलेहि य पञ्चपुलेहि य मच्छन्धलेहि य मच्छपुच्छेहि य जम्भाहि य तिसिराहि य भिसिराहि य धिसराहि य विसिराहि य हिल्लिरीहि य झिल्लिरीहि य जालेहि य गलेहि य कूडपासेहि य वक्कबन्धेहि य सुत्तबन्धणेहि य वालबन्धणेहि य बहवे सण्हमच्छे जाव पडागाइपडागे य गिण्हन्ति, एगट्टियाओ भरेन्ति, कूलं गाहेन्ति, मच्छखलए करेन्ति, आयवंसि दलयन्ति । अन्ने य से बहवे पुरिसा दिनभइभत्तवेयणा आयवतत्तएहिं सोल्लेहि य तलिएहि य भजिएहि य रायमग्गंसि वित्तिं कप्पेमाणा विहरन्ति। अप्पणा वि य णं से सोरियदत्ते बहूहि सण्हमच्छेहि य जाव पडागाइपडागेहि य सोल्लेहि य भजिएहि य तलिएहि य सुरं च ६ आसाएमाणे ४ विहरइ ॥१५४॥
तए णं तस्स सोरियदत्तस्स मच्छन्धस्स अन्नया कयाइ ते मच्छसोल्ले य तलिए य भाजए य आहारेमाणस्स मच्छकण्टए गलए लग्गे यावि होत्था। तए णं से सोरियदत्तमच्छन्धे महयाए वेयणाए अभिभूए समाणे कोडम्बियपुरिसे सद्दावेइ, २ एवं वयासी-"गच्छह णं तुम्हे, देवाणुप्पिया, सोरियपुरे नयरे सिंघाडग° जाव पहेसु य महया २ सद्देणं उग्घोसेमाणा एवं वयह-'एवं खलु, देवाणुप्पिया, सोरियदत्तस्स मच्छकण्टए गले लगे। तं जो णं इच्छइ वेजो वा ६ सोरियमच्छियस्स मच्छकण्टयंगलाओ नीहरित्तए, तस्स णं सोरियदत्ते विउलं अत्थसंपयाणं दलयइ"। तए णं ते कोडम्बियपुरिसा जाव उग्घोसन्ति ॥ १५५॥
तए णं ते बहवे वेजा य ६ इमेयारूवं उग्घोसणं उग्घोसिन्जमाणं निसामेन्ति, २ जेणेव सोरियदत्तस्स गेहे, जेणेव

Page #83

६२
विवागमुयांस [१५६सोरियमच्छन्धे, तेणेव उवागच्छन्ति, २ बहूहिं उप्पत्तियाहिं ४ बुद्धीहि य परिणममाणा वमणेहि य छहणेहि य ओवीलणेहि य कवलग्गाहेहि य सल्लद्धरणेहि य विसल्लकरणेहि य इच्छन्ति सोरियमच्छन्धेमच्छकण्टयं गलाओ नीहरित्तए, नो संचाएन्ति नीहरित्तए वा विसोहित्तए वा । तए णं ते बहवे वेजा य ६ जाहे नो संचाएन्ति सोरियस्स मच्छकण्टगं गलाओ नीहरित्तए, ताहे सन्ता जाव जामेव दिसिं पाउभूया तामेव दिसिं पडिगया। तए णं से सोरियदत्ते मच्छन्धे पडियारनिविण्णे तेणं दुक्खेणं अभिभूए सुक्के जाव विहरइ । “एवं खलु, गोयमा, सोरियदत्ते पुरापोराणाणं जाव विहरइ"॥ १५६॥ __ "सोरिए णं, भन्ते, मच्छन्धे इओ कालमासे कालं किच्चा कहिं गच्छिहिइ, कहिं उववजिहिइ ?” “गोयमा, सत्तरि वासाइं परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए..., संसारो तहेव, पुढवी । हत्थिणाउरे नयरे मच्छत्ताए उववन्ने । से णं तओ मच्छिएहिं जीवियाओ ववरोविए तत्थेव सेट्टिकुलंसि...बोहिं, सोहम्मे कप्पे..., महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ " ॥ १५७ ॥ निक्खेवो ॥
IX "जइ णं भन्ते,...” उक्लेवो नवमस्स "एवं खलु, जम्बू" ॥१५८॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं राहाडए नाम नयरे होत्था रिद्ध' । पुढविवडिंसए उजाणे । धरणो जक्खो । वेसमणदत्तो राया । सिरी देवी । पूसनन्दी कुमारे जुवराया ॥१५९॥

Page #84

१६३]
देवदत्ता
तत्थ णं रोहीडए नयरे दत्ते नाम गाहावई परिवसइ अड़े... कण्हसिरी भारिया । तस्स णं दत्तस्स धूया कण्डसिरीए अत्तया देवदत्ता नामं दारिया होत्था अहीण जाव उक्किट्ठा उक्किट्ठसरीरा ॥१६०॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं सामी समोसढे जाव परिसा निग्गया। तेणं कालेणं तेणं समएणं जेटे अन्तेवासी टुक्खमण ...तहेव जाव रायमग्गमोगाढे हत्थी आसे पुरिसे पासइ । तेसिं पुरिसाणं मझगयं पासह एगं इत्थियं अवओडयबन्धणं उक्खित्तकण्णनासं जाव सूले भिजमाणं पासइ । २ इमे अज्झथिए...तहेव निग्गर जाव एवं वयासी "एसा णं, भन्ते, इत्थिया पुत्वभवे का आसी?" "एवं खलु, गोयमा" ॥१६१॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं इहेव जम्बुद्दीवे भारहे वासे सुपइट्टे नामं नयरे होत्था रिद्ध । महासेणे राया। तस्स गं महासेणस्स रन्नो धारिणीपामोक्खाणं देवीसहस्सं ओरोहे यावि होत्था । तस्स णं महासेणस्स रन्नो पुत्ते धारिणीए देवीए अत्तए सोहसेणे नामं कुमारे होत्था अहीण...जुवराया ॥१६॥
तएणं तस्स सीहसेणस्स कुमारस्स अम्मापियरो अन्नया कयाइ पञ्च पासायवडिंसयसयाइं करोन्ति अब्भुग्गय ...। तएं णं तस्स सीहसेणस्स कुमारस्स अम्मापियरो अन्नया कयाइ सामापामोक्खाणं पञ्चण्हं रायवरकन्नगसयाणं एगदिवसे पाणिं गिण्हाविंसु । पञ्चसयओ दाओ । तए णं से सीहसेणे कुमारे सामापामोक्खाहिं पञ्चसयाहिं देवीहिं सद्धि उपि जाव विहरद ॥ १६६ ॥

Page #85

६४
विवागसुयसि
[१६४
तए णं से महासेणे राया अन्वया कयाइ कालधम्मुणा संजुत्ते । नीहरणं.......राया जाए महया ... ॥ १३४ ॥
तए णं से सीहसेणे राया सामाए देवीए मुच्छिए ४ अवसेसाओ देवीओ नो आढाइ नो परिजाणाइ अणाढायमाणे अपरिजाणमाणे विहरइ । तए णं तासिं एगूणगाणं पञ्चण्हं देवीसयाणं एगूणाई पञ्चमाईसयाइं इमीसे कहाए लट्ठाई समाणाई “एवं खलु, सामी, सीहसेणे राया सामाए देवीए मुच्छिए ४ अम्हं धूयाओ नो आढाइ, नो परिजाणाइ, अणाढायमाणे अपरिजाणमाणे विहरइ । तं सेयं खलु अम्हं सामं देविं अग्गिपओगेण वा विसप्पओगेण वा सत्थप्पओगेण वा जीवियाओ ववरोवित्तए" एवं संपेहन्ति, २ सामाए देवीए अन्तराणि य छिद्दाणि य विवराणि य पडिजागरमाणीओ विहरन्ति ॥ १६५ ॥
तए णं सा सामा देवी इमीसे कहाए लट्ठा समाणी एवं वयासी-" एवं खलु सामी, पञ्चण्हं सवत्तीसयाणं पञ्च माइसयाइं इमीसे कहाए लट्ठाई समाणाइं अन्नमन्नं एवं वयासी-एवं खलु सीहसेणे...' जाव पडिजागरमाणओि विहरन्ति । तं न नजइणं मम केणइ कुमरणेणं मारिस्सइ" त्ति कट्ट भीया जाव जेणेव कोवघरे तेणेव उवागच्छइ, २ ओहय जाव झियाइ ॥१६६ ॥
तए णं से सीहसेणे राया इमीसे कहाए लद्ध? समाणे जेणेव कोवघरए, जणेव सामा देवी, तेणेव उवागच्छइ, २ सामं देवि ओहय जाव पासइ, २ एवं वयासी-"किं णं देवाणुप्पिए, ओहय जाव झियासि?" तए णं सा सामा देवी सीहसेणणं रन्ना एवं वुत्ता समाणी उप्फेणउप्फेणियं

Page #86

१६८] देवदत्ता
६५ सीहसेणं रायं एवं वयासी-" एवं खलु, सामी, मम एगूण. पञ्चसवत्तसियाणं एगणपञ्चमाइसयाणं इमासे कहाए लद्धट्ठाणं समाणाणं...अन्नमन्ने सद्दावेन्ति, २ एवं वयासी-' एवं खलु सीहसेणे राया सामाए देवीए उवरि मुच्छिए अम्हं धूयाओ नो आढाइ...' जाव अन्तराणि य छिहाणि पडिजागरमाणीओ विहरन्ति । तं न नजइ...। भीया जाव झियामि" ॥ १६७॥
तए णं से सीहसणे सामं देवि एवं वयासी-“मा णं तुमं, देवाणुप्पिए, ओहय जाव झियाहि । अहं णं तहा जत्तिहामि जहा णं तव नत्थि कत्तो वि सरीरस्स आवाहे पवाहे वा भावस्सइ” त्ति कट्टु ताहिं इट्टाहिं ६ समासासेइ, रतओ पडिनिक्खमइ, २ कोडम्बियपुरिसे सहावेइ, २ एवं वयासी" गच्छह णं तुब्भे, देवाणुप्पिया,सुपट्ठस्स नयरस्स बहिया एगं महं कूडागारसालं करेह, अणेगक्खम्भसयसंनिविटुं पासादीयं ४ करेह, ममं एयमाणत्तियं पञ्चप्पिणह"। तए णं ते कोडुम्बियपुरिसा करयल जाव पडिसुणेन्ति, २ सुपइट्ठनयरस्स बहिया पञ्चत्थिमे दिसीविभाए एगं महं कूडागार. सालं जाव करेन्ति अणेगक्खम्भ° पासादीयं ४,जेणेव सीहसेणे राया तेणेव उवागच्छन्ति, २ तमाणत्तियं पञ्चपिणन्ति ॥१६८॥
तए णं से सीहसेणे राया अन्नया कयाइ एगूणगाणं पञ्चण्हं देवीसयाणं एगूणाई पञ्चमाइसयाई आमन्तेह। तए णं गं तासि एगणपञ्चदेवीसयाणं एगूणपञ्चमाइसयाई सीहसेणणं रना आमन्तियाई समाणाई सव्वालंकारविभूसियाई जहाविभवणं जेणेव सुपइढे नयरे, जेणेव सीहसेणे राया,

Page #87

६६
विवागसुयंसि [१६९तेणेव उवागच्छन्ति। तए णं से सीहसेणे राया एगूणपञ्चदेवीसयाणं एगूणगाणं पश्चण्डं माइसयाणं कूडागारसालं आवासं दलयइ ॥ १६९ ॥
तए णं से सीहसेणे राया कोडुम्बियपुरिसे सद्दावेइ, २ एवं वयासी-"गच्छह णं तुम्भे, देवाणुप्पिया, विउलं असणं ४ उवणेह, सुबहुं पुप्फवत्थगन्धमलालंकारं च कूडागारसालं साहरह य" । तए णं ते कोडुम्बियपुरिसा तहेव जाव साहरोन्ति । तए णं तासिं एगूणगाणं पञ्चण्हं देवीसयाणं एगूणपञ्चमाईसयाइं सव्वालंकारविभूसियाई करेन्ति, २ तं विउलं असणं ४ सुरं च ६ आसाएमाणाई गन्धव्वेहि य नाडएहि य उवगीयमाणाई २ विहरन्ति ॥ १७०॥ .
तए णं से सीहसेणे राया अद्धरत्तकालसमयंसि बहूहिं पुरिसे हिं सद्धि संपरिबुडे जेणेव कूडागारसाला तेणेव उवागच्छइ, २ कूडागारसालाए दुवाराई पिहेइ, २ कूडागारसालाए सवओ समन्ता अगणिकायं दलयइ । तए गं तासिं एगूणगाणं पञ्चण्हं देवीसयाणं एगूणगाइं पञ्च माईसयाई सीहरन्ना आलीवियाई समाणाई रोयमाणाई २ अत्ताणाई असरणाई कालथम्मुणा संजुत्ताई ॥१७१॥
तए णं से सीहसेणे राया एयकम्मे ४ सुबहुं पावकम्म समजिणित्ता चोत्तीसं वाससयाई परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा छट्ठीए पुढवीए उक्कोसेणं बावीससागरोवमट्ठिइएसु नेरइयत्ताए उववन्ने । से णं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता इहेव रोहीडए नयरे दत्तस्स सत्थवाहस्स कण्हसिरीए भारियाए कुच्छिसि दारियत्ताए उववन्ने ॥१७२॥ .. तए णं सा कण्हसिरी नवण्हं मासाणं जाव दारियं पयाया

Page #88

१७५]
देवदत्ता
६७
सुउमाल... सुरूवा । तए णं तीसे दारियाए अम्मापियरो निव्वत्तवारसाहियाए विउलं असणं ४ जाव मित्तनाइ... नामधेज्जं करेन्ति... - "...तं होउ णं दारिया देवदत्ता नरमेणं ।' तए णं सा देवदत्ता दारिया पञ्चधाईपरिग्गहिया जाव परिवडइ ॥ १७३ ॥
तपणं सा देवदत्ता दारिया उम्मुकबालभावा जोव्वणेण रूवेण लावण्णेण य जाव अईव उक्किट्ठा उक्किट्ठसरीरा जाया यावि होत्था । तए णं सा देवदत्ता दारिया अन्नया कयाइ व्हाया जाव' विभूसिया बहूहिं खुजाहिं जांव परिक्खित्ता उपि आगासतलगंसि कणगतिंदूसेणं कीलमाणी विहरह ॥ १७४ ॥
इमं च णं वेसमणदत्ते राया पहाए जाव 'विभूसिए आसं दुरुहित्ता बहूहिं पुरिसेहिं सद्धिं संपरिवुडे आसवाहिणियाए निजायमाणे दत्तस्स गाहावइस्स गिहस्स अदूरसामन्तेणं वीइवइ । तए णं से वेसमणे राया जाव वीइवयमाणे देवदत्तं दारियं उपि आगासतलगंसि कणगर्तिदूसेणं कीलमाणि पासइ । देवदत्ताए दारियाए जोव्वणेण य लावण्णेण य जाव विम्हि कोड बियपुरिसे सहावेइ, २ एवं वयासी - "कस्स णं, देवाणुपिया, एसा दारिया, किं वा नामधेजेणं ? " तए णं ते कोडुम्बियपुरिसा वेसमणरायं करयल जाव एवं वयासी - "एस णं, सामी, दत्तस्स सत्थवाहस्स धूया कण्हसिरीए भारियाए अत्तया देवदत्ता नामं दारिया रूवेण य जोव्वणेण य लावण्णेण य उक्किट्ठा उक्किट्ठसरीरा ” ॥१७५॥
तए णं से वेसमणे राया आसवाहिणियाओ पडिनियत्ते समाणे अभिन्तरठाणिज्जे पुरिसे सदावेइ, २ एवं वयासी
-

Page #89

६८
विवाग सुयांस
[ १७६
गच्छह णं तुम्भे, देवाणुप्पिया, दत्तस्स धूयं कण्हसिरीए भारियाए अन्तयं देवदत्तं दारियं पूसनन्दिस्स जुवरन्नो भरियन्ता वरेह जइ वि सा सयंरजसुक्का " ॥ १७६ ॥
"6
तपणं ते अग्भिन्तरठाणिजा पुरिसा वेसमणेणं रन्ना एवं वृत्ता समाणा हट्ठट्ठा करयल 'जाव पडिसुणेन्ति, २ण्हाया जाव सुद्धप्पावेसाई... संपरिवुडा जेणेव दत्तस्स गिहे तेणेव उवागच्छित्था । तए णं से दत्ते सत्थवाहे ते पुरिले एजमाणे पास, २ हट्ट आसणाओ अब्भुट्ठेइ, २ सत्तट्ट पयाई पच्चगए आसणेण उवनिमन्तेइ, २ ते पुरिसे आसत्थे वीसत्थे सुहासणवरगए एवं वयासी- “ संदिसन्तु णं, देवाणुप्पिया, किं आगमणप्पओयणं " । तए णं ते रायपुरिसा दत्तं सत्थवाहं एवं बयासी " अम्हे णं देवाणुप्पिया, तब धूयं कण्ह सिरीए अत्तयं देवदन्तं दारियं पूसनन्दिस्स जुवरन्नो भारिय ता वरेमो । तं जणं जाणासि, देवाणुप्पिया, जुत्तं वा पत्तं वा सलाहणिजं वा, सरिसो वा संजोगो, दिजउ णं देवदत्ता भारिया पूसनन्दिस्स जवरन्नो । भण, देवाणुपिया, किं दलयामो सुक्कं १ " तए णं से दत्ते अभिन्तरठाणिजे पुरिसे एयं पयासी- "एयं चेव, देवाणुप्पिया, मम सुकं जं णं वेसमणे राया मम दारियानिमित्तेणं अणुगिण्हइ " । ते ठाणिजपुरि से विउलेणं पुष्फवत्थगन्धमल्लालंकारेणं सक्कारेइ, २ पडिविसजेइ । तए णं ते ठाणिजपुरिसा जेणेव वेसमणे राया तेणेव उवागच्छन्ति, २ वेसमणस्स रन्नो एयमट्ठ निवेदन्ति ॥ ९७७ ॥
तए णं से दत्ते गाहावई अन्नया कयाइ सोभणंसि तिहि- करणदिवस नक्खत्तमुहन्तांस विउलं असणं ४ उवक्खडावे,

Page #90

१८०]
देवदत्ता २ मित्तनाइ आमन्तेइ, व्हाए जाव पायाच्छित्ते सुहासणवरगए तेणं मित्त सद्धिं संपरिखुरे तं विउलं असणं ४ आसाएमाणे विहरा । जिमियभुत्तुत्तरागए...आयन्ते ३ तं मित्तनाइनियग विउलगन्धपुष्फ जाव अलंकारेणं सक्कारेइ, २ देवदत्तं दारियं व्हायं जाव 'विभूसियसरीरं पुरिससहस्सवाहिणीयं सीयं दुरुहेइ, २ सुबहुमित्त जाव सद्धिं संपरिखुडे सव्विड्डीए जाव 'नाइयरवेणं रोहीडयं नयरं मझमज्झणं जेणेव वेसमणरनो गिहे, जेणेव वेसमणे राया, तेणेव उवागच्छइ, २ करयल° जाव वद्धावेइ, २ चेसमणस्स रन्नो देवदत्तं दारियं उवणेइ ॥ १७८ ॥
तए णं से वेसमणे राया देवदत्तं दारियं उवणीयं पासइ, २ हट्टतुट्ट° ...विउलं असणं ४ उवक्खडावेइ, २मित्तनाई... मामन्तेइ जाव सकारेइ,२पूसनन्दिकुमारं देवदत्तं च दारियं पट्टयं दुरुहेइ, २ सेयापीएहिं कलसेहिं मजावेइ, २ वरनेवस्थाई करेइ, अग्गिहोमं करेइ, २ पूसनन्दि कुमारं देवदत्ताए दारियाए पाणिं गिण्हावेह । तए णं से वेसमणे राया पूसनन्दिकुमारस्स देवदत्तं दारिय सव्विड्डीए जाव रवेणं महया इड्डीसक्कारसमुदएणं पाणिग्गहणं कारेइ, २ देवदत्ताए दारियाए अम्मापियरो मित्त जाव परियणं च विउलेणं असण° वत्थगन्धमल्लालंकारेण य सकारेइ संमाणेइ जाव पडिविसजेइ । तए णं से पूसनन्दी कुमारे देवदत्ताए सद्धिं उप्पि पासाय° ...फुट्टमाणेहिं मुङ्गमत्थपहिं बत्तीसइबद्ध' ... उवगिजमाणे जाव विहरइ ॥ १७९ ॥
तए णं से वेसमणे राया अन्नया कयाइ कालधम्मुणा संजुत्ते । नीहरणं । जाव राया जाए॥१८॥

Page #91

विवागमयांस
[१८१तए णं से पूसनन्दी राया सिरीए देवीए मायाभत्तए यावि होत्था । कल्लाकलिं जेणेव सिरी देवी तेणेव उवागच्छइ, २ सिरीए देवीए पायवडणं करेइ, २ सयपागसहस्सपागेहिं तेल्लेहिं अभिङ्गावेइ,अट्ठिसुहाए मंससुहाए तयासुहाए रोमसुहाए चउविहाए संवाहणाए संवाहावेइ, २ सुरभिणा गन्धवट्टएणं उव्वट्टावेइ,२ तिहिं उदएहिं मजावेइ, तं जहाउसिणोदएणं सीओदएणं गन्धोदएणं, २ विउलं असणं ४ भोयावेइ, २ सिरीए देवीए हायाए जाव पायच्छित्ताए जिमियभुत्तुत्तरागयाए तए णं पच्छा पहाइ वा भुञ्जइ वा, उरालाई माणुस्सगाई भोगभोगाई भुञ्जमाणे विहरह ॥१८१॥ .' तए णं तीसे देवदत्ताए देवीए अन्नया कयाइ पुन्यरत्ताघरत्तकालसमयंसि कुडुम्बजागरियं जागरमाणीए इमेयारूवे अन्भत्थिए ५ समुप्पन्ने-" एवं खलु पूसनन्दी राया सिरीए देवीए माइभसे जाव विहरइ । तं एएणं वक्खेवेणं नो संचाएमि अहं पूसनन्दिणा रन्ना सद्धिं उरालाई ... भुञ्जमाणी विहरित्तए । तं सेयं खलु मम सिरिं देविं अग्गिपओगेण वा सत्थप्पओगेण वा विसप्पओगेण वा मन्तप्पओगेण वा जीवियाओ ववरोवित्तए, २ पूसनन्दिणा रन्ना सद्धिं उरालाई भोगभोगाई भुञ्जमाणीए विहरित्तए" एवं संपेहेइ, २ सिरीए देवीए अन्तराणि य ३ पडिजागरमाणी विहरह ॥१८२॥
तए णं सा सिरी देवी अन्नया कयाइ मजाइया विरहियसयणिजंसि सुहपसुत्ता जाया यावि होत्था । इमं च णं देवदत्ता देवी जेणेव सिरी देवी तेणेव उवागच्छइ, २ मजाइयं

Page #92

७१
१८५]
देवदत्ता विरहियसयणिजंसि सुहपसुत्तं पासइ, २ दिसालोयं करेइ, २ जेणेव भत्तघरे तेणेव उवागच्छइ, २ लाहदण्डं परामुसह २ लोहदण्डं तावेइ, २ तत्तं समजोइभूयं फुल्लकिंसुयसमाणं संडासएणं गहाय जेणेव सिरी देवी तेणेव उवागच्छइ २ सिरीए देवीए अवाणंसि पक्खिवइ । तए णं सा सिरी देवी महया २ सद्देणं आरसित्ता कालधम्मुणा संजुत्ता
नए णं तीसे सिरीए देवीए दासवेडीओ आरसियसहं सोचा निसम्म जेणेव सिरी देवी तेणेव उवागच्छन्ति, २ देवदत्तं देवि तओ अवकममाणिं पासन्ति, २ जेणेव सिरी देवी तेणेव उवागच्छन्ति, २ सिरिं देविं निप्पाणं निच्चेटुं जीवियविप्पजढं पासन्ति, २ हा हा अहो अकजमिति कट्ट रोयमाणीओ कन्दमाणीओ विलवमाणीओ जेणेव पूसनन्दी राया तेणेव उवागच्छन्ति, २ पूसनन्दि रायं एवं वयासी" एवं खलु, सामी, सिरी देवी देवदत्ताए देवीए अकाले चेव जीवियाओ ववरोविया" । तए णं से पूसनन्दी राया तासिं दासचेडीणं अन्तिए एयमटुं सोचा निसम्म महया माइसोएणं अप्फुन्ने समाणे परसुनियत्ते विव चम्पगवरपायवे धस त्ति धरणीयलंसि सव्वङ्गेहिं संनिवडिए ॥१८४॥
तए णं से पूसनन्दी राया मुहुत्तन्तरेण आसत्वे वीसत्थे समाणे बहूहिं राईसर जाव सत्थवाहेहिं मित्त जाव परियणेण सद्धि रोयमाणे ३ सिरीए देवीए महया इड्डीए नीहरणं करेइ, २ आसुरुत्ते ४ देवदत्तं देविं पुरिसेहिं गिण्हावेइ, तेणं विहाणेणं वझं आणवेइ । “ तं एवं खलु,गोयमा, देवदत्ता देवी पुरापोराणाणं...विहरह" ॥१८५॥

