Book Title: Prakrit Abhyasa Saurabh
Author(s): Kamalchand Sogani
Publisher: Apbhramsa Sahitya Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002575/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta abhyAsa saurabha DaoN. kamalacanda sogANI patra jANu ujayo jIvo vidyA zrImahAvIrajI prakAzaka apabhraMza sAhitya akAdamI 2010_03 janavidyA saMsthAna digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI rAjasthAna Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta abhyAsa saurabha DaoN. kamalacanda sogANI (pUrva prophesara, darzanazAstra) sukhAr3iyA vizvavidyAlaya, udayapura vachan jaina riyAyaspana yomahAvIrajI prakAzaka apabhaMza sAhitya akAdamI jainavidyA saMsthAna digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI rAjasthAna 2010_03 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka apabhraMza sAhitya akAdamI, jainavidyA saMsthAna, digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI, zrImahAvIrajI - 322220 ( rAjasthAna ) D prApti sthAna 1 jainavidyA saMsthAna, zrImahAvIrajI 2 apabhraMza sAhitya akAdamI digambara jaina nasiyAM bhaTTArakajI, savAI rAmasiMha roDa, jayapura-302004 prathama bAra, 1997, 1100 mUlya pustakAlaya saMskararaNa 75/vidyArthI saMskaraNa 60/ mudraka madaralaiNDa priMTiMga presa 6-7, gItA bhavana, Adarza nagara jayapura-302004 2010_03 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA pRSTha saMkhyA abhyAsa kI prAdhAra-pastaka evaM pATha saMkhyA abhyAsa viSaya saMkhyA prArambhika prakAzakIya vartamAnakAla 1. prAkRta racanA saurabha pATha 1-8 2. vidhi evaM prAjJA bhUtakAla prAkRta racanA saurama pATha 9-16 prAkRta racanA saurabha pATha 17-18 prAkRta racanA saurabha pATha 19-26 bhaviSyatkAla 5. akarmaka kriyA prAkRta racanA saurabha pATha 27 6. prAvRtti prAkRta racanA saurabha pATha 1-16 7 prAvRtti prAkRta racanA saurabha pATha 19-26 8. prAvRtti prAkRta racanA saurabha pATha 1-27 9. prAvRtti prAkRta racanA saurabha pATha 1-27 10. sambandhaka bhUtakRdanta prAkRta racanA saurabha pATha 28 _11. hetvarthaka kRdanta prAkRta racanA saurabha pATha 29 2010_03 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAvRtti 49 prAkRta racanA saurabha pATha 28-29 prAkRta racanA saurabha pATha 30-31 53 prAkRta racanA saurama pATha 32 63 prAkRta racanA saurabha pATha 34-35 akArAnta pulliga saMjJA (ekavacana) prakArAnta pulliga saMjJA (bahuvacana) prakArAnta napuMsakaliMga saMjJA (ekavacana) akArAnta napuMsakaliMga saMjJA (bahuvacana) prAkArAnta strIliMga saMjJA (ekavacana) prAkArAnta strIliMga saMjJA (bahuvacana) prAvRtti 68 prAkRta racanA saurabha pATha 36 73 prAkRta racanA saurabha pATha 38-39 78 prAkRta racanA saurabha pATha 40 83 prAkRta racanA saurabha pATha 30-40 prAkRta racanA saurabha pATha 42 88 bhUtakAlika kRdanta (kartRvAcya) vartamAna kRdanta 95 prAkRta racanA saurabha pATha43 prAkRta racanA saurama pATha 45 102 bhUtakAlika kRdanta (bhAvavAcya) prAvRtti 23. 107 prAkRta racanA saurama pATha 1-45 24. akarmaka triyA (bhAvavAcya) 110 prAkRta racanA saurabha pATha 47 prAkRta racanA saurabha pATha 49 25. vidhikRdanta (bhAvavAcya) 113 2010_03 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. prAvRtti 116 prAkRta racanA saurabha pATha 42-49 saMjJA 119 124 126 129 31. 131 32. 134 prAkRta racanA saurabha (dvitIyA-ekavacana, bahuvacana) pATha 51-52 sakarmaka kriyA prAkRta racanA saurabha pATha 53 saMjJA (i, IkArAnta va prAkRta racanA saurabha u, UkArAnta pu., napuM., strI.) pATha 55-61 saMjJA prAkRta racanA saurabha pATha 54-59 saMjJA, sakarmaka kriyA prAkRta racanA saurabha pATha 53-54 kRdanta, karmavAcya, tRtIyA prAkRta racanA saurabha pATha 57-62 vividha kRdanta prAkRta racanA saurabha pATha 64 saMjJA, caturthI, SaSThI- prAkRta racanA saurabha ekavacana, bahuvacana pATha 66-69 saMjJA, paMcamI, saptamI- prAkRta racanA saurabha ekavacana, bahuvacana pATha 71-77 preraNArthaka pratyaya prAkRta racanA saurama pATha 78 svAyika pratyaya, vividha prAkRta racanA saurabha sarvanAma, avyaya pATha 79-81 aniyamita karmavAcya aniyamita bhUtakAlika kRdanta - vyAkaraNika vizleSaNa-paddhati 138 139 141 143 146 148 151 40. 160 2010_03 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41. 164 prAkRta kathA (kassesA bhajjA) 182 188 196 205 prAkRta kathA (gAmillayo sAgaDiyo) prAkRta kathA (sasuragehavAsINaM caujAmAyarANaM kahA) / prAkRta kathA (viusIe puttabahUe kahANagaM) prAkRta kathA (amaMgaliya purisassa kahA) prAkRta kathA (gehe sUro) pariziSTa aMka yojanA maoNDala praznapatra 1, 2, 3, 4 zuddhi patra 208 218 220 226 2010_03 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prAkRta abhyAsa saurabha' pAThakoM ke hAthoM meM samarpita karate hue hameM harSa kA anubhava ho rahA hai / Arambhika yaha sarvavidita hai ki tIrthaMkara mahAvIra ne janabhASA prAkRta meM upadeza dekara sAmAnyajanoM ke lie vikAsa kA mArga prazasta kiyA / bhASA saMpreSaNa kA sabala mAdhyama hotI hai / usakA jIvana se ghaniSTha sambandha hotA hai / jIvana ke uccatama mUlyoM ko janabhASA meM prastuta karanA prajAtAntrika dRSTi hai / digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI dvArA saMcAlita 'jainavidyA saMsthAna' ke antargata 'apabhraMza sAhitya akAdamI' kI sthApanA san 1988 meM kI gii| hameM yaha likhate hue gauravapUrNa prasannatA hai ki prabandhakAriNI kameTI, digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI ke satat sahayoga se DaoN. kamalacanda sogANI ne niyamita kakSAoM evaM patrAcAra kI svanirmita yojanA ke mAdhyama se apabhraMza va prAkRta ke adhyayanaadhyApana ke dvAra kholane kA eka anUThA kArya kiyA hai / apabhraMza DiplomA pAThyakrama meM prAkRta kA adhyApana mukhyataH patrAcAra ke mAdhyama se kiyA jAtA hai / 'prAkRta abhyAsa saurabha' meM patrAcAra ke abhyAsoM kA saMkalana hai / isa pustaka ke prakAzana se adhyayanArthI prAkRta bhASA ko sIkhane meM adhika samaya de sakeMge aura vidyAlaya, mahAvidyAlaya aura vizvavidyAlaya isa pustaka ko pAThyakrama meM lagAkara vidyArthiyoM ko prAkRta kA adhyApana suvidhApUrvaka karA sakeMge / 'prAkRta abhyAsa saurabha' pustaka ke lie hama DaoN. kamalacanda sogANI ke AbhArI haiM / pustaka prakAzana ke lie apabhraMza sAhitya akAdamI ke kAryakartA evaM madaralaiNDa priMTiMga presa dhanyavAdArha haiM / balabhadrakumAra jaina saMyukta mantrI prabandhakAriNI kameTI, digambara jaina pratizaya kSetra zrImahAvIrajI 2010_03 narezakumAra seThI adhyakSa Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_03 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya prAkRta bhASA bhAratIya AryabhASA-parivAra kI eka susamRddha loka bhASA rahI hai / vaidikakAla se hI yaha loka bhASA ke rUpa meM pratiSThita rahI hai| isakA prakAzitaaprakAzita evaM lupta sAhitya isakI gauravamayI gAthA kahane meM samartha hai| bhAratIya loka-jIvana ke bahuAyAmI pakSa, dArzanika evaM AdhyAtmika paramparAeM prAkRta sAhitya meM nihita haiM / mahAvIra-yuga aura usake bAda vibhinna prAkRtoM kA vikAsa huA, jinameM se tIna prakAra kI prAkRtoM ke nAma sAhitya kSetra meM gaurava ke sAtha liye jAte haiM / ve haiM-ardhamAgadhI, zaurasenI aura mahArASTrI / jaina Agama sAhitya evaM kAvya-sAhitya inhIM tIna prAkRtoM meM gumphita hai / mahAvIra kI dArzanika-AdhyAtmika paramparA ardhamAgadhI evaM zaurasenI prAkRta meM racita hai aura kAvyoM kI bhASA sAmAnyataH mahArASTrI kahI gaI hai| inhIM tInoM prAkRtoM kA bhArata ke sAMskRtika itihAsa meM gauravapUrNa sthAna hai / ataH inakA sIkhanA-sIkhAnA bahuta hI mahatvapUrNa hai| isI bAta ko dhyAna meM rakha kara 'prAkRta racanA saurabha' kI racanA kI gaI thii| isI krama meM 'prAkRta abhyAsa saurabha' prakAzita hai| apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura dvArA mukhyataH patrAcAra ke mAdhyama se prAkRta kA avyApana kiyA jAtA hai| 'prAkRta racanA saurama' para AdhArita abhyAsa hala karane ke lie adhyayanAthiyoM ko bheje jAte haiN| isa taraha se adhyayanArthI krama se prAkRta vyAkaraNa racanA kA jJAna prApta karane meM sakSama hote haiN| kintu abhyAsoM ko bhejane meM bahuta samaya kharca ho jAtA hai aura adhyayanArthiyoM ko vyAkaraNa-racanA ke abhyAsa ke lie kama samaya mila pAtA hai| ataH (1) isa kaThinAI ko dUra karane ke lie sabhI abhyAsoM ko eka pustaka kA rUpa dekara 'prAkRta abhyAsa saurabha' pustaka prakAzita kI jA rahI hai| yaha pustaka sabhI adhyayanArthiyoM ko prArambha se hI bheja dI jAyegI, aura adhyayanArthI ina abhyAsoM ko nirdiSTa yojanAnusAra hala karake bhejate raheMge / jo samaya abhyAsoM ko bhejane meM laga jAtA thA, vaha prAkRta bhASA ko sIkhane meM laga skegaa| (2) dUsarI kaThinAI aura anubhava kI gaI-kaI vizvavidyAlaya prAkRta bhASA sikhAne kA kArya prArambha karanA cAhate haiM / una vizvavidyAlayoM ke vidyArthiyoM ke lie 'apabhraMza sAhitya akAdamI' ke pAThyakrama meM praveza lenA suvidhAjanaka nahIM hotA hai| ve vizvavidyAlaya isa pustaka ko pAThyakrama meM lagAkara adhyApana kA kArya apane hI sthAna para kara sakate haiN| 2010_03 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mujhe pUrNa vizvAsa hai ki 'prAkRta abhyAsa saurabha' se prAkRta adhyayana adhyApana ke kArya ko gati milegI aura 'apabhraMza sAhitya akAdamI' apane uddezyoM kI pUrti meM drutagati se agrasara ho sakegI / pustaka ke prakAzana kI vyavasthA ke lie jainavidyA saMsthAna samiti kA AbhArI hU~ / kAdamI ke kAryakartA evaM madaraleNDa priMTiMga presa dhanyavAdArha haiM / 2010_03 ( DaoN. kamalacanda sogANI ) saMyojaka jaina vidyA saMsthAna samiti Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-1 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAmoM evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie / 14. tuma rUpa 17 1. vaha ha~satA hai / 2. ve donoM nAcatI haiN| 3. tuma chipate ho huuN| 5. ve donoM jAgatI haiN| 6. hama saba sote haiN| 7. tuma 8. ve saba ThaharatI haiN| 9. maiM nahAtA hU~ / 10. vaha hotI hai / haMsate ho / 12. hama saba nAcate haiM / 13. ve saba chipate haiM / ho / 15. maiM jAgatA hU~ / 15. vaha sotA hai / ve saba jIte haiM / 18. maiM ThaharatA hU~ / 19. ve nahAtI haiN| 20. tuma saba hote ho / 21. tuma nAcate ho / 22. ve saba ha~satI haiM / 23. vaha chipatI hai / 24. ve saba rUsate haiM / 25. tuma jAgate ho | 26. tuma saba sote ho / 27. maiM jItA huuN| 28 hama saba Thaharate haiN| 29 vaha nahAtI hai / 30 ve donoM hotI haiM / 31. maiM ha~satA hU~ | 32 tuma saba nAcatI ho / 33. hama chipate haiM / 34. vaha rUsatI hai / 35 hama saba jAgate haiN| 36. maiM sotA hU~ | 37. vaha jItI hai 38 tuma Thaharate ho / 39. hama donoM nahAte haiM / 40. maiM hotI hU~ | 41. tuma ha~sate ho / 42. vaha nAcatA hai / 43. maiM chipatI hU~ | 44 hama saba rUsate haiM / 45. tuma donoM jAgate ho / 46. ve saba sotI haiM / 47. hama donoM jIte haiM / 48. vaha ThaharatI hai| 49. tuma saba Thaharate ho / 50. tuma nahAte ho / 51. hama ha~sate haiM / 52. maiM nAcatI huuN| 53. tuma donoM chipate ho / 54. tuma saba rUsate ho / 55. vaha jAgatI hai| 56. tuma sote ho / 57. tuma jIte ho / 58. tuma donoM Thaharate ho / 59 tuma donoM nahAte ho / 60. hama saba hote haiM / udAharaNa vaha ha~satA hai so hasai / hasa e / hasadi / hasade / hase i / hasedi / prAkRta abhyAsa saurabha ] 4. meM rUsatA noTa - isa abhyAsa-1 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 1 se 8 kA adhyayana kIjie / 2010_03 saba jIte ho / 11. tuma donoM [ 1 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) prAkRta racanA saurabha ke pATha 1 se 8 ke pAdaTippaNoM meM die gae nimna niyamoM ke anarUpa nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie-- pATha 1-niyama (3) (akArAnta kriyA) 1. maiM rUsatA huuN| 2. maiM jAgatA huuN| 3. maiM jItA huuN| 4. maiM sotA huuN| 5. maiM nAcatI huuN| pATha 2-niyama 1 (ii) 6. tuma chipate ho / 7. tuma nAcate ho / 8. tuma rUsatI ho / 9. tuma sote ho| 10. tuma nahAte ho| pATha 3-niyama / (ii), (iii), niyama 2 (iii) 11. vaha sotA hai / 12. vaha hotA hai / 13. vaha nAcatA hai| 14. vaha jItA hai / 15. vaha haMsatA hai| pATha 8-niyama 6 (i), (ii), (iii) 16. hama saba nAcate haiM / 17. maiM nahAtA huuN| 18. vaha jItI hai| 19. ve saba ThaharatI haiN| 20. tuma donoM haMsate ho| 21. tuma rUsate ho| 22 tuma saba jIte ho / 23. vaha hotI hai / 24. ve saba rUsate haiN| 25 vaha nahAtI hai| udAharaNa1. maiM rUsatA hU~-praha/ha/ammi ruusN| 6. tuma chipate ho tuma/tuM/tume lukkasi/lukkase/lukkesi / 11. vaha sotA hai-sa/se sayai/sayati/sayeti / 16. hama saba nAcate haiM-amhe/vayaM nnccejj/gccejjaa| (ga) nimnalikhita kriyAoM ke vacana ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie 1. ..."Naccanti 2. ..."jaggemi 3. ." sayama 4. "rUsai 5. "ThAmi 6. "hasase 7. ""lukkadha 8. ..."hAma 9. ..."jIvaM 10. .."jaggasi 11. ""sayae 12. ..."homi 2 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. .."Naccamo 16. .."hAmo 19. "" lukketi 22. "jIvitthA 23, ..."NaccaM 28. ""jIvedi 31. ""jaggire 34. " lukkesi 37. ""jaggemo 40. ""hasante 43. ""homa 46. ""hAha 49. ""lukkama 52. ""hodi 55. ""sayeti 58. .."sayante 61..."Naccemi 64. ""sayAmi 67. ""hoejjA 14. ""rUsaha 17. ... sayaM 20. " ThAi 23. "" jaggante 26. " rUsesi 29. "hoha 32. ""rUsami 35. ""raNaccase 38. ""rUsedha 41. ""lukke itthA 44. ""rUsejjA 47. ""Naccati 50. ""sayaha 53. ""gaccante 56. "hAitthA 51. ""ThAdi 62. .."rUsase 65..."sayei 68. " sayamo 15. "lukkanti 18. "jIvase 21. " hasamu 24. ""hAmu 27. ""sayadi 30. "sayejja 33. ""hasadha 36. .."sayade 39. "jIvamu 42. "" ThAsi 45. ""jIvanti 48. .."hasae 51. ""jagganti 54. "hAejjA 57. ..."rUsenti 60..." jIvaM 63. ..."Naccai 66. ... jIvaha 69. ." sayenti udAharaNatA/te Naccanti ahaM/haM/ammi jaggemi amhe vayaM sayama (gha) nimnalikhita paruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI gaI kriyAnoM ke vartamAnakAla meM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. amhe (hasa) 2. tumaM (saya) 3 so (gacca) 4. ahaM (rUsa) 5. tumhe (lukka) 6. te (jagga) 7. vayaM (jIva) 8. sA (hA) 1. tA (ThA) 10. tujjhe (ho) 11. amhe (lukka) 12 tAo (rUsa) 13. haM (gacca) 14. so (jagga) 15. tuha (jIva) prAkRta abhyAsa saurabha ] 2010_03 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. amhe (hA) 19. tume (lukka) 22. ammi (jagga) 25. tunbhe (ho) 28. tume (ThA) 17. tA (ho) 20. tumhe (rUsa) 23. so (jIva) 26. tAu (ga) 29. te (saya) 18. tumbhe (saya) 21 vayaM (gacca) 24. tuM (hA) 27. tujhe (hasa) 30. sA (hasa) udAharaNaamhe hasamo/hasamu/hasama / (ca) nimnalikhita vartamAnakAlika kriyAmoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa evaM unake pratyaya likhie1. gaccanti 2. sayasi 3. rUsai 4. jaggaM 5. sayitthA 6. Naccati 7. rUsami 8. lukkanti 9. hasase 10. ThAdi 11. NhAmu 12. sayase 13. jIvaha 14. rUsante 15. jaggesi 16. jIvase 17. lukkami 18. hasedi 19. homa 20. gacca 21. jIvati 22 NhAmi 23. hasadha 24. rUsa-te 25. gaccasi 26. hoitthA 21. lukkire 28 hosi 29. ThAmu 30, jaggemi 31. jIvae 32. Naccae 33. jIvade 34. rUseti 35. lukka 36. hasati udAharaNa - puruSa 1. Naccanti anyapuruSa 4. jaggaM uttamapuruSa bahuvacana ekavacana mUlarUpa pratyaya Nacca nti jagga anusvAra [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (cha) nimnalikhita ke sarvanAma zabda likhie 1. uttama puruSa prathamA bahuvacana 2. madhyama puruSa prathamA bahuvacana 3. anya puruSa prathamA bahuvacana (pulliga) 4 uttama puruSa prathamA ekavacana 5. anya puruSa prathamA