Page #93

७२
विवागसुयंसि
[ १८६
देवदत्ता णं, भन्ते, देवी इओ कालमासे कालं किश्चा कहिं गमिहिर कहिं उववज्जिहिह ? " " गोयमा, असीइं वासाइं परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा इमीले रयणष्पभाष पुढवीए ने रइयत्ताप उववन्ना । संसारो । वणस्सइ... । तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता गङ्गपुरे नयरे हंसत्ताए पश्चायाहि । से णं तत्थ साउणिएहिं वहिए समाणे तत्थेव गङ्गपुरे नयरे सेट्ठिकुल ....... बोहिं सोहम्मे महाविदेहे वासे सिज्झिहिइ ॥ ९८६ ॥
......
X
(6
८८
जइ णं, भन्ते..." । दसमस्स उक्खेघो । जम्बू ” ॥१८७॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं बद्धमाणपुरे नामं नयरे होत्था । विजयवद्धमाणे उज्जाणे | माणिभद्दे जक्खे । विजयमित्ते
' एवं खलु,
तत्थ णं धणदेवे नामं सत्थवाहे होत्था | पियङ्ग नामं भारिया । अञ्ज दारिया जाव 'सरीरा । समोसरणं, परिसा जाव पडिगया ॥ १८८ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं जेट्टे जाव अडमाणे जाव विजयमित्तस्स रन्नो गिहस्स असोगवणियाए अदूरसामन्तेणं वीरवयमाणे पासह एवं इत्थियं सुकं भुक्खं निम्मंसं किडि - किडियाभूयं अट्टिचम्मावणद्धं नीलसाडगनियत्थं कट्ठाई कलुणाई विसराई कूवमाणं पासह, २... चिन्ता तहेव, जाव एवं वयासी - " सा णं, भन्ते इत्थिया पुव्वभवे के आसी ? " वागरणं । " एवं खलु, गोयमा ” ॥ १८९ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं इद्देव जम्बुद्दीवे दीवे भारहे वाले इन्दपुरे नामं नयरे होत्था । तत्थ णं इन्ददत्ते राया ।

Page #94

অঙ্কু
१९३] पुढविसिरी नामं गणिया होत्था। वण्णो । तए णं सा पुढविसिरी गणिया इन्दपुरे नयरे बहवे राईसर' जाव प्पभिईओ बहूहि चुण्णप्पओगेहि य जाव अभिओगेत्ता उरालाई माणुस्सगाई भोगभोगाइं भुञ्जमाणी विहरह
तए णं सा पुढविसिरी गणिया एयकम्मा ४ सुबहुं... समजिणित्ता पणतीसं वाससयाई परमाउयंपालइत्ता कालमासे कालं किच्चा छट्ठीए पुढवीए उक्कोसेणं...नेरइयत्ताए उववन्ना । साणं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता इहेव वद्धमाणपुरे नयरे धणदेवस्स सत्थवाहस्स पियङ्गभारयाए कुच्छिसि दारियत्ताए उववन्ना। तए णं सा पियङ्गभारिया नवण्हं मासाणं...दारियं पयाया। नामं अञ्जसिरी । से जहा देवदत्ताए ॥ १९१ ॥
तए णं से विजए राया आसवाह..., जहा वेसमणदत्ते तहा, अञ्ज पासइ, नवरं अप्पणो अट्ठाए वरेइ, जहा तेयली, जाव अञ्जए भारियाए सद्धिं उप्पि जाव विहरइ ॥ १९२ ॥
तए णं तीसे अञ्जए देवीए अन्नया कयाइ जोणिसूले पाउन्भूए यावि होत्था । तए णं से विजए राया कोडुम्बियपुरिसे सदावेइ, २ एवं वयासी-"गच्छह णं, देवाणुप्पिया, वद्धमाणपुरे नयरे सिंघाडग° जाव एवं वयह-" एवं खलु, देवाणुप्पिया, विजयस्स रन्नो अञ्जए देवीए जोणिसूले पाउब्भूए । जो णं एत्थ वेजो वा ६..." जाव उग्रोसेन्ति
तए णं ते बहवे वेजा वा ६ इमं पयारवं सोचा निसम्म जणेव विजए राया तेणेव उवागच्छन्ति, २ उप्पत्तियाहिं

Page #95

विवागमयंसि [ १९४परिणामेमाणा इच्छन्ति अञ्जए देवीए जोणिसूलं उवसामित्तए, नो संचाएन्ति उवसामित्तए । तए णं ते बहवे वेजा य ६ जाहे नो संचाएन्ति अञ्जए देवीए जोणिसूलं उवसामित्तए, ताहे सन्ता तन्ता परितन्ता जामेव दिसिं पाउब्भूया तामेव दिसिं पडिगया । तए णं सा अञ्ज देवी ताए वेयणाए अभिभूया समाणी सुक्का भुक्खा निम्मंसा कट्ठाई कलुणाई विसराई विलवइ । “ एवं खलु, गोयमा, अञ्ज देवी पुरा. पोराणाणं जाव विहरइ" ॥ १९४॥ __ " अञ्ज णं, भन्ते, देवी इओ कालमासे कालं किच्चा कहिं गच्छिहिइ, कहिं उववजिहिइ ?” “गोयमा, अञ्ज गं देवी नउई वासाइं परमाउयं पालइत्ता कालमासे कालं किच्चा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए नेरइयत्ताए उववजिहिइ । एवं संसारो जहा पढमे तहा नेयव्वं जाव वणस्सइ'... । सा णं तओ अणन्तरं उव्वट्टित्ता सवओभद्दे नयरे मयूरत्ताए पञ्चायाहिइ । से णं तत्थ साउणिएहिं वहिए समाणे तत्थेव सव्वओभद्दे नयरे सेट्टिकुलंखि पुत्तत्ताए पञ्चायाहिइ । से णं तत्थ उम्मुकबालभावे तहारुवाणं थेरा.....केवलं बोहिं बुज्झिहिइ । पव्वजा । सोहम्मे ....." । " से जं ताओ देवलोगाओ आउक्खएणं कहिं गच्छिहिइ, कहिं उववजिहिइ ?" "गोयमा, महाविदेहे जहा पढमे जाव सिज्झिहिह जाव अन्तं काहिइ। एवं खलु, जम्बू, समणेणं जाव संपत्तेणं दुहविवागाणं दसमस्स अज्झयणस्स अयमढे पन्नत्ते"। "सेवं, भन्ते, सेवं, भन्ते" ॥ १९५॥
दुहविवागो दससु अज्झयणेसु । पढमो सुयक्खन्धो सम्मत्तो ॥

Page #96

१९७]
दोचे सुयक्वन्धे
I तेणं कालेणं तेणं समएणं रायगिहे नयरे, गुणसिलए चेहए, सुहम्मे समोसढे । जम्बू जाव पजुवासमाणे एवं बयासी-" जइ णं भन्ते, समणेणं जाव संपत्तेण दुहविवागाणं अयमढे पन्नत्ते, सुहविवागाणं, भन्ते, समणेणं जाव संपत्तेणं के अटे पन्नत्ते ?” तए णं से सुहम्मे अणगारे जम्बु अणगारं एवं वयासी-" एवं खलु, जम्बू, समणेणं जाव संपत्तणं सुहविवागाणं दस अज्झयणा पन्नत्ता । तं जहा
सुबाहू भद्दनन्दी य सुजाए य सुवासवे । तहेव जिणदासे य घणवई य महब्बले । भद्दनन्दी महच्चन्दे वरदत्ते तहेव य" ॥ " जइ णं, भन्ते, समणेणं जाव संपत्तेणं सुहविवागाणं दस अज्झयणा पन्नत्ता, पढमस्स णं, भन्ते, अज्झयणस्स सुहविवागाणं जाव संपत्तेणं के अटे पन्नत्ते?” तए णं से मुहम्मे अणगारे जम्बु अणगारं एवं वयासी-" एवं खलु, जम्बू" ॥ १९६ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं हथिसीसे नामं नयरे होत्था रिद्ध । तत्थ णं हत्थिसीसस्स बहिया उत्तरपुरथिमे दिसीभाए एत्थ णं पुप्फकरण्डए नामं उजाणे होत्था सव्वोउय । तत्थ णं कयवणमालपियस्स जक्खस्स जक्खाययणे होत्था दिव्वे...। तत्थ णं हथिसीसे नयरे अदीणसत्तू नाम राया होत्या महया ... । तस्स णं अदीणसत्तुस्स रन्नो धारिणीपामोक्खा देवीसहस्सं ओरोहे यावि होत्था ॥ १९७॥

Page #97

७६
विवाग सुसि
[ १९८
तणं सा धारिणी देवी अन्नया कयाइ तंसि तारिसगांस वासघरंसि सीहं सुमिणे पासइ, जहा मेहस्स जम्मणं तहा भाणियव्वं जाव सुबाहुकुमारे । अलंभोगसमत्थं वा जाणन्ति, २ अम्मापियरो पञ्च पासायवडिसगसयाई कारवेन्ति अब्भुग... भवणं, एवं जहा महाबलस्स रन्नो, नवरं पुप्फचूलापामोक्खाणं पञ्चण्डं रायवरकन्नयसयाणं एगदिवसेणं पाणि गिण्हावेन्ति । तहेव पञ्चसइओ दाओ, जाव उपिपासायवरगए फुट्टमाणेहिं जाव विहरइ ॥ १९८॥
तेण कालेणं तेणं समपणं समणे भगवं महावीरे समोसढे । परिसा निग्गया । अदीणसत्तू, जहा कूणिओ, निग्गओ । सुबाहू वि जहा जमाली तहा रहेणं निग्गए, जाव धम्मो कहिओ, रायपरिसा गया ॥ १९९ ॥
तपणं से सुबाहुकुमारे समणस्स भगवओ अन्तिए धम्मं सच्चा निसम्म हट्ठतुट्ठे उट्ठाए उट्ठेइ, जाव एवं वयासी
66
सद्दहामि णं, भन्ते, निग्गन्थं पावयणं । जहा णं देवाणुपियाणं अन्ति बहवे राईसर जाव अहं णं देवाणुप्पियाणं अन्तिए पञ्चाणुव्वइयं सत्तसिक्खावइयं गिहिधम्मं पडिवजामि " । " अहासुहं, मा पडिबन्धं करेह "। तए णं से सुबाहू समणस्स... पञ्चाणुव्वइयं सत्तसिक्खावइयं गिहिधम्मं पडिवज्जर, २ तमेव... दुरुहर, २ जामेव... ॥ २०० ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं जेट्टे अन्तेवासी इन्दभूई जाव एवं वयासी- “ अहो णं, भन्ते, सुबाहुकुमारे इट्ठे इटुरूवे कन्ते कन्तरूवे पिए पियरूवे मणुन्ने २ मणामे २ सोमे २ सुभगे २ पियदसणे सुरूवे । बहुजणस्स वि य णं, भन्ते, सुबाहुकुमारे इट्टे ५ सोमे ४ । साहुजणस्स वि य णं, भन्ते,

Page #98

२०४ ]
सुबाहू
सुबाहुकुमारे इट्टे इट्टरूवे ५ जाव सुरूवे । सुबाहुणा, भन्ते, कुमारेणं इमा एयारूवा उराला माणुसरिद्धी किन्ना लद्धा किन्ना पत्ता किन्ना अभिसमन्नागया ? के वा एस आसी पुव्वभवे ? " " एवं खलु, गोयमा ” ॥ २०९ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं इहेव जम्बुद्दीवे दीवे भार वासे हत्थणाउरे नामं नयरे होत्था रिद्ध' । तत्थ णं हत्थिनाउरे नयरे सुमुहे नामं गाहावई परिवसइ अड्डे ॥ २०२ ॥
तेणं कालेणं तेणं समएणं धम्मघोसा नामं थेरा जाइसंपन्ना जाव पञ्चहिं समणसएहिं सद्धिं संपरिवुडा पुव्वाणुपुव्विं चरमाणा गामाणुगामं दूइजमाणा जेणेव हत्थिणाउरे नयरे, जेणेव सहसम्बवणे उज्जाणे, तेणेव उवागच्छन्ति, २ अहापडिरूवं उग्गहं उग्गिहित्ता संजमेणं तवसा अप्पाणं भावे माणा विहरन्ति ॥ २०३ ॥
तेणें कालेणं तेणं समरणं धम्मघोसाणं थेराणं अन्तेवासी सुदत्ते नामं अणगारे उराले जाव 'लेस्ले मासंमासेणं खममाणे विहरइ । तए णं से सुदत्ते अणगारे मासक्खमणपारणगंसि पढमाए पोरिसीए सज्झायं करेइ, जहा गोयमसामी तहेव, धम्मघोसे थेरे आपुच्छर, जाव अडमाणे सुमुहस्स गाहावइस्स गेहे अणुप्पविट्टे ॥ २०४ ॥
तर णं से सुमुहे गाहावई सुदत्तं अणगारं एजमाणं पासइ, २ हट्ठतुट्ठे आसणाओ अब्भुट्ठेइ, २ पायवढाओ पश्च्चोरुहइ, २ पाउयाओ ओमुयह, २ एगसाडियं उत्तरासङ्गं करेइ, २ सुदत्तं अणगारं सत्तट्ठ पयाई अणुगच्छद्द, २ तिक्खुतो आयाहिणं पयाहिणं करेइ, २ वन्दर नमसह, २ जेणेव भत्तघरे तेणेव उवागच्छ, २ सयहत्थेणं विउलेणं
७७

Page #99

विवाग सुयंसि
असणपाणेणं पडिलाभिस्सामीति तुट्ठे... ॥ २०५ ॥
तणं तस्स सुमुहस्स गाहावइस्स तेणं दव्वसुद्धेणं... तिविहेणं तिकरणसुद्धेणं सुदत्ते अणगारे पडिलम्भिए समाणे संसारे परित्तीकए, मणुस्साउए निबद्धे, गेहंसि य से इमाई पञ्च दिव्वाई पाउन्भूयाई । तं जहा - वसुहारा वुट्ठा, दसद्धवणे कुसुमे निवाडिए, चेलुक्वेवे कए, आहयाओ देवदुन्दुभीओ, अन्तरा वि य णं आगासे अहो दाणं अहो दाणं घुट्टे । हत्थिणाउरे सिंघाडग' जाव 'पहेतु बहुजणो अन्नमन्नस्स एवं आइक्खई ४ - " धन्ने णं, देवाणुपिया, सुमुहे गाहावई ५... जाव तं धन्ने णं, देवाणुप्पिया, सुमुहे गाहावई ” ॥ २०६ ॥
७८
[ २०५
तणं से सुमुहे गाहावई बहूई वाससयाई आउयं पालइस कालमासे कालं किच्चा इहेव हत्थिससे नयरे अदीणसत्तस्स रन्नो धारिणीए देवीए कुच्छिसि पुत्तत्ताए उवबन्ने । तए णं सा धारिणी देवी स्यणिजंसि सुत्तजागरा २ ओहीरमाणी २ तहेव सीहं पासइ, सेसं तं चेष जाव उपि पासाए विहरइ । " तं एवं खलु, गोयमा, सुबाहुणा इमा एयारुवा माणुस्सरिद्धी लद्धा पत्ता अभिसमन्नागया "
॥ २०७ ॥
"पभू णं, भन्ते, सुबाहुकुमारे देवाणुपियाणं अन्तिए मुण्डे भवित्ता अगाराओ अणगारियं पव्वइत्तए ?" "हन्ता, पभू " । तए णं से भगवं गोयमे समणं भगवं... वन्दइ नर्मसइ, २ संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणे विहरइ । तए णं से समणे भगवं महावीरे अन्नया कयाइ हत्थिसीसाओ नयराओ पुप्फगउज्जाणाओ कयवणमालजक्वाययणाओ पडि

Page #100

२१०]
सुबाहू
निक्खमइ, २ बहिया जणवयविहारं विहरद्द । तए णं से सुबाहुकुमारे समणोवासए जाए अभिगयजीवाजीवे जाव पडिलाभेमाणे विहरइ ॥ २०८ ॥
तणं से सुबाहुकुमारे अन्नया कयाइ चाउद्दसमुद्दिट्ठपुण्णमासिणीसु जेणेव पोसहसाला तेणेव उवागच्छ, २ पोलहसालं पमजइ, उच्चारपासवणभूमिं पडिलेहेइ, ३ दब्भसंथारगं संथरइ, २ दब्भसंथारं दुरुहइ, २ अट्टमभत्तं पगिvet, २ पोसहसालाए पोसहिए अट्ठमभत्तए पोसहं पडिजागरमाणे विहरइ ॥ २०९ ॥
O
तए णं तस्स सुबाहुस्स कुमारस्स पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि धम्मजागरियं जागर माणस्स इमेयारूवे अज्झत्थिए ५- " धन्ना णं ते गामागरनगर जाव संनिवेसा जत्थ णं समणे भगवं महावीरे जाव विहरइ । धन्ना णं ते राईसरतलवर... जे णं समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तिए मुण्डा जाव पव्वयन्ति । धन्ना णं ते राईसरतलवर..., जे णं समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तिए पञ्चाणुव्वइयं जाव गिहिधम्मं पडिवजन्ति । धन्ना णं ते राईसर जाव जे णं समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्ति धम्मं सुणेन्ति । तं जइ णं समणे भगवं महावीरे पुव्वाणुपुवि चरमाणे गामाणुगामं दूइजमाणे इहमागच्छिजा जाव विहरिजा, तए णं अहं समणस्स भगवओ अन्तिए मुण्डे भवित्ता जाव ॥ २१० ॥
""
पव्वएजा
तपणं समणे भगवं महावीरे सुबाहुस्स कुमारस्स इमं पयारूवं अज्झत्थियं जाव वियाणित्ता पुव्वाणुपुवि जाव - दूइजमाणे जेणेव हत्थिससेि नयरे जेणेव पुष्फगउज्जाणे
o

Page #101

विवागसुयसि [२११जेणेव कयवणमालपियस्स जक्खस्स जक्खाययणे तेणेव उवागच्छइ,२ अहापडिरूवं उग्गहं गिण्हित्ता संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणे विहरइ । परिसा राया निग्गया। तए णं तस्स सुबाहुस्स कुमारस्स...तं महया, जहा पढमं तहा निग्गओ । धम्मो कहिओ । परिसा राया पडिगया ॥ २११॥
तए णं से सुबाहुकुमारे समणस्स भगवओ महावीरस्स अन्तिए धम्म सोच्चा निसम्म हट्टतुट्ट...जहा मेहे तहा अम्मापियरो आपुच्छइ । निक्खमणाभिसेओ तहेव जाव अणगारे जाए इरियासमिए जाव °बम्भयारी । तए णं से सुबाहू अणगारे समणस्स भगवओ महावीरस्स तहारूवाणं थेराणं अन्तिए सामाइयमाइयाई एक्कारस अङ्गाई अहिजइ,२ बहूहिं चउत्थछट्ठट्ठम तवोवहाणेहिं अप्पाणं भावित्ता बढूई वासाई सामण्णपरियागं पाउणित्ता मासियाए संलेहणाए अप्पाणं झूसित्ता सर्टि भत्ताई अणसणाए छेइत्ता आलोइयपडिकन्ते समाहिपत्ते कालमासे कालं किच्चा सोहम्मे कम्पे देवत्ताए उववन्ने ॥२१२॥
से णं ताओ देवलोगाओ आउक्खएणं भवक्खएणं ठिइ. क्खएणं अणन्तरं चयं चइत्ता माणुस्सं विग्गहं लहिहिइ, २ केवलं बोहिं बुझिाहिइ, २ तहारूवाणं थेराणं अन्तिए मुण्डे जाव पव्वइस्सइ । से णं तत्थ बहूई वासाइं सामण्णं पाउणिहिइ । आलोइयपडिक्कन्ते समाहिपत्ते कालगए सणंकुमारे कप्पे देवत्ताए उववन्ने । से णं ताओ देवलोगाओ...माणुस्सं, पव्वजा, बम्भलोए । माणुस्सं, तो महासुक्के । तओ माणुस्सं, आणए...देवे । तओ माणुस्सं, तो आरणे... देवे । तओ माणुस्सं, सव्वट्ठसिद्धे । से णं तओ अणन्तरं

Page #102

२.१५]
सुहविवा
व्वट्टित्ता महाविदेहे वासे जाई अड्ढाई... जहा दढपन्ने... सिज्झिहिइ ५ । “ एवं खलु, जम्बू, समणेणं जाव संपत्तेणं सुहविवागाणं पढमस्स अज्झयणस्स अयमट्टे पन्नत्ते" ॥२९३॥
II
दोचस्स उक्खेवो । तेणं कालेणं तेणं समरणं उसभपुरे नयरे । थूभकरण्डे उज्जाणे । धन्नो जक्खो | धणावहो राया । सरस्सई देवी । सुमिणदंसणं कहणं जम्मणं बालत्तणं कलाओ य, जोव्वणं पाणिग्गहणं दाओ पासाय भोगा य जहा सुबाहुस्स | नवरं भद्दनन्दी कुमारे । सिरिदेवीपामोक्खाणं पञ्चसयाणं...। सामीसमोसरणं । सावगधम्मं...। पुव्वभवपुच्छा ॥ महाविदेहे वासे पुण्डरीकिणी नयरी । विजय कुमारे । जुगबाहू तित्थयरे पडिलाभिए, मणुस्साए निबद्धे, इहं उपन्ने । सेसं जहा सुबाहुस्स जावा महाविदेहे वासे सिज्झिहि ५ ॥ २१४ ॥
८१.
III
तच्चस्स उक्खेवो । वीरपुरं नयरं । मणोरमं उज्जाणं । वीरकण्हमित्ते राया । सिरी देवी । सुजाए कुमारे । बलसिरीबामोक्खा पञ्चसयकन्ना । सामीसमोसरणं । पुव्वभवपुच्छा ॥ उसुयारे नयरे । उसभदत्ते गाहावई । पुप्फदत्ते अणगारे पडिलाभिए । मणुस्साउए निबद्धे । इह उप्पन्ने जाव महाविदेहे वासे सिज्झिा हइ ५ ॥ २१५ ॥
IV
चउत्थस्स उक्लेवो । विजयपुरं नयरं । नन्दणवणं उज्जाणं । असोगो जक्खो । वासवदत्ते राया । कण्हा देवी । सुवासवे कुमारे । भहापामोक्खाणं पञ्चसयाणं... जाव पुव्वभवे ॥

Page #103

विवागसुयसि
२१६कासम्बी नयरी । धणपाले राया। वेसमणभद्दे अणगारे पडिलाभिए । इह जाव सिद्धे ॥२१६ ॥
पञ्चमस्स उक्खेवो । सोगन्धिया नयरी। नीलासोए उजाणे। सुकालो जक्खो। अप्पडिहओ राया। सुकन्ना देवी। महचन्दे कुमारे । तस्स अरहदत्ता भारिया । जिणदासो पुत्तो। तित्थयरागमणं । जिणदासपुन्वभवो ॥ मज्झमिया नयरी। मेहरहो राया। सुधम्मे अणगारे पडिलाभिए जाव सिद्धे ॥ २१७॥
VI छठुस्स उक्खेवो । कणगपुरं नयरं । सेयासोयं उजाणं। वीरभदो जक्लो । पियचन्दो राया। सुभदा देवी । वेसमणे कुमारे जुवराया । सिरिदेवीपामोक्खा पञ्चसया कत्रा। पाणिग्गहणं । तित्थयरागमणं । धणवई जुवरायपुत्ते जाव पुवभवो ॥ मणिवया नयरी । मित्तो राया । संभूतिविजए अणगारे पडिलाभिए जाव सिद्धे ॥२१८॥
VII सत्तमस्स उक्खेवो । महापुरं नयरं । रत्तासोगं उजाणं । रत्तपाओ जक्खो। बले राया। सुभद्दा देवी। महब्बले कुमारे। रचवईपामोक्खाओ पञ्चसया कन्ना । पाणिग्गहणं । तित्थयरागमणं जाव पुन्वभवो ॥ मणिपुरं नयरं । नागदत्ते गाहावई। इन्दपुरे अणगारे पडिलाभिए जाव सिद्धे ॥२१९ ॥
VIII '. अट्ठमस्स उक्लेवो । सुघोसं नयरं । देवरमणं उजाणं । वीरसेणो जक्खो। अबुणो राया। तत्तई देवी। भइनन्दी

Page #104

२२३]
सुहविवागे
कुमारे । सिरिदेवीपामोक्खा पञ्चसया जाव पुन्वभवे॥महाघोसे नयरे । धम्मघोसे गाहावई । धम्मसीहे मणगारे पतिलाभिए जाव सिद्ध ॥ २२०॥
Ix नवमस्थ उक्लेवो । चम्पा नयरी । पुण्णभद्दे उजाणे । पुण्णभद्दो जक्खो । दत्ते राया। दत्तवई देवी । महचन्दे कुमारे जुवराया। सिरिकन्तापामोक्खा पञ्चसया कन्ना जाव पुन्वभवो॥तिगिज्छी नयरी। जियसत्तू राया। धम्मवीरिए अणगारे पडिलाभिए जाव सिद्धे ॥ २२१ ॥
दसमस्स उक्खेवो । तेणं कालेण तेणं समएणं सागेए नामं नयरे होत्था । उत्तरकुरुउजाणे । पासमिओ जक्खो । मित्तनन्दी राया। सिरिकन्ता देवी । वरदत्ते कुमारे । वरसेणापामोक्खा पञ्च देवीसया।तित्थयरागमणं । सावगधम्म...। पुवभवपुच्छा ॥ सयदुवारे नयरे । विमलवाहणे राया। धम्मरुईनामं अणगारं एजमाणं पासइ,२ पडिलाभिए समाणे मणुस्साउए निबद्धे । इहं उप्पन्ने । सेसं जहा सुबाहुस्स कुमारस्स । चिन्ता जाव पवजा । कप्पन्तरिओ जाव सव्वट्ठसिद्धे । तओ महाविदेहे जहा दढपइन्नो जाव सिज्झिहिइ ॥ २२२॥ _ "एवं खलु, जम्बू, समजेणं जाव संपत्तेणं सुहविवागाणं दसमस्स अज्झयणस्स अयमढे पन्नत्ते"। "सेवं भन्ते, सेवं भन्ते" ॥२२३॥

Page #105

विवागसुयं
--विवागसुयस्स दो सुयक्खन्धा, दुहविवागो सुहविवागो य। तत्थ दुहविवागे दस अज्झयणा एकसरगा दससु चेव दिवसेसु उहिसिन्जन्ति । एवं सुहविवागे वि । सेसं जहा आयारस्स।
॥ एकारसमं अङ्गं सम्मत्तं ॥

Page #106

[वर्णकादिविस्तारः]
I N. B.-This Áppendix is primarily intended for teachers who may at times be at a logs to understand or to discover the passages not given in full in the body of the Text. In order to reduce volume of these passages I have referred to my editions of the उवासगदसाओ, निरयावलियाओ, भन्तगडदसाओ and पएसिकहाणयं which the teacher is advised to keep at hand. Passages occurring elsewhere are given in full, but those that occur once at.. place in this text are not indicated again. The number in black refers to the Paragraph of the present Text ].
1. sortent refers to the description of the town, नयरी, or नयर, for which see उवासग, pp. 119-120.
2.जाइसंपन्ने..जाव विहरइ-For fall description see निरया. p. 81. For परिसा निग्गया etc., see उवासम, pp. 125-128.
3. सत्तुस्से.....झाणकोट्टो विहरइ-The full rassage will be found in उवासग, p. 120-121. जायसड़े बाव बेणेव मजसुहम्मे-Seo उवासग, p. 121. महावीरेणं नाव संपत्तेणं-300 अन्तगड, pp. 69-70, Para 198.