ekavacana (pulliga) 6. madhyama puruSa prabhamA ekavacana 7. bhanya puruSa prathamA bahuvacana (strIliMga) 8 anya puruSa prathamA ekavacana udAharaNauttama puruSa prathamA bahuvacana amhe/vayaM (ja) nimnalikhita sarvanAmoM ke puruSa, vibhakti, vacana evaM liMga likhie1. amhe 2. te 3. tumbhe 4. vayaM 5. tuma 6. so. 7. ahaM 8. tujhe 9. tApo 10. sA 11. haM 12. tuha udAharaNa vacana amhe puruSa uttama puruSa vibhakti prathamA prathamA bahuvacana liMga tInoM liMga nA prAkRta abhyAsa saurama 1 [5 2010_03 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-2 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAmoM evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. ve donoM naaceN| 2. hama saba soveN| 3. vaha haMse / 4. tuma saba jiivo| 5. maiM ruusuu| 6. tuma chipo| 7. ve donoM jaageN| 4. ve saba tthhreN| 9. vaha hove / 10. tuma donoM hNso| 11. hama saba nAceM / 12 maiM nhaauuN| 13. tuma ruuso| 14. ve saba chipe / 15. vaha soe| 16. maiM jAgaM / 17. ve saba jIveM / 18. vaha nhaave| 19. maiM tthhruuN| 20. tuma saba hovo / 21. ve saba haMseM / 22. tuma naaco| 23. vaha chipe / 24. tuma jaago| 25 ve saba ruuseN| 26. maiM jIvaM / 27. tuma saba sovo / 28. hama donoM tthhreN| 29. ve saba hoveN| 30. ve donoM tthhreN| 31. maiM hsN| 32. tuma donoM naaco| 33. hama saba chipeM / 34. vaha rUse / 35. hama saba jaageN| 36. maiM sovN| 37. vaha jIve / 38. tuma Thaharo / 39. hama saba nhaaveN| 40. maiM houu| 41 vaha nAce / 42 tuma hNso| 43. maiM chipuuN| 44. ve saba soveN| 45. hama saba hNseN| 46. tuma donoM jaago| 47. ve saba ruuseN| 48. vaha tthhre| 49. tuma saba tthhro| 50. tuma nahAvo / 51. hama donoM ruuseN| 52. tuma saba chipo| 53. maiM nAcUM / 54. tuma saba ruuso| 55 vaha jaage| 56. tuma sovo / 57. tuma jiivo| 58. tuma donoM tthhro| 59. tuma saba nahAvo / 60. hama saba soveN| udAharaNave donoM nAceM = te/tA gaccantu/Naccentu / (kha) prAkRta racanA saurabha ke pATha 9 se 16 ke pAdaTipparaNoM meM die gae nimna niyamoM ke anurUpa nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjiepATha 9-niyama 3 (ii) 1. maiM jIvU / 2. maiM ha~sU / 3. maiM chipuuN| 4. maiM jaaguu| 5. maiM nAcUM / noTa- isa abhyAsa-2 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 9 se 16 kA adhyayana kiijie| 61 [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 10-niyama 2 (iii) 6. tuma jAgo / 7. tuma ruuso| 8. tuma sovo| 9. tuma jiivo| 10. tuma chipo| pATha 11-niyama 2 (ii) 11. vaha soye / 12. vaha rUse / 13. vaha chipe| 14. vaha jaage| 15. vaha jIve / pATha 12-niyama 2 (i) 16. maiM tthhruuN| 17. tuma hovo| 18. vaha nhaave| 19. tuma Thaharo / 20. vaha hove / pATha 13-niyama 2 (ii) 21. hama donoM jiiveN| 22. hama saba chipe| 23. hama donoM naaceN| 24. hama saba jaageN| 25. hama donoM ruuseN| pATha 14--niyama 2 (ii) 26. tuma donoM chipo| 27. tuma saba rUso / 28. tuma donoM jaago| 29. tuma saba jIvo / 30. tuma saba nAco / pATha 15--niyama 2 (ii) 31. ve donoM jAgeM / 32. ve saba jIveM / / 33. ve donoM nAceM / 34. ve saba soveM / 35. ve donoM hNseN| pATha 16-niyama 6 (i) 36. hama saba ThahareM / 37. tuma saba hovo| 38. ve saba nhaaveN| 39. hama saba hoveN| 40. ve saba tthhreN| udAharaNa1. maiM jIvU 6. tuma jAgo =ahaM/haM/ammi jIvejjA/jIvejjAmi / =tumaM/tuM/tume jaggejjA/jaggejjAsi/jaggejAhi / prAkRta abhyAsa saurabha / [ 7 2010_03 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. vaha soye = so/sA saye/sayejjA / 16. maiM ThaharU = ahaM/haM/ammi ThAejjA/ThAejjAmi / 21. hama donoM jIveM =amhe/vayaM jIvejjAma / 26. tuma donoM chipo =tubbhe/tumhe/tujjhe lukkejjAha / 31. ve donoM jAgeM =te/tA jggejjaa| 36. hama saba ThahareM =mamhe/vayaM ThAejjAma / (ga) nimnalikhita kriyAoM ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie . paccAmA 1. "hasaghi 4. ""sayamu 7. ""jIvantu 10. ""jaggejjA 13. ""sayentu 16. ""rUsahi 19. ""lukkemo 22. ""sayemu 25. ""rUse 28. ""sayaha 31. ""sayamo 34. ..."hAhi 37. ""hosu 40. ... hantu 43. ""hAha 46. "homu 49. ..."jaggejjAsi 52. ""hasasu 55. ""lukkedhi 58. .."rUsa 2. " jaggeu 5. ..."raNaccAmo 8. ""hasemu 11. ""ThAmu 14. " hAejjAha 17. .."jIvadha 20. "hAmu 23. ... jIvehi 26. ""ThAdu 29. ""Naccantu 32. .."ThAha 35. .."ThAu 38. ""Naccedu 41. ""sayejjAmi 44. "jIvadha 47. ""ThAmo 50. "sayeu 53. ""hAu 56. ""ThAhi 59. ."" hojjA 3. " hodu 6. " rUsaha 9. ""lukkeha 12. "Naccesu 15. "hasAmo 18. " hojjAma 21. " jaggejjasu 24. ""lukkau 27. ... jaggemo .."hojjAha "" lukkedha 36. "" rUsAmu "" jaggantu "hasaha 45. ""lukkemu 48. ..."Naccejjahi 51. ""jIvejjA 54. ""rUsentu 57. ""ThAmu 60. .."sayejjAhi 39 4 8 ] [ prAkRta pramyAsa sorama ___ 2010_03 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61. 64. 67. jaggau sasu jagga udAharaNa -- tuma / taM / tuha hasavi 1. tuha ( saya) 4. amhe (hasa ) 7. te (jagga) 10. tAo (ThA ) so / sAho du (gha) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI huI kriyA ke vidhi evaM prajJA ke rUpa ke sabhI vikalpa likhie 13. tuM (saya) 16. so (jagga ) 19. tA (Nacca) 22. grahe (cca) 25. at (ata) 28. a (31) 62. .... hosu 65. homo 68. sayahi 1. jIvemu 4. rUsAmo 7. lukkentu 10. hAsu prAkRta abhyAsa saurabha ] so / sA jagge 2010_03 2. haM (rUsa) 5. so ( Nacca) 8. sA (pahA ) 11. tujhe (hasa) 14. ahaM (Nacca) 17. tumaM (jIva ) 20. tumaM (saya) 23. tujhe (rUsa) 26. tuha (pahA ) 29. tubbhe (hama) 63. "vhAdhi 66. ''rUsamo 69. ....hontu udAharaNa tuha sahi / samasu / saryAdhi / saya / sayejjasu / sayejjahi / sajje / (ca) nimnalikhita vidhi evaM prAjJA kI kriyAoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa evaM pratyaya likhie 2. jaggau 5. ThAhi 8. hojjAha 11. jaggamo 3. tumhe (lukka) 6. vayaM (jIva ) 9. tubbhe (ho) 12. amhe (lukka) 15. tA (rUsa) 18. ammi ( vhA) 21. te ( lukka ) 24. haM (jagga) 27. amhe (ho) 30. tAu (gacca) 3. saryAhi 6. Naccaha 9. hasejjA 12. sayeu [ 9 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. lukka 16. hou 19. sayedha 22. hojjAma 25. hoha 28. sayejjasu 31. homa 34. hosu 14. Naccemo 17. hasantu 20. rUsentu 23. ThAmo 26. grahAdhi 29. ThAntu-Thantu 32. hasahi 35. lukkeha 15. rUsejjAhi 18. jIvadu 21. lukkejjAsi 24. Naccehi 27. hasamu 30, jaggejje 32. rUsesu 36. vhAejjAmi udAharaNa puruSa uttama puruSa jIvemu vacana ekavacana mUlarUpa jIva pratyaya mU 101 [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-3 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAmoM evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. vaha haMsA / 2. ve donoM naaciiN| 3. tuma chipe / 4. maiM rUsA / 5. ve donoM jAgIM / 6. hama saba soe| 7. tuma saba jiie| 8. ve saba tthhrii| 9. maiM nahAyA / 10 vaha haI / 11. tuma donoM ha~se / 12. hama saba nAce / 13. ve saba chipe / 14. tuma rUse / 1 5. maiM jAgA / 16. vaha soyaa| 17. ve saba jiiye| 18. maiM tthhraa| 19. ve saba nahAI / 20. tuma saba hue| 21. tuma nAce / 22 ve saba haMsI / 23. vaha chipii| ?4. ve saba rUsIM / 25. tuma jAge / 26. tuma saba soye / 27. maiM jIyA / 28. hama saba tthhre| 29. vaha nhaaii| 30. ve donoM hii| 31. maiM hNsaa| 32 tuma saba soye / 33 hama saba chipe / 34. vaha rUsI / 35. hama saba jAge / 36 maiM soyA / 37. vaha jiiyii| 38. tuma Thahare / 39. hama donoM nhaaye| 40 meM huI / 41. tuma ha~se / 42 vaha nAcA / 43. maiM chipii| 44. hama saba rUse / 45. tuma donoM jAge / 46. ve saba soii| 47. hama donoM jiiye| 48. vaha ThaharI / 49. tuma saba tthhre| 5. tuma nhaaye| 51. hama saba haMse / 52 maiM naacii| 53. tuma donoM chipe / 54. tuma saba rUse / 55. vaha jaagii| 56. tuma soye / 57. tuma jIye / 58. tuma donoM Thahare / 59. tuma donoM nahAye / 60. tuma saba hue| udAharaNa1. vaha haMsA = so hasIna / 8. ve saba ThaharI = tA ThAsI ThAhI/ThAhIna / noTa-isa abhyAsa-3 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 17-18 kA adhyayana kiijie| prAkRta abhyAsa saurama ] [ 11 2010_03 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) prAkRta racanA saurabha ke pATha 17-18 ke pAdaTippaNoM meM die gae nimna niyamoM ke anurUpa nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie pATha 17-niyama 4 1. maiM hNsaa| 2. tuma ha~se / 3. vaha hNsaa| 4. hama saba chipe| 5. tuma saba jiiye| 6. ve saba rUse / 8. vaha jaagii| 9. ve saba naaciiN| 10. maiM soyA / pATha 18-niyama 4 (i) 11. maiM ThaharA / 12. hama saba hue| 13. tuma nahAye / 14 tuma saba Thahare / 15. ve saba nhaaye| udAharaNa - 1. maiM haMsA=ahaM/haM/ammi hasitthA hasisu / 11. maiM tthhraa=ah|hN/ammi ThAitthA/ThAiMsu / (ga) nimnalikhita kriyAoM ke vacana ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie 1. ""NaccI 4. " lukkitthA 7. .."sayitthA 10. ..hAhI 13. ""hoiMsu 16. "" sayIna 2. "" rUsI 5. ""jaggIya 8. ""ThAhIna 11. ""hAsI 14. ""hAhIma 17. " hohIma "jIvIna 6. ""ThAsI 9. ""hosI 12. .."hohI 15. ""hasI 18. ""lukkIna udAharaNaahaM amhe/tumaM/tumhe/so/te ragaccIna / 12 ] [ prAkRta abhyAsa maurabha 2010_03 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gha) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI gaI kriyAnoM ke bhUtakAla meM kiyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. amhe (hasa) 4. ahaM (rUsa) 7. vayaM (jIva) 10. tubbhe (ho) 13. tA (gacca) 16. tuha (jIva) 19. ammi (lukka) 22. ahaM (jagga) 25. vayaM (ho) 28. te (saya 2. tumaM (saya) 5. tumhe (lukka) 4. sA (hA) 11. tuM (lukka) 14. sA (jagga) 17. te (ho) 20. tumhe (rUsa) 23. so (jIva) 26. tA (ThA) 29. ammi (lukka) 3. so (Nacca) 6. te (jagga) 9. tA (ThA) 12. haM (rUsa) 15. ammi (hA) 18. tujhe (saya) 21. amhe (gacca) 24. tuha (hA) 27. tubbhe (hasa) 30. tumaM (rUsa) udAharaNa1. amhe hasIna/hasitthA/hasisu / 8. sA pahAsI/vhAhI/vhAhI/hA itthA/hAiMsu / (ca) nimnalikhita bhUtakAlika kriyAoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa evaM pratyaya likhie 1. NaccI 4. rUsIya 7. vhAhIna 10. jIvisu 13. sayIya 2. ThAhI 5. hohI 8. jaggisu 11. ThAsI 14. vhAhI 3. hasisthA 6. lukkI 9. hoitthA 12. ThAitthA 15. hA iMsu prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 13 2010_03 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. hasI 19. jIvIpra udAharaNa NaccIx 14 1 17. jaggI 20. ThAhI puruSa uttama puruSa, madhyama puruSa, anya puruSa 2010_03 vacana ekavacana, bahuvacana 18. hosI 21. hAsI mUlarUpa gacca pratyaya I [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-4 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kiijie| puruSavAcaka sarvanAmoM evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. tuma saba jIvoge / 2. ve donoM nAceMge / 3. hama saba soyeMge / 4. vaha haMsegA / 5. maiM ruusuuNgaa| 6 tuma chipoge| 7. ve donoM jaageNgii| 8 ve saba tthhreNgii| 9. vaha hovegaa| 10. tuma donoM ha~soge / 11. hama saba naaceNge| 12. maiM nhaauuNgaa| 13. tuma ruusoge| 14. ve saba chipeNge| 15. vaha soyegaa| 16. maiM jAgaMgA / 17. ve saba jIveMge / 18 vaha nhaavegaa| 19. maiM ThaharU~gA / 20. tuma saba hovoge| 21. ve saba hNseNge| 22. tuma naacoge| 23. vaha chipegA / 24. tuma jaagoge| 25. ve saba ruuseNge| 26. maiM jiivuugii| 27. tuma saba sovoge / 28. hama donoM tthhreNge| 29. ve saba hoveNge| 30. ve donoM ThahareMge / 31. maiM hNsuuNgaa| 32. tuma donoM naacoge| 33. hama saba chipeNge| 34. vaha ruusegaa| 35. hama saba jaageNge| 36. maiM sovNgaa| 37. vaha jiivegaa| 38. tuma dekhoge| 39. mai houuNgii| 40. vaha naacegaa| 41. tuma hNsogii| 42. mai chipuuNgii| 43. hama saba nhaaeNge| 44. ve saba soveNge| 45. hama saba ha~seMge / 46. tuma donoM jAgoge / 47. ve saba ruuseNge| 48. vaha tthhregaa| 49. tuma saba tthhroge| 50. tuma nhaavoge| 51. hama donoM rUseMge / 52. tuma saba chipoge / 53. mai naacNgaa| 5 tuma saba rUsoge / 55. vaha naacegaa| 56. tuma sovoge / 57. tuma jIvoge / 58. mai chipuuNgii| 59. tuma saba nhaavoge| 60. hama saba hseNge| udAharaNatuma saba jIvoge=tumbhe/tumhe/tujhe jIvihiha/jIvihidha/jIvihitthA/ jIvissaha/jIvissadha/jIvissa itthaa| jIvissiha/jIvissidha/jIvissi itthA / - - - - - noTa-isa abhyAsa-4 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 19 se 26 kA adhyayana kiijie| prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 15 2010_03 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) prAkRta racanA saurabha ke pATha 19 se 26 taka ke pAdaTippaNoM meM die gae nimna niyamoM ke anurUpa nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie pATha 19 niyama 3 (i) (ii) (iii) 1 maiM sunUMgA / 2. maiM roU~gA / 3. maiM jaauuNgaa| 4. maiM chodduuNgaa| 5. maiM khuuNgii| 6. maiM che,gA / 7. maiM jAnUMgA / 8. maiM dekhUgA / 9. maiM dUMgA / 10. maiM kruuNgaa| pATha 19-niyama 4 11. maiM roU~gI / 12. maiM khaauuNgaa| 13. maiM houuNgaa| 14. maiM dekhuugii| 15. maiM bheduuNgaa| pATha 20-niyama 5 (i) (ii) 16. tuma sunoge| 17. tuma roproge| 18. tuma jAnoge / 19. tuma chodd'ogii| 20. tuma khoge| pATha 21--niyama 5 (i) (ii) 21. vaha sunegaa| 22. vaha roegaa| 23. vaha jaaegii| 24. vaha chor3egA / 25. vaha khegaa| pATha 23-niyama 5, 6 26. hama saba suneMge / 27. hama saba kheNge| 28. hama donoM chedeNge| 29. hama saba jAneMge / 30. hama saba dekheNge| pATha 24-niyama 5, 6 31. tuma saba sunoge / 32. tuma saba khogii| 33. tuma saba jaaoge| 34. tuma donoM dekhoge / 35 tuma saba jaanoge| pATha 25-niyama 5, 6 36. ve saba suneNge| 37. ve saba kheNge| 38. ve donoM jaaeNge| 39. ve saba chedeNge| 40. ve saba jaaneNgii| 16 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa--- 1. maiM sunUMgA=ahaM/haM/ammi socchaM / 11. maiM roU~gI=ahaM/haM/ammi rocchAmi / 16 tuma sunoge= tumaM/tuM/tuha socchisi/socchesi/socchasi / 21. vaha sunegA=so socchii/socchei/socchai / 26. hama saba suneMge amhe/vayaM socchimo/socchimu/socchima/socchemo/socchemu/ socchem/socchaamo| 31. tuma saba sunoge tumhe/tunbhe/tujhe socchiha/socchidha/soccheha/socchedha/ socchaha / 36. ve saba suneMge te socchinti/socchinte/socchiire/socchanti socchante/ ___ soccheire / (ga) nimnalikhita kriyAnoM ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma ke sabhI vikalpa likhie 1. ..."jIvissanti 2. ..."hasihisi 3. .." sayissimu 4. ""jaggihise 5. ""rUsissisi 6. .."sayissante 7. "" lukkihAmo . .."sayissAmu 9. " rUsihimo 10. ""Naccissinti 11. ""ThAssaM 12. ""lukkissagha 13. ""hAssAma 14. .."jIvissAmi 15. ""jaggissisi 16. "sayissidi 17. ""hohAmi 18. ""NaccihAmo 19. ""rUsissaha 20. ""lukkissanti 21, .."NhA himo 22. ""jIvissase 23. ""lukkissai 24. ""ThAssidi 25. ""hasihimu 26. ""jIvissaitthA 27. "jaggissante 28. ""hAhAmu 29. ..."NaccissaM 30. ""rUsissasi 31. ""sayissadi 32. ""jIvissade 33. ""hossaha 34. ""sayihAmo 35. ""jaggissiire 36. ""rUsihAmi 37. ""hasissagha 38. ""lukkissasi 39. ....Naccissase 40. ..."sayisside 41. "jaggissima 42. ..."rUsi hidha prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 17 2010_03 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43. ....jI vissAmu 46. ****sreaf 49. jIvissanti 52.... hasissae 55 jagirisanti 58. hAha - *** udAharaNa te /tA jIvissanti 1. zramhe ( sa ) 4. zrahaM (rUsa) 7. vayaM (jIva ) 10. amhe (lukka) 13. tA (ho) 16. at (ata) 19. te (saya) 22. so (jaggA) 25. tumhe (rUsa) 28. are (31) 18 ] 44. hasi hin 47 ... hossima tumaM / tuM / tuha hasi hisi amhe / vayaM sayissimu | (gha) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI gaI kriyAoM ke bhaviSyatkAla meM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 50. ....vhAssaha 53 ... lukkissimu 56. ... hohidi 59. .... ThAssadi 2010_03 2. tumaM (saya) 5. tumhe ( lukka ) 8. sA (pahA ) 11. haM (ragacca 14. te ( lukka ) 17. tubbhe (ho) 20. tujhe (ho) 23. amhe (vhA 26. zrami (jagga ) 29. te (ThA) ----- 45. 