Page #107

विवागमयं
6. समणेणं...-The dots indicate two words भगवया and महावीरेणं
7. उजाणे होत्या सव्वोउय -The full description of उजाण stands as:-सव्वोउयपुप्फफलसमिद्धे रम्मे नन्दणवणप्पगासे पासादीए ४. चिराईए जहा पुण्णभद्दे-For full description see उवासग. p. 120.
8. राया परिवसइ । वण्णओ-For full description of the king see उवासग, p. I24. अहीण.... । वण्णओ-For full description of the queen see उवासग, p. 126.
10. महावीरे जाव समोसरिए. For full description see स्वासग, pp. 121-124.
11. इन्दमहे इ वा जाव निग्गच्छई--The full passage will be found on page 8, lines 6-10 of the पएसिकहाणयं. तीसे य...धम्ममाइक्खइ etc.-For full passage see उवासग, pp. 125-128.
18. अतुरियं जाव सोहेमाणे-Seeउवासग,p.18,Para 78.
14. हतु जाव एवं वयासी-For full passage see उवासग, p. 128.
18. सप्पकडेवरे इ वा जाव-The passage should add: मोमडे इ वा सुणहमडे इका. अपिटुतराए माव-We should add: मकन्ततराए चेव अप्पियतराए चेव अमणुभतराए चेव अमणामतराए चेव. मुच्छिए......we should add: गढिए गिद्धे अझोषवने. अपर्ण ४-The figure stands for असणं पाणं खाइमं साइमं.
19. अज्झथिए ५-The figure stands for भज्यस्थिए, पत्थिए बिन्तिए मणोगए संकप्पे. तं वेव सव्वं नाव पूयं च सोमिमं च refers to paras 14-18 above.

Page #108

वर्णकादिविस्तारः
20. अहम्मिए जाव दुप्पडियाणन्दे-The full passage will be : अधम्माणुए अधम्मिटे अधम्मपलोई अधम्मपजणणे भधम्मसमुदाचारे अधम्मेण चेव वित्तिं कप्पेमाणे साहसिए दुस्सीले दुव्बए. आहेवच्चं जाव पालेमाणे-The full passege runs as follows:पोरेवचं सामित्तं भट्टितं महत्तरगत्तं आणाईसरसेणावच्चं कारेमाणे.
23. वेजा य ६. The figure indicates six words beginning with dol in Para 22 of the text.
24. रजे य रहे य जाव भन्तेउरे य-The full passage will add : कोसे य कोट्रागारे य बले य वाहणे य.
25. उजला जाव दुरहियासा-We should add : विउला सबसत पगाढा चण्डा दुहा तिव्वा.
26. इट्रा ६-We should understand by the figure six terms : इट्टा कन्ता पिया अभिरामा मणुनामणामा.साडित्तए वा४The figure stands for साडित्तए वा पाडित्तए वा गालित्तए वा मारित्तए वा ( विद्धंसित्तए वा in निरयावली ). सडइ वा ४-The figure stands for सडइ वा पडइ वा गलइ वा मरइ बा.
28. करयलपरिग्गाहयं.....एवं वयासी-We should add : दंगनहं सिरसावत्तं मत्यए मजलिं कट्ट जएणं विजएणं वद्धावेइ, वद्धावेत्ता.
31. अहम्मिए जाव साहसिए-We should add : बहुनगरनिग्गयजसे सूरे दढप्पहारी. इरियासामिए जाव 'बम्भयारी-For full description of a monk see निरया, pp. 48-49, Para 112. अड्डाई....जहा दढपइने-For full passage see पएसि, p. 47, Para 37.
34. संगयगय -The full expression stands as : संगयगयभणियविहियविलाससललियसंलाबनिउणजुत्तोवयारकुसला. गुन्दरथण°-The full expression stands as : सुन्दरथणजहणनयमकरचरणनयणलावष्णविलासकलिया.

Page #109

८८
विवागंसुयं
. 37. इन्दभई नाम अणगारे जाव °लेस्से-For full description of इन्द्रभूति see उवासग, p. 17, Para 76. पढम? जाव जेणेव-The full passage will be found in उवासग, pp. 17-18, Paras 77-78. उच्चनीय जाव अडमाणे-The full passage will be found in उवासग, 'p. 18, Paras 78-79.. .
.. 38. मज्झंमज्झेणं जाव पडिसेइ-The full passage will be found in उवासग, p. 20, Paras 69-86 ; we have however to omit some of the details of the story of आणन्द there.
40. धन्नाओ णं ताओ अम्मयाओ जाव सुलद्धे जम्मजीविषफलेThe full passage adds as follows:-पुण्णाओ. णं ताओ अम्मयाओ, कयत्थाओ, कयलक्खणाओ, मुलद्धे णं तासि जम्म'. मोहय जाव झियाइ-We should add :-ओहयमणसंकप्पा करतलपल्हत्यमुही अट्टज्झाणोवगया भूमिगयदिट्ठिया.
42. इटाहिं ५-The figure indicates कन्त, पिय, मणुन, मणाम in addition to इ8.
43. भीया ४- The figure indicates तत्था तसिया उव्विग्गा संजायभया. . 45. सोल्लेहि य...The dots indicate तलिएहि य भजिएहि य. एयकम्मे...The dots indicate एयप्पहाणे एयविजे एयसमावारे.
47. जहा दढपइने जाप निव्याघाए. The full passage will be found in पएसि, p. 49, Para 38. .
49. मित्त जाव °परिवुडा-The full passage will be मित्तनाइनियगसयणसंबन्धिपरियणपरिवुडा. ____50. सिंभाग जाव पहेसु-The full passage will be : सिंघाडगतिगचउछचचरमहापहपहेसु.

Page #110

वर्णकादिविस्तारः
૮૬
53. हाए जाव पायच्छित्ते - The full passagge will be : व्हाए कयबलिकम्मे कयकोउयमङ्गलपायच्छित्ते आसुरुत४ - The figure stands for कुविए चण्डिक्किए मिसिमिसेमाणे.
68. महया उकिटू जाव समुद्दरवभूयं पिव - The full passage will be found in निरया, p. 28, Para 61.
71. मित्तनाई ... पुरओ एवं वयासी - The full passage will be found in उवासग, p. 15, Para 66. पच्चधाई° जाव परिवढइ-The passage will be found in पएस, p. 47, Para 38. अट्ठ दारियाओ... भुजमाणे विहरइ - The passage will be found in निरया, pp. 107-109, Para 18.
76. आसुरुत्ते जाव मिसिमिसेमाणे - For words to be understood,see above under 53. संनद्धबद्ध जाव' पहरणेहिंsee Para 37 of the text...
79. हयमहिय जाव - The full expression stands thus: हयमहियपवरवरिघाइय निवडियचिन्धज्झयपडागं निरालोयाओ दिसाओ करेमाणं.
80. चाउरङ्गिणि पि... The dots stand for सेणं.
81. उस्सुकं जाव दसरतं प्रमोयं- The full passage would be : उस्सुक्कं उक्करं अभडप्पवेसं अदण्डिमकुदण्डिमं अधरिमं अधारणिजं अणुद्धयमुइङ्ग अमिलायमल्लदामं गणियावरनाडइज्जकलियं अगताळाचराणुचरियं पमुइयपक्कीलियाभिरामं जहारिहं.
88. सामभयदण्ड The full expression stands as: सामभेयदण्डउवप्पयाणनीईसुपउत्तनय विहन्नू ( बिन्नू = विधाता ).
104. रिउव्वेय ... The full passage will be found in निरया, p. 91.

Page #111

विवागसुयं
_106. रिउव्वेय जाव आथव्वणकुखले-The full oxpression is: रिउव्वेयजउब्वेयसामवेयायव्वणकुसले.
127. कलं जाव जलन्ते-For full passsge see पएसि, p. 19, Para 19.
___150. सोहमच्छा य जाव पड़ागाइपडागे य-We should add: खवल्लमच्छा विज्झडिममच्छा हलिमच्छा.
156. उप्पत्तियाहिं ४ बुद्धीहिं-The figure 4 stands for four types of intellect, namely, उप्पत्तिया, वेणइया, कम्मजा, पारिणामिया.
163. अब्भुग्गय .....The full expression is अब्भुग्गयमूसियपहसिए. The full descriptions of the palace is identical with the same of the watakat in the रायपणिय. ___163. सुमुहे गाहावई ५-The figure b stands for : धने णं सुमुहे गाहावई, पुण्णे णं सुमुहे गाहावई, कयत्ये णं सुमुहे नाहावई, कयलक्खणे णं सुमुहे गाहावई, सुलद्धे णं सुमुहस्स गाहावइस्स जम्मजीवियफले, जस्स णं इमा एयारूवा माणुस्सरिद्धी लद्धा पत्ता ममिसमभागया.

Page #112

शब्दकोशः

Page #113


Page #114

.
शब्दकोशः [ N. B.--In the following Glossary of words, pronouns, pronominal forms, and proper names(of kings, queens, princes and princesses, monks and householders, towns, cities, gardens and yaksas.) are altogether ignored. Roots,primitive and causal, are indexed, but various forms of finite verbs, participles, absolutives and infinitives are not normally noticed. The figure after the Sanskrit rendering indicates the Para in which the word occurs. Only one occurrence of a word, usually the first, is noted. ] अइपडाग-अतिपताक, १५०, अक्खाअ-आख्यात, १५,told, a kind of fish.
narrated. अकन्त-अकान्त, २५, unwel- अगड-अवट? (अगदंसि त्ति कूपेoome.
टीका ) १२१, a well. भकामिया-अकामिका, २६,in अगणिकाय-अग्निकाय, १२०, spite of herself. . fire. अकारअ-अकारक (अरोचक)
1 ) अगार-अगार, ३१, a house. २२, loss of appetite.
अग्गिअ-अमिक (भस्मकाभिमक्खयनिहि-अक्षयानिधि, १३०
धानो रोगः-टीका), २५, . money or property disease which consuperpetually assigned to mos rapidly anything a deity.
eaten.

Page #115

विवागस्यं
अग्गिहोम-अग्नि हो म, १७९, अञ्जलि - अजाळ,
offerings to fire.
hands.
२४
अङ्क-अङ्क, ४६, lap. 'अङ्ग अङ्ग, ३, a class of
works, twelve in num - ber, belonging to the Jain canon.
अनु - अन्न २६, a term of · courteous address; -३४ limb.
'अङ्गोवङ्ग-अङ्ग+उपाश,८,limbs small and big.
अज - अद्य, ११, today. अज्झत्थिअ-आध्यात्मिक, १९, inner working of the mind; thought..
अट्टमभत्तअ - अष्टम भक्त-क, २.९, one who takes
only the eighth meal and drops the remaining seven.
अच्छि - अक्षि, ८, eye.
अजीरअ - अजीरक, २२, in- अट्टमी - अष्टमी, १०७, eighth
digestion.
day of fortnight. अट्टयाए- अर्थाय -अर्थम् १ for the sake of, in order to.
· अज्झयण-अध्ययन, ४, lesson or chapter of a book.
७४, folded
अज्झवसाण - अध्यवसान, ५२, resolution, determination.
अट्ट - आर्त, २४, distressed. अट्ठ-अर्थ, ३, matter, con
tents.
अट्ठ - अष्टन्, ३७, eight. अटुङ्ग - अष्टाङ्ग, १३४, eight parts (of the science of medicine ).
ܕ.
अट्ठसय - अष्टशत, १०६, one hundred and eight. अट्ठारस- अष्टादश न् ३४, eighteen.
अट्ठि - अस्थि, ५३, bone. अड अट् (धा. ) ३७, to wander.
अज्झोववन्न- अध्युपपन्न, ५२, अडवी - अटवी, ५८ forest, attached, loved, अड्ड - आढ्य, ३१, rich.

Page #116

शब्दकोश:
अड्ढतेरस - अर्धत्रयोदशन्, ३१,
twelve and half.
११८,
अणुचिन्ते - अनु + चिन्तय् (घा.)
अड़हार - अ हा र necklace with nine strings.
४९, to think of, to brood over.
अडाइज्ज - अर्धतृतीय, २४, two अणुपुब्वेण - आनुपूर्व्येण, ४७,
and half.
in due course.
अणगार-अन गार, २, houseless monk.
a
९५
अणुगच्छ - अनु+गम् (धा.) १६,
to follow.
अणाह - अनाथ, ३९, not owned by anybody,
poor.
अणिट्ट - अनिष्ट, २५, undesir
Cable.
अणगारिया-अनगारिका, अनगा- अणुप्पविस अनु+प्र + विश् (घा.)
रिता, ३१, state of houselessness.
१९, to enter.
अणुमग्गजायअ - अनुमार्गजात
अणन्तरं-अनन्तरम् (adverb) २४, afterwards.
क, १४, successor, who followed, younger.
अणहारअ - ऋणधारक a debtor.
१२१, अणुमय - अनुमत, २६, liked, approved.
अणुप्पत्त-अ नु प्राप्त, ३१, attained.
अणुकड़े - अनु + कृष् (धा. ) १६, to drag, to pull.
अणुलग्ग - अनुलग्न, stuck.
one
१४८,
अणुवासणा- अनुवासन, २३, kind of enima with
oils.
अतिराअ - अनिष्टतर- क, १८, अणुव्वय - अणुव्रत, २००, the
very unpleasant, more
minor vows of a house
holder.
unpleasant. अणिवारिअ -अनिवारित, ५०, अणेग- अनेक, ३१, many.
unchecked.
अणोद्दट्टिअ- अनवघट्टित; ५०, without control or check.

Page #117

विवागसुयं
अण्डय-अण्डक, ६५, egg. अद्धाण-अध्वन् , ८२, path. ' अण्डयवाणियय- अ ण्ड क - अन्त-अन्त, १२६, end.
वणिक्-क, ६५, a dealer in अन्तर-अन्तर, ५२, a weak 1 eggs.
___point. . अतुरियं-अत्वरितम् (adverb), °अन्तर-°अन्तर, २७, inside. ११३, without haste. . अन्तरा-अन्तरा, ७७, betभत्तअ-आत्मज, ८, a son. ween ;-चेव ७७, before अत्ताण-अत्राण, ४८, with- the arrival of. out protection.
अन्तराषण-अन्तरापण, ६६, a मत्थ-अर्थ, २२, money, shop on the high road. wealth..
अन्तिय-अन्तिक, १३, neighभत्थि -अस्ति, ( Pres. 3rd. bourhood, near from. .sing. of अस् to be) १२. अन्तेउर-अन्तःपुर, २४, woअथाम-अस्थामन् , ८०, with- men in the harem. ,out strength, weak. - अन्तेवासी-अन्तेवासिन् , २, मदरसामन्त-अदूर + सामन्त, disciple, pupil. २०, not far from, in the अन्ध-अन्ध, ८, blind ; neighbourhood of. अन्धारुव-अन्धरूप,८, blind. अद्दहिय-आ + दग्ध, १२०, अन्न-अन्य, २१, other. burning, boiling.
अन्नत्थ-अन्यत्र, ५२, else-- अधर-अधर, ३५, lip.
where. अधारणिज-अधारणीय, ८०,
अन्नया-अन्यदा, २२, once,. impossible to hold out.
formerly. अद्धरजय-अर्धराज्य-क, १२४, half of kingdom.
अनिज-अनु+इ (कर्मणिधा.), ९, अद्धरत्त-अर्धरात्र, ४२, mid- अप्प-आत्मन् , ३७, one's. night.
own, self. मद्धरस्तिय-अर्धरात्रिक, ४५, अप्पसोज-अल्पशोक, ७२, one» midnightly.
___whose grief is lessened...

Page #118

शब्दकोश:
९७
अप्पिय-अप्रिय, २५, un- अभियोगे - अभि + योगय् (धा. )
pleasant. अगइय-अपि + एककिक, ११८, some.
५४, to bring under control, to influence. अभिलस-अभि+लब् (घा.) to like, to wish. अभिसेयग-अभिषेक - क, १२१,
अप्फुन्न - आ स्पृष्ट, ४९, touched, overcome.
अब अ- अद्वितीय, ४२,without any companion.
अब्भङ्ग-अभ्यङ्ग, २३, besmearing oil to the body.
अब्भणुन्ना अ- अभ्यनुज्ञात, १२, allowed.
२७
अब्भङ्गावे - अभ्यङ्गय्, (धा.) १२१, to give an oil-bath. अब्भन्तर - अभ्यन्तर, ५८, inside; 'पवह - प्रवह, ( veins ) flowing ( pus ) inside the body ( शरीरस्याभ्यन्तरे एव रुधिरादि स्रवन्ति ता: - टीका ) अब्भिन्तरिया - आभ्यन्तारिका, ५१, a kept mistress. अब्भुक्खे - अभि + उक्ष् (घा.) १३८, to sprinkle.
bath.
अब्भुग्गय - अभ्युद्गत, lofty.
अमञ्च्च-अमात्य,११६, minister अमणाम- अमनः प्रिय ! disagreeable,
२५, unplea
sant.
अमणुन्न - अमनोज्ञ, २५, not pleasing.
अम्मधाई - अम्बा+धात्री, २८. an elderly mother-like nurse.
nurse,
अम्मया - अम्बा - का, mother.
४०,
अय-अज, ९३, goat. अयंपुल - अयंपुल ? १५४, net for catching fish. अयोमय - अयोमय, ९९ made of iron. अरिसा- अर्शस्, २२, piles. अरिसिल्ल - अर्शस [ अर्शस्+इल्ल] १३०, suffering from piles.
a
१६३,
अभिक्खणं - अभीक्ष्णम् (adv. ) २७, repeatedly.
अभिभूय - अभिभूत, १८, over- अलंकार - अलंकार, १४, orna
come.
ment,

Page #119

९८
विवागसुयं
अलंकारिय-आलंकारिक,११६, अवरत्त: अपर+रात्रि, २६, a barber; - कम्म-कर्मन् , latter part of the night. ११६, champooing. (क्षुर- अवसेस-अवशेष, ५४, reकर्म-टीका).
__maining portion. अलिअ-अलिक [वृश्चिककण्टक- अवाण-अपान, १८३, anus. टीका] १२१, scorpion असण-अशन, १६, eatable. sting.
असयंवस-अस्वयंवश,२६, not अल्ल-आर्द्र, ७८, wet. independent. अल्लपल्ल-? ( वृश्चिकपुच्छाकृतिः असरण-अशरण, ४८, with
शस्त्र विशेषः-टीका) १२०, out shelter. अल्लीण-आलीन, ४७,shelter- असि-असि, ६८, sword; ed.
--°पत्त-°पत्र, १२०, sword; अवओडय-अवकोटक [कृका- - लट्रि- यष्टि, ५९, a fine टिकाया अधोनयनम्-टीका] ३७,
sword. bending down of the
असीइ-अशीति, १८३,eighty. neck. अवकम-अप+क्रम् [धा.] ४८,
असुभ-अशुभ, १९, evil. to run away.
अंसागअ-अंसागत, ६८; susअवण्हाण-अपस्नान, २३, hot pended from shoulders.
medicated bath. अहम्मिम-अधार्मिक, २०, imअवदू-अवटु, १२, collar pious. bone.
अहा-यथा', २, like (at अवहहणा-अवदहन, २३, the beginning of a comsweating by means of pound expression ); hot articles, fomenting. -पजत्त-पर्याप्त, ३८, just अवयासाविस-अवयासित,९९, enough, sufficient:
made to embrace. °पडिरूव-प्रतिरूप, २, suitअवरज्म-अप+राध (धा.), ३५, able:- सुहं-°सुखम्,१२, at to offend.
one's pleasure.
अ
.

Page #120

शब्दकोशः
' etc.
अहिज-अधि+इ (धा. ) २१२, आणअ-आनत, २१३, name .. to study.
of a hea von of the अहिमड-अहि+मृत, १८, dead Jains. body of a snake. आणत्त-आज्ञप्त, ७६, comअहिय-अहित, ६०, undesir- manded, ordered. . able.
आणत्तिया-आ ज्ञप्ति का, २२, अहीण-अहीण, ८, not des- command, _titute of, endowed with. आणे-आ + नी (धा.)८०, to अहे-अधस्, ३१, below. bring. अहो-अहो, १९, oh ! आथव्वण-आथर्वण,१०६, the
fourth Veda of the आइ-°आदि, ३१, such as, Brahmins.
आपुच्छ-आ प्रच्छ् (धातु),१९, आइगर-आदिकर, ५, the to take leave of. fo u n d e r, the first आभियोगिअ-आभियोगिक,५४ preacher of a doctrine. making one dependent अ उ अप्, ३१, water. on others, a servant. आउन्वेष-आ यु र्वे द, १३४, आभोअ-आभोग, २०,extent. science of medicine. आमन्ते-आ + मन्त्रय(धा.)१६९, आउह-आयुध, ३७, weapon. to invite, to call. आगअ आगत, १४, come. आमलरसिय-आ म ल र सित, आगमण-आ ग म न, १४, १५१, seasoned with the arrival.
juice of आमलक. आगमे-आ + गमय (धा.) १२४, आमेलग-आपीड-क, ३७, .. to come to know. wreath of flowers worn आगास-आकाश २०६, sky. on the head. आगिई-आकृति, ८, shape. आयङ्क-आतङ्क, २२, ailment. आढा-आद्रिय् (धा.) १.६ ५, आयव-आतप, १५४, sunto respect, to care for. shine.

Page #121

१००
आयाहिण - आदक्षिण, ३, (going round an object or person so as to keep the same on one's ) righthand side.
विवाग सुर्य
आरण- आरण, २१३, name of a heaven of Jains, आरसिअ - आरसित, ४६, cry. आरुहण - आरोहण, १३८, put - ting on, decorating
with.
आरूढ - आरूढ, ३७, ascend.ed.
आलीवण आदी प न, २१, setting on fire.
१७१,
आलीविय-आदीपित, burnt, set on fire. आलोअ-आलोक, sight, view. आलोइय-आलोचित, ३१, one who has confessed
१३८,
this sins.
आवण्णसत्ता-आपनसत्त्वा, ४०,
pregnant.
आवसह-आ व स थ,
dwelling place.
८ ३,
आवाह - आबाध, १६८, dis
ease.
आविद्ध- आविद्ध (परिहित ) ३७,
worn, covered with. आस-अश्व, ३७, a horse.. आसअ - आस्य-क, १८,mouth आसण - आसन, २०५, seat. आसत्थ- आश्वस्त, ४९, consoled, comforted. आसवाहिणिया- अश्ववाहनिका १७५, riding on a horse. आसाए- आ + स्वादय् (धा.) २४, to enjoy. आसारोह - अश्वारोह, ३७, horseman.
आसुरुत्त- आशुरक्त, आशुरुप्त ? आशुरुष्ट ? ५२, irritated,
angry.
आहय - आहत, २०६, beaten. आहार - आहार, १८, food. आहारे- - आ + हारय् (धा. ) १८,
to eat.
आहेवच्च- आधिपत्य, २०, rule, sovereignty.
इ- इति ( occourring only after a vocative or nominatve).
इक्काइय ? name of a person इकाई.
इक्काई - ? name of a per
son.

Page #122

शब्दकोश:
इङ्गाल-अङ्गार, ६६, burning उक्कुरुडिया - उत्करिका,
charcoal.
_dunghill.
इच्छ-इष् [धा.] १२, to wish. इट्टु-इष्ट, २६, loved,desired. इत्थि पडिमा - स्त्रीप्रतिमा, image or statue of a
९९,
woman.
इत्थी - स्त्री, ३१, woman. इन्दभूई-इन्द्रभूति, १२, name of the first गणधर of महावीर.
इन्दमह - इन्द्रमख, इन्द्रमह, ११, a festival in honour of इन्द्र on the full moonday of भाद्रपद. इरियासमिअ-ईर्यासमित, २१२, regulated as to movements.
इद्द - इह, २०, here.
इह - इह, १६,
here.
ईरिया - ईर्ष्या, ३१, move
ment.
ईसर - ईश्वर, २१, a rich per
son.
१०१
१२१, to shake. उक्कित्त- उत्कृत्त, ३७, cut off.
26,
उक्कोडा - उत्कोच, २१, bribe. उक्कोस - उत्कर्ष २४, maxi
mum.
उग्गह- अवग्रह, २११, place of residence. उग्घोसणा-उद्घोषणा, proclamation. उग्घोसिज्ज-उद्+घोषय् (कर्मणि धा.)२२,to be proclaimed. उग्घोसे - उद्+घोषय् (धा.) २२, to proclaim.
उच्च-उच्च, ३७, high.
उच्चार-उच्चार, २०९, excretion.
३७,
उज्जल-उज्ज्वल, २५, high, excessive.
उज्जाण - उद्यान, ७, garden. उज्झ - उज्झ (धा. ) २८, to
abandon.
उज्झावे = उज्झय् (घा.) ४७, to cause to abandon. उझिअ - उज्झित, ४७, aban doned.
उक्कम्पावे-उद्+कम्पय् (धा. ) उट्ट-उष्ट्र, १२०, camel.
उट्टिया - उष्ट्रिका १३०, a big earthen pot with its

Page #123

१०२ विवागसुयं neck like that of a उप्फेणउप्फेणियं- ? ( सकोcamel.
पोमवचनं यथा भवति तथाउठा-उद्+स्था (धा.) २९, to टीका) १६७, breathing * stand up ( Abs. उट्ठाए ). angrily ( फुणफुणत in
उत्तयन्त-उत्तुद्यमान, १३०, Marathi ). :. being preyed upon. ' उम्मक-उन्मुक्क, ३१, left, उत्तरण-उत्तरण, ४९, cross- passed. ing.
उयर-उदर, २२, dropsy. उत्तरकञ्चइज-उत्तरकञ्चुकीय, उर-उरस्, १२१, chest, ३७, a person wearing उरग-उरग, ३१, snake. an upper cloak. उरपरिसप्प-उरःपरिसर्प, ३१, उत्तपरन्थिम-उत्तरपौरस्त्य, ७, crawling on the belly. north-eastern.
उरंउरण-?(साक्षादित्यर्थः-टीका) उत्तरासङ्ग-उत्तरासङ्ग, २०५,
८०,directly,by a straight upper garment.
fight. उत्ताणअ-उत्तानक, १२१, ly
उराल-उदार, ५०, grand, ing on the back.
noble. उदाहु-उताहो, २८, or. उहामिय-उद्+द मित, ३७. उल्ल-आर्द्र, १३८, wet. freed from the rope or
उवउत्त-उपयुक्त, ५२, engagbond, released.
ed, devoted. उद्दाय-उद्+द्रु (धा.) ३१, to
और उवगअ-उपगत,२, endowed
उवग die.
with. उद्दिट्ट-उद्दिष्ट,२०९, the new उवगूढ-उपगूढ, ५८, embra. moon day ( TAIERII ). cod, encircled. उप्पाडे-उद्+पाटय धा.)१२१. उवागअ-उपागत, ३, appro
to pluck, to pull out. ached. उप्पीलिय-उत्पीडित,३७, tied उवदंसे-उप+दर्शय् (धा.) १६, fast.
.. to show oneself to.

Page #124

शब्दकोशः
small b
उवप्पयाण-उपप्रदान, ८०, ऊरुघण्टा -ऊ रु ष ण्टा, ६८, bribe.
small bell for thighs. उवयअ-उपयत, ८०, won, ऊसिय-उच्छ्रित, ३४,raised. approached. .
ज्झया-°ध्वजा, ३४, one उवयार-उपचार, ३४,service. whose flag ( of reputatreatment.
___tion ) was flying high. उववज-उप + पद् (धा.) ३१: ऊह-ऊधस, ४०, udder. . to be born.
एकवीस-ए क विं श ति, ३४, उववन्न-उपपन्न, २४, born. twenty-one. उववेय-उपेत ३४, endowed एकार सम-ए का द श, ३, :"with.
__eleventh. उवसमावे-उप + शमय (धा.) एग-एक, ९,one, someone. ...२३, to cure.
एगट्रिया-? (नौः-टीका) १५४, उवसामे-उप + शमय् (धा.)
___a boat. २२, to cure.
एगन्त-एक + अन्त, २८, one उव्वट्ट-उद् + वृत् (धा.) २४, ,
end, corner. to be born.
एगमेग-एक + एक, ३१, each उव्वट्टण-उद्वर्तन, २३, be. one. smearing scented paste एगसाडिय-एकशाटिक, २०५, or powder to the body a single piece of cloth उव्विग्ग-उद्विग्न,२८,dejected (unstitched ). उसिणोदअ-उष्णोदक, १८१, एगृणग-एकोन-क, १६५, less warm water.
by one. उत्सुक्कं-उच्छुल्कम् ( अविद्य- एगूणतीस-एकोनत्रिंशत्, ३४, मानशुल्कग्रहणम्-टीका) ८१, twenty-nine. without fees (for DGTATOT-811 + TL ( pres. entrance to a place of p. of आ + इ to go ) १४, amusement.)
coming.

Page #125

१०४
विवागसुयं एणेज-ऐणेय, १५१, deer. withered, shattered.. एयकम्म-एतत्कर्मन् २१, of ओरोह-अवरोध,१६२,harem. such acts.
ओलुग्ग-अवरुग्ण, ४०, disएयप्पहाण-एतत्प्रधान, २१, eased.
addicted to this. ओलोए-अव+लोकय(धा.)६८, एयविज-एतद्विद्य २१, hav
___to observe, to watch. ing this ( i. e., wicked ओल-आर्द्र, १२१, wet. act ) as his ( stock of ) ओवाडण-उप + याच् (धा.) learning.
१३८, to beg the favour एयसमायार-एतत्समाचार,२१,
of (a deity);--ओवाइणित्तए, of such conduct.
__ ओवायइत्तए, ( Infinitive), एयारूव-एतद्रूप, १९,of such
१३७. type.
ओवील-अवपीड, १२१, . एल-एड (क) १२८, ram. एलय-एडक, ९३, ram.
chapel. एव-एव, २०, a particle to
1 ओवील-उपपीड, १२१, pain. express emphasis,
ओवीलण-अवपीडन, १५६, एवं-एवम्, ३, thus.
pressing.
ओले-उप + पडिय् (धा.) ओगाढ-अवगाढ, ३७, enter- २१, to harrass. ed, arrived.
ओसह-औषध,२३,medicine ओगाहे-अध+गाह (धा.) ( औषधानि एकद्रवरूपाणि१३८, to plunge.
टीका) ओचूल-अवचूड, ३७, beard. ओसारिय-अपसारित, ६८, ओचूलयालग-अ व चू ड क म् drawn up. ( adverb), with head कइ-कति,४, how many. . down. .
ककुह-ककुद, ४०, hump ओट्ठ-ओष्ठ-४०, lip.
of a bull. ओमन्थिय-अवमथित, ४०, कक्खडिय--कर्कश--क ? ३५,

Page #126

शब्दकोशः
१०५
rough clothing for a कणग-कनक, ८०, gold;prisoner.
तिंदस-कन्दुक, १७४, कच्छव-कच्छप, ३१, tor- golden ball. toise.
कणङ्गर-कणार ? (काय. पानीकच्छा-कक्षा (उरोबन्धनम्- याय नङ्गराः बोधिस्थनिश्चली
टीका) ३७, chest-band. करणपाषाणा: कनगरा वा कच्छल्ल-कच्छुमत् १३०, a ईषनङ्गराः-टीका) १२०, person suffering from small anchor of iron itching.
or stone. कज-कार्य, २१, affair. कण्ठ-कण्ठ, ३७, neck. कट्ट-कृत्ता(absolutive ofकृ), कण्डू-कण्डू, २२, itching.
१६, having done. कण्ण-कर्ण, ८, ear. कट्रसगडिया-काष्ठशकटिका, कण्णारह-कणीरथ, ३४, a
small chariot. १६,dinner wagon made of wood.
कत्थइ-कुत्रचित, ५२, any
where. कड-कृत, १९, done. कडगसकर-रा- ? (वंश- कन्द-क्रन्द्, (धा.) ४५, to
cry. शलाका-टीका) १२०, a peg ,
- कन्द-कन्द, २३, bulb of a made of bamboo.
plant. कडी कटी, ३७, waist. कन्द-कन्द, ६६, a kind of कडुय-कटु-क, २६, hot, bit- baking pan (fire proter;-°दुद्धिय-°दुग्धिक, ३१, duced by dried cowa plant having bitter, dung). milk-like juice;-°रुक्ख - कप्प-कल्प, ३१, heaven, वृक्ष, ३१, a tree having कप्पडिय-कार्पटिक, १३५, a bitter juice.
pilgrim in rags. कडेवर-कलेवर, १८, body, कप्पन्तरिय-कल्पान्तरिक,१२२, dead body.
(being born) from one

Page #127

विवागसुयं
heaven to another. कलम्बचीरपत्त- ? १२०, . कप्पाय-कल्प+आय (कल्पः kind of weapon. उचितः यः आयः प्रजातो द्रव्य- कलस-कलश, १७९, pot. लाभः स कल्पायः-टीका) कला-कला ३१, arts. ६०, suitable tax. कलिकलुस-कलिकलुष, २१, कप्पे- कल्पय् (धा ) ९, to wicked. earn,
कलुणं-करुणम्६३,piteously. कमल-कमल, ४०, lotus. कलाकलि-कल्यम्+कल्यम्४५, कम्बल-कम्बल ४०, dewlap. every morning. कम्म-कर्मन् १९, act, deed. कवअ-कवच, ४५, armour. कयर-कतर, १९, which. कवल-कवल, १३०, morsel: कयाइ-कदाचित, २२, once,
ग्गाह - °ग्रा ह, - १६६, at one time.
swallowing morsels. कर-कर, २१, tax.
कवल्ली-१ ६६, a kind of
frying or baking pan, करण-करण ५२, sense-or
कविठ्ठ-कपित्थ, १५१, a kind gan;-१७८, astronomi-.
___of fruit. cal term.
कोय-कपोत, १३५,pigeon. करपत्त-करपत्र, १२०, saw. कसपहार-कशाप्रहार, ६३, करयल-करतल, २८, palm. lashes of whip. करे-कृ (धा.) ३, to do. कसा-कशा, १२०, whip. -करोडिय-करोटिक ( कापालिक कहं-कथम्, १२, how. -टीका ) १३५, a begger कहा-कथा, १०, talk, news. carrying human skull काइ-काकी, ६५, a female as his begging bowl. crow. कलकल-कलकल (चूर्णादि- कागणि-काकणी ३७, fruit मिश्रजलम्-टीका) ११८, of गुंजा; as small pieces water mixed with (of flesh) as jai fruit. chunam,
कायतिगिच्छा-कायचिकित्सा,

Page #128

शब्दकोशः
१३४,science of the cure - womb;'सूल - शल, २२, of bodily diseases.. stomachache. कारण-कारण (सिषाधायषित- कुडङ्ग-कुडङ्ग (वंशादिगहनम्प्रयोजनोपायेषु विषयभूतेषु ये टीका ) ६०, an enclosure मन्त्रादयो व्यवहारान्ताः -टीका) of bamboos, a thicket २१, consultation. of bamboo plants, proकाल-काल, १, time;-२४; tection, shelter. death;-१५१, a particu- कुडुम्बजागरिया- कुटुम्बजागlar preparation of fish रिका, २६,keeping awake (रूढिगम्यम्-टीका);- °मास- for family affairs. °मास, २४, time of death कुण्डी -कुण्डी, १००, a pot. कालणवडिया-कारुण्यपतिता, कुद्दालिया-कुद्दालिका, ६५, ९, feeling out of com- sped. passion or pity.
कुन्त-कुन्त, २१, m on ey
obtained at the point कास-कास, २२, cough.
of sword. कासिल्ल-कास+इल्ल (मत्वर्थीय)
कुमरण-कुमरण, १२५, an १३०, suffering from ignominious death.. . cough.
कुमारभिच्च-कौमारभृत्य, १३४ किच्चा-कृत्वा ( abs. of कृ).
) science of nursing २४, having done.
___children. किमिय-क्रिमि-क,१३०,worm कविय-कुपित, ५८, angry किंसुय-किंशक, १८३, name कुल-कुल ३१, family, race . of a tree, पलाश tree कुसल-कुशल, ३४, clever, कील-क्रीड् (धा.) १७४, to well-versed. play.
कुसुम-कुसुम, २०६, flower. कीलावण-क्रीडन, ४७, play. कुहाड-कुठार, १२०, nailकुक्कुडी-कुक्कुटी, ६५, hen. cutter. कुच्छि -कुक्षि, २४, belly, -कूडग्गाह-कूटप्राह, ४०,

Page #129

१०८
विवागसुयं
thief who catches ani- son suffering from lopmals under the pretext rosy.
of a cattle-lifter. कोप्पर-कूपर, ५३, elbow. कूडग्गाहिणी-कूटग्राहिणी,४०, कोलम्ब- ? (प्रान्त), ५८, wife of a कूटग्राह.
region. कडपास-कूटपाश, १५४, & कोवघर-कोपगृह, १६६, . kind of net.
room or house where कूडागारसाला- कूटागारशाला
queens pass their time (कूटस्येव पर्वतशिखरस्येवाकारो
when angry. यस्याः सा चासौ शाला च-टीका ८१, a lofty mansion
खक्खरग- कर्कश-क ( अश्वोhouse.
त्रासनाय चर्ममया वस्तुविशेषाः कृय-कू (धा.) १३०, to स्फुटितवंशा वा-टीका) ३७, cry.
a whip made of loa - केवलं-केवलम्, ८, only.
thern straps. कोउय-कौतुक ( मषीपुण्ड्रकादि
खग्गि-? (बकी ?) ६५, चिह्नम्-टीका ) १३८, marks
female crane. on the cheek, forehead etc, to ward off evil.
खण-खन् (धा. ) ३१,to dig कोहिल्ल- ? ( हस्वमुद्गरविशेषः
खण्डघड-खण्डघड, १३ ०, टीका), १२०, a small
broken earthen pot. iron club.
खण्डपट्ट-खण्डपट्ट ( खण्ड: अपकोडि-कोटि, २१, crore. रिपूर्णः पट्टः परिधानपटो येषां कोडुमित्रय-कौटुम्बिक, २१, मद्यद्यूतादिव्यसनाभिभूततया परि
member of the family, पूर्णपरिधानाप्राप्तेः ते खण्डपट्टाःhousehold;-पुरिस-पुरुष द्यूतकारादयः अन्यायव्यवहारिणः servant of the house. इत्यन्ये; धूर्ताः इत्यपर-टीका) कोढ-कुष्ठ, २२, leprosy. ६०, one who wears a कोढिय-कुष्ठिक, १३०, a per- rag, a thief.

Page #130

खण्ड गडहअ - खण्डपटह - क, ३७. a small broken drum.
शब्दकोश:
खण्ड मल्लग - खण्डमल्लक, १३०, a broken cup.
खण्डवसण - खण्डवसन, clothed in rags.
१३०,
खत्तखणण-खनित्रखनन, ६०, breaking open(of walls)
खम्भ - स्तम्भ, _column.
by means of sped etc. वत्तिय क्षत्रिय, ९, a person belonging to the class of warriors.
३९, pillar,
खलीणमट्टिया - खलीनमृत्तिका ( आकाशस्थां
छिन्नतटो परिवर्तिनीम् - टीका ), ३१, lump of earth high upon the bank,
खण्डिय -- खण्डित, १५१, cut
into pieces. खण्डी--(अपद्वारम्— टीका; खिंड खाविय - खाद् (कर्मणि धा.)३७, in Marathi ) ५८, to make one to eat. an opening between hills खावे - खादय् (धा. ) ६७,
to
१०९
खाइम - खाद्य, १६, eatable requiring the use of teeth.
खलु - खलु,
११, indeed.
खलुअ- खलुक, १२०, heels. सहयर - खचर, ३१, moving through space.
खाय-खाद्, (धा. ) २६, to
eat.
खार-क्षार,;-२६, °तेल- 'तैल,
११८, salt, saltish ; oil mixed with acids.
cause to eat.
खिप्पामेव- क्षिप्रम् + एव, १८, quickly.
खीर - क्षीर, ४७, milk. खुज्ज - कुब्जा, १७४, dwarf. 'खुत्त. - कृत्वस् ३१,
affix to express frequency.
खुर - क्षुर, १२४, razor;— पत्त
- पत्र, १२०, blade of a razor.
खेड - ? (खेडे त्ति धूलीप्राकारम्टीका ) २०, a small town. having mud walls.
an
गअ-गत, ११, gone. गङ्गा-गङ्गा, ३१, the river Ganges,

Page #131

११०
विवागसुयं
go
गच्छ-गम् (धा.) ११, to .. १५४, angle to catch
fish, गढिअ-गृद्ध, ५२, attached, गलअ-गल-क, १४८, neck. addicted.
गहण-गहन, ७८, thicket, गणिम-गणिम, ४८, things bush. to be counted, things गहिय-गृहीत, ३७, taken, sold by numbers ( and caught. not by weight ). गाम-ग्राम, १९, village. गणिया-गणिका, ३४, ३ गामेल्लग-ग्रामेय-क, २१, vil_courtezan.
lager. गण्ठिभेय-प्रन्थिभेद, ६०, a गालणा-गालन, २६, act of class of thieves who dropping;-१५४, (जलनिःbreak open the knots सारणम्- टीका) drying or of bundles.
draining off of water गत्त-गात्र, ३७, body. from a lake etc. गन्ध-गन्ध, १८, s m e 11. गावी-गो, ३९, cow. odour.
गाह-ग्राह, ३१, crocodile. गन्धवट्टअ-गन्धवर्तक, १८१, गाहावई-गृहपति, २०२, a scented paste.
householder. गन्धव्व-गान्धर्व, ३४, music. गिण्ह-ग्रह, (धा.), १६, to गन्धोदअ-गन्धोदक, १८१, __take.
scented water, गिण्हावे-ग्राहय् (धा.) ५७, to गब्भ-गर्भ, २६, child in cause to take.
womb, foetus, गिद्ध-गृद्ध, ५२, greedy. गभगय-गर्भगत, २७, lying गिरिकन्दर-गिरिकन्दर, ४७, in the womb.
___valley of a mountain, गय-गत (गमन), ३४, gait, गिलाण-ग्लान, १३५, wearimovement.
ed, fatigued. गल गल (गळ in Marathi) गिह-गृह, १३, house.
aste

Page #132

शब्दकोशः
गिहिधम्म-हिधर्म, २००, गोण-गो, ३१, bull.
duty of a householder. गोण्ण-गौण (गुणनिष्पन्न) ४७, गीय-गीत, ३४, singing. true to sense. गीवा-ग्रीवा, १२४, ne ck, गोमण्डव-गो+मण्डप, ३९, throat.
_cattle-pen, गुज्झ-गुह्य, २१, secret. गोय-गोत्र, २६, family गुडा-गुडा ( गुडा च यद्यपि name. हस्तिनां तनुत्राणे रूढा तथापि गोयम-गौतम, ३ family देशविशेषापेक्षया अश्वानामपि name of the first गणधर संभवति- टीका ) ३७, an of महावीर. armour for horses. गोरूव-गो+रूप (स्वार्थे ) ३९, गुडिय-गुडित ( from गुडा), cattle.
३७, clad in armour. गोहा-गोधा, १३५, lizard. गुण-गुण, ३४, quality;- -
३७, thread, rope;- घण्टा -घण्टा, ३७, bell. 'निष्फन्न-निष्पन्न, ४७, true घर-गृह, १६, house. to sense.
घाअ-घात, ६०, destrucगुण्डिय-गुण्डित, ३७, cover- tion. : ed.
घायावणा-घात, ७४, deगुलिया-गुलिका, २३, pill.
___struction, killing. गेवेज-ग्रेवेय, ३७, an orna_ment worn on the neck.
घूइ-धूकी, ६५, female owl गेह-गेह, ९, house. .
चउ-चतुर्, २, four:-नाण
ogla, four kinds of गोग्गहण-गोग्रहण, ६०, cap- ture of cattle.
knowledge, viz., मति, बोट्रिल-गोष्ठिक, ५५, mem- श्रुत, अवधि and मनःपर्याय:ber of a gang.
°पम- पद्,३१,quadruped गोट्ठी-गोष्ठी, assembly, . प्पुर-प्पुट,१७, folded in yard.
four:-°रिन्दिय-रिन्द्रिय-३१

Page #133

११२
विवागसुयं
four.
having four senses;- चम्म-चर्मन, ७८, skin,, सट्टि -ष्पष्टि, ३४, sixty- hide:-°पट्ट-पट्ट, १२०,
leathern strap चउक्क-चतुष्क, २२, a place चय-च्यव,३१, fall, descent.
where four roads meet. चाउहसी-चतुर्दशी, २०९, चउत्थ-चतुर्थ, २१२, a fast fourteenth day of theup to fourth meal fortnight. चउद्दस-चतुर्दशन् , २, four- चाउरङ्गिणी-चतुरङ्गिनी, ८०, teen:-°पुवी- पूर्विन्, २,
army consisting of: knowing fourteen पूर्व
four parts, viz., eleor old texts of the
phants, horses, chariots Jains.
and footsoldiers. चच्चर-चत्वर, २२, a square.
चामर-चामर, ३४, chowrie. चडचडस्स-( adv.: चट्चट
चारगपालग-चारकपालक,११९ शद्धं कृत्वा), १२१, with the
keeper of a jail, & चट sound.
jailor, चडगर-? ( विस्तारवान् समूह इत्यर्थे देशी), ९, huge, big
चारगभण्ड-चारकभाण्ड,१२०, crowd.
articles for use in the चण्ड-चण्ड, ३७, terrific.
jail for extortion of वत्तारि-चत्वारः,चत्वारि,चतस्रः ।
prisoners. १४, four.
चारु-चारु, ३४, fine. चन्दसूरपासणिया-चन्द्रसर्य- चिच्चीसद्द-°चीचीशब्द, ४३,. दर्शनिका, ४७, a rite of ex
. onomatopoic. posing the child to the चिश्चा-चिञ्चा,१२०,tamarind sun and the moon at चिट्ठ-स्था (धा.), १६, to its birth,
remain, to stand. चम्पग-चम्पक, ४७, name चिन्ध-चिह्न, ३०, emblem, of a tree.
sign,

Page #134

शब्दकोशः
चिराईअ-चिरातीत, ७, old छ?-षष्ठ, २१२, a fast upto . and ancient.
sixth meal. चुण्ण-चूर्ण, ३७,-१३८, dust, छटुंछट्ट-षष्ठषष्ठ, ३७, a series powder, red chalk ;- of fasts upto sixth moala ५४ medicinal powder; छट्टक्ख मण-षष्ठक्षपण, १३ १, -१३८, scented powder. a fast upto sixth meal.. चुण्णय-? (संत्रस्त-टीका) ३७, छट्ठी-षष्ठी, ३१, sixth. frightened.
छडछडस्स-१ (छड् छड् इति चुल्लपिया-क्षुल्ल + पितृ, ६ ३, शद्धं कृत्वा) १२१, onomato- younger brother of the poic. . father; uncle.
छडुण-छर्दन,१५६,vomitting. चुल्लमाउया-क्षुल्ल+मातृ-का, ६३, छत्त-छत्र, ३४, umbrella.
wife of uncle, aunt. छल्ली-(त्वक्शद्वार्थे देशी), २३, रोइय-चैत्य, १, holy place, bark of a tree. ___temple.
छव्वीसं-षड् विंश ति, ३१, चेलुक्खे व-चे लो त्क्षे प, २०६, twentysix. __waving of flags. छागलिअ-छागलिक, ९२, a वेव-च+एव, १६.
dealer in sheep; a चोत्तीस-चतुस्त्रिंशत्, १७ २, shepherd. thirty-four.
छिज्ज-छिद् ( कर्मणि धा.) ३७, चोत्थी-चतुर्थी, ३१, fourth.
to be cut. चोदसी-चतुर्दशी, १ ० ७, fourteenth day of the
' छिड़-छिद्र, ५२, a hole, a fortnight.
___drawback. बोर-चोर, ५९, thief;-पली छिह-छिद्र, १२३, a weak - पल्ली, ५८, a settlement point, a hole. of thieves. I छिप्पतूर-क्षिप्रतूर्य,६८, a kind चोसट्टि-चतुष्पष्टि, १ १ ३, of trumpet blow n sixtyfour,...
forcibly.

Page #135

१११
विवागसुयं छिया-१ (लक्ष्णचर्मकशा-टीका), simultaneously.
१२०, whip with fine जम्बुद्दीव-जम्बूद्वीप,२०,name leathern straps.
of a continent of the छुहावे-क्षोभय् (धा.), १२१, to earth. brandish.
जम्बू-जम्बू, ३, name of छढ-क्षिप्त, ४८, thrown the pupil of सुधर्मन्. away.
जम्मा - १५४, a kind of छेप्ण-(पुच्छार्थे देशी ; शेप in net. Marathi), ४०, tail. जम्म-जन्मन्, ४०, birth.
जम्मपक्क-जन्मपक्क ? ( जम्मपक्केजइ-यदि, ३, if, when. ति रूढिगम्यम्-टीका) १५१, जउणा-यमुना, १५४, name naturally cooked.
of the river Jumna. जर-ज्वर, २२, fever. जंगोल-जाङ्गोल,१३४,science जलयर-जलचर, ३१, aquatio of cure for poisons.
animal. जक्ख -यक्ष, ७, a semi
जस-यशस्, ५९, fame. divine being. जक्खाययण-यक्षायतन,
जहा-यथा, ३, 8s; -°नामए७,
नाम, १८,namely;-विमtemple of a यक्ष.
वेण-विभवम् (adv.) १६९, जण-जन, ५८, people, per
according to one's 3on;- सह- शब्द, ११,
means. noise of the crowd. जत्त-यत् (धा.),१६८, to try.
जहोइयं-यथोचितम् (adverb)
जहाइय जत्रुपायवडिय-जानुपादपतित, ४., suitably. १३७, fallen prostrate on जाइ-जाति, ३१, species;-२
birth;-°संपन्न, २, of good जप्पभि-यत्प्रभृति, (Conj.) birth;-°अन्धारूव- अन्धरूप, २५, since.
१२, blind by birth.. जमगसमग-यमकसमकम्, २२, जाइ-जाति (जातीकुसुमवर्ण मवम्
knees.