48. 51. ... Naccissa i 54. sayissiha 57 ....ccihite 60. .... jIvissai lukkissiityA rUsi hise udAharaNa mhe hasihimo / hasihimu/hasihima / sissAmu / hasissAmo / hasissAma / hasissimo / hasissimu / hasissima / hasihAmo / hasihAmu/ha sihAma / 3. so (ca) 6. te (jagga ) 9. ar (31) 12. tuha (jIva ) 15. vayaM (ragacca ) 18. tujhe (hasa) 21. tAo (rUsa) 24 tubhe (sama) 27. tUM (pahA) 30. tumhe (hasa ) (ca) nimnalikhita bhaviSyatkAlika kriyAoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa evaM pratyaya likhie - 1. Naccissinti 2. sayihisi 3. rUsissai [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. jaggissAmi 7. rUsessaM 10. ThAssadi 13. jIvissiha 16. jIvissise 19. hossima 22. NhAssaM 25. Naccissasi 28. hohisi 5. sayissaitthA 8. lukkihinti 11. hAhAmu 14. lukkissAmo 17. lukkissAma 28. Naccistae 23. hasissadha 26. hossiitthA 29. ThAhAmu 6. jIvissae 9 hasissase 12 sayissase 15. jaggissasi 18. hasissadi 21. jIvissade 24. rUsissante 27. lukkissaire 30. hasissinti udAharaNa vacana Naccissinti anyapuruSa bahavacana malarUpa Nacca pratyaya ssi+nti prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 19 ____ 2010_03 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-5 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAmoM evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. maiM prayAsa karatA haiN| 2. vaha kalaha karatA hai| 3. tuma thakate ho| 4. ve chaTapaTAte haiN| 5. tuma saba zaramAte ho| 6. hama saba girate haiN| 7. ve donoM rote haiN| 8. tuma donoM Darate ho| 9. hama donoM kA~pate haiN| 10. maiM maratA huuN| 11. ve lar3ate haiM / 12. vaha mUcchita hotA hai / 13. tuma kUdate ho / 14 hama saba prayAsa karate haiM / 15. ve donoM khelate haiM / 16. tuma saba uThate ho / 17. hama donoM ghUmate haiN| 18. ve saba uchalate haiN| 19. tuma saba khuza hotI ho / 20. vaha baiThatI hai / 21. maiM thakatA huuN| 22 ve saba lar3atI haiM / 23. hama saba Darate haiM / 24. tuma kA~patI ho| 25. ve donoM zaramAtI haiN| 26. tuma donoM prayAsa karate ho| 27. hama donoM baiThate haiN| 28. tuma saba kalaha karate ho / 29. hama saba mUcchita hotI haiM / 30. maiM chaTapaTAtI hU~ / 31. tuma zaramAvo / 32 maiM bailuuN| 33 vaha Dare / 34. tuma donoM uchalate ho| 35. hama donoM kheleM / 36 ve donoM uThe / 37. tuma saba uchalo / 38. hama saba ghuumeN| 39. ve saba kuudeN| 40. tuma prayAsa kro| 41. vaha thake / 42 maiM giruuN| 43. tuma saba chaTapaTAyo / 44. hama donoM prayAsa kreN| 45. ve saba khuza hoveN| 46. tuma donoM mUcchita hovo| 47. ve donoM kA / 48. hama saba mreN| 49. vaha khele / 50. tuma saba ldd'o| 51. vaha baitthe| 52. tuma donoM uttho| 53. maiM kUdUM / 54. hama saba khuza hoveN| 55. tuma saba prayAsa kro| 56. ve donoM uchaleM / 57. hama donoM uThate haiN| 58. tuma donoM zaramAvo / 59. ve saba ddreN| 60. vaha dhuume| udAharaNamaiM prayAsa karatA hU~ = ahaM/haM/ammi ujjamami/ujjamAmi/ujja memi / noTa-isa abhyAsa-5 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 27 kA adhyayana kiijie| 20 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) prAkRta racanA saurabha ke pATha 1-26 ke pAdaTippaNoM ke niyamoM ke anurUpa nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie1. maiM haMsatA huuN| 2. tuma jAgate ho / 3. vaha ThaharatA hai / 4. hama saba jIte haiN| 5. tuma saba rUsate ho| 6. ve saba jAgatI haiN| 7. maiM jAgaM / 8 tuma sovo| 9. vaha chipe / 10. hama saba nAceM / 11. tuma saba tthhro| 12. ve saba jIveM / 13. maiM jaagaa| 14 tuma haMse / 15. vaha chipaa| 16. hama saba jiie| 17. tuma saba chipe| 18. ve saba soye| 19. maiM jaauuNgaa| 20. tuma sunoge| 21. vaha royegaa| 22. hama saba suneNge| 23. tuma saba khoge| 24. ve saba jAgeMge / 25. maiM hotA haiN| 26. tuma nahAte ho / 27. hama saba hote haiN| 28 tuma saba Thaharate ho / 29. ve saba nahAte haiM / 31. hama saba ThahareM / 32. tuma saba nhaavo| 33. maiM ThaharA / 34 tuma hue 35. vaha nahAyA / udAharaNa 1. maiM haMsatA hU~ = ahaM/haM/ammi hasaM / (ga) nimnalikhita kriyAnoM ke vacana ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie1. 'lajjamu ___ 2. ." ruvitthA ... Darante 4. " kalahai 5. " thakkadu 6. " acchire 7. "paDam 8. '' uTTadha "taDaphaDasi 10 "ghumei 11. " hAsi ucchalanti 13 ." ujjamamu 14. ullasadi 15. ..kaMpae 16. * * maremi 17 ... khelante 18. " kullamo 19. ""jujjhase 20. "mucchesi 21. lajjadhi 22. "" acchedhi 23 " thakkitthA 24. .."ruvami 25. ."kalahahi 26. ... Daredi 27. " paDama 28. ""uTThanti 29. " taDaphaDami 30 .."ghumeha 31. "" mucchamu 32. " jujjhajjahi 33. "" kullade 39. ... khelamo 35. .."maredha 36. ""kaMpantu 37. ..."ullasemu 38. ... ujjamejje 39. ... ucchalau prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 21 2010_03 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. ..."ThAdi 43. ""uThejjasu 46. .. thakkejje 49. ..."ruvemo 52. ""kalaheu 55. "khelehi 58. .."taDaphaDimu 41. ""ghumeha 44 " paDamu 47. ""kalahaha 50. " lajjahi 53. ""jujjheha 56. ""DarAmo 59. "" lajjaha 42. ""taDaphaDentu 45. "" acchedu 48. " Darantu 51. ""homi 54. ""ullasentu 57. ""dhumasu 60. "" Daresu udAharaNaahaM/haM/ammi lajjamu tubbhe/tumhe/tujjhe ruvitthA te/tA Darante / (gha) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI gaI kriyAnoM ke vartamAnakAla tathA vidhi evaM prAjJA meM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhievartamAnakAla vidhi evaM prAjJA 1. amhe (jujjha) 16. amhe (taDaphaDa) 2. tuha (ucchala) 17. tAu (kalaha) 3. so (kulla) 18. tujhe (ghuma) 4. (ruba) 19. te (ura) 5. tumhe (khela) 20. tuM (ujjama) 6. te (ghara) 21. sA (ujjama) 7. vayaM (lajja) 22. ahaM (ullasa) 8. sA (kalaha) 23. tujhe (kapa) 1. tA (para) 24. ammi (kaMpa) 10. tumbhe (pakka) 25. ahaM (paDa) 11. tAno (taDaphaDa) 26. tAo (muccha) 12. tA (praccha) 27. ammi (khela) 13. haM (ruva) 28. tAu (kulla) 14. so (u8) 29. tubbhe (ucchala) 15. tuha (mara) 30. tumaM (ullasa) 22 ] prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - udAharaNa1. amhe jujjhami/jujjhAmi jujjhami / / 6. amhe taDaphaDamo/taDaphaDAmo/taDaphaDemo / (ca) nimnalikhita kriyAoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa, pratyaya evaM kAla vartamAna (va) yA vidhi evaM prAjJA (vi) likhie 1. Darahi 4. acchedha 7. ucchalasi 10. khelaha 13. mucchesi 16. ghumantu 19. lajjase 2. kalahaha 5. taDaphaDau 8. ullasamo 11. kullAmi 14. lajjamu 17. padamu 20. kullade 3. thakkai 6. marami 9. kaMpedu 12. jujjhanti 15. ruvadi 18. ujjamabhi udAharaNa puruSa ___Darahi madhyama puruSa vacana ekavacana mUlarUpa Dara pratyaya hi kAla vi - prAkRta abhyAsa sorama ] 1 23 2010_03 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-6 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kiijie| puruSavAcaka sarvanAmoM evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1 tuma donoM khuza hovo| 2. ve saba rote haiN| 3. maiM baiThatA haiN| 4. hama donoM Darate haiN| 5. vaha haMsatA hai| 6. tuma saba sovo| 7. ve saba zaramAte haiM / 8. tuma chaTapaTAte ho / 9. maiM jAgatI haiN| 10. hama saba tthhreN| 11. vaha kAMpatI hai| 12. tuma nahAvo / 13. tuma saba naaco| 14. hama donoM marate haiN| 15. ve donoM marate haiN| 16. tuma ghuumo| 17. vaha ThaharatA hai| 18. maiM rUsatA huuN| 19. hama saba prayAsa kreN| 20. tuma saba khelo| 21. vaha chipe / 22. ve saba jIte haiN| 23. tuma kUdate ho| 24. maiM uchalUM / 25. hama saba soveM / 26. tuma donoM thakate ho / 27. vaha uThe / 28. ve donoM kalaha karate haiM / 29. maiM lar3atI huuN| 30. hama donoM mUcchita hote haiN| 31. vaha kalaha karatA hai / 32. hama saba tthhreN| 33. tuma saba rote ho| 34. ve saba baitthe| 35. hama donoM jAgeM / 36. ve saba Darate haiN| 37. maiM hNsuu| 38. vaha giratA hai| 39. tuma zaramAte ho| 40. tuma kUdo / 41. ve donoM chaTapaTAte haiM / 42. mai nahAtA huuN| 43. tuma saba prayAsa karate ho| 44. tuma saba hNso| 45. vaha maratI hai| 46. ve saba hoveN| 47. vaha nAcatI hai / 48. mai ghUmatA huuN| 49. tuma prayAsa kro| 50. vaha khelatI hai| 51. tuma saba chipo| 52. ve saba mUcchita hote haiM / 5 3. vaha khuza hove / 54 tuma saba uThate ho / 55. maiM kuuduuN| 56. ve saba lar3atI haiN| 57. hama donoM jiiveN| 58. tuma saba baittho| 59. hama saba khuza hote haiM / 60. ve saba ghuumeN| udAharaNa .. tuma donoM khuza hovo-tubbhe/tumhe/tujjhe ullasaha/ullasadha/ullaseha/ullasedha/ ' ullsejjaah| noTa-isa abhyAsa-6 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 1 se 16 kA adhyayana kiijie| 24 1 [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) prAkRta racanA saurabha ke pATha 1 se 16 taka ke pAdaTippaNoM ke niyamoM ke anurUpa nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie 1 tuma chipate ho / 2. maiM jAgatA huuN| 3. vaha haMsatA hai / 4. hama saba Thaharate haiN| 5. tuma saba nahAte ho| 6. ve saba hotI haiN| 7, maiM hasaM / 8. tuma jaago| 9. vaha rUse / 10. hama saba chipeM / 11. ve saba hoveN| udAharaNasuma chipate ho = tuma/tuM/tume lukkasi/lukkase/lukkesi / (ga) nimnalikhita kriyAoM ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie 1. "hasAmo 4. ""lajjaha 7. "khelai 10. ""jIvasi 13. ..."Darami 16. "jaggitthA 19. ""ucchalAmi 22. ..."jujjhadha 25. ..."thakkamo 28. ""kaMpei 31. ""sayesu 34. ""ThAi 37. ..."lajjadi 40. ..."khela 43. .."ullasami 46. ""jujjhire 49. ...hAmi 52. ""lukkamu 2. ""kullahi 5. ""uThentu 8. ""ullaseha 11. ""homa 14. .."hAhi 17. "kalahanti 20. ""sayamu 23. ""ujjamentu 26. '" paDemi 29. ""rUsasu 32. ""kulleu 35 ""jaggamu 38. ""uTThaha 41. ""paDae 44. .."taDaphaDei 47..."ujjama 50. ""ucchaledu ___53. ""thakkahi 3. ""Naccamu 6. ""ThAmu 9. "ruvau 12. .."acchade 15. ""mucchanti "ghuma 21. ""lukkaha 24. .."taDaphaDase 27. .."marasi 30. ..."maranta 33. ""hasemu 36. ""Naccejjasu 39. ""hou 42. ."acchantu 45. ""kaMpaha 48. ""ullasadu 51. ..."jIvaha .54. ""Darentu prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 25 2010_03 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55. ghumemo 58. ''ThAdu 26 udAharaNa - mhe / vayaM hasAmo tumaM / tUM / tuha kullahi ahaM / haM / ammi Naccamu / (gha) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI huI kriyAoM ke vartamAnakAla (va) tathA vidhi evaM zrAjJA (vi) meM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie vartamAnakAla 1. amhe (hasa ) 2. so (kulla) 3. tuha ( ujjama ) 4. te (ullasa) 5. haM ( kaMpa) 6. tumhe (jIva ) 7. go (31) 8. sA ( Nacca) 9. amhe (ullasa) 10. tA (lajja ) 11. so (taDaphaDa) 12. tuM (saya) 13. tujhe (kalaha ) 14. te (ucchala ) 15. sA (uTTha) 1 udAharaNa 1. amhe hasamo / hasamu / hasama | 56. 59. .... ha se su - 2010_03 mucchasi 57. ''''kalahagha 60. .... rUse mo vidhi evaM zrAjJA 16. so (rukha) 17. ahaM (lukka) 18. tujjhe (ho) 19. amhe (khela) 20. tuha (pahA ) 21. te (ghuma) 22. tAo (rUsa) 23. so (mara) 24. vayaM (jagga) 25. tAu (Dara) 26. tumaM (thakka) 27. te (accha) 28. tumhe ( paDa) 29. ammi (jujjha ) 30. tuM (muccha) 16. so ruvau / ruveu / ruvadu / ruvedu / [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ca) nimnalikhita kriyAoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa, pratyaya evaM kAla vartamAna (va) yA vidhi evaM prAjJA (vi) likhie 1. hasaha 4. ghumami 7. ullasentu 10. jIvasu 13. jujjhadi 16. kaMpasi 19. ujjamemu 22. ucchalitthA 25. homa 28. taDaphaDeha 2. acchahi 5. uTTha 8. lajjamo 11. paDami 14. ThAsu 17. taDaphaDae 20. mucchesi 23. gaccanti 26. ruvante 29. Naccamu 3. lajjai 6. kheladha 9. lukkasu 12. jaggadu 15. rUsemi 18. sayeha 21. kullemo 24. vhAire 27. lukkadhi 30. lajjau udAharaNa - puruSa madhyama puruSa vacana bahuvacana mUlarUpa hasa pratyaya ha hasaha kAla vi prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 27 2010_03 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-7 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAmoM evaM fraredi ke sabhI vikalpa likhie 1. tuma 'nAcoge / 2. vaha ThaharegA / 3. tuma saba sovoge / 4. vaha hNsegii| 5. hama saba jaageNge| 6. maiM jItUMgA / 7. ve saba ThahareMgI / 4. tuma saba hovoge / 9. tuma rUsoge / 10. hama saba nahAveMge / 11. tuma donoM jIvoge / 12 vaha chipegA | 13. hama saba soyeMge | 14. ve saba ha~seMge / 15. vaha jAgegI / 16. hama zaramAyeMge / 17. ve lar3eMge / 18. tuma khelogI / 19. vaha uThegI | 20. ve saba khuza hoNge| 21. vaha ghUmegI / 22. vaha chaTapaTAvegA / 23. ve saba roveMge | 24. ve donoM kaaNpeNge| 25. vaha maregA | 26. tuma baiThoge / 27. tuma saba giroge / 28. ve saba kUdeMge / 29. vaha khuza hogA / 30. tuma saba prayAsa karoge | udAharaNa tuma nAcoge = (kha) prAkRta racanA saurabha ke pATha 19 se 26 ke pAdaTipparaNoM ke niyamoM ke anurUpa nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie udAharaNa maiM roUMgA tumaM / tUM / tuha Naccihisi / Nacci hi se / Naccissasi / Naccissa se / cisisi / Naccissise / 1. maiM roU~gA / 2. tuma khAyoge / 3. vaha jAegA / 4. hama saba kaheMge / 5. tuma saba sunoge / 6. ve saba jAneMge / - ahaM / haM / prammi rocchaM / noTa - isa abhyAsa - 7 ko hala karane ke lie prAkRta racanA saurabha' ke pATha 19 se 26 kA adhyayana kIjie / 28 ] 2010_03 [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga) nimnalikhita kriyAnoM ke vacana ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie 1. hasissa si 2. lajjissima 3. .... lissidi 4. 5. ''Darissaha 6. jaggassante 7. uccha lissise 8. ... jujjhissAmo 10. kaMpihima 11. samitiha 13. 'lajjihasi 14. khelissAmu 16. 'jujjhihAmi 17. hAssidi 19. ghumihise 20. ulla sissa mi 22. -- uTThissimi 23. ... ullasissiitthA 25. .... hAssisi 26. ... kala hihimu 28. paDissidha 141 jIvitAmi ujjamissaM 29. 31.feafeafa 32. jaggassasi 35. .... taDaphaDissimi 38. thakki hise 41.....cihi 34. 'Dissae 37 .... uccha lissai 40. hasi hinti 43. ruvihimo 46. ... ghumi sidha 49. marihimu 52. - hohinti 44. cchihi 47. ... taDaphaDissise 50. ... hasissidi 53. 55. ullasihima 56. 58. .... kala hissai 57. udAharaNa tuma / tUM / tuha hasissasi prAkRta abhyAsa saurabha ] ... 2010_03 "acchissaitthA jIvihide rUsi hinti mhe / lajjissima ... 