Page #136

शब्दकोश:
- टीका ) ४०, a kind of जाव यावत्, २,
white wine.
जागरिया - जागरिका, ४७, 8 rite at birth of a child at which relatives keep awake during the sixth night.
जाण - ज्ञा (धा.) १५, to know. जाणय-ज्ञायक, २२, one who is well-versed ;पुत्त पुत्र, २२, one who possesses knowledge or skill.
son-in-law.
जाय - जात, १६, become; ३, born;-°सडू-'श्रद्ध, ३, one who has a desire, faith _or_curiosity; °मेत्त°मात्र,४३,as soon as born. जाय-याग, १३७, worship. जाय निन्दुया - जातनिद्रुता ? (जातानि उत्पन्नानि अपत्यानि निर्दुतानि निर्यातानि मृतानि यस्याः सा-टीका ), ४६, a lady who gives birth to stillborn children.
जाल - बाळ, १५४, net.
११५
-
up to
(used in Jain canon to indicate abridgement of a passage of which only the first and last expressions given).
are
जाणु-जान, ५३,
knee.
जामाउय - जामातृ - क, ६ ३, जीविय - जीवित, ४०, life.
जावं यावत्, १६, while. जाहे-यदा, २३, when. जिन्भा - जिह्वा, ४०, tongue. जीवगाहं, जीवग्गाहं- जीवप्रा
हम्, ७५, catching alive. जीवन्तग- जीवत्-क, १०७, alive.
जुगल-युगल, ९९, twins. जूय-द्यूत, ५०, gambling:'खेलअ - खेलक, ५०, a gambler.
जूह-यूथ, ९३, herd. जेटु-ज्येष्ठ, १२, sonior,
seniormost.
जोणि-योनि, ३१, species ;'सूल - 'शूल, ५१, vajinak pain. जोव्वणग-यौवन-क,
youth.
झय ध्वज, ३७, a lag bear
३१,

Page #137

विवागसुयं
of olin
: ing an emblem. पहाअ-स्त्रात, ५३, bathed. झाण-ध्यान, ३, meditation; तउ-त्रपु, ११८, tin.
कोट-कोष्ठ, ३, room or तच्च-तृतीय, ३१, third. compartment for medi- तञ्चं-त्रिः, २२, a third time.. tation.
तच्छण-तक्षण, २३, cutting झिल्लिरी-? १५४, a net. झुस-शुष् (धा,), २१२, to तजे-तर्जय, (धा.) २१, to omaciate oneself. threaten.
तडी-तटी, ३१, bank of a टिटिभी-टिटिभी, ६५, a kind river. of bird.
तण-तृण, ३९, grass. °ट्रिइअ-°स्थितिक, २४, तत्त-तप्त, ९९, hot, heated.
having the life of. तत्थ-त्रस्त, २८, terrified. .. ठाणिज-स्थानीय,१७६, trust- तदट्ट-तदर्थ, ५२, for her worthy.
sake. ठावे-स्थापय, (धा.) ४४, to तन्त-तान्त, २३, tired. appoint.
तन्ती-तन्त्री, १२०, rope. ठिइवडिया-स्थितिपतिता, ४७, तप्पणा-तर्पण, २३, process
a rite at the birth of a of fattening the body, child.
tonic.
तप्पभिई-तत्प्रभृति, २५, from. उम्मण-(दाभण in Marathi)
that time. १२०, a big needle.
तम्ब-ताम्र, ११८, copper. बह-दह (धा.) १३८, to
तयपिय-तदर्पित, ५२, centr
ed on her, devoted to ज-चनु, ३, verily, indeed her.
(often used as an ex- तया-त्वच, १८१, skin. -plative.). . . . तलवर-2 (राजप्रसादवन्तः
burn.

Page #138

शब्दकोशः
oil.
राजोत्थासनिकाःपुरुषा:-टीका), i. e.. by mind, speech २१, king's favourite, and body;- °क्खु त्तोa courtier.
°कृत्वस, ३, three times; तलिअ-तालत, ४०, fried in भाग, ८६, one-third...
तिग-त्रिक, २२, a place तल्लेस्स-तल्लेश्य ( कामध्वजागता- where three roads meet, शुभात्मपरिणामविशेषवान्-टीका), तिण्णि-त्रयः, त्रीणि, तिस्रः,३१, ५२, influenced by her. three. under her influence. तित्तिर-तित्तिरि,१३५, a kind तवअ-तपक ? (तवा in Mara
of bird. thi ) ६६, a frying pan.
तित्थगर-तीर्थकर, ५, the तवस्सी -तप स्वि न् , १५,
founder or first preaascetic.
cher of a doctrine. तवोवहाण-तपस्+उपधान,२१२
न तिरिक्खजोणिय-तिर्यग्योनिक, penance such as fast 39, a creature born in etc..
lower species of aniतहा-तथा, ३, like,-रूव- mals.
रूप, १५, of such (high) तिरियभोग-तिर्यग्भोग, ५४, powers, of such type. pleasures of lower aniताले-ताडय् (धा.) २१, to mals. beat.
तिलंतिलं-तिलम्+तिलम्, ३७, ताव-तावत् , १५, just then. in small pieces like the तावं-तावत् , १६, then. grain of sesamum.. ताविय-तापित,७४,torment- तिवलिया-त्रि व लि का, ५३,
(eyebrow) in three तावे-तापय् (धा.), १८३, to folds, i.e., contracted. heat.
तिविह-त्रिविध २०६,of three ति-त्रि, ४५, three;-°करण- kinds. .
करण, २०७, threefold, तिसिरा-१५८, a kind of
ed.

Page #139

विवागमयं
दगधारा-उदकधारा, ११० तिहि-तिथि, १७८, day, stream of water. date.
दचा-दत्वा (Abs. of दा),१९, तीसं-त्रिंशत्, १.८, thirty. having given. तुट्ट-तुष्ट, १३, pleased. दढप्पहार-दृढप्रहार, ५९, one तुप्पिय-१ (स्नेहित) ३७, · be- who strikes heavily. smeared with oil or दण्ड-दण्ड,७५, commander ghee.
____ of the army,the army:तूवर-तूवर, २६, astringent. ९८, punishment. तेइन्दिय-त्रीन्द्रिय, ३१, crea- दण्डि -दण्डिन्, १३०, a per
tures with three senses. son bearing a stick or तेउ-तेजस्, ३१, light, heat. a person wearing sewn तेगिच्छिपुत्त-चिकित्सिपुत्र,२२, rags. a physician. ' दम्भतिण-दर्भतृण, १२०, . तेगिच्छी -चि कि सिन्, २२. kind of grass. a physician.
दब्भसंथारग-दर्भसंस्तरक,२०९, तेत्तीसं-त्र य स्त्रिं शत्, १५१,
que a mat of af grass. thirty-three.
दलय-दा(धा.), २२,to give.
व्वसुद्ध-द्रव्यशुद्ध,२०६,pure थण-स्तन, ३४, breast. article,purity of things.. थासग-स्थासक, ३५,a small दस-दशन् , ५, ten ;-°द्धmirror.
दशार्ध, २०६, half of ten, थिमिय-स्थिमित, २०, quiet, five ;- °रत्त-रात्र, १, peaceful.
for ten nights. थिर-स्थिर, २९, firm. दसम-दशम, ३, tenth. थिविथिविय-१ १३०, drip- दह-हृद, १५४, pond. pling.
दसण-दर्शन, २६, seeing, थेर-स्थविर, ३१, an elderly sight. monk, monk.
दामा-१ (पाशकविशेषः-टीका)

Page #140

शब्दकोशः
१८.kind of weapon. दुप्पडियाणन्द-दुष्प्रत्यानन्द२०, दाय-दाय, १३७, gift. one who is hard to bo दारअ-दारक, ८, boy. delighted (at the sight दारग-दारक, ८, boy.
of pious men).. दालिम-दाडिम, १५१, pom- दुप्पहंस-दुष्प्रधर्ष, ५८. ingranate.
___vincible, unassailable. दाह-दाह, २२, burning दुब्बल-दुर्बल, १३५, weak.
sensation in the body. दुरहियास-दुरभियास, २५, दाहिणपुरथिम--दक्षिण + unbearable. पौरस्त्य, २०, south- दुवार-द्वार, १८, door,gate. eastern.
दुवे-द्वि, २७, two. दिट्र-दृष्ट, १९, seen. दुहट्ट-दुःख+आर्त, २४, disदिनवियार-दत्त + विचार, ११, tressed by misery.
permission to move दुहविवाग-दुःखविपाक, ४,re(वि + चार) freely.
sult of wicked acts, दिवस-दिवस, १७८, day. fruit of wicked acts. दिव्य-दिव्य, २०६, miracle. दुहंदुहेण-दुःखदुःखेन ( adv.) दिसालोय-दिगालोक, १८३, २६, with great pain.
looking at quarters. देज-देय, २१, compulsary दिसी-दिश ( Acc. दिसिं), २, contribution.
quarter,direction;-°भाअ देव-देव, ३१, god;-°दुन्दुभि, -°भाग, ७, region. °दुन्दुभि- २०६, celestial दीव-द्वीप, २०, continent. drum;-°लोग-°लोक, २१३, दीह-दीर्घ, १५१, long. heaven. दुग्ग-दुर्ग, ७८, a dificult देवाणु पिय-देवानांप्रिय, देवानु_place, a fort.
प्रिय, ११, beloved of दुञ्चिण-दुचीर्ण, १९, wicked. gods (a term of courtदुप्पडिकन्त-दुष्प्रतिक्रान्त, १९, eous address ). ill-done.
देवी-देवी, ८, queen.

Page #141

१२०
देसपन्त-देश प्रान्त, frontier, borderland. देसभाअ-देशभाग, ३९, region देसीभासा- देशीभाषा,
३४,
vernacular of a province देहं लिया - देहबलिका ? १३०, begging alms by saying give me food ' ( देह बर्लि इत्यस्याभिधानं, प्राकृतशैल्या देहं - बलिया-टीका ) दो-द्वि, ४, two ;- ° उयरियउदरिक, १३०, having two bellies, i. e., suffering from dropsy. दोच - द्वितीय, ३१, second. दोच्चं - द्विः, २२, a second time.
विवाग सुर्य
“
५८,
दोहल - दोहद, ४०, longings
of a pregnant woman.
class of monks.
धम्मजागरिया - धर्मजागरिका, २१०, keeping awake in pious thoughts, धम्मायरिय-धर्माचार्य, १५, religious teacher. धरिम-धरिमन्, ४८, a thing sold by weight. धाई - धात्री, ४७, nurse. धिइ - धृति, ५२ happiness,
comfort of mind. धिसरा - ? १५४, net. धूया - दुहितृ, ६३, daughter. धूव - धूप, १३८, incense. धेज - ध्येस, २६, to be thought of.
४०, blessed,
नक्क - ( नासाशद्वार्थे देशी ; नाक in Marathi ) २७, nose. नक्खत्त-नक्षत्र, १७८, star,
धणू - धनुष्, ६८, bow. धन्न-धन्य,
happy.
धन्नन्तरी - धन्वन्तरि, १३४, name of a physician. धमणि - धमनी, २७, artery. धम्म - धर्म, २, religion, a religious discourse.
of grandson.
धम्मघोस - धर्मघोष, २०३, ३ नन्नुई - नप्त्री, ६३, grand
conjunction of stars. नगरगुत्तिय - नगरगुप्तिक, ५०,
policeman.
नज्ज - ज्ञा ( कर्मणि धा. ) १२५,
to be known.
नट्ट-नाट्य, ३४, dancing. नत्तुइणी-नप्तृ+भार्या ६३, wife

Page #142

daughter. नत्य-नप्तृक, ६३, grand
son.
शब्दकोश:
नस्तुयावई-नप्त्रीपति, ६३, husband of a grand - daughter.
नत्थि - न+अस्ति, ८, is not. नपुंसग - नपुंसक, tent, eunuch,
नमंस - नमस्य् (धा. ) ३, to pay obeisance to.
नयण - नयन, ४०, eye. नयर - नगर, ७, town. नयरी - नगरी, १, town, city. नर-नर, ३७, man.
nose.
५४, impo- निक्कण - निष्कण, ६०, deprived of corn or farm produce.
निक्किटु - निष्कृष्ट, ६८, drawn. निगर-निकर, १२०, heap. निग्गच्छ-निर+गम्, (धा. ) ११, to go out.
निग्गम - निर्गम, ५८, exit. निग्गय - निर्गत २, gone out.
,
नरग-नरक, १९, hell.
नरय-नरक, ३८, hell. नव-नवन्, २८, nine.
नहच्छेयण-नखच्छेदन, १२०,
nail-cutter.
नाइ - ज्ञाति, ४४, kinsman. नाडअ-नाटक, १७०, dance. नाण- ज्ञान २, knowledge. नाणा - नाना, ३७, various. नाणी - ज्ञानिन् १५, wise, possessing knowledge.
name.
नाम - नामन्, २६, नामधेज-नामधेय,
१२१
woman.
नाम- नाम ( used adverbi ally), १, by name. नारी - नारी, ३७, & नाली - नाडी, ३७, vein. नासा- नासा, ८, nose. नासिया - नासिका,
४७,
१३०,
निग्गह - निग्रह, ८८, check. निच्चेट्ट - निश्चेष्ट, १८४, motion
less.
निच्छय-निश्चय,
sion, resolution. निच्छुभावे- निस्+क्षेपय्, or क्षोभय् (धा. ) ५१, to drive
२१,
out.
निच्छुभे- निस्+क्षिप् or क्षोभय् (धा. ) ५०, to drive out. निच्छूढ - निःक्षिप्त, ५०, name.
turn
ed out.
निज्जाय - निर्+या (घा.) १७५,
deci -

Page #143

१२२
विवागसुयं to go out.
dressed. निडाल-ललाट, ५३, fore- नियल-निगड, १२०, fetters. head.
निरुवसग्ग-नि रुप सर्ग, ३९, निण्हवण-निहपन, ५४, the without danger. art of making oneself निरूह-निरूह, २३, an eniinvisible.
ma with concoction of नित्य-निस्तेजस, ४०, with medicinal herbs. out lustre.
निवाडिअ-निपातित, २०६, नित्थाण-निःस्थान, ६०,desti- showered, thrown. tute of residence or निविट्ट-निवृत्त, २४, abstaindwelling place.
ed from. निदाण-निदान, २३, cause. निवेसे-नि+वेशय् (धा.) १२४, निद्धण-निर्धन, २१,destitute to penetrate. of money.
निव्वाघाअ-निर्व्याघात, ४५, निन्दुय-निर्दृत ? ४६,dead. without hindrance. निपक्खे-निस्+पक्षय(धा.) १५०, निविण्ण-निर्वि ण्ण, १५६, to kill, to cut off the pained, dejected. wings of.
निसम-नि+शमय, (धा.), २, निप्पाण-निष्प्राण, १८४, life- to hear (Abs. निसम्म) less.
निसीयावे-नि+सीदय(धा.)६३, निब्बुडू-निमम, ४८,plunged. to seat. निब्भय-निर्भय, ३९, without नीय-नीच, ३७, low. fear.
नीहर-नि+ह (धा.) १५६, निम्मंस-निर्मास,४०,without to take out.
flesh, lean, emaciated. नीहरण-निर्हरण, ४४, remoनियग-निज-क, ४४, one's val of the dead body. own. .
नेरइय-नैरयिक, १९, a creaनियत्त-निकृत्त, ४९, out off. ture born in hell. नियत्थ-निवसित, ३७, clad, नेवत्थिया-नेपध्यिका, ६८,

Page #144

शब्दकोशः
drossed in.
३१, to be born. नेह-स्नेह, ३७, oil, पञ्चत्तर-प्रति+उद्+तृ (घा.) बो-नो, ११, no, not. १३८, to rise.
पच्छ-प्रच्छ (नक ), १२.,. पड-पति, ४९, husband:- small razor. विणास-°विणास, ४९, पच्छणा-प्रच्छन, २३, cutting death of ;-°सोग- शोक, of skin lightly to cause ४९, grief for.
bleeding (फासण्या in पउर-प्रचुर, ३९, plenty. Marathi ). पक्खर-? (तनुत्राणविशेषः-टीका पच्छा-पश्चात, १८, after
पाखर in Marathi) ३७, wards. .. armour.
पच्छावे-प्रच्छय, (धा.) १२१, पक्खी -पक्षिन, ३१, bird. to cover with wounds. पगडिज-प्र+कृष् (कर्मणि धा.) of razor. ९, to be led.
पज्जुवास-परि+उप+आस् (धा.) पगलन्त-प्र+गलत, १३०, ३, to wait upon, drippling.
पजे-पायय् (धा.), १२१, to पङ्गल-पङ्गु-ल, ९, lame. cause to drink, पञ्चक्खं-प्रत्यक्षम् (adverb), पञ्च-पञ्चन, २, five. १९, directly, under पञ्चपुल-पञ्चपुल, १५४, a net. one's eye.
पञ्चमी-पञ्चमी, ३१, fifth. पञ्चणुभव-प्रति+अनु+भू (धा.) पश्चिन्दिय-पञ्चेद्रिय, ३१, ३, 95, to experience, to creature having five suffer.
sense organs. पश्चत्थिम-पा श्वा त्य, १६८, पञ्जर-पञ्जर, १५०, a cage. · Western.
पट्ट-पह, ३५, a piece of पञ्चप्पिण-प्रति+अर्पय(धा.)२२, cloth;--११८, an orna-. to report.
ment for forehead. पञ्चाया-प्रति+आ+जन् (धा.) पट्टय-पट्ट-क, १७९, silken

Page #145

१२४
विवागसुयं
ed.
garment.
पट्टिया - पट्टिका, ३७, bow- पडियार - प्रतिकार, १५६, restick. medy, cure.
'पड - पट, १३८, a piece of पडिरूविय-प्रतिरूपक, १९ cloth. _similar, resembling.
पडाग - पताग, १५०, a kind पडिलाभिय-प्रतिलम्भित, २०६, of fish. made to accept. पडिवाले - प्रति + पालय् ( घा.
)
७८, to wait for पडिसुणे- प्रति + श्रु (घा.) १८, to listen, to promise. पडिसेह - प्रति + सिध् or सेधय्, (धा.) ७७, to prevent. पड्डुया - ? ३९, a young cowcalf (पाडी in Marathi ). पढम-प्रथम, ४, first. पणतीसं - पञ्चत्रिंशत्, १९१, thirty-five.
पडागा - पताका, ३७, flag. पडिकप्पिअ - परिकल्पित ( कृतसंनाहादिसामग्रीकः-टीका) ३७, well-equipped. पडिक्कन्त - प्रतिक्रान्त, ३१, one who has gone through प्रतिक्रमण, a kind of expiation.
पडिगय-प्रतिगत, २, returned पडिच्छ-प्रति+इष् (धा.), ८३,
to accept.
पडिजागर - पडि + जागृ (धा.), ८, पणवीसं पञ्चविंशति ५४,
awake
or
to keep watchful.
पडिनिक्खम-प्रति+निस्+क्रम् (धा. ) १३, to go out पडिनियन्त्त - प्रतिनिवृत्त, १७६,
twenty-five.
पण्डिय - पण्डित, ३४, clever, well-versed.
'पडिया इक्खिय-प्रत्याख्यात, २४ rejected, left, abandon
पण्डुल्लइय- पाण्डुरित, ४०, pale. पण्हवण प्रस्नपन, ५४, softening.
returned.
पडिबोहिय प्रतिबोधित, ३४, पण्हावागरण- प्रश्नव्याकरण, ३,
.awakened.
questions and answers ( name of the tenth अङ्ग of the Jain canon).

Page #146

शब्दकोश:
पत्त - पत्र, २३, leaf. पत्थियपिडग-प्रस्थिक पिटक, ६५, a pair of baskets attached to a bar. पत्थे - प्र+अर्थय् (धा. ) २४, to seek.
पन्थकोट्ट - पान्थकुट, २१,
a
class of thieves who rob travellers.
पन्नगभूअ - पन्नगभूत, १३० like a snake.
"
पन्नत्त - प्रज्ञप्त, ३, declared, narrated.
पन्नत्ती - प्रज्ञप्ति, ३७, ( व्याख्याप्रज्ञप्ति),name of the fifth अङ्ग of the Jain canon popularly known भगवतीसूत्र.
पमज्ज - प्र + मार्जय् (घा.) १३८,
to wipe.
पमुह - प्रमुख, ३१, chief. पमोय - प्रमोद, ७१, a fair, a festival.
.१२५.
पयाहिण - प्रदक्षिण, ३, going round ( an object or _person),
पया - प्रजा, २९, progeny, people.
परक्कम - पराक्रम, ८०, endea --
vour.
परामुस - परा+मृश् (धा.) २३, to touch, to examine. परिखित्त-परिक्षिप्त, ५३, sur_rounded. as
पयाया - प्रजाता, २८, given birth to.
परमाउय - परम + आयुष्, २४, maximum period of
life, long life.
परसु - परशु, ४९, axe.
परंमुही - पराङ्मुखी, १८, with
her face turned.
परिग्गाहिय-परिगृहीत, २८, formed by, favoured, supported.
पमत्त - प्रमत्त, ८४, mad, in परिचत्त-परित्यक्त, २४; aban-
toxicated.
पराभव - पराभव, २१, defeat, insult.
doned.
परिजाणा - परि+ज्ञा (धा.), १६५ to take care of, to pay regard to. परिणयमेत्त-परिणतमात्र, ६१, one who has become fit to enjoy pleasures. परिणामे - परि + नामय् ? (घा.) -

Page #147

विवागसूर्य
to flow, to ooze. २३, परिसा - परिषद्, २, orowd of people, assembly of followers.
१२६
to turn into, परितन्त-परिता न्त,
wearied. परितीकअ-परितीकृत, २०६, reduced, limited. परिनिव्वा - परि + निर्+वा (घा.) १२६, to be extinguished, to attain emancipation.
परिपेरन्त - परि + पर्यंत, ६५, पवय - प्रपात, ५८, fall, pre_neighbourhood . cipice. परिभुजे - परि + भुज् (धा. ) ४०, पवाह - प्रबाध, १६८, serious
illness.
परिस्रुक्क - परिशुष्क, ४०, dried, परिहे परि + धा (धा. ) १३८, to dress.
१६,
change.
परियण- परिजन, ४४, servant.
परियाग - पर्याय, ३१, course. परियारग - परिचारक,
२४,
पत्रहण प्रत्रहन, १५४, draining.
to enjoy.
pany, enjoyment.
परिभोग - परिभोग २६, com - पवेस प्रवेश, ५८, _entrance. पव्वए - प्र+व्रज् (धा.) २१०, to renounce the world. पव्वय - प्र+व्रज् (धा.),३१, to renounce the world. पसन्ना - प्रसन्ना ( द्राक्षादिद्रव्यजन्या मनःप्रसत्तिहेतु: - टीका ) Yo, a kind of
परि मण्डिय - परिमण्डित, ३७, decorated, adorned. परियट्टय-परिवर्तक,
grape
wine.
पसय - १ ९३, young deer. attendant. पह-पथिन् २२, road, street. 'परिवस-परि+वस् (धा. ) ८, पहकर - ( समूहार्थे देशी ), ९,
crowd, swarm.
to live. परिवह - परि + वह (घा.) २६, पहरण - प्रहरण, ३७, missile, to carry, to bear.
arms.
परिसव - परि + सु (घा.) २७, पहार - प्रहार, ५३,
stroke.