9. thakkasside 12. ... ThAssanti 15. hasihinti 18. lukkissiire 21. kullihidi 24. hohite 27. ....sassii 30. ....rUsihinti 33. uTTAmo 36. .... ujja missaM 39. "mucchissima 42. ThAhasi mUcchissima 48 marihiha 51. " paccissAmi 54. kaMpirasi 57. DarihAmi 60. - hAssAmi 45. ... so / sA khelissidi / [ 29 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gha) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI gaI kriyAnoM ke bhaviSyatkAla meM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. amhe (hasa ) 4. te (lajja ) 7. tumhe (57) 10. tA (lajja) 13. tujjhe (kalaha) 16. so (ru) 19. amhe (khela) 22. tAu (rUsa) 25. sA (Dara) 28. tujhe (paDa) 1. ghumissAmi 4. hasisAmu 7. lukkissasi 10. paDihimi 13. ThAssasi 16. taDaphaDihie 19. mucchihiha 2. so (kulla) 5. haM (kaMpa) 8. sA (pacca) 11. so ( taDaphaDa ) 14. te (ucchala) 17. grahaM (lukka ) 20. tumaM (vhA ) 23. so (mara) udAharaNa -- amhe hasihimo / hasi himu / hasihima / hasissA mo/ hasissAmu / hasissAma / hasissimo / hari simu / hasissima / hasihAmo / hasihAma / ha sihAmu / 30 ] 26. tuha ( thakka ) 29. ammi ( jujjha ) (ca) nimnalikhita kriyAnoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa evaM pratyaya likhie 2. lajjissai 3. ullasissanti 5. acchissisi 6 udvissaha 8. khelissaM 9. jIvissae 12. jujjhihinti 15. kaMpissinte 18. ujjamissimu 21. ucchalihitthA [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 3. tuha (ujjama) 6. get (sila) 9. vayaM ( ullasa) 12. tuM ( saya ) 15. sA ( uTTha) 18. tumhe (ho) 21. te (ghuma) 24. zramhe (jagga ) 27. te (accha 30. tumaM (muccha) 11. jaggassadha 14. rUsi sAmo 17. sassiitthA 20. kullihA mi Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. raNaccissinti 25. ruvihimo 28 kalahihisi 23. hAssaha 26. lukkihitthA 29. NhAssAmi 24. hossAmi 27. Darihima 30. ThAhii udAharaNa - ghumissAmi puruSa uttamapuruSa vacana ekavacana mUlarUpa ghuma pratyaya ssA+mi prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 31 2010_03 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-8 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAmoM evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. maiM hs| 2. maiM kUdatA huuN| 3. maiM prayAsa kruuNgaa| 4. tuma donoM baittho| 5. tuma saba kAMpate ho| 6. tuma saba jiivoge| 7. vaha ThaharA / 8. vaha nAcatI hai| 9. vaha khuza hovegaa| 10. hama saba soye| 11. hama saba zaramAte haiM / 12. hama saba chipeNge| 13. tuma uchlo| 14. tuma chaTapaTAte ho| 15. tuma kalaha karate ho| 16. ve saba utthe| 17. ve saba rotI haiN|| 18. ve saba hoveNge| 19. maiM khelaa| 20. maiM ghuumNgii| 21. tuma saba jaago| 22. maiM nahAtA hUM / 23. tuma saba rUsate ho| 24. tuma saba mroge| 25. vaha jAgA / 26. vaha DaratI hai / 27. vaha thkaa| 28. hama saba baitthe| 29 hama saba girate haiN| 30 hama saba mUcchita hote haiM / 31. maiM hNsNgii| 32. maiM kUdaM / 33. tuma saba baiThoge / 34. ve saba kAMpate haiM / 35 vaha jIve / 36. tuma tthhro| 37. ve saba naaceN| 38 tuma saba khuza hovo| 39. hama saba soyeNge| 40. ve saba zaramAyeMge / 41. maiM chipuuN| 42. vaha tar3aphar3AtA hai / 43. ve donoM kalaha karate haiN| 44. tuma uTho / 45. vaha rotI hai| 46. hama saba hoveNge| 47. tuma saba khelo| 48. ve saba nhaaveN| 49. maiM ghUmaM / 50. tuma jAgate ho| 51. vaha ruusii| 52. ve donoM marate haiN| 53. maiM baitthegaa| 54. tuma saba thakate ho| 55. maiM ddruuNgii| 56. ve saba gire / 57. vaha mUcchita hotI hai / 58. tuma prayAsa kro| 59 vaha naacegaa| 60 hama donoM prayAsa kreNge| udAharaNa - maiM ha~sU = ahaM/haM/ammi hasamu/hasAmu/hasimu/hasemu / noTa - isa abhyAsa-8 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 1 se 27 kA adhyayana kiijie| 32 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nimnalikhita kriyAoM ke vacana ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie 1. ""hossanti 4. ..."ullasissai 7. .."ruvanti 10. " gacca 13. ""uTThantu 16. " ThAu 19. ""ullaseha 22. .."jIveu 25. .."kullejjAmi 28. ..."thakkissae 31. "paDissama 34. ....hAmi 37. ""jaggIya 40. ..."Naccihii 43..."paDante 46. ..."DarejjAsi 49. "ghumamu 52. ""hoejjA 55. ""uTheti 58. ""lukkemu 61. ""raNaccai 64. ""hohima 67. ""Nhantu 2 "kalahase 5. .. jIvissiha 8. "taDaphaDasi 11. " kaMpahara 14..."ucchalejjAma 17. "acchai 20. " Naccentu 23. """kapanti 26. .."hasissAmi 29. .. marissa itthA 32..." irei 35. ""acchejjA 38. "" khelamu 41. ""mucchae 44. acchihimi 47. ... marire 50. .."hAejjAha 53. ""ruvei 56. ""kalahante 59. "lajjissanti 62. ""uha 65. ''Darihima 68. .."ucchala 3..."lukkissimo 6. ""ujjamissAmi 9. ""lajjamo 12. ""kulledi 15 ..."sayamo 18. " hasamu 21. ""ThAhIma 24. .."acchissagha 27. ... mucchamo 30. ""ghumejjAhi 33. ""rUsitthA 36. ""jaggeu 39. ""ujjamissAmo 42. .."ujjamejjasu 45. " thakitthA 48. ""rUsae 51. ... khelaha ..."ujja medhi 57. " taDaphaDae ..." sayissima .'' acchAmo ""ghumissaM .""kullemu 66. udAharaNate/tA hossanti tumaM/tuM/tume kalahase amhe/vayaM lukkissimo / - prAkRta abhyAsa saurama ] [ 33 2010_03 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM dI huI kriyA ke vartamAna kAla (ba), bhUtakAla (mU), vidhi evaM prAjJA (vi) tathA bhaviSyat (bha) kAla meM kriyA ke sabhI vikalpa likhie 1. amhe [hasa (va)] 3. haM [jujjha (vi)] 5. te [accha (vi)] 7. sA [ura (va)] 9. so [mara (bhU)] 11. te | ghuma (vi)] 13. amhe kheila (va)] 15. ahaM lukka (ma)] 17. sA [uTa (vi)] 19. tumhe [kalaha (va)] 21. so [taDaphaDa (bha)] 23. vayaM [ullasa (vi)] 25. tujhe [ThA (va)] 27. ammi [kaMpa (ma)] 29. tuha [ujjama (vi)] 2. tumaM [muccha (ma)] 4. tubbhe [paDa (vi)] 6 tuM [thakka (ma)] 8. amhe [jagga (vi)] 10. tAno [rUsa (va)] 12. tuha [hA (bhU)] 14. tumhe [ho (vi)] 16. so [ruva (va)] 18. tAu [ucchala (ma)] 20. tuha [saya (vi)] 22. tAu [lajja (va)] 24. tA [gacca (bhU)] 26. tumhe [jIva (vi)] 28. haM [mhA (bhU)] 30. so [kulla (ma)] urAharaNaamhe hamamo/hasamuhasama / (gha) nimnalikhita kriyAnoM ke puruSa, vacana, mUlarUpa, pratyaya evaM vartamAnakAla (va) yA vidhi evaM prAjJA (vi), bhaviSyatkAla (bha) yA bhUtakAla (bhU) likhie1. kullamo 2. mucchesi 3. ujjamissasi 4. mayeha 5. taDaphaDae 6. kaMpissiha 7. sasemi 8. ThAsI 9. pahAejjAha 10. jaggismadha 11. paDejjAhi 12. jIvissai 13 lukkehi 14. lajjamo 15. ullasismase 34 1 [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. udvaijjAsi 19 hoejjA 22. lajjau 25. hohi 28. taDaphaDei 31. paDami 34. acchasi 17. khelaha / 20. lajjI 23. Naccanti 26. ruvante 29. Naccihinti 32. uTTha 35. jujjhissamo 18. ghumissAmi' 21. hasissanti 24. pahAhiha 27. lukkihAmo 30. lajjase 33. kullejjAmi 36. hasejjAma udAharaNa kullamo puruSa vacana mUlarUpa uttamapuruSa bahuvacana kulla pratyaya mo kAla vartamAnakAla prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 35 2010_03 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-9 (ka) nimnalikhita vartamAnakAlika vAkyoM ko do prakAra se zuddha kIjie 1. sarvanAma ke anurUpa kriyA kA zuddha rUpa lagAie / 2. kriyA ke anurUpa sarvanAma kA zuddha rUpa lagAie / 1. ahaM lukkasi / 2. tumaM gaccami / 3. so hasesi / 4. amhe hasadi / 5. tumhe thakkanti / 6. te ljjmo| 7. tA paDagha / 8. tumbhe ghumanti / 9. vayaM ThAi / 10. te marai / 11. so khelanti / 12. tuha pdditthaa| 13. tujhe ucchalade / 14. haM kaMpitthA / 15. ammi kullanti / 16. tuha mucchei / 17. tumhe vhAmu / 18. amhe hosi / 19. tA uTThai / 20. tuha marante / - udAharaNaahaM lukkasi = ahaM lukkami/lukkAmi/lukke mi / tuhaM/tuM/tuha lukkasi/lukkase/lukkesi / - - (kha) nimnalikhita vidhi evaM prAjJAvAcaka vAkyoM ko do prakAra se zuddha kIjie 1. sarvanAma ke anurUpa kriyA kA zuddha rUpa lgaaie| 2. kriyA ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma kA zuddha rUpa lgaaie| 1. haM paDau / 2. tuha ruvmo| 3. so thakkadhi / 4 amhe Darantu / 5. tumhe kaMpamu / 6. tuM mucchdu| 7. sA kullaha / 4. ahaM jujjhentu / 9. tunbhe DarAmo / 10. haM taDaphaDa / 11. te acchau / 12. so udRha / 13. tA kheladha / 14.haM nnhaadhi| 15. tumaM kulldu| 16. te ruvau / 17. ammi ullasa / 18. so kalahasu / 19. tunbhe acchejjasu / 20. ammi lajjasu / noTa-isa abhyAsa-9 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 1 se 27 kA adhyayana kiijie| 36 1 / prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNahaM paDau = haM paDamu/paDAmu/paDimu/paDemu / so/sA paDau / (ga) nimnalikhita bhaviSyatkAlika vAkyoM ko do prakAra se zuddha kIjie -- 1. sarvanAma ke anurUpa kriyA kA zuddha rUpa lgaaie| 2. kriyA ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma kA zuddha rUpa lgaaie| 1. tuha uhissaM / 2. haM paDihisi / 3. sA kaMpihimi / 4. ahaM lajjissimo / 5. tuM hasihiha / 6. tumhe Darihimu / 7. amhe khelissagha / 8. tumbhe mucchissade / 9. tA hA hidi / 10. tumaM marihima / 11. tuM kullissimo| 12. ammi jujhissa itthA / 13. haM khelihiha / 14. tAo vhAhigha / 15. tAu ujjamihidha / 16. vayaM jaggissiha / 17. so ruusissiire| 18 te NhAhimi / 19. tujhe mucchihinti / 20. haM ghumissimu / udAharaNatuha udvissaMtuhauTThihisi udvihise/udvissasi/uhissase udvissisi/utttthissise| ahaM/haM/ammi uTThissaM / (gha) nimnalikhita kriyAoM ke vacana ke anurUpa puruSavAcaka sarvanAma likhie1. ""yakkami 2. ' Daramo ..""paDamu 4. " uTTha 5. "kalahase " mucchahi 7. " acchadha 8 " mucchihiha ." homa 10. "" kullau 11. ""jujjhadu """ujjamantu 13. " kaMpasi 14. ' ullasei .."ucchalae 16. 'lajjIma 17. " marihimi 18. "jujjhisside 19. ""jaggissadha 20. "" ThAhidha 21. " ullasa 22 '' jaggahi 23. .." hAdi 24. "mucchihinti prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 37 2010_03 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. " hAhI 28. sayantu 26. khelissisi 29. ... lajjistaitthA 27. '' uDhihimo 30. ""ujjamejjasu udAharaNaahaM/haM/ ammi thakkami amhe/vayaM Daramo mahaM/ha/prAmma gaDamu / (ca) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke anurUpa koSThaka meM do huI kriyA ke vartamAna (va), bhUtakAla (5), vidhi evaM prAjJA (vi) tathA bhaviSyat (bha) kAla meM kriyA ke sabhI vikalpa likhie 1. haM [dulla (va)] 3. tumhe [uTTha (vi)] 5. tubbhe [muccha (bhU)] 7. sA (lajja (bhU)] 9. ahaM [ullasa (va)] 2. amhe khela (bha)] 4. ahaM [praccha (bhU)] 6. tujjha [hasa (bha) 8. ammi [Dara (bha)] 10. te junjha (bha)] udAharaNahaM kullami/kullAmi/kullemi / 38 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-10 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAma, sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1 vaha rokara sotA hai / 2. tuma uchalakara kuudo| 3. maiM khelakara khuza houuNgii| 4. ve kalaha karake chipate haiN| 5. vaha nAcakara thkii| 6 hama Darakara rote haiN| 7. ve saba kAMpakara marate haiM / 8 tuma girakara uThate ho / 9. maiM haMsakara jItI haiN| 10. vaha chaTapaTAkara mrii| 11. ve donoM kUdakara maratI haiN| 12. tuma donoM lar3akara rote ho| 13. vaha zaramAkara nAcatI hai| 14. tuma dhamakara sovo / 15. hama saba thakakara soyeN| 16. ve prayAsa karake uchleNge| 17 maiM sokara ntthNgii| 18 vaha lar3akara giratA hai / 19. tuma saba khuza hokara khelo| 20. vaha rokara mUcchita hotI hai / 21 ve donoM baiThakara utthege| 22. maiM khuza hokara ghuumNgii| 23. baha macchita hokara maratI hai| 24. tuma Thaharakara baittho| 25 ve saba jIkara khuza hotI haiM / 26, vaha nahAkara sove / 27 tuma khuza hokara khelo| 28. vaha chipakara rotI hai / 29. tuma haMsakara jiivo| 30. vaha prayAsakara nAcatA hai| udAharaNavaha rokara sotA hai = so ruviUraNa/ruviUNaM/ruvidNa/ruviNaM/ruvina/ruviuM/ ruvittA sayai/sayae/sayadi/sayade / (kha) prAkRta racanA saurabha ke pATha 28 ke pAdaTippariNoM meM se die gae nimna niyama ke anurUpa nimnalikhila vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie niyama 6 1. vaha thakakara soyaa| 2. vaha lar3akara giraa| 3. maiM sokara utthii| 4. tuma saba khelakara thkoge| 5. hama saba jIkara khuza hote haiM / noTa-isa abhyAsa-10 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 28 kA adhyayana kiijie| prAkRta pramyAsa sorama ] [ 39 2010_03 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNaso thakkittANa thakkittANa thakkAya thakkAe/thakkiyANa/yakkiyAraNaM/thavikattu syii| (ga) nimnalikhita sambandhaka bhUtakRdantoM kA prayoga karate hue prAkRta meM vAkya bnaaie| icchAnusAra puruSavAcaka sarvanAma kA prayoga karate hue usake anarUpa koSThakoM meM dI huI kriyAoM ke nirdezAnusAra kAloM ke sabhI vikalpa likhie1. hasiUNa (jIva) vartamAnakAla 2. udvidUNa (khela) vidhi evaM prAjJA 3. jujjhiUNaM (mara) bhaviSyatkAla 4. ucchalia (kulla)vidhi evaM prAjJA 5. lukkiuM (ruva) vartamAna kAla 6. ujjamittA (ucchala) bhaviSyatkAla 7. ghumiUNa (saya) vidhi evaM AjJA 8. kalahidUNa (lukka) vartamAnakAla 9. Darina (ruva) vartamAnakAla 10. ullasittA (khela) vidhi evaM AjJA 11. sayidUNaM (u8) bhaviSyatkAla 12. NhAuM (saya) vidhi evaM AjJA 13. ruvittA (muccha) vartamAnakAla 14 ThAdUNa (accha) vidhi evaM AjJA 15. kheliUNa (ullasa) vartamAnakAla 16. paDia (ruva) vartamAnakAla 17. taDaphaDiUNa (mara) bhaviSyatkAla 18. thakkiuM (saya) vidhi evaM AjJA 19. jIvittA (ullasa) vartamAnakAla 20. lajjiUNaM (gacca) vartamAnakAla 21. ho dUNa (ruva) bhaviSyatkAla 22. jaggeUNa (u8) vidhi evaM prAjJA 23. kulledUNaM (mara) vartamAnakAla 24. mucchittA (paDa) vartamAnakAla 25. Nacciu (ullasa) bhaviSyatkAla 26. rUsina (saya) vartamAnakAla 28. ullasiUNaM (ullasa) vi. evaM prA. 28. kaMpiya (paDa) vartamAnakAla 29. lajjiu (hasa) vartamAnakAla 30. Darina (jagga) vartamAnakAla - - udAharaNaahaM/ha/ammi hasiUraNa jIvami/jIvAmi/jIvemi / 40 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gha-1)nimnalikhita kriyAnoM meM se kisI eka meM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM sarvanAmoM ke anurUpa vartamAnakAla yA bhUtakAla ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaie| sabhI vikalpa likhie1. so (Dara, ruva) 2 ha (hasa, jIva) 3. te (taDaphaDa, mara) ___4. sA (jujjha, paDa) 5. amhe (jIva, ullasa) 6. tumhe (ucchala, ruva) 7. tuha (paDa, uTTha) 8. sA (muccha, mara) 9. tA (lajja, ragacca) 10. so (ragacca, thakka) udAharaNaso DarikA/DariUNaM DaridUNa/DaridUNaM/Dariya/DariuM/DarittA ruvai ruvae/ ruvdi/ruvde| - (gha-2) nimnalikhita kriyAoM meM se kisI eka meM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM sarvanAmoM ke anurUpa vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAie / sabhI vikalpa likhie-- 1 tumaM (ucchala, kulla) 3. ammi (ThA, accha) 5. tuM (ghuma, saya) 7. haM (khela, saya) 9. tubbhe (khela, accha) 2. tujhe (ullasa, khela) 4. sA (hA, saya) 6. te (ujjama, kulla) 8. tAno (ullasa, jIva) __10. so (ujjama, khela) udAharaNatumaM ucchaliUNa/ucchaliUNaM ucchalidUNa/ucchalidUNaM/ucchaliya/ucchali uM/ ucchalittA kullAha/kullasu/kulladhi/kulla/kullehi kullesukulledhi | kullejjasu/kullejjahi/kullejje / ... - prAkRta abhyAsa saurabha ] 4.1 2010_03 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gha-3) nimnalikhita kriyAnoM meM se kisI eka meM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM sarvanAmoM ke anurUpa bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAie / sabhI vikalpa lilie 1. ammi (khela, ullasa) 3. tAu (lajja, ragacca) 5. so (muccha, mara) 7. ahaM (saya, uTTha) 9. te (ujjama, khela) 2. te (ujjama, ucchala) 4. vayaM (accha, uTTha) 6. tumhe (ghama, ullasa) 8. sA (hasa, ragacca) 10. tuha (ucchala , kulla) udAharaNa--- ammi kheliUNa/kheliUNaM/khelidUNa/khelidUrNa kheliya/kheliuM/ khelittA ullasihimi/ ullasissAmi/ullasihAmi/ullasissimi/ullase himi/ullasessAmi/ ullasehAmi/ullasissaM/ullasessa / (ca) nimnalikhita sambandhaka bhUtakRdantoM (pUrvakAlika kriyAoM) kI mUlakriyA eva unake pratyaya likhie 1. lajjiuM 4. DareUNa 7. uTTheUNa 10. jaggittu 13. sayeNaM 16. ThAdUNa 19. paDiUNa 22. ullasiUNaM 25. lukkittAraNa 2. ghumittA 5. kalahina 8. khelittA 11. kulliGa 14. jIvittA 17. taDaphaDittA 20. ullaseUNaM 23. NaccitraM 26. jIviuM 3. accheguNa 6. thakkidUNa 9. hasittA 12. ucchaliuM 15. kaMpiyANaM 18. ruvittA 21. ujjamedUNa 24. rUsittANaM 27. vhAittA 42 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. hoUNa 31. lukkittA 34. rUsAya 29. mari 32. kapiUNa 35. jaggiya 30. ThANaM 33. ullasiyANaM 36. ucchalettANa udAharaNa pratyaya mUlakriyA lajja lajjiuM prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 43 2010_03 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-11 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAma, hetvarthaka kRdanta evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. ve saba khuza hone ke lie jIte haiM / 2. tuma jAgane ke lie prayAsa karo / 3. hama saba sone ke lie thakeMge 4. vaha nAcane ke lie uThI / 5. vaha marane ke lie kUdatA hai | 6. tuma uchalane ke lie prayAsa karo / 7. ve donoM thakane ke lie ghUmate haiN| 8. vaha marane ke lie chaTapaTAtA hai| 9. tuma donoM nAcane ke lie uTho | 10. vaha lar3ane ke lie ThaharA / 11. ve saba sone ke lie uTheM / 12. ve saba jAgane ke lie prayAsa karate haiM / 13. vaha rone ke lie chipatA hai / 14. tuma khelane ke lie prayAsa kro| 15. hama saba khuza hone ke lie ghUmeMge / 17. vaha kalaha karane ke lie ThaharI / 18. tuma thakane ke lie ghuumo| 18. ve saba ghUmane ke lie khuza hovege / 19. tuma saba khuza hone ke lie jIyo / 20. tuma kUdane ke lie uTho | 21. vaha khelane ke lie rUsatI hai / 22. tuma ha~sane ke lie nAco | 23. vaha snAna karane ke lie ThaharegA / 24 lie prayAsa kareMgI / 25. tuma saba baiThane ke lie Thaharo / 26 hama saba jIne ke lie khuza hovege | 27. ve lar3ane ke lie chipe / 28 ve donoM khelane ke lie khuza hoveNgii| 29 vaha kUdane ke lie Thahare | 30. ve sone ke lie rote haiM / ve saba nAcane ke ---- udAharaNa- ve saba khuza hone ke lie jIte haiM -- te ullasiuM / ulla sidUM / ulla se uM / ulla se d jIvanti / jIveti / jIvante / jI vire / noTa - isa abhyAsa-11 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 29 kA adhyayana kIjie / 44 1 2010_03 [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta racanA saurabha ke pATha 29 ke pAdaTipparaNoM meM se die gae nimna niyama ke anurUpa nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kIjie niyama 5 1. vaha nAcane ke lie uThatA hai / 2. vaha baiThane ke lie giratI hai / 3. tuma saba khuza hone ke lie kheloge / 4. vaha jAgane ke lie prayAsa kare / 5. vaha sone ke lie royA / udAharaNa vaha nAcane ke lie uThatA hai = so Naccitae / gaccettae uTThai / uTThae / uTThadi / u (ga) nimnalikhita hetvarthaka kRdantoM kA prayoga karate hue prAkRta meM vAkya banAie / icchAnusAra puruSavAcaka sarvanAma kA prayoga karate hue usake anurUpa koSThakoM meM dI huI kriyAoM ke nirdezAnusAra kAloM meM sabhI vikalpa likhie 1. kheliuM (rUsa) vartamAnakAla 3. thakkeuM ( ghuma) bhaviSyatkAla 5. jaggeuM (ujjama) vidhi evaM prAjJA 7. ucchaliuM (ujjama) vidhi evaM pra. 9. jujjheduM (mara) vartamAnakAla 11. ghumeuM ( ullasa) bhaviSyatkAla 13. NacciraM ( uTTha) vidhi evaM prAjJA 15. kulliuM (ThA) vidhi evaM AjJA 17. ruveDaM (lukka) vartamAnakAla 19. Naccettae (lajja) bhaviSyatkAla 21. hAuM (zraccha) vidhi evaM prAjJA 23. lukkeduM (ujjama) bhaviSyatkAla prAkRta abhyAsa saurabha ] 2010_03 2. kala hiMdu (praccha ) vartamAnakAla 4. ullaseduM (jIva) vartamAnakAla 6. mareduM (kulla) vartamAnakAla 4. ullasittae (ghuma) bhaviSyatkAla 10. sayeuM ( uTTha) vidhi evaM prajJA 12. paDidu (kulla) vartamAnakAla 14. sayeuM (ruva) vartamAnakAla 16. jIveduM (ullasa) bhaviSyatkAla 18. sayiduM (ThA) vidhi evaM AjJA 20. uTThiuM (ujjama) vartamAnakAla 22. ullasiuM (khela) vartamAnakAla 24. ThAuM (praccha ) vidhi evaM prAjJA [ 45 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. jIvittae (ujjama) vartamAnakAla 26. jujjhiuM (u8) vartamAna kAla 27. thakke, (gacca) bhaviSyatkAla 28. sayedaM (thakka) vidhi evaM prAjJA 29. thakkiuM (gacca) vartamAnakAla 30. kalleduM (u8) bhaviSyatkAla udAharaNaahaM/haM/ammi kheliuM rUsami/rUsAmi/rUsemi / (gha-1)nimnalikhita kriyAnoM meM se kisI eka meM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM sarvanAmoM ke anurUpa vartamAnakAla yA bhUtakAla ke pratyaya lagAkara vAkya bana ie / sabhI vikalpa likhie 1. amhe (ullasa, jIva) 3. tA (thakka, ghuma) 5. sA (gacca, uTTha) 7. tAyo (khela, rUsa) 9. sA (uTTha, ujjama) 2. te (kalaha, ghuma) 4. haM (jagga, ujjama) 6. so (mara, kulla) 8. tuha (saya, ruva) 10. tumhe (paDa, kulla) udAharaNaamhe ullasiu~/ullasituM/ullase uM/ullaseduM/ullasittae jIvIna / (gha-2) nimnalikhita kriyAoM meM se kisI eka meM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM sarvanAmoM ke anurUpa vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / sabhI vikalpa likhie 1. te (ghuma, ullasa) 3. amhe (jIva, ullasa) 5. sA (thakka, ragacca) 2. tumaM (hA, ThA) 4. tAu (thakka, ghuma) 6. tumhe (lukka, ullasa) 46 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. so (kulla, uTTha) 9. tAo (ullasa, ghuma) 8. tA (Nacca, lajja) 10. ahaM (khela, ThA) udAharaNate ghumiuM/ghumidaM/ghumeUM, ghumehU~/ghumittae ullasantu/ullasentu / (gha-3) nimnalikhita kriyAnoM meM se kisI eka meM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kojiye tathA dUsarI kriyA meM sarvanAmoM ke anurUpa bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye sabhI vikalpa likhie 1. te (jagga, ujjama) 3. tumaM (kulla , ThA) 5. sA (Nacca, uTTha) 7. tumhe (hasa, ragacca) 9. tuM (saya, thakka) 2. tubbhe (saya, uTTha) 4. so (hA, accha) 6. tA (ullasa, jIva) 8. vayaM (praccha, ThA) 10. ammi (ucchala, ujjama) udAharaNate jaggi/jaggijagge/jaggedaM jaggettae ujjamihinti/ujjamihinte/ ujjamihiire/ujjamissanti/ujjamissante/ujjamissaire/ujjamissinti ujjamissinte/ujjamissiire / (ca) nimnalikhita hetvarthaka kRdantoM kI mUlakriyA evaM unake pratyaya likhie 1. hasiuM 2. lajjidUM 3. ghumehU~ 4. ruviuM 5. taDaphaDe 6. kalahidu 7. uTThi 8. acche 9. paDe, 10. mucchidUM 11. ullasiuM 12. jujjhe 13. ucchali dUM 14. saye, 15. kulle prAkRta abhyAsa saurabha / [ 47 2010_03 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. ujjamittae 19 ullasidu 22. kaMpiuM 25. rUseDhuM 28. jIvauM 31. ujjamiuM udAharaNa hasi 48 1 2010_03 17. khele uM 20. mareduM 23. lukketa e 26. jaggajaM 29. houM 32. lukki mUlakriyA hasa 18. NacciduM 21. jIveDaM 24. ThA 27. hAuM 30. savidu 33. hoduM pratyaya uM [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-12 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kIjie / puruSavAcaka sarvanAma, sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA), hetvarthaka kRdanta evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. tuma khuza hokara jiio| 2. vaha nAcane ke lie uThatI hai / 3. ve saba uchalane ke lie prayAsa kreNge| 4. tuma ghUmakara thakate ho| 5. vaha marane ke lie kUdatA hai| 6. tuma saba ha~sakara khelo| 7. hama saba jAgakara uThate haiN| 8. maiM khelakara prasanna hotI haiN| 9. vaha nAcane ke lie shrmaaegii| 10. tuma saba Thaharakara snAna kro| 11. maiM ghUmane ke lie utthNgii| 12 vaha kAMpakara mUcchita hotA hai| 13. ve dono lar3akara mreNge| 14. tuma donoM baiThane ke lie tthhro| 15. ve donoM lar3akara tar3aphar3Ate haiM / 16. maiM haMsakara jiituuNgii| 17. vaha zaramAkara naacegii| 18. tuma rUsakara sote ho| 19 ve jAgane ke lie prayAsa kre| 20. ve saba ghUmane ke lie prasanna hoveNgii| 21 tuma uThane ke lie tthhro| 22. vaha rokara sovegii| 23. hama saba prasanna hone ke lie ghuumeNge| 24. ve saba lar3ane ke lie chipate haiM / 25. tuma snAna karake sovo| 26. tuma nAcakara thakate ho| 27. ve saba baiThakara kheleM / 28. tuma uThane ke lie Ago / 29. maiM sone ke lie uThatI huuN| 30. vaha khuza hokara ghuumegii| udAharaNa tuma khuza hokara jIgro=tumaM/tuM/tuha ullasiUraNa/ullasiUNaM/ullasidUNa ullasiNaM/ullasiuM/ullasiya/ulla sittA jIvahi/ jIvasu/jIvadhi/jIva/jIvehi/jIvesu/jIve ghi/jIvejjasa/ jIvejjahi/jIvejje / noTa-isa abhyAsa-12 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 28 va 29 kA adhyayana kiijie| prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 49 2010_03 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nimnalikhita sambandhaka bhUtakRdantoM va hetvarthaka kRdantoM kA prayoga karate hue prAkRta meM vAkya banAiye / icchAnusAra puruSavAcaka sarvanAma kA prayoga karate hue usake anurUpa koSThakoM meM dI huI kriyAnoM ke nirdezAnusAra kAloM meM sabhI vikalpa likhie1. ullasittA (jIva) vidhi evaM AjJA 2. Naccid (lajja) bhaviSyatkAla 3. kaMpidUNa (muccha) vartamAnakAla 4. hasittANaM (khela) vidhi evaM prAjJA 5. ghumiuM (ullasa) bhaviSyatkAla 6. vhAittANa (saya) vidhi evaM prAjJA 7. hasiuM (u8) vartamAna kAla 8. kheliUNa (ullasa) vartamAnakAla 9. ullasettuM (ghuma) bhaviSyatkAla 10. acchAya (khela) vidhi evaM AjJA 11. sayittu (uTTha) vartamAnakAla 12. ruvAe (saya) bhaviSyatkAla 13. udvittae (jagga) vidhi evaM prAjJA 14. marettANa (kulla) vartamAnakAla 15. ThAittuM (hA) vidhi evaM prAjJA 16. ucchalAya (ujjama) bhaviSyatkAla 17. jaggiuM (uTTha) vartamAnakAla 18. udvidaM (ThA) vidhi evaM prAjJA 19. lajjiyANaM (gacca) vartamAna kAla 20. jujjhidaNaM (mara) bhaviSyatkAla 21. ujjamettuM (uTTha) vidhi evaM prA. 22. dhumittA (ThA) bhaviSyatkAla 23. jIviuM (ujjama) bhaviSyatkAla 24. kalahittANa (ruva) vartamAnakAla 25. lukkAe (accha) vidhi evaM A 26. kheliyANa (rUsa) vartamAnakAla 27. thakkidUNa (cuma) bhaviSyatkAla 28. paDeUNa (ruva) vartamAnakAla 29. taDaphaDittae (mara) bhaviSyatkAla 30. ullasettANa (Nacca) vidhi evaM prA. udAharaNa - ahaM// ammi ullasittA jIvamu/jIvA mu/jIvimu/jIvemu / (ga-1)nimnalikhita kriyAoM meM se kisI eka meM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) yA hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM sarvanAmoM ke anurUpa vartamAnakAla yA bhUtakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / sabhI vikalpa likhiehai. so (lajja, gacca) 2. sA (jujjha, mara) 50 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. haM (khela, ullasa) 5. te (mara kulla) . tumhe (ullasa, ghuma) 9. so (kalaha, ruva) 4. tuha (saya, uTTa) 6. amhe (khela, accha) 8. tA kapa, mara) 10. tuma (paDa, ruva) udAharaNaso lajjiUNa lajjiUNaM/lajjidUNa/lajjidUNa/lajjiya lajjiuM/lajjittA/ lajjittANa lajjittANaM lajjAya lajjAe/lajjiyANa lajjiyANaM lajjittu Naccai/Naccae/Naccadi/raNaccade / (ga-2) nimnalikhita kriyAoM meM se kisI eka meM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) yA hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjiye tathA dUsarI kriyA meM sarvanAmoM ke anurUpa vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / sabhI vikalpa likhie 1. so (khela, ujjama) 3. haM (khela, saya) 5 te (kulla, ujjama) 7. tubbhe (vhA, saya) 9. sA (accha, khela) 2. tuha (ThA, accha) 4 tA (ullasa, jIva) 6. amhe (jagga, ujjama) 8. tuM (uTTha, jagga) 10. tumhe (hasa, khela) udAharaNaso kheliu/khelidu/kheleuM kheleduM khellittae/khelettae ujjamau/ujjame u/ujjamadu/ ujjamedu / (ga-3) nimnalikhita kriyAoM meM se kisI eka meM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) yA hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM sarvanAmoM ke anurUpa bhaviSyakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / sabhI vikalpa likhie1. te (ucchala, ujjama) 2. ammi (khela, ullapsa) prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 51 ___ 2010_03 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. vayaM (ullasa, ghuma) 5. tuha (ucchala, kulla) 7 tujhe (hA, saya) 9. so (muccha, mara) udAharaNa te uccha liuM / ucchalidUM / ucchale uM / ucchale dUM / uccha littae ujjamihinti / ujjama hinte / ujja mihiire / ujja missanti / ujja missante / ujja missaire / ujjamissinti / ujjamissinte / ujjamissiire / (ca) nimnalikhita kRdantoM kI mUla kiyA, pratyaya evaM unake nAma likhie 2. ghumidUra 3. mucchiyAraNa 6. taDaphaDiuM 5. ThAzrAya 1. hasittA 4. sayiUraNa 7. jujjhAe 10. kulli 13. khele dU 16. acchiyANaM 19. jaggettae 22. ullasAe 25. ujjamittA 28. ucchaleu udAharaNa hasittA 52 1 4 sA ( lajja, ragacca ) 6. tA ( saya, uTha ) 8 haM (hasa, jIva) 10 sA (ullasa, pacca) mUlakriyA hasa 2010_03 8. cidaM 11. ruvitta e 14. lukke uM 17. kaMpetu 20. vhAittANa 23. DariuM 26. hoittANa 29. marittA pratyaya ttA 9. u 12. paDittANa 15. mariduM 18. thakkiUNa 21. kalahiyAraNa 24. jIveUNa 27. ruvittu 30 lajjittANa kRdanta sambandhaka bhUtakRdanta [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-13 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / saMjJA, kudanta evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. kuttA bhoMkatA hai| 2. U~Ta nAcatA hai / 3 putra prasanna hove / 4. manuSya bUDhA hotA hai| 5. samudra suukhegaa| 6. mAmA utthe| 7. agni jlii| 8. rAkSasa mare / 9. vastra sUkhatA hai| 10. saMsAra naSTa hogaa| 11. zAstra zobhe / 12. garva galatA hai| 13. sasura baiThe / 14. mitra khuza hovegaa| 15. sUrya ugA / 16. ratna zobhatA hai / 17. duHkha gale / 18. siMha baiThatA hai / 19. makAna giregA / 20. vrata TUTatA hai / 21 samudra phaile| 22. dAdA thakegA / 23. potA ghuume| 24. garva naSTa ho| 25. rAma prasanna hotA hai| 26 bAlaka rUsA / 27. apayaza phailatA hai| 28. pustaka giratI hai / 29. pitA uThatA hai / 30. devara ghUme / 31. paramezvara prasanna ho| 32. kuA suukhegaa| 33. nareza jIve / 34, rAjA ha~satA hai| 35. hanumAna kUdatA hai / 36. mRtyu hotI hai / 37. havA (pavana ) phailatI hai / 38. pAnI jharegA : 39. bApa jIve / 40 apayaza galatA hai / 41. pAnI jharakara lur3hakatA hai| 42. manuSya paidA hokara maratA hai / 43. dAdA jIne ke lie prasanna hove / 44. bAlaka sone ke lie rotA hai / 45. sUrya ugakara shobhegaa| 46. mAmA prasanna hokara baiThe / 47. sarpa ur3akara giregaa| 48. garva galakara naSTa hogA / 49. potA nAcane ke lie uThe / 50, putra kalaha karake zaramAyegA / 51. U~Ta thakane ke lie naacegaa| 52. devara ghUmane ke lie utthe| 53. ratna girakara TUTatA hai| 54 pitA jAgakara DolatA hai| 55. ghara girakara naSTa hogaa| 56. pustaka jalakara naSTa hotI hai| 57. kuttA bhoMkakara baiThatA hai| 58. vrata TUTakara glaa| 59. rAkSasa marane ke lie kuudaa| 60. pAnI phailakara suukhegaa| udAharaNakuttA bhoMkatA hai=kukkuro/kukkure bukkai/bukkae 'bukkdi/bukkde| bukkati/ bukkte| noTa-isa abhyAsa-13 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 30 va 3 / kA adhyayana kIjie / pATha-31 ke pAdaTippaNa meM die gae niyama-7 kA bhI prayoga kiijie| prAkRta abhyAsa sorabha / [ 53 ___ 2010_03 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nIce akArAnta pulliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate huye nirdiSTa kAloM meM vAkya bnaaiye| sabhI vikalpa likhie 1. narida (sa) vartamAnakAla 3. sAyara (sukkha) bhaviSyatkAla 5. sasura ( ciTTha) vidhi evaM prAjJA 7. dujjasa ( pasara) vartamAnakAla 9 bAlana (kaMda) bhaviSyatkAla 11. mAula ( uTTha) vidhi evaM prA. 13. paDa ( sukkha ) vartamAnakAla 15. divAyara ( uga) bhUtakAla 17. paramesara (harisa) vi. evaM pra. 19 kukkura ( bukka) vartamAnakAla 21 kiyaMta ( saya) bhaviSyatkAla 23 rahuNandaNa (harisa) vartamAnakAla 25. sappa (uDDa) vartamAnakAla 27. kuva ( sukkha ) bhaviSyatkAla 29 rAya (ujjama) vidhi evaM prA. 31 humravaha (jala) bhaviSyatkAla 33 kiyaMta ( ho ) bhUtakAla 35. duha (jasta) vidhi evaM prAjJA 37. salila ( Nijbhara) bhaviSyatkAla 39. rakkhasa (mara) bhaviSyatkAla 54 udAharaNa nariMdo hasai / hasa e / sadi / hasa de / hasati / hasate / } 2. putta (harisa ) vidhi evaM AjJA 4. gavva (gala) vartamAnakAla 6. mitta (ullasa) bhaviSyatkAla 8. dira (ghuma) vidhi evaM AjJA 10 para (jara) vartamAnakAla 12. ghara (paDa) bhaviSyatkAla 14. pizrAmaha (vala) bhUtakAla 16. vaya (tuTTa) vartamAnakAla 18. karaha (palA ) bhUtakAla 20. gaMtha ( soha) bhUtakAla 22. pota (khela) bhUtakAla 24. grAgama ( soha) vidhi evaM prAjJA 26. mava ( khaya) vartamAnakAla 28. rayaNa ( upajja) vartamAnakAla 