Page #148

शन्दकोशः
पहारे-प्र+धारय् (धा.) ७५, to fotters for feet. proceed.
पायरास-प्रातराश,८२, breakपाउण-प्र+आप् (धा.) ३१, to fast.
observe, to reach. पायव-पादप, ४७, tree. पाउन्भूय-प्रादुर्भूत,२,appear- पायवडिय-पादपतित, ७४,
ed, arrived, come. prostrated on feet. . पाउया-पादुका, २०५, shoe. पायवीढ-पादपीठ, . २०५, पाउल-प्रावृष, ३१, rainy foot-stool, season.
पारणग-पा र ण-क, १३१, पाप-पायय् (धा.), ६३, to breaking of the fast. ___cause to drink.
पाग्दारिय-पारदारिक, ६०, . पागार-प्राकार, ५८, wall, debauch. rampart.
- पारिच्छेज-पारिच्छेद्य, ४८, . 'पाडणा-पातना, २६, felling. thing to be counted. " पाडे-पातय् (धा.) १४, to पारेवइ-पारवती, ६५, female make fall, fell.
pigeon. पाण-पान, ८, drink. पालय-पालय्, (घा.) २४, to 'पाण-प्राण, ३७, life, life- . keep, to enjoy. . breath.
पाले-पालय् (धा.) २०, to पाणागार-पानागार, ५०, & : rule, to protect. wine shop. I
पाव-पाप, १९, evil deed, पाणिय-पानीय, ३९, water. sin; ३५, wretched. . पाणीय-पानीय, ५८, water. पावग-पाप-क, १९, evil, पामोक्ख-° प्रमुख, १६२, wicked.' headed by.
. पास-दृश् (धा.), १२, to see पाय-पाद, ८, foot... ":( Inf. पासित्तए).. पायाच्छत्त-प्रा य श्चि त, ५३, पासवण-प्रस्रवण, २.९, uri
expiation. पायडय-पाद + अन्दुक, १२०, पासाईअ-प्रा सा दिक, ३९,
nati

Page #149

१२८
pleasant, charming. पाहुड - प्राभृत, ७४, present पिउसिया - पितृ ष्व ख, ६३, father's sister, aunt. पिउस्सियपइय- पितृष्वसृपतिक, ६३, husband of father's sister.
विवागसुयं
पिट्ठओ - - पृष्ठतस्, १६, behind पिणद्ध - पि+न (धा. ) ११८, to put on, to wear. पिणद्ध - पिनद्ध, ३७, worn. पिप्पल - १ १२०, a
razor.
पिय- प्रिय, ३७, dear. पिव-अपि+इव, ६८, like.
पिहे - पि+धा (धा. ), ८५, to close, to shut.
पीय - पा
(घा.),
drink.
२६,
पुच्छा-पृच्छा, quiry.
पीहे - स्पृहय् (धा.) २४, to
desire.
पुण - पुनर् २६, more, again. पुण्ण-पूर्ण, ६१, full, com - plete.
२१४, in
or
पुञ्ज -पुञ्ज, १२०, heap. पुडपाक-पुटपाक, २३, & process of cooking boiling medicinal herbs in a crucible. पुढवी- पृथ्वी, earth.
पुण्ण मासिणी - पौर्णमासी, २०९, full-moon day.
small पुरओदण्डअ-पुरतोदण्ड-क, ९,
with a stick or staff held in front.
पुरापोराण - पुरा+पुराण, १९, old, ancient, done in the past.
पुन्त-पुत्र, ८, son. पुष्क- पुष्प, २३, flower. पुष्फञ्चण-पुष्पार्चन,
१३७,
worship with flowers. पुमत्ता - पुंस्त्व, ३१, male be.. ing.
to पुरिस - पुरुष ९, aman. पुरिसक्कार - पुरुष का र, ८०,
human effort.
१०४,
पुरोहिय-पुरोहित, family priest. पुव्वभव - पूर्वभव, former life, past life. पुब्वरत्त-पूर्व रात्र,
१९,
२६,
earlier part of the night.
"
पुव्वाणुपुवी - पूर्व + आनुपूर्वी २, serial order;. f,in due

Page #150

शब्दकोशः
१२९ order.
addicted to. पुधि-पूर्वम् ( adverb ), २६, पहाण-प्रधान, ३४, chief, formerly.
___principal. पूहय-पूय, १३०, pus. प्रय-पूय, १८, pus.
फरिहा-परिखा, ५८, ditch पेरन्त-पर्यन्त, ५८, skirt,end, round a city wall. boundary.
फल-फल, १९, fruit. पेल्लअ-( डिम्भशब्दार्थे देशी; फलअ-फलक, ६८, shield. पिलूं in Marathi ) ५४, फुट्ट-स्फुटित, ९, scattered, young one.
full of sores. पलिअ-पीडित (देशी) ३१. फुल्ल-फुल्ल,१८३,blossomed. pressed, harassed, crushed.
बज्झ-बद्ध, ३७, fastened, पोय-पोत, ४८, boat.
bound. पोरिसी-पौ रु षी, १३ १, बज्झ-बाह्य, ३७, outer. human shadow used to बत्तीस-द्वात्रिंशत् ,३४, thirtyindicate time; a period two;-°इबद्ध-°बद्ध, १७९, of three hours.
of thirty-two kinds. पोसहसाला-उपवसथ शाला, बत्थिकम्म-बस्तिकर्मन्, २३,
२०९, a hall for observ- enima. ing fast.
बद्ध-बद्ध, ३७, bound, tied पोसहिअ-उपोषित, २.९, up; °वम्मिअ-°वर्मिक, ३७, observing a fast.
one who has put on an प्पओयण-प्रयोजन १४, armour. object, motive.
बन्दिग्गहण-बन्दिग्रहण, ६०, प्पयाय-प्रयात, ३४, going taking captives.
बन्धण-बन्धन,३७, binding, प्पवह-प्रवह, २७, flowing. tying up. प्पसङ्गी-प्रस हिन्, ५०, बन्धे-बन्धय् (धा.) to bind.
by.

Page #151

विकामसुर्य
३१,
बम्भयारी-ब्रह्मचारिन्, celibate, leading a holy
life.
बम्भलोअ - ब्रह्मलोक, name of a heaven.
बल - बल, ८०, army.
बलीवद्द - बलीवर्द, ३९, bull. बहिया - बहिस्, ७, coutside. बहिर - बधिर, ८, deaf. बहु-बहु, २१, many, plenty.
बालभाव-बालभाष,
३१,
childhood.
बाधन्तरि-द्वा सप्तति,
२१३,
seventy-two.
बाहिर - बहिस्, बाह्य, २७, side;-६० exiled.
३४,
out
बाहुच्छाया - बाहुच्छाया, ७४, shelter or protection of
arms.
बिल - बिल, १३०, a hole. बीअ - बीज, २३, seed. इन्दिय - द्वीन्द्रिय, ३१, a crea ture having two senses.
भगवन्त- भगक्त, २, & rover ed person, a saint. भगंदर - भगंदर, २२, fistuls भगंदरिय- भगंदरक, suffering from fistula.
१३०,
भज्जणअ - भर्जनक, ६६, earthen frying pan. भजिअ - भर्जित, ४०,
भड-भट, ७६, a warrior. भण्ड - भाण्डं, ४८, valuable article, treasures.
roasted.
भण्डग भाण्ड-क, ४८, valuables.
भक्त्त - भक्त, ८, food, - वेला, meal-tittie.
१६,
भन्ते - (भवच्छब्दस्य संबुद्धौ ) ३, a term of address to monks, meaning 'revered sir'.
भर-भर (कराणां प्राचुर्यम् - टीका ) २१, heavy tax. भरिअ भरित (हस्तपाशित-टीका) ६८, fastened to the hand; ११८, full of. भरे मृ (घा.) १६, to fill. भाय - भाग (लाभस्यांश:- टीका) १३७, & portion of profit.
भारह - भारत, २०, name of & country in the जम्बुद्वीप. मारिया - भार्या, ३५, wife. भावणा-भावना,५२, thought. भाविअ - भावित, ५२, india
enced.

Page #152

शब्दकोशः
मास-भाष् (धा.) २१, to the enemy's camp. ... spoak.
भेसज-भैषज्य (भनेकदम्ब भिडि-भृकुटि,५३,०yebrow. संयोगजम्-टीका) १३, भिक्खग-भिक्षुक, १३५, . medicine consisting of begger,
many articles. भिन्द-भिद् (धा.) ८०, to भोग-भोग, ५०,enjoyment,
bring about differences भोञ्चा-भुक्त्वा (Abs. of भुज) in the enemy's camp. १९, having enjoyed. भिसिरा-? १५४, a net. भीय-भीत, २८, frightened. मउड-मुकुट ११८, crown. भुक्ख -बुभुक्षित, hungry.
मगर-मकर, ३१, crocodile. भुजो-भूयस् (adverb ) ३१,
मग्ग-मार्ग, ३७, road.
मग्गइअ-( हस्तपाशित-टीका) again, repeatedly.
७८, fastened on hand. भुयपरिसप्प-भुजपरिसपे, ३१,
मङ्गल-मङ्गल, माल्य, १३८, crawling on hands.
auspicious. .. भू-भू (धा.) ३१, to be.
मच्छ-मत्स्य,३१,fish- कण्टभ भूमिघर-भूमिगृह,८,a cellar.
-°कण्टक, १४८, fish bone; भूय- भूत, like,
खलअ-°खलक, १५४, heap भुयविजा-भूतविद्या, १३४,
of fish, a place where science of warding off
fish is kept for drying; evil spirits.
-पुच्छ,१५४,net,-बन्धिन मेज-भेद्य (यानि पुरुषमारणाच
बन्धिक, १.०, fisherman. पराधमाश्रित्य प्रामादिषु दण्ड
मच्छन्ध-मत्स्यबन्ध, १४६, द्रव्याणि निपतन्ति, कौटुम्बि- & fisherman;-वाडमकान् प्रति च भेदेनोग्रायन्ते वाटक, १४६, sottleतानि भेद्यानि-टीका) २२, ment of fishermen. punitive tax,
मच्छन्धल-? १५४, skind मेय-मेद, ८०, bringing of net. about differences in मच्छिय-मात्स्यिक, १५...

Page #153

विवागसुयं
fisherman.
ral rite. मच्छिया-माक्षका, ९, a fly. मयूरी-मयूरी,६५, peahen. मजण-मजन, ४७, bath. मलण-मलन, १५१, search, मज-मद्य, ५०, wine. मलिय-मलित, ४०, crushed. मज्जाइय-मद्यमत्त? (पीतमद्य- मल्ल-मल्ल, ५९, a wrestler,
टीका ), १८३, drunk. a champion. मजावे-मज्जय् (धा.) १७९, मल्लदाम-माल्यदामन्, ३७, a to give a bath.
wreath of flowers. . मज्झ-मध्य, ३९, centre;- महग्घ-महाध, ७४, of high
गय-गत, ३७, in the value. midst of.
महण-मथन, १५४, churn. मझमझेण-मध्यमध्येन(adv.) ing.
१३, right through... महत्तरग-महत्तरक, १५१, मट्टिया-मृत्तिका, ३१, earth, chief, elderly. clay.
महन्थ-महार्थ, ७४, preciमणि-मणि, ३७,gem, jewel. ous. मणुय-मनुज, ३१, human महया-महत, ११, great, . being, a man,
big, loud. मणुस्स-मनुष्य, ५३, man, महं-महत्, ३९, great, big. servant.
महाणई-महानदी, ३१, great मणुस्साउय-मनुष्यायुष, २०६ river. human life, human महाणसिअ-माहानसिक, १४९, existence.
__a cook, an inn-keeper. मणोरह-मनोरथ, १३७, wish. महापह-महापथ, २२, high मण्डण-मण्डन, ४७, decora- road. tion,
महापिउअ-महापितृ-क (पितुमन्त-मन्त्र, २१, counsel; ज्येष्ठाता-टीका) ६३, elder
-५४, charm, magic. brother of the father, मयकिश्व-मृतकृत्य,४४, fune- uncle.

Page #154

शब्दकोश:
महामाउया - महामातृ-का, ६३, wife of the elder brother of the father. महाविदेह - महावि दे ह, ३१,
name of a continent of जम्बुद्वीप.
महावीर - महावीर, २, name of the last तीर्थंकर of the Jains.
२१३,
महासुक-म हा शुक्र, name of a heaven.
महि-मथिन् + इष्ठ ( तक्रसंसृष्टटीका ) १५१, a preparation of fish with curds. महिय - मथित, ५३, crushed. महिस - महिष, ५५, buffalo. महु-मधु (माक्षिकनिष्पन्नं मद्यम् - टीका ) ४०, a kind of wine from honey. मंस-मस, ३७, flesh. मा-मा २८, prohibitive particle.
माइ - ई - मातृ, १६५, mother. माउलिया - मातृष्वसृ, mother's sister, पति, ६३, husband of
mother's sister.
६३, पह
माटुंबिय - माडम्बिक ( मडम्बं योजनद्वयाभ्यन्तरेऽविद्यमानत्रा
१३३
मादिनिवेशः संनिवेश: - टीका १ 39, a village officer." माणुस्स - मानुष्य, २०१, belonging to human world.
माणुस्सग - मानुष्यक ५०, human. नवल मातङ्गकुल- मातङ्गकुल,९९, the race of outcastes. मायाभन्त मातृभक्त, १८१, devoted to mother. मारणा-मारणा, २६, destroying, killing. मारुयपक्क-मारुतपक्क, cooked in the air. माला - माला, ४०, garland. मास-मास, २८, month. मासंमास-मासमास, २०४, & fast of one month.
१५१,
!
मासिया मामिया ? ( मातुलभार्या - टीका ) ६३, wife of
. maternal uncle.
माहण-ब्राह्मण, १०७, a Brah min. मित्त-मित्र, ४४ friend. मिसिमिसे ? ( कोपातिशयप्रदर्शनार्थे धा. ) ७५, to burn
with anger.
मुश्च-मुच् ( कर्मणि धा. ) १२६,

Page #155

विवागसुयं
to be released. qw, , and ( used only मुच्छिा -मूर्षित,1,addict- after a rowel.) od, attached.
यावि-मपि, १६. मुट्टि-मुष्टि, ५३, fist. मुण्ड-मुण्ड,३१,a shaveling, रह-रति, ३४, pleasure: a monk.
रज-राज्य, २४, kingdom. मुत्त-मूत्र, १२०, urine. र?-राष्ट्र, २४, realm. मुहिया-मुद्रीका, १५१, grape रटुकूड-राष्ट्रकूट ( मण्डलोपजीवी fruit
राजनियोगिकः-टीका २., मुद्धसूल-मूर्षशूल, २२, head- aroyal official in charge ache.
of a district. अह-मुख, १७, mouth, face; रस-रक, ३७, red.
पोत्तिया-पोत्रिका, १६, . रम-रम् (धा.) ३४, to dally. piece of folded cloth रयण-रत्न, ३७, gem , used by Jain monks. jewel;- °पमा- प्रभा, २४, सात-मुहूर्त, १७८,moments name of the first hell मूअ-मूक, , dumb.
of Jains. मल-मूल, २३, root of a रख-रख, ६८, sound.
plant;-३१ base. रस-रस, १५, soup. भेख-मेय, ४८,a thing to be रसायण-रसा य न, १३४,
Bold by measuremont. science of elixirs. मेस- मात्र, ८, only,noth- रसिया-लसीका, १३.. ing bot.
रहस्सियं-रहस्५२,secretly. मेरम-मेरक (तालफलनिष्पनं रहस्स-हस्व, १५१, short मयम्-टीका) ४०, a kind रहस्सिय-रहस्थिक,८, secreta of wine from palm fruit. रहस्सीकम-रहस्यीकृत, १५, मोग्गर-मुद्गर, १२०, a club. kept as a secret. मोडियय-मोटित-क, १२१, राई-राजन्, २१, . prince, broken.
a member of the royal

Page #156

शाको family.
has obtained what hom सयपुत्र-राजपुत्र. ३... wanted. prince, a member of affamatorparte, sem the royal family. ponding राबमग्ग-राजमार्ग, २,high लया-लता,,some plant, road..
creeper. राया-राजन्, ८, king. लवणसमुह-सवणासमुद्र, 00, रायारिह-राजाई, ७४, it salt ocean.
for a king, royali लहुहन्थ-लबुहस्त, १३, of रायावयारी-राजापचारिन्,१२१ quick hand, skilful. one who offends the लंछपास-चोरपुरुष ? (छाः king:
चौरविशेषाः संभाव्यन्तेः तेषां रिउव्वेय-ऋग्वेद, १०४. पेषाः पोषणाः-टीका) २१, रिद्ध-ऋद्ध,२०,prosperous. supporting thieves: .. रिद्धी-ऋद्धि,२०१,prosperity लाला-लाला, १३०, saliva. रीय-री (धा.)१३३, to go. लावक-लावक, १३५kind कहिर-हाधिर, ६३, blood. of birds रोग-रोग, २२, disease. लावण-लावणा (लवणयुक्त), ४०, रोगिय-रोगिन् , १३५, ill. salted,preserved in salt. रोज्झ-१ ९३, a kind of लेस्सा -लेश्या ३५ taint or animal.
imaginerg: colourof the रोम-रोमन्, १८१, hair. soul due to its sots of रोय-रुद् (घा.)४४, to ory. the previous life.
लोइय-लौकिक,४४, worldly. लउड-लगुड, १२०, staff, लोमहत्थ-लोमहस्त, १३८, striok.
a.banoh of feathers or लच्छी -लक्ष्मी , ३९, fortune, hair. wealth,
लोहखील-लोहकील, १२, लट्ठ-सच्चा,., onemls iron nail.

Page #157

१३६
विवागमयं लोहदण्ड-लोहदण्ड, १८३, tion (refers to typical iron bar.
descriptions in the Jain लोहियपाणि-लोहितपाणि, ५९, canon not given in a person with blood- full in the text). stained hands.
वत्तव्वया-वक्तव्य ता, ३१,
___details, descriptions. वइस्ल-वैश्य, १०७, a per- वत्ते-वर्यय (धा.), ९८, to son belonging to the administer, merchant class.
वत्थ-वस्त्र, १६, clothing. वक्कबन्ध-वल्कबन्ध, १५४, a
वद्धे-वर्धय् (धा.), ५४, to kind of net made of
___cut off. hemp. पक्खेव-व्या क्षेप, १८२, dis
वन्द-वन्द् (धा.), ३, to bow. traction,
वमण-वमन, २३, medicine वग्गुरा-वागुरा, ९८, net, to vomit. circle.
वम्मावे वर्मय (धा.), १२१, वग्गु-वल्गु (वा क) ४१. to beat with straps. sweet words,
वय-वद् or वच् (धा.), ३, to वज-वादय् ( कर्मणि धा.), ६८, speak ( Past : वयासी) • to be played.
वयण-वदन, ४०, face. वट्ट-वर्त (वर्तुल ), १५१, वर-वर, ३७, excellent. • round ;-व ते क, १३५, वरत्ता-वरत्रा, १२०, rope. sparrow.
वरे-वरय् (धा.), १७७. वणप्फइय-वनस्पति-क, ३१, ववहार-व्य व हा र, २१, plant.
law-suit. वणमुह-व्र ण मुख, १३०, वसट्ट-वश + आर्त, २४, dis
opening of the wound, tressed by helplessness. • वण्ण वर्ण, २०६, colour. वसण-वृषण, ४०, testicle.
वण्ण अ-वर्ण-क, १, descrip- वसम-वृषभ, ३९, bull.

Page #158

शब्दकोशः
चसही-वसति, ८२, halt.. वाडग-वाट-क, ९३, cattleवसीकरण-वशीकरण, ५४, pen.
bringing under one's वाणर-वानर, ५४, monkey. influence.
वायरासि-वल्कराशि, १२०, वसुहारा-व सुधा रा, २०६, straps made . from
stream of wealth. hemp. वह-वध् (हन् ) (धा.), ५४, वायव्व-वायव्यं, ८, paran to kill.
lytic. वह-वह (स्कन्ध-टीका), ४०, वालबन्धण-बालबन्धण, १५४, shoulder.
a net made of hair. . वहण-वहन, ४८, boat. वालयसुत्तरज्जु-वाल क सूत्रवहण-वध, १५४, destruc- रज्जु, १२०, ropes made tion, draining.
of hair. वंसीकलङ्क-वंशीकलङ्क ? (वंशी- वालवीयणीय-वालव्यजनिका,
जालीमयी वृतिः), ५८, hedge ३४, a fan made of made of bamboo. ___hair. वा-वा, ८, or.
वास-वर्ष, २०, country; वाउ-वायु, ३१, wind, air. -२४, a year. वाउरिय-वागुरिक, ११३, वाहिय-व्याधित, १३५, sick, a hunter who catches वाही-व्याधि, २७, disease. . game by means of a वि-अपि (used only after noose.
____& vowel ), ११, also, वागुरा-वागुरा, ५३, net, even. circle.
विउल-विपुल, १६, plenty. वागुरया-वागरिका, १२०, विकिट्र-विकृष्ट, ८२, far off. • noose, net,.
विग्गह-विग्रह, २१३. body. वाजीकरण-वाजीकरण, १३४, विघट-विघुष्ट, ४३, shriekmedicine to secure ing sound. manly power..
विजापयोग-विद्याप्रयोग, ५४,

Page #159

विकास
189. of magio. विमल-विमल, ३, cleasy विणय-विनय, २९,modeuby. polished, white. विणास-विनाश; m, lose बिम्हिअ-विस्मित, १५५, विणिहाय-विनि पात, struck, astonished. death.
वियों -वे+अजय् (धा.) १२, विणीय-विनीत,४२,reme.ved, to cut off the limbs of. sstiated.
विरहिय विरहित, १८३, soliविणे-वि + नी (धा.), , totary, secluded.
beguile, to satisfy. विरेयण-विरेचन,२३,purgine वित्ति-वृत्ति,s, livelihoods- विलव-वि + लप् (धा.), ४,
१९, maturity. ___to bewail. विदिष्ण-वितीर्ण, ३४, given, विलुम्प-वि + लुप् (पा.).५, bestowed.
to rob. विदिय-विदित, ५,known. विव-इप, w, like. विद्धंस-विध्वंस, २५,destruc- विवत्ती-विपत्ति, ४८, loss, tion.
__wreck. विद्धंसे-वि+ध्वंसथ् (धा.), १८, विवद्धण-विवर्द्धन, १०७, in
to digest, to destroy. crease विद्धी-वृदि, २१, interest. विवर-विवर, ५२, . drawविन्द-विद् (धा.), ५२, to back, hole abtain.
विवागसुय-विपाकश्रुत, ३, . विनय-विक्ष-क, ६ educa- sacred book of the ted.
Jains, describing the विप्पजन-विप्रहीन, १८४, results of good and bad destitute of.
acts. विपलाय-कि+पm+बन विविह-विविध, ३५,various.
(घा.), ४३, to run away. विसम-विषम, ५८, uneven. विभूसिव-विभूषित, १४, विसर-विस्वर, ४३, unpleadecked.
sant voice.

Page #160

___od rapidly.
___cian.
लिसलकरण - विकासकान, दुस-उज, १७, addresnet,
१५६,removing the dart. told. विसाए-वि + स्वादम् (घा.), वेए-वेदय् (धा.), ३८, to ex
४., to taste. . . perience. . . विसारय-विशारद, ३४, well- वेगपक-वेगपक, १५१, cook--
versed. बिसिरा ? १५४, .net. वेज-वैद्य, २२, physiciansविसेस-विशेष, ३४, excel- 'पुत्त-पुत्र, २२, a physi
lence. विसंस-विशेष, १९, of a वेढावे-वेष्टय् (धा.), १२१, to. particular kind.
cover. विसोहे-वि+बोधय् (धा.), वेणु वेणु, १२०, bamboo..
१५६, to pass insider वेत्त-बेत्र, १२०, cane. विस्सम्भ-वि+ श्रम्भय् (घा.), वेय-विद्, (घा), ११, tor
८., to bring about feel, to experience. confidence.
वेयइगिरि-वैताब्यगिरि, ३... विडसेविन (कर्मणि धा.), mountain वैताव्य.
२१, to kill, to cause to वेयणा-बेदना, १९, pain. kill.
वेला-वेला, १११, time, proविहर-वि +(घा.), २, per time. to wander.
वेस-वेष, ३४, dress. विहाडे-वि + घाट (धा.), वेसदार-वेश्या + दाराः, ५०, १८, to open.
___public woman. विहाण-विधान,३,reation, बेसासिय-वे श्वा सि क, २६,
birth; -५३, method, trustworthy. procedure.
बेसियाघर-वेश्या यह, ५. बीरिय-वीर्य, ..,alour. courtenan's house. बीसम्म-विश्रम्म, ८., con- वोच्छिन्न-बुच्छिन, ४१, out fidence
ou.

Page #161

१४०
विवागसुयं
व-इव, (used only after a तीसं-°त्रिंशत्,८६, thirty_short vowel) ४०, like. seven;-रस-दशन्, १०८,
seventeen. सअ-शत, २, hundred. सत्तमी-सप्तमी, ३१,seventh. सअ-स्वक, २३, one's own. सत्तर-सप्तति,१५७,seventy. सहाप्पयार-स्वैरप्रचार, ५०, सत्तुस्सेह-सप्तोत्सेध (सप्तहस्त
wandering at will. प्रमाणः-टीका ), ३. having सचक्खु अ-सचक्षुष्क, ९, a a height of seven
person endowed with cubits. .eye-sight.
सत्तावन्नं-सप्तपञ्चाशत् , ९९, सच्छन्दमई-स्वच्छन्दमति, ५०, ifty-seven. self-willed.
सत्थकोस-शस्त्रकोश, २३, सज्झाय-स्वा ध्या य, १३ १, surgeon's bag. study of sacred texts. सत्थवाह-सार्थवाह, ३५, ४ सटि-षष्टि, १२६, sixty. m e r c h a n t; - ३१, सड-शद् (धा.), २६, to merchant's caravan. ' fall.
सत्थवाही-सार्थवाही, ४९, . सडिय-शातित, १३०,fallen, lady belonging to the _decayed.
__merchant class. सणंकुमार-सनत्कुमार, २१३, सत्थोवाडिय-शस्त्र+अवपाटित, name of a heaven.
१२१, cut into pieces by सणाह-सनाथ, ३९, owned weapons. by.
सह-शब्द,२२,noise, voice;सण्डपट्ट- (धूर्त-टीका), १२१, वेही. वेधिन्, ५९,one who a rogue.
hits at the sound of the सह-श्लक्ष्ण, १५१, small, object. fine;-°मच्छ-मत्स्य, १५०, सद्दावे-शब्दय् (धा.),२२, to a kind of fish.
call. सत्त-सप्तन्, ३१, seven;- सद्धिं-सार्धम्, २, with..