30. haNuvanta (kulla) vartamAnakAla 32. mAra ( Dula) vartamAnakAla 34. sIha (ciTTha) vartamAnakAla 36 bappa (jIva) vartamAnakAla 38. gavva (gala) bhUtakAla 40. salila (luDha) vartamAnakAla 2010_03 [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-1) nIce prakArAnta pulliga sajJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate huye nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjiye aura dUsarI kriyA meM vartamAnakAla yA bhUtakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1 kukkura (bukka, ciTTha) 3 rayaNa (paDa, tuTTa) 5. potta (thakka, ghuma) 7. vaya (gala, nassa) 9. paDa (jala, khaya) 2. pinAmaha (dhuma, uTTha) 4. jaNera (jagga, kulla) 6. ghara (jala, paDa) 8. rahuNandaNa (harisa, ciTTha) 10. divAyara (soha, uga) udAharaNakukkuro bukkiA /yukkiUgaM/bukkadUNa/buSika: gaM/bukkiya/bukkiuM/bukkittA citttthiin| (ga-2) nIce prakArAnta pulliga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate huye nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA eva kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. Nara (jIva, harisa) 3. diara (ghuma, uTTha) 5. rayaNa (soha, upajja) 7. mAula (kulla, ujjana) 9. bAlama (gacca, uTTha) 2. karaha (thakka, ragacca) 4. jaNera (harisa, accha) 6. salila (sukkha, riNajjhara) 8. nariMda (harisa, ciTTha) 10. potta (khela, ujjama) udAharaNa---- Naro jIvijaM/jIve uM/ jIvid/jIve, harisau/harise u/harisadu/harise du / prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 55 __ 2010_03 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-3, nIce prakArAnta pulliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie aura dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAie | saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. gavva (gala, khaya) 3 rakkhasa (kulla, mara ) 5. salila ( pasara, sukkha ) 7. paDa ( jala, nassa) 9 dukkha ( upajja, khaya ) udAharaNa vo galikaNa / galiUNaM/gali dUNa/galidUNaM/galiya / galiuM / galittA khayihii / hie / hidi / khayihi de / khayi sai / khayissae/ khayirasa di/khayi rasa de / sidi/khayiside / - (gha) nIce prakArAnta saMjJAeM vibhakti-pratyaya sahita dI gaI haiN| unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie 1. nariMdo 4. potto 7. mitto 10. garo 13. sAyaro 16. sIho 19. Agamo 22. rakkhaso 56 1 2. putta ( kalaha, lajja) 4. sappa (uDDa, paDa) 6. divAyara ( soha, ugga ) 8. mAruna ( pasara, paDa) 10. bAlana (ruva, saya) 2010_03 2. karaho 5. kukkuro 8. bAlazra 11. sappo 14. hu ho 17. yaNo 20. mAruzro 23. dukkho 3. havanta 6. gavvo 9. pigrAma ho 12. bhavo 15. paDo 18. dinaro 21. kiyaMto 24. bappo [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. gAmo 28. gharo 26. rAyo 29. vayo 27. dujjamo 30. mAulo udAharaNa vacana puruSa anya puruSa mUlasaMjJA nariMda liMga pulliga pratyaya pro nariMdo ekavacana prAkRta abhyAsa maurabha 1 / 57 2010_03 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-14 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / saMjJA, kRdanta evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. kutte bhoMkate haiN| 2. U~Ta nAcate haiM / 3. putra prasanna hoveN| 4 manuSya bUr3he hote haiN| 5. samudra suukheNge| 6. megha garajate haiN| 7 rAkSasa mreN| 8. vastra sUkhate haiN| 9. zAstra zobhe / 10. mitra khuza hoveNge| 11. ratna zobhate haiM / 12. siMha baittheNge| 13. makAna girate haiN| 14. pote ghUmeM / 15. bAlaka rUseMge / 16. duHkha naSTa hote haiN| 17 pustakeM giratI haiN| 18. kUe sUkhe / 19. rAjA ha~sate haiN| 20. megha phaile / 21. vrata zobhate haiN| 22. rAkSasa Darate haiM / 23. duHkha galeM / 24. putra jIveM / 25. sarpa udd'e| 26. mAmA utthe| 27. rAkSasa mucchita hoMge / 28 manuSya prayAsa kreN| 29. bAlaka rote haiM / 30. nareza prasanna hoN| 31. megha phaileNge| 32 makAna jleNge| 33. pustakeM naSTa hoveNgii| 34. putra kAMpate haiN| 35 vrata TUTate haiN| 36. rAkSasa bhAgeMge / 37. kutte lar3ate haiN| 38 rAjA mUcchita hote haiN| 39. bAlaka kUdate haiN| 40. pote uchaleM / 41. nuSya lar3ate haiN| 42. bAlaka sone ke lie rote haiN| 43. mAmA prasanna hokara / 44. sA~pa ur3akara gireNge| 45. garva naSTa hone ke lie galeMge / 46. patra laha karake zaramAyA / 47. pote nAcane ke lie utthe| 48. U~Ta nAcakara tha / 49. ratna girakara TUTate haiN| 50. vastra lur3hakate haiM / 51. kutte bhoMkakara laDate haiN| 52. rAkSasa marane ke lie kuudeNge| 53. putra prasanna hokara jiiveN| 54 paidA hokara marate haiM / 55. bAlaka uchalakara kuudeN| 56. potA nAcane ke li. raThatA hai / 57. rAjA prasanna hokara baitthe| 58. rAkSasa mUcchita hokara mreNge| 59 bAlaka bhAgakara kheleM / 60. putra nAcakara thakate haiN| udAharaNakutte bhoMkate haiM kukkurA bukka / ' nti/bukkenti/bukkire/bukkante / ra e 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 32 nATa - isa abhyAsa-14 ko hala ka __ kA adhyayana kiijie| 58 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nIce prakArAnta pulliga saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kAloM meM vAkya banAie / sabhI vikalpa likhie1. nariMda (hasa) vartamAnakAla 2. putta (harisa) vidhi evaM AjJA 3. sAyara (sukkha) bhaviSyatkAla 4 gavva (gala) vidhi evaM prAjJA 5. mitta (ullasa) bhaviSyatkAla 6. diara (ghuma) vartamAnakAla 7. bAlaa (kaMda) bhaviSyatkAla 8 Nara (jara) vartamAnakAla 9. mAula (u8) vidhi evaM prAjJA 10. ghara (paDa) bhaviSyatkAla 11. paDa (sukkha) vartamAnakAla 12. vaya (tuTTa) bhUtakAla 13. karaha (palA) bhUtakAla 14 kukkura (bukka) vartamAnakAla 15. gantha (soha) vartamAnakAla 16. mAula (saya) bhaviSyatkAla 17. potta (khela) vidhi evaM prAjJA 18. prAmama (soha) vidhi evaM prAjJA 19. sappa (uDDa) vartamAnakAla 20. kUva (sukva) vartamAnakAla 21. rayaNa (upajja) vartamAnakAla 22 rAya (ujjama) vidhi evaM AjJA 23. sIha (baisa) vartamAnakAla 24 duha (nassa) bhUtakAla 25. hupravaha (jala) vartamAnakAla 26 rakkhasa (mara) bhaviSyatkAla 27. karaha (gacca) vartamAnakAla 28. rayaNa (soha) bhaviSyatkAla 29. Nara (ujjama vidhi evaM prAjJA 30. dukkha (nassa) bhaviSyatkAla 31. putta (kaMpa) vartamAnakAla 32. rAya (harisa) vidhi evaM AjJA 33. duha (gala) bhaviSyatkAla 34. ghara (jala) vartamAnakAla 35. sappa (vala) bhaviSyatkAla 36 potta (kulla) vidhi evaM AjJA 37. putta (ucchala) vidhi evaM prAjJA 38. mitta (u8) vidhi evaM prAjJA 39. mAula (Dara) vartamAnakAla 40. rakkhasa (muccha) bhaviSyatkAla udAharaNanariMdA hasanti/hasenti/hasire/hasante / prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 59 2010_03 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-1) nIce prakArAnta pulliga saMjJAe tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vartamAnakAla yA bhUtakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. kukkura (bukka, baisa) 3. ghara(jala, paDa) 5. vaya (gala, nassa) 7. bAlama (saya, kaMda) 9. putta (gacca, thakka) 2. rayaNa (paDa, tuTTa) 4. potta (thakka, ghuma) 6. paDa (jala, khaya) 8. gara (upajja, mara) 10. rakkhasa (mara, kulla) udAharaNakukkurA bukkiUNa/bukkiUNaM/bukkidUNa/bukkiNaM/bukkiya/bukki uM/bukkittA/ bukkAya/bukkAe/bukkiyANa/bukkiyAraNaM baisanti /baisante/baisire baisenti / (ga-2) nIce prakArAnta pulliga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hae nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjiye tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaiye| saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. Nara (jIva, harisa) 3. diara (ghuma, uTTha) 5. potta (gacca, uTTha) 7. nariMda (harisa, baisa) 9 pota (khela, ujjama) 2. karaha (thakka, ragacca) 4. rayaNa (soha, upajja) 6. mAula (kulla, ujjama) 8. bAlaa (Nacca, uTTha) 10. bAlaa (palA, khela) udAharaNa NarA jIviuM/jIveuM jIvidaM/jIveDhuM/jIvittae jIvettae harisantu/hari sentu / 60 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga 3) nIce prakArAnta pulliga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue niSTi kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA eva kRdanta rUpoM ke sabhI vikalpa likhie -- 1. meha (Nijjhara, sukkha) 3. rakkhasa (kulla, mara) 5. paDa (jala, nassa) 7. bAlaa (ruva, saya) 9. rayaNa (paDa tuTTa) 2. putta (kalaha, lajja) 4. sappa (uDDa, paDa) 6. dukkha (upajja, khaya) 8. karaha (gacca, thakka) 10 bAlaa (palA, khela) udAharaNa - mehA NijjhariUNa/NijjhariUNaM/NijjharidUNa/NijjharidUNa/Nijjharira/Nijjhariya/ NijjharittA sukkhi hinti/sukkhihinte suvikha hiire suvikharasatti/ sukkhissante/sukkhissa ire/sukkhissinti/sukkhissinte/sukkhissi ire / (gha) nIce prakArAnta saMjJAeM vibhakti-pratyayasahita dI gaI haiN| unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie 1. nariMdA 4. kukkurA 7. bAlagrA 10. sappA 13. hupravahA 16. haNuvantA 19. AgamA 22. rakkhasA 2. karaho 5. gavvA 8. piyAmahA 11. bhavo 14. paDA 17. rayaNA 20. mAruyo 23. dukkho 3. poto 6. mittA 9. Naro 12. sAyarA 15. sIhA 18 diaro 21. kiyaMtA 24. bappA prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 61 2010_03 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. gAmA 28. gharo 26. rAyA 29. vayA 27. dujjasA ___30. mAulo udAharaNa puruSa vacana mUlasaMjJA liMga nariMda pulliga pratyaya -prA nariMdA anyapuruSa bahuvacana 62 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa - 15 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / akArAnta napuMsakaliMga saMjJArUpoM, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 15. nAgarika soyegA / 18. chIMka chUTatI hai / 1. dhana bar3hatA hai / 2. dhAna ugegA / 3. madya chUTe / 4. zAsana phailegA / 5. vyasana naSTa hove / 6 gaTharI lur3hakI / 7. sukha bar3he / 8. dUdha TapakegA / 9. du:kha chUTe | 10. rAjya prayatna kare / 11. yauvana khilatA hai| 12 sadAcAra zobhe / 13. AkAza gUMjatA hai / 14. vairAgya bar3hA | 16. vimAna ur3e / 17 kAgaja sUkhatA hai / 19. rAjya bhUla karatA hai| 20. satya khile / 21. lakar3I jlegii| 22. pAnI TapakA / 23. gIta guuNje| 24 juA chUTe | 25. ghAsa ugatI hai / 26. gIta gUMjatA hai / 27. bhojana bar3hatA hai / 28. bhaya naSTa hotA hai / 29. rakta TapakatA hai / 30 maraNa siddha hotA hai / 31. kheta jalatA hai / 32. vastra sUkhegA | 33 kATha jalatI hai / 34 bhojana bar3hegA / 35. ghI tapA / 36. sira duHkhatA hai / 37. dhAna uge | 38 jaMgala naSTa hotA hai / 39. sadAcAra zobhatA hai / 40. vastra jalegA / 41 pAnI ttpkegaa| 42. rUpa khilakara prakaTa hotA hai / 43. dhAgA galakara TUTatA hai| 44 nAgarika jAgane ke lie prayatna kare / 45. vimAna Thaharakara ur3egA / 46. rAjya phailane ke lie jhagar3A karatA hai / 47. nAgarika Thaharakara upasthita hogA / 48 gIta gUMjakara prakaTa hogA / 49. nAgarika kUdane ke lie prayAsa kre| 50. mana haMsane ke lie krIr3A karatA hai / 51. zAsana prayatna karane ke lie utsAhita hotA hai| 52 jJAna bar3hakara prakaTa hove | 53. nAgarika jAgane ke lie prayatna kregaa| 54 dhAna ugakara bar3hatA hai| 55. mana khelane ke lie ramA / 56. ghana khelane ke lie hotA hai / 57. dhAgA TUTakara naSTa hovegA / 58 dUdha Tapakakara phailatA hai | 59. karja naSTa hotA hai | 60. nAgarika prasanna hone ke lie khelatA hai / 1. yarajaNa = nAgarika, prayoga meM yarajaNAI zabda milatA hai| isa kAraNa ise napuMsakaliMga zabda mAnA gayA hai / noTa - isa abhyAsa - 15 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 34 va 35 kA adhyayana kIjie / prAkRta abhyAsa saurama ] 2010_03 [ 63 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNa--- dhana bar3hatA hai = dharaNaM vaDDhai/vaDDhe i/vaDDhae/vaDDhadi/vaDDhade/vaDDhati/vaDDhate / (kha) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kAloM meM vAkya banAie / sabhI vikalpa likhie 1. patta (sukha) vartamAna kAla 2. sIla (soha) vidhi evaM prAjJA 3. sAsaNa (pasara) bhaviSyatkAla 4. dharaNa (vaDDha) vartamAnakAla 5 majja (chuTTa) vidhi evaM prAjJA 6. khIra (cua) bhaviSyatkAla 7. jovaNa (vigrasa) vartamAnakAla 8. veraga (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 9. raNayarajaNa (saya) bhaviSyatkAla 10. chikka (chuTTa) vartamAnakAla 11. vimANa (udddd| vidhi evaM prAjJA 12. dhanna (uga) bhaviSyatkAla 13. Naha (guMja) vartamAnakAla 14. rajja (ujjama) bhUtakAla 15. sokkha (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 16. poTTala (luDha) vartamAna kAla 17. rajja (cakka) vartamAna kAla 18 vattha (sukkha) bhaviSyatkAla 19. vasaNa (nassa) vidhi evaM prAjJA 20. lakkuDa (jala) bhaviSyatkAla 21. tiNa ( uga) vartamAnakAla 22. bhaya (khaya) vidhi evaM prAjJA 23. sAsaNa (chaTTa) bhaviSyatkAla 24. ratta (caya) vartamAna kAla 25. jUna (chuTTa) vidhi evaM prAjJA 26. vattha (vaDDha) vartamAnakAla 27. bhoyaNa (vaDDha) bhaviSyatkAla 28. gANa (guMja) vidhi evaM prAjJA 29. maraNa (sijjha) vartamAnakAla _30. kaTTha (jala) vartamAnakAla 31. ghaya (tava) vidhi evaM prAjJA 32. dhanna (uga) vidhi evaM prAjJA 33. vattha (jala) bhaviSyatkAla 34. khetta (nassa) vartamAnakAla 35 vaNa (jala) vartamAnakAla 36. udaga (cuna) vartamAnakAla 64 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha ___ 2010_03 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. poTTala (luDha) bhaviSyatkAla 39. sokkha (vaDDha) bhUtakAla 38 vimANa (uDDu) vartamAnakAla 40. NayarajaNa (harisa) vartamAna kAla udAharaNapattaM sukha i/sukkhei/sukkhae/sukgva di/sukkhade/sukkhati suvakhate / (ga-1)nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjiye tathA dUsarI kriyA meM vartamAnakAla yA bhUtakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdanta rUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. sutta (gala, tuTTa) 2. rUva (viprasa, phura) 3. maraNa (kIla, harisa) 4. dhanna (uga, vaDDha) 5. dhaNa (tava, hava) 6. khIra (cuma, pasara) 7. riNa (chuTTa, nassa) 8. sAsaNa (ce?, ucchaha) 9. rAyarajaNa (harisa, khela) 10. puppha (vaDDha, viznasa) udAharaNasuttaM galiUNa/liUNaM/galidUNa/galidUNaM/galiuM/galiya/galittA tuTTai/tuTTei/ tuTTae/tuTTade/tuTTadi/tuTTati/tuTTate / (ga-2)nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. NayarajaNa (jAgara, ceTTha) 2. NANa (vaDDha, phura) 3. maNa (khela, rama) ____4. sAsaNa (vaDDha, pasara) prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 65 2010_03 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. dhanna (uga, soha) 7. sacca (phura, soha) 9. kamma (tapa, sijha) 6. majja (chuTTa, nassa) 8 Naya rajaNa (ThA, vijja) 10. khIra (cua, pasara) udAharaNaeyarajaNaM jAgariuM/jAgareuM/jAgaridaM/jAgare,/jAgarittae ceTTau/ceTheu/ceTTadu/ ceThedu / (ga-3) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. vimANa (ciTTha, vaDDha) 3. sutta (tuTTa, nassa) 5. NayarajaNa (vijja, ciTTha) 7.tiNa (uga, vaDDha) 9. sIla (phura, soha) 2 NayarajaNa (jAgara, ujjama) 4 gANa (guMja, phura) 6. vaNa (jala, khaya) 8. udaga (cuma, pasara) 10 rajja (pasara, vaDDha) udAharaNa-- vimANaM ciTThiuM/ciTheuM/ciTThiduM/ciTThadu/ciTThittae vaDDhihii vddhihie| vaDDhihidi/vaDhihide/vaDiDhassai/vaDDhissae vaDhissadi) vaDDhissade/ vaDhissidi/vaDDhisside / (gha) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM vibhakti-pratyayasahita do gaI haiN| unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie1. ghaNaM 2 maNaM 3. khettaM 4. sAsaNaM 5. pattaM 6. sokkhaM 7. sIla 8. NayarajaNaM 9. bhayaM 66 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha ___ 2010_03 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. veraggaM 13. khIraM 16. chikka 19. tiNaM 22 jovvaNaM 