Page #162

शब्दकोश:
सन्त - श्रान्त, २३, fatigued. सन्त - सत्, ८०, rich trea
समजिण - सम+ अर्ज् (धा.) २१, to earn, to acquire. समण - श्रमण, २, an ascetic. समणुगच्छ-सम् + अनु + गम् (धा. ) १६, to follow. समणोवास अ-श्रमणोपासक, २०८, lay disciple of & तीर्थकर .
१४१
sure.
१०७,
ous.
सन्ति होम - शान्तिहोम, an offering for the well- समुक्खित्त - समुत्क्षिप्त, ६८,
being of a person.
drawn, taken out.
सप्प - सर्प, १८, a snake.
समुदय-समुदय, ४७, pomp. समजो इभूय- समज्योतिर्भूत,९९, समुदाणिय-समुदानिक (भैक्षम् -
as hot as fire.
टीका ) ३८, alms. समुह - समुद्र, ६८, 99. समुत्पज्ज-सम् + उद्+पद् (घा.) १९, to be born. समुल्लालिय- समुल्लालित, ६८, fast moving, brandishing.
समय- समय, १,time, epoch. समाण - समाण, ( fem. समाणी )
१०, ( used to take the place of सत् and सती in Sanskrit syntax, e. g., गतः सन्, गते सति etc. ) समायर - सम+आ+च (धा. ) १९, to practise. समासासे- सम+आ+श्वासय् (धा. ) ४०, to console. समाहिपत्त-समाधिप्राप्त, ३१, engrossed in medita
tion.
समिअ-समित, ३१, regulated समिद्ध - समृद्ध, २०, prosper
३६.
समोसढ-समवसृत, arrived.
समोसरिअ - स म व सृत, १०, arrived.
सय - स्व- क, ३७, one's own... सयण-स्वजन, ४४, relative.. सयपाग-शत पाक, १८१, oil boiled a hundred times in a concoction of medicinal herbs. सयबद्ध - शतबद्ध, ९३, bound or kept in hundreds. सयंरजसुक्का - स्वक + राज्य + शुल्का, १७६, a girl requir

Page #163

विवाणसुर्व
१४२
ing my kingdom as dowry.
सर-शर, ६८, arrow.
सरासण- शरासन, ३७, bow. - सरीरग- शरीर-क २२, body. सरीसव- सरीसृप, a reptile.
३१,
सलाह णिज - लाचनीय, १७७, praiseworthy.
सल्लहत्त-शल्य + हत्या ( शल्यस्य हत्या हननं उद्धारः - टीका ) १३४, science of surgeory.
सल्लुद्धरण-शल्योद्धरण, १५६,
taking out of the dart. सव्व - सर्व १४, all.
सव्वट्टसिद्ध-सर्वार्थसिद्ध, २१३, name of a heaven. सब्वे उय - सर्वर्तुक, ७, of all
seasons.
लस्य - शशक, ९३, hare. सहजाय अ-सहजातक,
१०९, born at the same time, of the same age. सहपंसु कीलिय - सहपांसुकीडिक, १०९, playing to
gether in dust.
brought up together. सहस्म- सहस्र, ३१, thousand. सहस्सपाग-सहस्रपाक, १८, (oil) boiled a thousand
times in a concoction of herbs.
सहस्सबद्ध - स ह स बद्ध, ९३, bound or kept in thousands.
सहस्स लम्भा - सहस्रलभ्या, ३४, ( a courtesan ) whose fee for the night is thousand gold coins. संकल - शृंखला, १२०, iron
chain. संकोडिय-संकोटित, १२१, contracted.
संगय - संगत ( उचित ), ३४, appropriate. संगोवे - सम् + गोषय् (घा.),
४७, to protect, to nurse. संचाए - ( शक्धात्वर्थे ), २३, ० be able.
संजम-संयम, २११,
restraint. संजायभय-संजातभय, frightened.
संजुत्त-संयुक्त, ४८, met. सहवडिय अ- सहवर्धित-क, १०९, संठिय- संस्थित, ५८, situ
self
२८,

Page #164

शब्दकोशः
atód.
संमाणिय-सं मा नि त, १२, संडासअ-संदंश-क, १८, a respeeted, satiated. pair of tongs.
संबन्धि -संवन्धिन, ४४, kitisसंथर-सम्+स्तु (पी.), २०९, man. ___to spread.
संभग्ग-संभन, ५३, broken, सैदिस-सम् + दिश्, (धा.), shattered. १४, to order, to com- संभन्न-संभ्रान्त, २९, '66hmand.
fused. संधिच्छय-संधिच्छेद, ६०, a संलव-सम + लप् (धा.), thief who breaks open 9€, to talk, to con the walls by cutting versé. holes into them. संलेहणा-संलेखणा, २१२, . संनद्ध-सैनद्ध, ३७, girt up, fast. ready to fight.
संवच्छर-संवत्सर, १०७, . संनिविठ्ठ-सं नि विट, ३९, year.
संवड-सम् + वर्धय, (घा.), संपत्त-संप्राप्त, ३, attained. ४७, to nurse, to tend. संपत्ती-संपत्ति, ४१, fulfil- संवाहणा-संवाहना, १८१, ment.
_champooing. संपन्न-संपन्न, ४२, fulfilled. संवाहावे-सम् + वाहय् (धा.) संपयाण-संप्रदान, १२, gift. १८१, to champoo. संपरिवुड-संप रि वृत; २, साइम-स्वार्थ, १६, food to surrounded by, encir- be relished. cled.
साउणिय-शाकुनिक, १५., . संपलग्ग-संप्रलन, ७९, come hunter who catches
in contact or clash. Wirds. संपुण्ण-संपूर्ण, ४२,fulfilled. सागरोवम-मागरोषम, २४, 3 संपेहे-सम् + प्र + ईक्ष (धा.), period of time. २६,to think, to reflect. साडणा-शातना, २६, abort
Inv.

Page #165

१४४
ing.
wealth.
साडी - शाटी, १३८, a piece सास- श्वास, २२, asthma, सासिल - श्वास +इल (मत्वर्थीय),
of cloth.
suffering from
साडे - शातय् (धा.), २६, to effect abortion or fall.
१३०, asthma.
साम-सामन्, ८०, negotia - साहद्दु-संहृत्य, ( Abs. of
tion for peace.
सम् + हृ ), ५३, having contracted or raised. साहर- सम+हृ (धा.), २७०, to offer. साहसिअ - साहसिक, ३१, ad
त्रिवागसु
सामण्ण- श्रामण्य, ३१, asceticism. सामाइय-सामायिक, २१२, name of आचाराङ्गसूत्र, the first book of the Jain
canon.
सामी- स्वामिन्, ३, revered monk;-२८,Sir(vocative ) सार-सार, ४८, important
thing, essence. सारक्खे-सम् + रक्षय् (धा. ). ४७, to protect.
साला - शाला or साला, ५८, name of a settlement of forest tribes.
सालाग- शालाक्य, १३४, ० chapter of the science of medicine dealing with the cure of the diseases of nose, ear,
etc. सावज - स्वापते य,
ܕܘ
venturous.
साहुजण - साधुजन, २०१,good people, monk. सिक्खावय- शिक्षापद, २००,&n article to be learnt, सिज्झ - सिध् (धा.), ३१, to attain perfection. सिणेहपाण- स्नेह पान, २३, drinking oil or oily articles.
सिगवेह - शिरावेध, २३, opening of veins for bleeding. सिरोबत्थी - शिरोबस्ति, २३,
keeping oil on the head. सिला - शिला, १२०, slab of
stone.
सिलिया-शिलिका - शलाका ?

Page #166

शब्दकोशः
(किराततिकप्रमृतिकाः-टीका), सुक-शुल्क,१७७,dowry,tee २३, small pieces. of सुण-श्रु (धा.), 11, to hear.
herbs such as चिराईत. सुहा -तुषा, ६३,daughterसिवहत्य-शिवहस्त, १३४, of in-law. skilful hand,
सुत्त-सुप्त, ३४, asleep, uri सिंगार-शुशार, ३४, senti- - awakened..... . ment of love.
सुत्तबन्धण-सूत्रबन्धन, :१५४, सिंघ-सिंह, ९३, lion.
a net:
सुदुल्लभ-सुदुर्लम, ५८, very सिंघारग-झाटक, २२, .
' scarce. square.
सुह-शूद्र, १००, person of सीयोदय-शीतोदक, १८१, शद्र caste. cold water.
सुद्ध-शुद्ध, २.६, pure. सीस-शीर्ष, ९, head.
सुन्दर-सुन्दर, ३४, charmसीसग-सीस-क, ११८, lead. ing. सीसगभम-शिष्यकभ्रम, ८०, सुबह-सु+बहु, २१, very believed to be follower or pupil.
सुभग-सुभग, २०१, good, सीह-सिंह, ३१, a lion.
_auspicious, happy. सीहु-शीधु, (गुडधातकीसंमवं
सुय-शून, १३०, swollen. मयम्-टीका) ४., kind
सुयजन्य-श्रुतस्कन्क, ४, of wine from raw sngar
volume of a sacred toxt. and flowers of धातकी.
सुरा-सुरा (तन्दुलपवादिलीसु-श्रु (धा.), २, to hear मिन्यना-टीका)४०, wine. (Abs. सोया).
सुरूव-सुरुम, ३४, beautiful. मासमति, ५२, thought, सुलख-सुलब्ध, ४०, wellrecollection.
ostained, well-earned.. सक-भुक., aried up;
or Tr, ८२, emaciated. . . pleasant, aampioicture

Page #167

विवागसुयं
सुहपसुत्त-सुखप्रसुप्त, १८ ३, सोणिय-शोणित, १८, blood. fast asleep.
सोमण-शोभन, १७८, auspiसुहम्म-सुधर्मन्, २, name of cious. the fifth गणधर of महावीर. सोम-सोम्य,२०१, pleasant, सुहविवाग-सुखविपाक, ४, good. result or fruit of good सोलस-षोडशन्,२२,sixteen. acts.
सोल्ल-शूल्य, ४०, ( meat) सुहहत्थ-सुखहस्त, १३४, of roasted on a pike. skilful hand.
सोल्ले-शूल्यय् (धा.) ६६, to सुहासण-सुखासन, १७७, roast on a iron pike.
comfortable seat. सोहम्म-सौधर्म, ३१, name सुंसुमार-शिशुमार, ३१, a of the first heaven of kind of crocodile
Jains. सूई-सूची, १२०, needle. सोहे-शोधय, (धा.) १३, to सूयर-सूकर, ८६, a pig. clear up, to clean. सूयरिय-सूकरिक, ८६, one who kills pigs.
हट्ट-हृष्ट, १३, delighted. सूर-शूर, ५९, brave. हडाहड- १ ( अत्यर्थम-टीका) सूलीभिन्न-शूलीभिन्न, ५४,im- greatly, very much.. paled.
हडी-हडी (खोटक-टीका; खोडा सेट्टि-रेष्ठिन्,२१,a merchant. in Marathi) १२०, & सेय-श्वेत, १३८, white. massive wooden frame सेयं-श्रेयस्, २६, better. to fasten on the feet सेयापीअ-श्वेत + पीत, १७९, of a prisoner. white and yellow,silver हत्थ-हस्त, ८, hand. and gold.
हत्थण्डय-हस्त+अन्दुकं, १२०, सेल-शेल, ५८, mountain. hand-cuffs. सोचा-श्रुत्वा, (Abs. of सु)२, हत्थनिक्खेव-हस्तनिक्षेप, ४८, having heard.
deposit.

Page #168

शब्दकोश:
४७
उड़ावणा- 'उड्डापना ( शून्यचित्तताकारकम् - टीका) maddening ;-उण्डअ - 'पिण्डक, १७७, heart. हिययउण्डी - हृदयापिण्डी, १०७, the ball-like heart. हिल्लिरी - ? १९४, a net.
row.
हम्म - इन् · (कर्मणि धा. ) ३७, हुंड - १ ( सर्वावयवप्रमाणविकलःटीका ), deformed in all limbs.
to be beaten.
हत्थारोह - हस्तिन् +-आरोह, ३७,
conductor of the elephant. हत्थी - हस्तिन्, ३७,०lephant. हन्ता - हन्त, १२, a particle expressing joy or sor
हरिण - हरिण, ९३, deer.
हरियसाग - हरितशाक, १५१, green vegetables.
हव्वं -१ ( इहैव ? क्षिप्रम् ? ), just,
just here,
हंस-हंस, १८६, swan हार-हार (अष्टादशसरिकः - टीका) ११८, a necklace with eighteen strings. हिमपक्क - हिमपक्क, १५१, cold
cooked.
हिय - हृदय,
५४, heart ;
हू-भू (धा. ) १, to be (past : होत्था ).
हेट्ठा - अधस्तात्, ९५, undor, below.
हेट्ठाओ - अधस्तात्, ९५, under,
below.
हेट्ठामुह - अधोमुख, १२१, with
downcast face.
हेरंग - ( रू ढिग म्य म्-टी का),
१५९, a fish
prepara
tion.

Page #169


Page #170

NOTES

Page #171


Page #172

NOTES
[N. B.-The Notes supplement the Glossary and the Summary of narratives given in the Introduction. The references are to Paragraphs ].
The title of the work, faag is explained by the Com, as :-विपाकः पुण्यपापरूपकर्मफलम्, तत्प्रतिपादनपरं श्रुतं आगमः विपाकश्रुतम्; it means a sacred text expounding the fruits of acts, good and bad. The work is therefore divided into two parts, (, Sk. श्रुतस्कन्ध, a sacred volume) called दुहविवाग, fruits of bad acts and gefaam, fruits of good acts. Bad acts are the violations of the principles of Jain ethics, while good acts mean the observance of these, serving food to monks, leading a pious life and practising various kinds of austerities. It does not seem from the text that the author of the work had before him any systematic classification of bad acts such as is found in later works. It appears therefore that the work is really old or at least based on really old material.
2. अजसुहम्मे-The revered सुधर्मन् was the fifth गणधर of महावीर. It was he who kept in memory

Page #173

VIVAGASUYA
all the discourses of it and handed them down to his pupil. Thus all the Jain scriptures owe their existence to the good offices of these two monks. It was only in the fifth century A. D. (i. e., in the year 454 or 467 A. D.) that its form was finally settled and reduced to writing. चउद्दसपुव्वी, possessing knowledge of 14 gas, i. e., old and ancient works of the Jains.
152
î agı refers to
the description of as is found, e. g., in the उवासगदसाओ, 876.
5. मियापुत्ते य...... ..gives the list of ten persons whose lives are described in the , i. e., in the first part of the present work.
7. The setting of a Jain narrative is stereotyped, and usually mentions a town ( in the present narrative), a garden (qua), a Yakṣa and his temple (g), a king (facrer), a queen ( मिया ), a prince ( मियापुत्त ) and few other prominent persons such as householders and merchants as the need arises. There are also stereotyped descriptions of these to which reference is given in the वर्णकादिविस्तारः, but which are referred to by 'वण्णओ' in the body of the text.
8. मियापुत्ते नामं दारए - This boy was blind by birth (er), dumb by birth, deaf by birth, crippled since birth. He was deformed, paralytic, and had no limbs such as hands, feet, etc., and therefore was more or less a ball of flesh.

Page #174

NOTES
153
9. grenzungoi gîtuvi, by a person who holds before him a staff or stick on the support of which the blind man finds his way. Really speaking a blind man is led by (i. e., he follows) a person carrying a stick. qu, being dragged by, being led by.sige, whose head was prominently() marked by dishevelled hair, Com. 'फुटं स्फुटितकेशसंचयत्वेन विकीर्णकेशं 'हडाइडं, ति अत्यर्थं शीर्ष शिरो यस्य सः. मच्छियाचडगरपइकरेणं, by a huge swarm of flies. Both the words and mean swarm. It is a peculiarity of Prakrits to use synonymous words together. Cf. कालसमयं सि. अन्निज्जमाणमग्गे, whose track was followed by, who was followed by. quateng विति कप्पेमाणे, earning his livelihood by winning the sympathy or kindness of people.
11. इन्दमहे इ वा जाव निग्गच्छह- The blind man, on hearing the noise of a big crowd, asked his companion and guide whether there was in the town any festival like, that people were moving out in large numbers. His guide said that they were moving in large numbers because was on a visit to the place and that they were going out to pay their respects to him, धम्ममाइक्खइ जाव परिसा पडिगया - महावीर delivered to the congregation & religious discourse after which the congregation dispersed. For details of the nature of this discourse refer to quiente fatak:.
13. अनुरियं जाव सोहेमाणे - गौतम इन्द्रभूति started on his begging tour in a manner that he did not

Page #175

154
VIVAGASUYA
move in haste ( poftei) and he also looked to the purity of the path he was treading.
14. STATTOLIST, born after, younger.
15. AH ara teny, a thing which I guarded as my secret. gå a...JART, Yes, it is my Master HETETT who told me your secret.
16. aguay, change of clothes.
17. TEISO acelui ne 97379-Queen filed know that she would not stand the stinking smell of the cellar where she kept her son, and hence she covered her mouth with a piece of cloth in four folds. ETETIC HE TRETE, cover your face with your TETIT1, a piece of cloth in folds which the Jain monks carry.
18. og vi ste ja mees... STPOTEFTIG ata ta TPTAs soon as the door of the cellar was opened there came out stinking smell far more unpleasant ( आणिठ्ठत्तराए) than the odour of dead bodies of snakes and reptiles. BA VOI TIETTE-The boy ate the food that was brought to him by his mother by mouth (आसएणं). खिप्पामेव विद्धंसेई etc., digested (the food ) immediately or quickly and turned it into pus and blood.
19, falenahei whatiù, experiencing a peculiarly matured fruit (of his acts). À fagt etc. गौतम इन्द्रभूति, on seeing मियापुत्त's way of digesting food, says that he never visited the hells nor did he see creatures of hell, but he felt that the boy experienced miseries as would be experienced

Page #176

NOTES
166
in hell. face at a etc. after having made what gift, after having done what deed does he suffer from such miseries ?
20. gong TË Thig na gie-A is a small town having mud-walls around; it is a district place and includes in it 500 villages which are under its charge (STTATTST Sk, T T). çocuit, difficult to be pleased or delighted.
21. ah we g etc. When cases were brought before gets he would hear a thing but would later say that he did not hear it. Ta 9FTHT etc. similarly he would see a thing but later on deny his having seen it; he would speak something but would later deny his having said it; he would accept something but would say later that he did not accept it. FUATŪT, admitting.
22. è iè etc. is the usual list of diseases in Jain literature. ar BTT ay is the usual list of six terms meaning physicians and surgeons of all kinds. faci piatti, many gifts of valuables or money.
23. सत्थकोसहत्थगया, with शस्त्रकोश, i. e., a box of surgical instruments, in their hands. facit, cause of a disease. BTHEIR J...HE , is a list of various treatments such as massage etc. which physicians administer to their patients,
24. aaip tafeurs fatag, abandoned by doctors.. Aaraatae , to whom medicines were of no avail. ESETE, completely overcome by unhappy

Page #177

166
VIVĀGASUYA
thoughts. The Com. on उवासगदसाओ explains the expression as आर्तस्य ध्यानविशेषस्य यो दुहट्टो दुःस्थगः दुनिरोधो चशः पारतन्यं तेनातः; अथवा आर्तेन दुःखार्तः आर्तदुःखार्तः, तथा वशेन विषयपारतन्त्र्येण ऋतः परिगतः वशातः, ततः कर्मधारयः, i. e.
miserable and unhappy. अडाइज्वाइं वाससयाई परमाउयं पालइत्ता, having enjoyed long life of two hundred and ifty years. रयणप्पभा पुढवी is the first of soven hells of the Jains. These hells, according to their cosmology, are seven in number and located below our earth, one below the other, and are called रत्नप्रभा, शकेराप्रभा, वालुकाप्रभा, पङ्कप्रभा, धूमप्रभा, तमःप्रभा and महातमःप्रभा. Each of these नरकभूमिs have several smaller sub-divisions.
24. अणिट्ठा अकन्ता etc. are synonyms meaning unpleasant, unwelcome, undesirable.
26. पुव्वरत्तावरत्तकालसमयसि कुडुम्बजागरियाए जागरमाणीए, when queen fricafi was keeping awake (i. o., could not sleep) on account of family anxieties (such as neglect from her husband ) in the earlier part (पुव्वरत्त) and later part (अवरत्त-अपररात्र) of the night. अज्झथिए जाव समुप्पजित्था,a thought (अज्झत्थिय) occurred to her. निच्छइ, न + इच्छति etc. does not desire even to mention my name, much less (किमङ्ग पुण) visits and company. असयंवसा, not being her own mistress, i. e., being unable.
27. The peculiar feattures of the physiognomy of the boy are given here. The boy had eight arteries flowing blood inside, eight flowing blood outside, eight carrying pus, eight carrying blood, two in the ear, two in the eyes, two in the nose,

Page #178

NOTES
16
two between veins. The child had a powerful capacity to digest food, a diseased digestion called Agnika. Whatever the boy ate was, immediately digested or decayod (PCHATT785) and turned into pas and blood ( geng Hong q vitoris ). This pus and blood also he devoured later ( T p hotej OTTETTE ).
28. Queen fanget asked her nurse to abandon the child on a dung-hill, but the nurse hesitated and went to the king and asked him whether she should do as the queen had asked her to do. .
29. Berg age, got up by rising from his seat,. i, e., stood up. Tangforall, JoH TG Toit etc.-The king said to forurent that it was her first-born child. and if she would abandon it this way, all ker children would be short-lived (yai qe at PT affir). Therefore she should not abandon it but might nurse it secretly in a secret place.
31. This soction describes future migrations of the soul of faign. After having lived for twentysix years (Falei 97ATÉ ), Argey would die. In the next birth his soul would be born an a lion on the foot of all. Next he would be born in the first hell, next & reptile, then in the gooond hell, thon among birds, then in the third boll, thon a lion, then in the fourth hell, then a snake, then in the fifth bell, then & woman, then in the sixth hell, then man, then in the seventh kall. Theroafter he would be born, several hun

Page #179

158
VIVAGASUYA
dreds of thousand times, among creatures of lower species possessing five sense organs ( जलयरपञ्चिन्दियfafaidai ) such as fish etc., similarly among quadrupeds, reptiles, creatures moving in space, creatures possessing four, three, two and one sense organs, and among elements. Then he would be born as a bull in the town of g; there in youth the bull would go to the bank of the river Ganges in the earlier part of the rainy season and in madness would attempt to dig up mud high up on the bank; in this attempt the bull would meet his death. Thereafter he would be born in a merchant family, become a monk, and after practising the course of asceticism for many years would die in peace and be born in a heaven. Then he would be born in a rich family of the महाविदेहवर्ष, and like 6, would attain liberation. The narrative of दढपइन्न will be found in पएसिकहाणयं 837-40 in औपपातिकसूत्र, as also in the भगवतीसूत्र, xv
34. 1, well-versed in 72 arts. The number of arts in Jain literature is 72 as against 64 in the Brahmanic literature. The list. of these कलाs will be found in पएसिकहाणयं 839. चउखट्ठिगणियागुणोववेया, endowed with sixty-four qualities of a courtesan. The Com, says :-diazenha fama: पण्यस्त्रीजनोचितानि यानि चतुष्षष्टिर्विज्ञानानि ते गणिकागुणाः, अथवा. वात्स्यायनोकानि आलिङ्गनादीन्यष्टौ वस्तूनि तानि च प्रत्येक मष्टभेदत्वाचतुष्षष्टिर्भवन्तीति एगूणतीसविसेसे रममाणी, dallying in twenty-nine different ways. एक वी सरइ गुणप्प हाणा,

Page #180

NOTES
169
devoted to twenty-one qualities of dalliance. Thaghten Si, clover in serving the man in thirtytwo ways. All these terms are explained in Alkiza's 1995T, II. TX979alegi, awakened and conscious about the use of nine sense-organs ; Com. द्वे श्रोत्रे, द्वे चक्षुषी, द्वे घ्राणे, एका जिह्वा, एका त्वक्, एकं च मनः इत्येतानि नवाङ्गानि सुप्तानि यौवनेन प्रतिबोधितानि स्वार्थग्रहणपटुतां stala TFIT: AT. BEITHEATEITIT, well-versed in eighteen vernaculars as described in any 131021 (only sixteen TH1918 are mentioned there and two are missing ). AFITTITT Fant, with a fine dress expressive of love ( home of love ). Teritto, her gait was appropriate, her speech was appropriate to the occasion; YETETTO, her breasts were charming, her other limbs also were charming. Sofaer 1, whose flag (of reputation ) was flying high, i. e., who charged very high and heavy fees for the night. Com. adds :-EESTitle 4. jarqour
h etc. The king of the place honoured her by allowing her the use of an umbrella, chowrie etc. Jooftcaq11, going in a small chariot. Com. poffT9: Takui atat tania THR GREIT: HT.
37. The seniormost pupil of महावीर, इन्द्रभूति Jah, was one day moving in the town on his begging tour, when he saw a big crowd of people in the midst of which was उज्झियअ. लेस्से stands for sfanlage which expression means one who has acquired a concentrated strong fiery psychio force. For or agent is an imaginary taint or

Page #181

160
VIVAGASUYA
colour of the soul in Jain Metaphysics. These taints or colours are six from black to white indicating purity or otherwise of the soul. The soul of an impious person will have a black taint, but if the man does meritorious deeds the taint would improve towards white. vi, by a continuous fast of two days and a half. The Jains count their fasts by the ordinal of the number of meal at which it is broken; thus is a fast broken at the time of the fourth meal. at the time of the sixth meal, ag at the time of the eight meal. जहा पक्षतीए, as described in पन्नत्ती, i.e., व्याख्याप्रज्ञप्ति, otherwise known as, the fifth era of the Jain canon. पढम° refers to the first quarter of the day when इन्द्रभूति studied the sacred texts. उच्चनीय... अडमाणे, Wandering (e) from house to house, high and low (उच्चनीय) for begging alms. जेणेव रायमग्गे तेणेव ओगाटे,.. he descended in the direction of the royal road. संनद्धबद्धवम्मियगुडियउप्पीलयकच्छे, (elephants) who had their loins girt up (s), who had put on armours (f), who put on cloak-like armours (e)and who had bands fastened to their chests (उप्पीलियकच्छे, उत्पी-डिता गाढतरबद्धा कक्षा उरोबन्धनं येषां तान्- टीका ). उद्दामियघण्टे, who had bells suspended (to their girdles).Com. E1ûen aquaiaceten: aoitzen geref:, aver dat az monafore - चिविहमेवेज्जउत्तरकञ्चुइजे, who put on an upper closk (उत्तरकम्वुइज्ज ) and various ornaments on the neck ((गेवेख ) set with different gems. frer, equipped. #ATCMErysandgəngtzen, who had good banners with

Page #182

NOTES:
161
अव
उत्तर
emblems such as eagle,flags,and wore five crest-gar lands and who had conductors on their back. Com. ध्वजाः गरुडादिध्वजाः, पताकाः गरुडादिवर्जिताः ताभिर्वराः ये ते, तथा पञ्च आमेलकां: शेखरका: येषां ते तथा आरूढाः हस्त्यारोहाः महामात्राः येते. गहियाउहप्पहरणा, elephants equipped with wea pons and missiles आविद्धगुडे, ( horses) that had a cloak put on their back. Com. आविद्धा परिहिता गुडा येषां ते तथा ओसारियपक्खरे, horses whose covers of the body were suspended from their backs. Com. सारिताः अवलम्बिता: पक्खराः तनुत्राणविशेषाः येषां तान्. कल्चुइयओचूलमुहचण्डाधरचामरथासगपरिमण्डियकडिए, horse s which had an upper cloak ( उत्तरकञ्चुइय ), whose faces were imposing because of the small chowries ( ओचूल ), and whose waist was decked by chowries and small mirrors ( थासग ). आरूढ आ सा रो हे, with horsemen on their back. उप्पीलिय सरासणपट्टिए, with their bows strung or with wrist-guards fastened. Com. उत्पीडिताः कृत्यप्रत्यचारोपणाः शरासनपट्टिका धनुर्यष्टिर्बाहुपट्टिकां ( wrist-guard ) वा यैस्तान् पिणद्ध गेवेज्जे, (men ) who put ornaments on their neck. विमलवरबद्धचिन्धपट्टे, mon who wore good white turbans marked with em-" blems: अवओडयबन्धणं, a person who was bound up in such a manner that his neck was bent down. उक्कित्तकण्णनासं, with ears and nose cut off. नेहतु पियगत्तं with his body besmeared with oil तुप्पिय seems to TM be a देशी word corresponding to Sk. स्नेहित. It is clear that this word must be the origin of Marathi तूप.. बज्झकक्लडियजुयनियत्थं, clad in ( नियत्थ, निकसित ) & pair of rough (कक्खडिय, कर्कशक ) rage fit for an offenc

Page #183

162
VIVĀGASUYA
der ( Crô, quT). Com. explains the expression as:वव्यश्चासौ करयोः हस्तयोः कटयां कटीदेशे युगं युग्मं निवसित इव निव faat:, par TEUFT #T*12#iysi (misread for Haiti Ti) fraiian #li agitat, 7: A:: I do not think the Com. to be right. qu.TUTTARrå, with a rope. and a garland of red flowers on his neck. Evora TiO3hii, with his body covered with red chalk. चुण्णयं, frightened. बज्झपाणपियं, one who though condemned to death, held his life dear. Tra, according to Com, is either qes or arg. fastidos à a le TALİ, being cut into small pieces like the grain of sesamum, कागणिमंसाइं खावियन्तं, the boy उज्झियअ was made to eat his own flesh. 27 etc. The offence of
tg1737 was being proclaimed at every square with, the beating of broken drum.
39. TingTT HITTETHETHI , a shed or hall for cattle, supported on or built with many hundred pillars. TOT 97167, cows and bulls of the city.
40. HS t etc. refers to various meat preparations, roasted on an iron pike, fried and baked, dried and salted meat. Si f iat 312.0THMIA, when this longing of hers was not fulfilled, was not satiated. 311A PUTETTU 29074451, with her lotuslike face and eyes withered. ThaniSSH 59 4431ST, like a wreath of lotus flowers crushed by hands.
42. 3147A TOT BIFIQFI , he cut off (flesh) from various limbs such as udders etc., of cows and bulls. 4:17
43. @qi3691, ran away, scared away. TheT, Sk. T-214-9, terror of cattle.