25 asaNaM 28 bIyaM 11. rattaM 14. vimANaM 17. lakkuDaM 20. bhoyaNaM 23. kamma 26. vatthaM 29. riNaM 12. majja 15. rajja 18. udagaM 21. suhaM 24. NANaM 27. kaLaM 30. siraM udAharaNa - puruSa vacana mUlasaMjJA dhaNaM anyapuruSa ekavacana dhaNa liMga pratyaya napuMsakaliMga - - - - - prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 67 2010_03 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-16 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / saMjJA, kRdanta evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie-- 1 dhana bddh'eN| 2. vyasana naSTa hote haiN| 3. gaThariyA~ lur3hakatI haiN| 4. vimAna ur3ate haiN| 5. rAjya prayatna karate haiN| 6. nAgarika soyeMge / 7. vimAna udd'eN| 8. kAgaja sUkhate haiM / 9. chIMke chUTatI haiM / 10 lakar3iyA~ jleNgii| 11. nAgarika aphasosa karate haiN| 12. gIta guuNjeNge| 13. rAjya bhUla karate haiN| 14. kAgaja suukheN| 15. jaMgala naSTa hote haiN| 16. lakar3iyAM jalatI haiN| 17. bhaya naSTa hue / 18 dhAna ugate haiM / 19. kheta jleNge| 20. vyasana naSTa hoN| 21. gIta gUMjate haiN| 22. gaThariyA~ luddh'keN| 23. dhAna ugeNge| 24. nAgarika prayatna kreN| 25. lakar3iyAM jliiN| 26. kAgaja suukheNge| 27. gaThariyA~ lur3ha keNgii| 28 dhAna ugeN| 29. bhaya naSTa hoN| 30. vimAna par3ate haiN| 31. jaMgala naSTa hoNge| 32. nAgarika bhaageN| 33. zAsana phaileN| 34. vimAna ur3eMge / 35. dhAge TUTate haiN| 36. vastra jalate haiN| 37. nAgarika kUdate haiM / 38. kheta naSTa hote haiM / 39. rAjya soheN| 40. bIja ugate haiM / 41. dhAge galakara TUTeMge / 42. nAgarika bhUla karake aphasosa karate haiN| 43 bIja bar3hane ke lie ugeNge| 44 ghAna ugakara bddh'eN| 45. nAgarika jAgane ke lie utsAhita hote haiN| 46. lakar3iyAM naSTa hone ke lie jalatI haiN| 47. gIta gaMjakara prakaTa hote haiN| 48. karja naSTa hoNge| 49. gaThariyAM lur3hakakara giratI haiN| 50. rAjya utsAhita hokara prasanna hoNge| 51. nAgarika nAcane ke lie utthe| 52. rAjya phailane ke lie jhagar3A karate haiN| 53. nAgarika upasthita hokara prasanna hoNge| 54. vimAna girakara naSTa hote haiN| 55. nAgarika prayAsa karake kheleM / 56. vimAna Thaharakara ur3eMge / 57. bIja ugakara bar3hate haiN| 58. nAgarika kadakara bhaage| 59. lakar3iyAM jalakara naSTa hoNgii| 60 vastra galakara naSTa hote haiM / noTa- isa abhyAsa-!6 ko hala karane ke lie prAkRta racanA saurabha' ke pATha 36 kA adhyayana kiijie| 68 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNadhana bar3heM =dhaNAiM/dhaNAI/dhaNANi vaDDhantu/vaDDhetu / (kha) nIce akArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate huye nirdiSTa kAloM meM vAkya banAiye / sabhI vikalpa likhie 1. vimANa (uDDa) vidhi evaM prAjJA 2. vasaNa (nassa) vartamAnakAla 3. dharaNa (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 4. poTTala (luDha) vartamAnakAla 5. rajja (ceTTha) vidhi evaM prAjJA 6. NayarajaNa (loTTa) vidhi evaM prAjJA 7. lakkuDa (jala) bhaviSyatkAla 8. NayarajaNa (khijja) vartamAnakAla 9. patta (sukkha) vidhi evaM prAjJA 10 chikka (chuTTa) vartamAnakAla 11. gANa (guMja) bhaviSyatkAla 12. khIra (cua) vidhi evaM prAjJA 13. dhanna (uga) vartamAnakAla 14. khetta (jala) bhUtakAla 15. vasaNa (nassa) vidhi evaM prAjJA 16. gANa (guMja) vartamAnakAla 17. poTTala (luDha) vidhi evaM prAjJA 18. patta (sukkha) vartamAna kAla 19 maya (khaya) bhaviSyatkAla 20. NayarajaNa (khijja) bhaviSyatkAla 21. rajja (cukka) vartamAnakAla 22. sokkha (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 23. dhanna (uga) bhaviSyatkAla 24. raNayarajaNa (ce) vartamAnakAla 25. lakkuDa (jala) vartamAnakAla 26. gAma (vasa) bhaviSyatkAla 27. poTTala (luDha) bhaviSyatkAla 28. dhanna (uga) vidhi evaM prAjJA 29. vaNa (khaya) bhUtakAla 30. bhaya (nassa) vidhi evaM prAjJA 31. vimANa (uDDa) vartamAnakAla 32 sAsaNa (pasara) vidhi evaM prAjJA 33. raNaya rajaNa (palA) vi. evaM prA. 34. vimANa (uDDa) bhaviSyatkAla 35. sutta (tuTTa) vartamAnakAla 36. vattha (jala) vartamAnakAla 37. NayarajaNa (kulla) vi. evaM prA. 38. khetta (nassa) vartamAnakAla "kAla prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 69 2010_03 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39. majja (nassa) vidhi eva prAjJA 40. bIna (uga) bhaviSyatkAla udAharaNavimANAiM/vimANAI/vimANANi uDDantu/uDDentu / (ga-1) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAe tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta (pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vartamAnakAla yA bhUtakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. dhanna (uga, vaDDha) 2. NayarajaNa (cukka, khijna) 3. gANa (guMja, phura) 4. poTTala (luDha, paDa) 5. rajja (pasara, jujjha) 6. vimANa (paDa, nassa) 7. bIma (uga, vaDDha) 8. NayarajaNa (kudda, palA) 9. vattha (gala, khaya) 10. NayarajaNa (harisa, vijja) udAharaNadhannAiM/dhannAI/dhannANi ugiUNa/ugiUNaM/ugidUNa/ugidUNaM/ugiuM/ugiya/ ugittA vddddhiin| (ga-2) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjiye tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaiye| saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. NayarajaNa (gacca, uTTha) 2. vasaNa (chuTTa, nassa) 3. bhaya (nassa, palA) 4 gANa (guMja, pasara) 5. vimANa (ciTTha, uDDa) 6. NayarajaNa (jAgara, ceTTha) 70 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. sAsaNa (vaDDha, pasara) 9. veragga (vasa, pasara) 8. dhanna (uga, soha) 10. khIra (cuna, pasara) udAharaNa-- NayarajaNAI/Naya rajaNAI/NayarajaNANi NacciuM/Nacce uM/gaccidaM/NaccedaMNaccittae ___uTThantu/uThentu / (ga-3) nIce prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya bnaaiye| maMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. vimANa (ciTTha, uDDu) 3. gANa (guMja, phura) 5. sutta (gala, tuTTa) 7. lakkuDa (jala, nassa) 9. NayarajaNa (jAgara, ceTTa) 2. NayarajaNa (ThA, vijja) 4. riNa (chuTTa, nassa) 6. bIa (vaDDha, uga) 8. gAma (vasa, pasara) 10. vasaNa (chuTTa, nassa) udAharaNavimANAI/vimANAI/vimANANi ciTThiUNa/ciTThiUNaM/ciTThidaNa/ciTThidaNa/ciTThiuM| ciTThiya/ciTThittA uDDihinti/uDDihinte uDDihiire/uDDirasanti/ uddddissnte/uddddissire/uddddissinti/uddddissinte/uddddissiire| (gha) nIce prakArAnta saMjJAeM vibhakti-pratyayasahita dI gaI haiN| unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie1. dhaNAI 2. khettANi 3. sAsaNAI 4. pattAI 5. lakkuDANi 6. sokkhAI 7. NayarajaNAI 8. rajjAI 9. bhayAI prAkRta abhyAsa saurama ] [ 71 2010_03 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. vasaNAI 13. bhoyAi~ 16. bIprAI 19. poTTalAI 22. vatthAI 25. ghaNAI 28. poTTalANi udAharaNa dhaNAI 72 1 puruSa anya puruSa 2010_03 11. rattANi 14. khorANi 17. sAsaralAI 20. chikkANi 23. kammANi 26. sAsarAi~ 29. chikkA vacana bahuvacana mUlasaMjJA ghaNa 12. tiNAi~ 15. suttA 18. gANAI 21. ghannAi~ 24. yarajANi 27. rajjAi~ 30. vatthAI pratyaya liMga napuMsakaliMga iM AIM [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-17 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kiijie| saMjJA, kRdanta evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. mAtA prasanna hotI hai / 2. zraddhA bddh'e| 3. zikSA phailI / 4. bahina zobhatI hai| 5. bhUkha zAnta hove / 6. vANI thakatI hai| 7. madirA chUTe / 8 pyAsa zAnta hogI / 9. prajJA prakaTa hotI hai / 10. beTI prasanna ho / 11. nadI sUkhegI / 12. lakSmI bar3hatI hai / 13 prajJA siddha ho | 14. abhilASA zAnta hogI / 15. guphA naSTa hogI / 16. patnI DaratI hai / 17. vANI prakaTa hove / 18. dayA chUTatI hai / 19. gaMgA phailatI hai| 20. pratiSThA bddh'e| 21 parIkSA huI | 22. pyAsa zAnta hotI hai / 23 strI utsAhita ho / 24. kanyA de kregii| 25. nIMda naSTa hove / 26. mahilA tapa kre| 27 putrI khA~satI hai / 28. prazaMsA phailegii| 29. khaDDA bar3hatA hai / 30 yamunA suukhegii| 31 buddhi khile / 32. putrI khelatI hai / 33. sItA ha~segI / 34. beTI prasanna hotI hai / 35. tRSNA ghaTe / 36. rAtri sone ke lie hotI hai / 37. narmadA phailegI / 38. zobhA bddh'e| 39. putrI sAMsa leve / 40. sItA zobhatI hai / 41. zobhA naSTa hotI hai / 42. putrI Darakara sotI hai / 43. bahina zAnta hokara baiThe / 44. nanada ghUmane ke lie rukegii| 45. nanada gir3agir3Akara rotI hai / 46. zikSA bar3hakara phaile / 47. kanyA derI karake baiThatI hai / 48. beTI roI / 49. patnI Thaharakara soye / 50. mAdA vamana karake zAnta hotI hai 51. strI utsAhita hokara prayatna kare / 52. nanada chIjakara kUdatI hai / 53. ruke / 54 lakSmI bar3hakara zobhe / 55. kanyA rokara dera karatI hai / 56. khelane ke lie khuza hogii| 57 bahina utsAhita hokara ghUmegI / 58. kanyA sone ke lie uThI | 59. bahina khAMsakara vamana karatI hai / / putrI baiThane ke lie putrI udAharaNa mAtA prasanna hotI hai = mAyA harisai / harisei / harisae / harisa di / harisedi / noTa --- isa abhyAsa - 17 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 38-39 kA adhyayana kIjie / prAkRta abhyAsa saurabha 1 2010_03 73 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nIce AkArAnta strIliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kAloM meM vAkya bnaaiye| sabhI vikalpa likhie1. gaMgA (pasara) vartamAnakAla 2. jAtrA (biha) vartamAnakAla 3. saddhA (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 4. sikkhA (pasara) bhaviSyatkAla 5. vAyA (thakka) vartamAnakAla 6. paNNA (sijha) vidhi evaM prAjJA 7. karuNA (phura) bhaviSyatkAla 8 kamalA (ho) vartamAnakAla 9. dhUpA (harisa) vidhi evaM prAjJA 10. sasA (chajja) vartamAnakAla 11 ahilAsA (uvasama)bhaviSyatkAla 12. mAyA (ullasa) bhUtakAla 13. vAyA (phura) vidhi evaM prAjJA 14. parikkhA (hava) bhaviSyatkAla 15. dhUmA (chubbha) vartamAnakAla 16. mahilA (ucchaha) vidhi evaM prAjJA 17. kannA (cirAva) bhaviSyatkAla 18 NiddA (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 19. suyA (khAsa) vartamAnakAla 20. mahilA (ceTTha) vidhi evaM prAjJA 21. sarimA (sukkha) bhUtakAla 22 gaDDA (vaDDha) vartamAnakAla 23. mehA (viprasa) vidhi evaM pA 24. taNayA (biha) vartamAnakAla 25 naNandA (gaDayaDa) bhaviSyatkAla 26. taNhA (hu) vidhi evaM prAjJA 27. dhUprA (uvarama) vartamAnakAla 28. suyA (ussasa) vidhi evaM prAjJA 29. guhA (nassa) bhaviSyatkAla 30. sohA (khaya) vartamAnakAla 31. mairA (chuTTa) vidhi evaM prAjJA 3 . paiTTA (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 33. sIyA (sinjha) vartamAnakAla 34 ANA (phura) vartamAnakAla 35. jarA (vaDDha) vartamAnakAla 36. jauNA (sukkha) bhaviSyatkAla 37. kahA (hava) bhaviSyatkAla 38 kalasiyA (cana) vartamAnakAla 39 saMjhA (ho) bhaviSyatkAla 40. nisA (hava) vartamAnakAla udAharaNagaMgA pasarai/pasa rei/pasarae/pasaradi/pasarade / 74 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (T 1) nIce prAkArAnta strIliMga saMjJAe tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke. kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vartamAnakAla yA bhUtakAla ke pratyaya lagAkara bAkya banAie / saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. suyA (biha, loTTa) 3. kannA (cirAva, khisa) 5. mAyA (gaDayaDa, upasama) 7. sasA (khAsa, uvarama) 9. jAgrA (ussasa, thaMbha) 2. naNandA (gaDayaDa, ruva) 4. dhUpA (ruva, khaja) 6. kannA (uvasama, uvavisa) 8. mahilA (chajja, kudda) 10. jhupaDA (vasa, ho) udAharaNasuyA bihiUraNa/bihiUNaM/bihiuM/vihiya/bihidUNa/bihidUNa/bihittA loTTIpra / (ga-2)nIce prAkArAnta strIliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do triyAeM dI gaI hai| saMjJAnoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate haye nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA eva kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. sasA (uvasama, uvavisa) 3. jAyA (ciTTha, loTTa) 5. taNhA (jagga, uvasama) 7. kannA (loTTa, uTTha) 9 sasA (harisa, Utara) 2. sikkhA (vaDDha, pasara) 4 mahilA (ucchaha, ceTTha) 6. taNayA (uvavisa, thaMbha) 8 kamalA (vaDDha, soha) _10. dhUyA (thaMbha, kIla) udAharaNasamA uvasamiuM uvasameuM/ ubasamidaM/uvasa me, uvavisau/uvavisadu/uvavi se u/ uvavi se du / prAkRta abhyAsa saurabha } [ 75 ____ 2010_03 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-3) nIce prAkArAnta strIliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAoM meM prathamA ekavacana kA prayoga karate hue nidiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. dhUmA (thaMbha, ciTTha) 3. jApA (biha, palA) 5. sasA (harisa, ghuma) 7 kannA (cirAva, ciTTha) 9. karuNA (soha, phura) 2. suyA (kola, harisa) 4. mahilA (cakka, khijja) 6. naNandA (khaMja, kudda) 8. jhupaDA (vasa, ho) 10. mAyA (loTTa, ceTTha) udAharaNadhUgrA thaMbhiUNa/thaMbhiUNaM/thaMbhiuM/thaMmiya/thaMbhittA/thaMbhidUNa/thaMmi gaM ciTThihii/ ciTThihie/ciTThihidi/ciTThihide/ciTThissai/ciTThissae ciTThissadi/ciTThissade/ ciTThissidi/ciTThissidai / (gha) nIce prAkArAnta saMjJAeM vibhakti-pratyayasahita dI gaI haiN| unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie1. parikkhA 2. sasA 3. mAyA 4. karuNA 5. vAyA 6. prANA 7. NammayA 8. mukkhA 9. kalasiyA 10. guhA 11. mairA 12 dhUprA 13. mahilA 14. tisA 15. nisA 16 kahA 17. gaMgA 18. ahilAsA 19. taNhA 20. sohA 21. jhupaDA 22. sariyA 23. naNandA 24. sIyA 76 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. jarA 28. jApA 24. NiddA 29. saddhA 27. pasaMsA 30. mehA udAharaNa - puruSa vacana mUlasaMjJA parikkhA anyapuruSa ekavacana parikkhA pratyaya liMga strIliMga 0' (zUnya) prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 77 2010_03 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-18 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kIjie / saMjJA, kRdanta evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. mAtAeM prasanna hotI haiM / 2. zikSAeM phaileMgI / 3. bahineM zobhatI haiM / 4. amilASAeM zAnta hoNgii| 5. beTiyAM prasanna hoveN| 6. guphAeM naSTa hoNgii| 7. patniyAM DaratI haiN| 8. parIkSAeM hoNgii| 9. striyAM utsAhita hoveM / 10. kanyAeM dera kreNgii| 11. putriyAM khAMsatI haiN| 13. striyAM tapa kreN| 13. khaDDe bar3hate haiN| 14. putriyAM kSabdha hotI haiN| 15. beTiyAM zAnta hotI haiN| 16. nanadeM nIce AtI haiM / 17. putriyAM sAMsa leveM / 18. mAtAeM baiThatI haiM / 19. vANiyAM siddha hotI haiM / 20. jhoMpar3iyAM zobhatI haiN| 21 parIkSAeM hotI haiN| 22. pUtriyAM baiThatI haiN| 23. nadiyAM sUkhatI haiN| 24. mahilAeM prayatna karatI haiM / 25. vANiyAM prakaTa hoveM / 26. bahineM tthhreNgii| 27. putriyAM krIr3Akara prasanna hoNgii| 28. bahineM khelane ke lie ldd'ii| 29. kanyAeM bhAgakara thakatI haiN| 30. mAtAeM prasanna hokara jiiveN| 31. striyA~ thakakara soveM / 32. putriyAM nAcakara thkeNgii| 33. bahineM zAnta hokara baitthe| 34 beTiyAM prasanna hokara ThahareMgI / 35. zikSAeM bar3hakara phaileN| 36. kanyAeM Darakara rukatI haiN| 37. beTiyAM lar3akara rotI haiN| 38. mAtAeM Darakara zAnta hotI haiN| 39. patniyAM sone ke lie tthhreN| 40 striyAM utsAhita hokara prayatna kreN| 41. tRSNAeM chUTakara zAnta hoveN| 42. putriyAM Darakara sotI haiN| 43. nanadeM ghUmane ke lie utthegii| 44. putriyAM rukakara baitthe| 45. kanyAeM rokara dera karatI haiN| 46. bahineM khisakakara baiThatI haiN| 47. putriyAM sone ke lie rotI haiM / 48. mAtAeM jIne ke lie prayatna kreN| 49. putriyAM khelane ke lie khuza hoveNgii| 50 kanyAeM nAcakara thakatI haiN| 51. mAtAeM zAnta hokara baitthe| 52. bahineM sokara utthe| 53. nanadeM thakane ke lie ghuumeN| 54. bahineM jAgane ke lie prayAsa kreN| 55. kanyAeM sone ke