Page #184

NOTES
1687
44. FITOI died. 46 BETE Torg, overcome with grief (372).
47. fogaisal, 779 79 T and mai are some of the rites performed at the birth of a child. frangig, free from any risk or obstacle. गिरिकन्दरमल्लीणे विव चम्पगवरपायवे, like a good चम्पक plant (which grows happily ) in the sheltered place of a mountain valley.
48. The Togti, four kinds of merchandise, viz., गणिम, धरिम, मेज and पारिच्छेज, i. e. things sold by counting, by weight, by measure and by quality (like gems etc. ). gadto, by a ship, in a ship. BRIO, helpless, quartig gë, cast away, i. e., died in a ship-wreck (afari ). PozHSAIË, whose precious treasures were sunk (Haz). Erfua, deposit on hand, i. e. money lent by the merchant without any security to his fellow merchants and others like fat, azat etc. DE TH03HTİ, treasures other than deposits. Com. E fala qotianar ,05 HITA.
49. quayai jana TFSIT, like a 989plant cut off by an axe. Magni, crossing of the ocean by her husband, her husband's voyage.
51. #145aj ÚTY 3iura si dia, he kept the courte-an #175 as his own mistress. When a courtesan thus becomes a kept inistress of a person, she had to live like a faithful wife and any person visiting her can be charged with adultery. This is the reason why gita 37 is punished by the king for his secret visits to the courtesan.

Page #185

164)
VIVAGASUYA
52. #4FHC Tonig gitEy... CÍTITCHTOT, being in deep love, being addicted, being attached to the courtesan 4175971, the boy Jittit could not remem-- bor anything but the courtesan (Es=falat aria-HIO), could not find pleasure anywhere, could not get peace of mind anywhere. His heart was fixed on her ( तच्चित्ते ), his mind was fixed on her (तम्मणे), even his soul was tainted by thoughts about her ( ), he resolved to have her ( açan ), he occupied himself to secure what she would like (agg13); he concentrated all his sense organs on her (agicptatû, aflað), his thoughts were full of her ( TCH1901171ag ). $1454 Toi uma Joha, he found an opportunity to ( visit ) the courtesan.
: 53. HEATTUTI91aed,encircled by a net (a'tti. ATTI) of men, i. e., surrounded by his servants.. faalala la AIET, having contracted his eyebrows in three folds (faqah) on his forehead,i.e., being angry. HiggiuĀCTIEITHATTHEITT fis, the king gave a sound beating to JT8737 and made his body broken and shattered by strokes of bones, fists, knees and elbows. gui la ciuui, in this manner, i. e., as described in § 37.
54. Brisia latautiqÀ CHÈ, to-day, when one-third of the day still remains to pass, i, e., at 2 p. m. which is the usual time fixed by convention for impaling an offender. Cf. gsi untaa. , brokon! on an iron pike, impaled. aftentlang gitag, addicted to pleasures of lower animals which kill their

Page #186

NOTES:
106
"own young ones. पाणरपेल्लए, young ones of monkeys. जायमेत्तकं वर्तहिन्ति, will out off his testioles as soon as born, in order that he should lose his manly power and that he should be useful to courtesans for ge.ouring clients. विनयपरियणमेत्ते, one who has become educated (fast faşi-a ) and who has attained maturity of age to be able to enjoy pleasures of life. विजापयोग, use of magic. मन्तचुण्णेहि, by charms and
magic powders. हियउड्डावणाहि, by making one's heart leap, i. e., by maddening him. निण्हवण, concealing "what one has obtained. पण्हवण,making one attracted.
अभियोगिएहिं, by bringing one under his influence. .Com. अभियोगः पारवश्यं सः प्रयोजनं येषां ते अभियोगिकाः..
55. गोट्रिल्लएहिं जीवियाओ ववरोविए समाणे, being .de prived of its life by गोहिल्ल, i. e. keepers of the pen. .. 58. देसप्पन्ते, at the ending portion of the king•dom, on the border, frontier of the country. विसमगिरिकन्दरकोलम्बसंनिविद्रा, situated in a corner (कोलम्ब) of a rugged valley of the mountain. Com. विषमं यदिरेः कन्दरं कुहरं तस्य यः कोलम्बः प्रान्तः तत्र संनिविष्टाः संनिवेशिताः3; कोलम्बो हि लोके अवनतं वृक्षशाखाप्रमुच्यते, इहोपचारतः कन्दरप्रान्त): कोलम्बो व्याख्यातः. वंशीकलङ्कपागारपरिक्खित्ता, encircled by.. wall-like fencing of bamboos. Probably both part and 3are synonyms and mean bamboo. Cf. कळक in Marathi. छिनसेलविसमप्पवायफरिहोवगूढा, surrounded by a ditch (फरिहा, परिखा), formed by rugged presipices of hills cut. Com. छिनो विभकोऽवयवान्तरापेक्षया यः शैलस्तस्य संबन्धिनो ये विषमाः प्रपाताः गर्ताः ते एव परिसा तवा उप. मूढा बेष्टिता. भान्भिन्तरपाणिया, places of watore in which

Page #187

166
VIVĀGASUYA
were inside the forest and hence not easy of act. cess to strangers. सुदुल्लभजलपरन्ता, the skirts (परन्त, पर्यन्त) of which were characterised by scarcity of water. सुदुर्लभं जलं येषु ते सुदुर्लभजलाः, तादृशाः पर्यन्ताः यस्यां सा.. अणेगखण्डी, having many passages and byways between hills. Com. अनेकाः नश्यतां नराणां मार्गभूताः खण्डयः अपद्वाराणि यस्यां सा. विदियजणदिन्ननिगमपवेसा, entry into and exit from which was allowed only to those persons who are known. सुबहुयस्स वि कुवियस्स नणस्स दुप्पहंसा, unassailable even by a large number of angry people engaged in preventive service of policemen. The Com. explains कुवियस्स (Sk. कुपितस्य), as मोषव्यावर्तकस्य, i. e. persons engaged to prevent thefts.
59. बहुनयरनिग्गयजसे, whose fame as thief has. reached many cities. असिलट्ठिपढममल्ले, the first or best champion in wielding sword.
60. छिन्नभिन्नबाहिराहियाणं कुडङ्गे, the thief विजय acted like a shelter (कुडङ्ग, fence) to persons whose limbs were cut off, i. e., who were punished for thefts. (छिन्नभिन्न) and who were exiled (बाहिराहिय). The Com.. explains वाहिराहिय in another way also, viz. बाहिर, exiled and safety undesirable, the word niet lengthening its initial अ. Com. छिन्ना हस्तादिषु, भिन्ना नासिकादिषु बाहिरहिय त्ति नगरादेर्बाह्यकृताः अथवा बाहिर त्ति बाह्याः स्वाचारपरिभंशाद्विशिष्टजनबहिर्वर्तिनः, आहिय त्ति अहिताः प्रामादिदाहकत्वात् , तेषां कुडङ्गं वंशादिगहनं तद्वद्यो दुर्गमत्वेन रक्षार्थमाश्रयणीयत्वसाधर्म्यात् स तथा. कप्पायं करेमाणे, getting money as he thinks fit.. : 61. अहीणपुण्णपञ्चिन्दियसरीरे, whose body was en

Page #188

167
dowed with all the five sense-organs and had no
deficiency.
:
63. इन्द्रभूति गौतम saw अभग्गसेण in the midst of a big crowd; his offences were being proclaimed. He was made to sit in a square and officers killed before him his uncles. Similarly in other squares of the city other relatives also were killed in his presence in order that a should see the death of his relatives and experience grief for the same. Male relatives were killed first and females later so that should see their pangs as well. : 65. दिन्नभइभत्तवेयणा, persons who were paid wages either in cash or in food; दत्तं भृतिभक्तरूपं द्रव्यभोजनलक्षणं वेतनं मूल्यं येषां ते. कल्लाकक्लिं, every morning. पत्थियपिडअ, v. 1., पच्छियपिडअ, is a pair of baskets attached to a bamboo staff and carried on shoulders; Cf. in Marathi.
NOTES
66. रायमग्गे अन्तरावणंसि, in the bazar of the principal street of the town.
68. जिमियभुत्तत्तरागयाओ, after having taken their meals () and after having come to the hall after meals to eat bettle nuts etc. पुरिसनेत्थिया, put - ting on men's attire. g zag, with shields .brandished in hands. निक्किट्ठाहिं असीहिं, with swords drawn समुल्लालियाहिं दामाहिं, with the brandishing of weapons ( :). The reading of the text is uncertain; the Com. gives if as an additional reading; but in the fan the passage has got डावाहिं weich means left hand. समुद्दरवभूयं पिव करेमाणीओं, creating noise like that of an ocean.

Page #189

VIVAGASUYA
71. पञ्चधाई° जाव परिवडूइ, the boy grow attended by five nurses. अट्ठदारियाओ, the boy अभ्रग्गसेण was married to eight girls, had eight palaces and had gifts from his father in eights (every article in eights) उप्पि पासाए... भुञ्जमाणे विहरइ, enjoyed pleasures of life in lofty mansions.
72. इड्डीसक्कारसमुदएणं, with great pomp and show. 74. तुज्झं बाहुच्छायापरिग्गहिया, favoured by the protection of your arms, बाहुच्छाया. पायवडिय, पादपतित, prostrated on his feet.
77. तं सेयं खलु... पडिसेहित्तए, it would be better if we repulse their attack before they reach our settlement.
78. íतgmngú fy, taking shelter at a difficult place or fortress and thicket. गहियभत्तपाणे, equipping himself with food and drink for his army.
80. अधारणिज्जमिति कट्टु, thinking that it was impossible to hold out against robbers. faRFĦĦId उवयए यावि होत्था, he can be approached by taking him into confidence by means of साम, भेय and उवप्पयाण, अब्भिन्तरगा सीसगभमा, those so-called followers of his who are in his confidence.
168
81. उस्सुकं दसरतं पमोयं, a festival lasting for tea nights, admission to which was free, i. e, without any fees (3). The festival had several places of amusement, and feasts also were arranged in that connection. विउलं असणं... सयमेव गच्छत्था, should they bring presents such as flowers to you just here or would you go there personally?

Page #190

NOTES
*189
.... 82. laiteht z one, journey.s which were
not very long or at a long stretoh. सुहेहि वसहीपायरासेहिं, with comfortable halts and meals.
.: .91. Aromi gith, a person accompanied by a woman. This person is no other than 6 and the woman courtesan ygram. 3 . 93. ETO 215 Tie waagis facra, there were in his pen several herds of animals such as af, at etc. 491074102115, cut into pieces and small pieces.
95. FIÀN GIFT giant siapa, as soon as the child was born, thay placed it under a oart.
fa froriafar, they again took it back.
107. masaqgTGYig, for the purpose of in. oreasing the importance or strength (s) of his kingdom. I TIỀ fe y v...acions ar gaigas 91, whenever king Thy was engaged in fighting with his enemy's army, the priest used to offer human sacrifice and then the enemy's army was either routed or repulsed.
118. नन्दिवद्धण or नन्दिसेण wanted his father's throne and for this purpose asked his father's barber to kill him by thrusting a razor-blade into the king's neck. The king discovered his son's plans and ordered that he should be punished in such a manner that there should be some resemblance of coronation. So the men first placed him on a red hot iron throne and poured over him pots full of molted inetal. They also put on him a red hot necklace of eighteen strings,of nine string et.c, then *92, a band for forhead, then a crown, all med-hot.

Page #191

170
VIVAGASUYA
120. This section mentions the jailor's implements for torturing offenders. The jailor had many pots full of melted metal. He had several pots full of urine of different animals. He had several kinds of fetters, whips, sticks, ropes, nails, and razors.
121. This sectin describes punishments as they were administered in the jail in those days. The offenders were made to lie on their back; their mouths were opened with an iron bar and they were made to drink melted metal. हेट्ठामुहे पाडेइ, छडछडस्स वम्मावइ, he asked the offenders to lie on their belly and gave lashes of whips with a 35 sound. Tanto, Sk. Taraníza, wounded by weapons. Faiz gergias, gave the offenders a good shaking by his men. अगडंसि ओचूलयालगं पज्जेइ, let them down in a well with their heads down and made then drink water. 978às, caused bleeding by razor blades etc. lig gaiak, put pins and .nails on several parts of their body. 311... Fergui 8713511, thrust needles etc. into the body and bent them by means of small hammers, and made then rub on the ground. 31ean arias, covered their bodies with wet 4 grass, made them sit in the sun and when the tits were dry,pulled them out, so that the skin would begin to bleed.
125. a AGT, a già, I do not know. TEHO SFATŪTU by an ignominious manner of death.
130. GEGUET, with face and hands swollen.

Page #192

171
·सडियपायङ्गुलियं, with toes dacayed. रसियाए पूइएण य थिविथिवियवणमुहकि मिउत्तयन्तपगलन्तपूय रुहिरं, the sores on his body were drippling with pus and watery blood ( रसिया = लसीका ) and worms were pricking the sores. which were oozing out pus and blood. लालापगलन्तकण्णनासं, water was oozing out from ears and nose दण्डखण्डवसणं, wearing sewn rags. • खण्ड मल्ल गखण्ड घडहत्थगयं, having in his hand, a broken earthen cup, H, and a broken earthen pot बिलमिव पन्नगभूएणं अप्पाणेणं is av usual expression to describe the sentiment of a Jain monk while taking his food. The expression means: He took food without any attachment or relishing of the food, but simply to keep himself alive, as a snake takes to the hole. The Com. on however explains it in a slightly different manner: Just as a snake enters into its hole without touching the sides of the hole, so the ascetic took his food as if without allowing the food to touch the cavity of the mouth. यथा बिले पन्नगः पार्श्वसंस्पर्शेनात्मानं प्रवेशयति तथा अयमाहारं मुखेनासंस्पृशन्निव रागविरहितत्वादाहारयति.
NOTES
134. अटुङ्गाउव्वेय पाढए, a physician who studied eight branches of the science of medicine such as कुमारभिच्च etc.
135. The physician
used to prescribe meat preparations to all, healthy as well as sick, rich and poor, ascetics and Brahmins, beggars and pilgrims. He himself used to eat these meat preparations.

Page #193

172
VIVAGASUYA
137. जाया जाया दारगा विणिहाथमावज्जन्ति, all children, as soon as born, died. à en etc. "So blessed indeed are the mothers, happy and meritorious and auspicious,-mothers who have well-earned the fruit of their human life, whose wombs deliver pretty children, greedy to suck milk from breasts, giving a sweet talk, warbling, nestling against the breasts and arms of their mothers, children that are placed on the laps of their mothers by clasping them into their lotus-like delicate hands and that give again and again a sweet and warbling talk." egg, ag, to beg the favour of a deity. जायं च... अणुवढइस्सामि, I shall make additions to (the property of the deity for) worship, gifts, share of profit, and permanent capital. कयकोउयमङ्गलपायच्छित्ता, who put on कौतुक, marks of ashes, auspicious things like rice-grains and curds and performed expiatory rites. 3, keeping her clothes wet after bath. Keeping wet clothes at the time of worship is considered specially sanctifying. पुप्फ, the full expression is पुप्फवत्थazqueiðar. The manner in which the Jains worship their deity is described here. आलोए पणामं करेह, salutes at the sight of the deity. is a bunch of wool. दगधाराए अब्भुक्खेइ, sprinkles with a stream of water. पम्हल', the full expression is पम्हलसुउमालगन्धकासाइयाए गायलट्ठी ओलहेइ, wipes off the body of the deity by a scented, soft and delicate piece of cloth. 146., a settlement of fishermen.

Page #194

NOTES
173
148. Buma, covered by bones and skin, but possessing no flesh. faciətaisymai, very lean. Afsniglaucei, clad in black clothes. H97 Toi og STUTSTITUI, with a fish-bone sticking into his throat.
151. EDISTIO etc. are various fish preparations. Their nature, as the Com. says, is to be understood from रूढि..
156. TE JOFTOTE 8 gg TRUTHAITI, thinking by their four types of intellect, viz., 59AT, QUrgar, कम्मिया and पारिणामिया, born, acquired by study, acquired by practice and acquired by maturity of age. His etc. are cures used by physicians.
166. 311&to FIT PARTIT, she began to brood over the matter being depressed at heart.
: 174. 3TISTIFTESHTI UNTITÀui estuft, playing with a golden ball in an open space.
175, TATIEITIG ATITHIÙ, while passing in the course of his horse-ride.
176. 317-acailor qita, men who were in his confidence and trustworthy. जइ वि सा सयंरजमुक्का , even if she requires dowry of my kingdom.
177. ART AT HTM if the match is suitable.. Ti A GR... Stotifocs, that the king favours me in this manner is itself a dowry to me.
178. DITAHERIanizuizi mizi, a palanquin ( halista ) carried by a thousand men.
179. FEATURE EXTRE, with tambors being played upon; as, with thirty-two kinds of dances.

Page #195

174
VIVĀGASUYA
182. ggui quaqui, on account of this distraction.
183. 1941, intoxicated. aTICHETIG, bed in a solitary place.
192 Ftel aerat, see 1745E131) xiv.
200, quyragai alati çalsa PriumThe duties of a 1197 in Jainism are twelve in number ; they consist of five styras or lesser vows and seven 57871978 or disciplinary vows. The vows observed by monks are called helaas, and in contrast, ihose observed by lay disciples are called अणु or lesser. Both the अणुव्रतs and the महाव्रत are described in full in the first appendix on page 127 and 128 of the 3914TFISTI. In the case of the monk the formula of the व्रत is सव्वं पाणाइवायं
#761Ô etc., while in the case of an upāsaka it is थूलं पाणाइवायं पञ्चक्खामि etc., with reference to the first three. The fourth vow of the wonk is for HEU i. e., absolute continence, while the same for an. upāsaka is heräaidt, limitation of sexual pleasure to one's wife or wives. The fifth vow of the monk is Hoo groti abandonment of all possession, but the same for an upāsaka is fastlagitant, limitation of one's desires and ambitions, a detailed description of which is given in the 3TTACH1311 in seotions 17-42. With reference to the seven disciplinary rows we should note that they are divided into two classes again, three Jha and four शिक्षापदs. The गुणवतs are:-(1) अणट्ठादण्ड, unprofitable employment or indulgence in unpro

Page #196

NOTES
.
_175
fitable occupation; (2) दिसिन्वय,limitation with reference to one's movements in a particular quarter and (8) उवभोगपरिभोगपमाण, limitation as to articles of use such as food, drink, clothing etc. The commentator on Dharmabindu explains दिसिव्वय as दशसु दिक्षु विषये गमनपरिमाणकरणलक्षणं व्रतं, while the same author ex. plains देसावगासिय as देशविभागे प्राक्प्रतिपन्नदिव्रतस्य योजनशतादिपरिमाणरूपस्य अवकाशः गोचरः यस्य प्रतिदिनं प्रत्याख्येयतया. The difference between दिसिव्वय and देसावगासिय therefore, seems to be, that in ferro a person limits his movements to a particular quarter, east, west or so; while in देसावगासिय he limits, every day, the distance to be traversed in the quarter. The commentator means by 3911 objects the use of which can be repeated, such as house, clothes etc., and by itüre he means objects that can be used once only, such as food and drink; उपभुज्यत पौनःपुन्येन सेव्यते इत्युपभोगो भवनवसनवनितादिः; परिभुज्यते सकृदासेव्यते इति परिभोग आहारकुसुमविलेपनादिः. The four शिक्षापदs are ; (1) सामाइय good conduct, सावद्ययोगपरिहारनिरवद्ययोगानुष्ठानरूपः (2) देसावगासिय; (3) पोसहोववासobserving fasts on the 8th day, 11th day of each fortnight, and 15th day, i. e., the full moon day (पुण्णमासिणी) and the new moon day उद्दिट्ट (अमावास्या); and (4) अतिहिसंविभाग, offering charities to guests (अतिहि ) or to pious men of Jain sect, such as monks, nuns, lay man and lay women, अतिथिसंविभागो नाम अतिथयः साधवः साध्व्यः श्रावकाः श्राविकाश्च, एतेषु गृहमुपागतेषु भक्त्या अभ्युत्थानासनदानपादप्रमार्जननमस्कारादि

Page #197

178 :
VIVAGASUYA भिरर्चयित्वा यथाविभवशक्ति अभपानवस्त्रोषधालयादिप्रदानेन संविभामः
$:. To those twelve vows the texts always add as the last vow of the life a series of continuous fasts, अपच्छिममारणन्तियसंलेहणाझूसणाराहणा,determined selfmortification by the last mortal emaciation. Note that the monk's vows are called Hatas; while those of layman are called staas. The monk observés these vows iri an absolute, perfect manner, as, for instance, abstaining from doing injury even to socalled inanimate objects like stones etc., while the householder cannot practice this in such a manner and is therefore allowed to lessen or limit the sphere of his observances.
205, STUTTI GHAIDI 9185 etc., we get here the description as to how a Jain layman should receive a monk visiting his house.
206, saapui, pure as regards the article ( 700), as regards the receiver ( Tiaga ) and as regards the donor ( FITTIGE)fatore ei, pure in three ways, i. e., by mind, body and speech, sait परित्तीकए, his संसार became limited. अन्तरा वि य णं Britie etc., they proclaimed in a divine voice in (the sky) “Oh, what a noble gift, whát a noble gift" ( spet Tio )

Page #198
BY THE SAME AUTHOR Useful Books for the study of Prakrit Languages Rs. As. 1. A Mannual of Ardhamagadh; Grammar 0 12 2. Tofa ETUTT, Portion of the treaga with exhaustive Notes and Introduction, pages xvi+116 3. Aiguafsi, with Glossary, Notes and an Introduction. 4. ETATEATT, with Glossary, Appendices, Notes and an Introduction, Crown 8vo., pages xvi+250, 5 0 5. जसहरचरिउ of पुप्फदंत, an Apabhramsal work of the 10th century, Royal 8vo, pp. 220. 6 0 6. STATEzarIT, and EUHTETETZAT with Glossary, Appendix, Notes and an Introduction, Half cloth. ... 30 Paper cover. 2 o 7. ATTAFETETT, as above. In preparation 8. fatigheigTEOUS FIT or hergTMUT of genera, an Apabhramsa work of the 10th century. In the Press 9. कल्पसूत्र of भद्रवाह, with Glossary, exhaustive Notes and an Introduction In the Press