lie uttheNgii| 56. putriyAM nAcane ke lie prayAsa - noTa-isa abhyAsa-13 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 40 kA adhyayana kiijie| 78 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karatI haiM / 57. bahine utsAhita hoya.ra ghuumeNgii| 58. putriyAM khelane ke lie kuudeNgii| 59. kanyAeM mUcchita hokara maratI haiM / 60. bahineM ghUmane ke lie ruke| udAharaNa - mAtAeM prasanna hotI haiM-mAyA/mA yAno mAyAu harisanti hari se nti, harisante hrisire| (kha) nIce AkArAnta strIliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kAloM meM vAkya bnaaie| sabhI vikalpa likhie - !. dhUmA (jabhA) vartamAnakAla 2 mahilA (harisa) vidhi evaM prAjJA 3 sikkhA (pasara) bhaviSyatkAla 4. mAyA (harisa) vartamAnakAla 5. suyA (joha) vidhi evaM AjJA 6. jhaMpaDA (soha) vartamAnakAla 7. parikkhA (hava) bhaviSyatkAla 8 taNayA (khAsa) vartamAnakAla 9. sasA (thabha) bhaviSyatkAla 10. naNandA (ussasa) bhaviSyatkAla 11. kannA (palA) bhUtakAla 12. vAyA (phura) vidhi evaM AjJA 13. mAyA (uvasama) vartamAna kAla 11. guhA (khaya) bhaviSyatkAla 15. jAgrA (uvavisa)vidhi evaM prA. 16. vAyA (sijma) vartamAnakAla 17. sariyA (sukkha) bhaviSyatkAla 18 ahilAsA (uvama vidhi evaM AjJA 19. suyA (gaDaya Da) vartamAnakAla 20. kalasiyA (luDha ) vartamAnakAla 21. mAyA (ceTa vidhi evaM prAjJA 22 sasA (jujjha) * viSyatkAla 23. jAtrA (jAgara) vi. evaM prA. 24. kannA (chajja) bhUtakAla 25. naNandA (cirAva) bhaviSyatkAla 26 parivakhA (hava) vartamAnakAla 27. kannA (uvavisa) vartamAnakAla 28. suyA (biha) bhaviSyatkAla 29. mAyA (khijja) vartamAnakAla 30. dhUpA (kaMda) vartamAnakAla 31. taNayA (khaMja) vidhi evaM prAjJA 32. sariyA (sukkha) vartamAna kAla 33. ahilAsA (vaDDha) vartamAnakAla 34. kalasiyA (tuTTa) bhaviSyatkAla 35 sasA (harisa) vidhi evaM prAjJA 36. suyA (thaMbha) vidhi evaM prAjJA prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 79 2010_03 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. mahilA (vijja) bhaviSyatkAla 39. nandA (cukka) vartamAnakAla udAharaNa dhUmrA / dhUmrAu / dhUmrAyo jaMbhanti / jaMbhante / jaMbhAire / ( ga - 1 ) nIce zrAkArAnta strIliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vartamAnakAla yA bhUtakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye | saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. sasA ( kola, ThA) 3. dhUmrA ( jujjha, kaMda ) 1 5. suyA ( biha, loha) 7. taraNyA (kaMda, cirAva) 9. paDA (vasa, ho) 38. kannA (khisa) vartamAnakAla 40 dhUmrA (ucchaha) vidhi evaM zrAjJA 80 1 udAharaNa sasA / sasApro / sasAu koliuM / kIleuM / kIlituM / kIleM ThAhI / ThAhI / ThAsI / 1 mAyA (harisa, jIva) 3. sasA (jAgara, caMdra) 5. suyA (thaMbha, ubavisa ) (ga-2 ) nIce prAkArAnta strIliMga saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAtroM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjiye tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM zrAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 2. kannA (biha, ciTTha) 4. mAyA (ruva, uvasama) 6. naNandA (chajja, kaMda) 8 mahilA ( thaMbha, uvavisa) 10. kannA ( gacca thakka ) 2010_03 2. jAgrA (loTTa, ciTTha) 4. nagandA ( thakka, ghuma) 6. taNhA (chuTTa, uvasama) [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. sikkhA (baDDha, pasara ) 9. sasA ( uvasama, uvavisa) udAharaNa - mAyA / mAyAzro mAyAu harisiUNa / harisiUNaM / harisidvaNa / harisidUNaM / hariri. uM / harisiyA / harisittA jIvantu / jIventu / ( ga - 3 ) nIce AkArAnta strIliMga sajJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / sajJAnoM meM prathamA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAie | saMjJA, kiyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. kannA (loTTa, uTTha) 3 dhUmrA (kIla, rama) nassa) 5. guhA (jala, 7. jAtrA ( biha, palA) 9. bhuMpaDA (vasa, ho ) 8. mAyA (ucchaha, ceTTha) 10. dhUmra ( rama, kIla) 1. sIyA 4. kahAu 7. gaMgAo 10. nisAu udAharaNa kannA / kannA o / kannAu loTTiUNa / loTTiUNaM / loTTidUNa/loTTidUNaM/loTTaDaM/loTTiya / loTTitA udvisanti / urisante / ussiire/uhinti / uTTinte / uTThahire / uTThassinti / uTThissinte / uTThissiire / prAkRta abhyAsa saurama j (gha) nIce zrAkArAnta saMjJAeM vibhakti-pratyayasahita dI gaI haiN| unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie 2010_03 2. sasA (harisa, ghuma) 4. sikkhA (vaDDha, pasara) 2. parivakhA 5. taNayAo 8. naNadAu 11. sarizrA 6. suyA (kaMda, ciTTha) 8. mahilA (jAgara, uTTha) 10. nandA ( joha, kanda ) 3. mAyAzra 6. ahilAsA 9. mahilAo 12. sikkhA [ 81 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. jhaMpaDAmo 16. jAgrAu 19. pasaMtAmo 22. mIyAnI 25. suyAno 28. mAyA 14. kalasiyA 17. guhAgo 20. dhUprAyo 23. jhaMpaDA 26. vAyAno 29. sikkhAyo 15. gaDDAu 18. kannAu 21. mahilAu 24. sasA 27. sarigrAu 30. nisAno udAharaNa - puruSa vacana malasaMjJA liMga pratyaya ekavacana va bahuvacana sIyA strIliMga zUnya sIyA anyapuruSa 821 [ prAkRta abhyAsa saurabha ____ 2010_03 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-19 ( * ) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie | saMjJA, kRdanta evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. U~Ta baiThatA hai / 2. vimAna udd'eN| 3. parIkSA hovegI / 4. kuttA bhoMkatA hai / 5. kanyAe~ nAcIM / 6. zAsana phaile| 7. pustakeM jalatI haiN| 8 sukha bar3he / 9. bahineM khelatI haiM / 10 rAjA prasanna hove | 12 choTe ghar3e TUTate haiM / 13. potA prasanna hove | 15. lakSmI bar3hatI hai| 16. megha garajate haiM / 17. vairAgya bar3he / 18. abhilASAeM zAnta hoMgI / 19. vastra sUkhatA hai / 20. rUpa khilegA / 21. zikSA phailegI / 22. mAmA utthe| 23 pAnI TapakatA hai / 24 nadiyA~ suukheNgii| 25. apayaza phailatA hai 26. du:kha chuutte| 27. guphAeM naSTa huiiN| 28 vrata zobhate haiM / 29. jJAna siddha ho | 30. bahineM ThahareMgI / 31. putra kAMpatA hai / 32. sadAcAra zobhe / 33. pyAsa zAnta hove / 34. rAkSasa mare / 35 bIja ugeMge / 36. mahilAeM utsAhita hoM / 37. siMha bhAgate haiM / 38. satya khile / 39. vANI thakatI hai| 40. rAkSasa kUdakara marate haiM / 41. nAgarika jAgane ke lie prayatna kregaa| 42 putrI lar3akara rotI hai / 43. bAlaka rokara soyeMge / 44. vimAna Thaharakara ur3egA / 45. tRSNA chUTakara zAnta hove / 46. sUrya ugakara zobhA / 47. manuSya jIne ke lie prayAsa kre| 48 putriyAM khelane ke lie khuza hoMgI / 49. mAmA thakakara baiThate haiM / 50. dhAgA galakara TUTatA hai / 51. kanyA derI karake uThatI hai| 52. ratna girakara TUTegA / 53. rAjya phailane ke lie lar3ate haiM / 54. beTI Thaharakara uThegI / 55. pustakeM jalakara naSTa hotA haiM / 56 nAgarika prayAsa karake kheleM / 57 bahina khuza hokara ghUmegI / 58. sarpa Darakara bhAge / 59 mAtAe~ jIne ke lie prayatna kare / udAharaNa karaho baisai / ba ise i / ba isa e / ba isa di/ba isade / noTa - isa abhyAsa - 19 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 30 se 40 kA adhyayana kIjie / prAkRta abhyAsa saurabha } 11. gaTharI lur3hakatI hai / 14. nAgarika jAgeMge / 2010_03 [ 83 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nIce saMjJAeM tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiM / nirdiSTa kAloM meM kisI bhI vacana meM vAkya banAie / sabhI vikalpa likhie 1. kukkura (bukka) vartamAnakAla 2. patta (sukkha) vidhi evaM AjJA 3. sikkhA (pasara) bhaviSyatkAla 4. potta (gacca) vartamAnakAla 5. lakkuDa (jala) vidhi evaM prAjJA 6. ahilAsA (uvasama) bhaviSyatkAla 7. parikkhA (hava) bhaviSyatkAla 8. vattha (sukkha) vidhi evaM prAjJA 9. putta (kudda) bhUtakAla 10. mAyA (thaMbha) bhaviSyatkAla 11. khIra (cua) vidhi evaM AjJA 12. vaya (gala) vartamAnakAla 13. ghara (paDa) vartamAnakAla 14. sAsaNa (pasara) vidhi evaM prAjJA 15. mehA (viprasa) bhaviSyatkAla 16. meha (gajja) vartamAnakAla 17. rajja (ceTTha) vidhi evaM AjJA 18. kannA (cirAva) bhaviSyatkAla 19. mAula (palA) vartamAnakAla 20. jovaNa (viprasa) vartamAnakAla 21. kamalA (soha) vartamAnakAla 22. dukkha (gala) vidhi evaM prAjJA 23. veragga (vaDDha) vidhi evaM AjJA 24. paNNA (sijjha) vidhi evaM prAjJA 25. huavaha (jala) bhaviSyatkAla 26. rajja (ucchaha) bhaviSyatkAla 27. tisA (uvasama) bhaviSyatkAla 28. mehA (viprasa) vartamAnakAla 29. vimANa (uDDa) bhUtakAla 30. prAgama (soha) vidhi evaM prAjJA 31. vAyA (sijjha) vartamAnakAla 32. NayarajaNa (ceTTha) vidhi evaM prAjJA 33. mahilA (ujchaha) vidhi evaM prA. 34. para (ujjama) bhaviSyatkAla 35 bIa (uga) bhaviSyatkAla 36. guhA (nassa) bhaviSyatkAla 37. dujjasa (pasara) vartamAnakAla 38. sIla (soha) vidhi evaM prAjJA 39. sasA (ciTTha) bhaviSyatkAla 40. karaha (Nacca) vartamAna kAla udAharaNakukkuro bukkai bukkei/bukkae bukkadi/bukkade / 84 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-1) nIce saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM kahIM ekavacana va kahIM bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ( pUrvakAlika kriyA) ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjiye tathA dUsarI kriyA meM vartamAnakAla yA bhUtakAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye | saMjJA, kriyA evaM kRdanta rUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. kukkura ( bukka, uvavisa) 3. sasA ( khAsa, uTTha) 5. gANa (guMja phura) 7. dira (bala, 9. bhuMpaDA (vasa, ho) uvavisa) udAharaNa - kukkurA bukkiUNa / buvikaNaM / bukki dUNa/ buvika dUNaM / bukkiya/bukkiuM / bukikatA uvavisI | (ga- 2) nIce saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAnoM meM kahIM ekavacana va kahIM bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAnoM meM se kisI eka kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM vidhi evaM prAjJA ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA evaM kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. rahuNandaNa ( harisa, zraccha ) 3. gANa (guMja, phura) 5. gAma ( basa, pasara) 7. jaNera ( hasa, jIva) 9. sasA ( uvasama, ubavisa) 2 salila ( cugha, pasara) 4. Nara ( upajja, mara ) 6. suyA ( loTTa, kaMda) 8. ra ( uTTha, uvavisa ) 10. vasaNa (chuTTa, nassa) prAkRta abhyAsa saurabha 1 2010_03 ------ 2. rajja ( pasara, soha) 4. mahilA (ucchaha, ceTTha) 6.vasaraNa (chuTTa, nassa) 8. divAyara (soha, uga ) 10. sikkhA (vaDDha, pasara) [85 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAharaNarahuNandaNa harisiUNa/harisiUNaM/harisidUNa/harisiNaM, harisiya/harisiuM/ harisittA acchau/accheu/acchadu/acchedu / - (ga-3) nIce saMjJAeM tathA koSThaka meM do kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAnoM meM kahIM ekavacana va kahIM bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kriyAoM meM se kisI eka meM kahIM sambandhaka bhUtakRdanta ke, kahIM hetvarthaka kRdanta ke pratyayoM kA prayoga kIjie tathA dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla ke pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA, kriyA eva kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. sutta (gala, tuTTa) 3. vimANa (ThA, uDDa) 5. suyA (khela, rama) 7. ghara (paDa, nassa) 9. gaMtha (jala, nassa) 2. rayaNa (paDa, tuTTa) 4. dhUpA (thaMbha, ciTTha) 6. sasA (harisa, kola) 8 udaga (sukkha, gijhara) 10 mahilA (ucchaha, ceTTha) udAharaNasuttaM galiUNa/galiUNa/palidUNa/galidUNa galiya/galiuM/galittA tuTTihii/ tuTTihie/tuTTihidi/tuTTihide tuTTissai/tuTTissae/tuTTissadi/tuTTissade/ tuTTissidi/tuTTisside / (gha) nIce saMjJAeM vibhakti-pratyayasahita dI gaI haiN| unake puruSa, vacana, mUlasaMjJA, liMga evaM pratyaya likhie 1. sokkhAI 4. vimANANi 7. rajjAI 10. lakkuDaM 13. sAsaNAI 2 sasAno 5. taNayAu 8. mAyA 11. mehAmro 14. parikkhA 3. putto 6 vayA 9. sappo 12. prAgamo * 15. paramesaro 86 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. chikka 19. vatthAI 22 bhoyaNaM 25. khettaM 28 udagaM 17. suyAno 20. prANA 23. rAyA 26. karuNAmro 29. sAyarA 18. rayaNAI 21. avayaso 24. sariyA 27. bhavo 30. dharaNAI udAharaNa - puruSa vacana mUlasaMjJA sokkhAI anyapuruSa bahuvacana sokkha liMga pratyaya napuMsakaliMga iM-pAI prAkRta abhyAsa saurama 1 187 2010_03 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-20 (ka-1) nimnalikhita kriyAoM se bhUtakAlika kRdanta bnaaie| tatpazcAt unameM prakArAnta pulliga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie1. hasa 2. saya 3. Nacca 4. rUsa 5. luvaka 6. jagga 7. jIva 8. kaMda 9 harisa udAharaNabhUtakAlika kRdanta akArAnta pulliga saMjJAyoM ke samAna prathamA ekavacana hasa hasipra hasiya/hasita/hasida hasiyo/hasiyo/hasito/hasido / - - (ka-2) nimnalikhita kriyAoM se bhUtakAlika kRdanta bnaaie| tatpazcAt unameM akArAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie 1. vaDDha 4. kudda 2. vinasa 5. jAgara 8. basa 3 guMja 6. vijja 9. cukka 7. chuTTa - - - - udAharaNa bhUtakAlika kRdanta prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana vaDDhiya/vaDhiyaM/vaDDhitaM/ vaDiDhadaM vaDDha baDDhigra/vaDhiya/vaDDhita vaDhida - noTa-- isa abhyAsa-20 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 42 kA adhyayana kiijie| 88 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka-3) nimnalikhita kriyAnoM se bhUtakAlika kRdanta banAie / tatpazcAt unameM prakA rAnta pulliga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie 1. Nacca 4. soha 2. khaya 5. sukkha 4. bukka 3. jala 6. palA 9. uga 7. ThA udAharaNa bhUtakAlika kRdanta akArAnta pulliga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana raNacciyA/NacciyA/NaccitA/ NaccidA gacca raNaccina/Nacciya/saccita/ Naccida (ka-4) nimnalikhita kriyAoM se bhUtakAlika kRdanta banAie / tatpazcAt unameM prakA rAnta napusakaliMga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie 1. visa 4. khAsa 7. Utara 2 ho 5. utsama 8. tuTTa 3. uvavisa 6. thaMbha 9. uDDa udAharaNa - bhUtakAlika kRdanta akArAnta napuMsakaliMga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana vigrsipaaiN/viprsipaaii| viprasiprANi viprasa viprasina - (ka-5) nimnalikhita kriyAoM se bhUtakAlika kRdanta banAie / tatpazcAt unheM prAkA rAnta banAkara strIliMga banAie / phira unameM prAkArAnta strIliMga saMjJAoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie - 1. uTTha 2. ThA 3. hasa prAkRta abhyAsa saurabha ] / 89 2010_03 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. lajja 7. mara 90 ] udAharaNa uTTha 1. jagga 4 pasara 7. hava bhUtakAlika kRdanta u/uTTiya uti / udi udAharaNa 5. accha 8. khela - ( ka - 6 ) nimnalikhita kriyAoM se bhUtakAlika kRdanta banAie / tatpazcAt unheM zrAkArAnta banAkara strIliMga banAie / phira unameM grAkArAnta strIliMga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie bhUtakAlika kRdanta jagga jaggizra / jaggiya / jaggita/ jaggida 2010_03 AkArAnta meM parivartana uTTizrA / uTTiyA / udvitA / udvidA 2. chajja 5. thaMbha 8. ucchaha - zrAkArAnta meM parivartana 6. Nijbhara 9. kulla jaggA / jaggiyA / jaggitA/ jaggidA AkA. strI. saMjJAnoM ke samAna prathamA ekava. uTTizrA / uTTiyA / uTTitA / uTTidA 3. biha 6. ussasa 9. ceTTha AkArAnta strIliMga sajJAna ke samAna prathamA bahuvacana jaggazrA / jagganAu / jaggA / jagiyA / jaggiyAu / jaggiyAzro / jagatA / jagatAu jaggitAzro / jaggidA / jaggidAu / jaggidAzro [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kiijie| saMjJAnoM va sarvanAmoM ke liMga va vacana ke anurUpa bhUtakAlika kRdanta banAkara usake sabhI vikalpa likhie 1 rAjA haMsA / 2. putra utthaa| 3. vrata glaa| 4. ratna giraa| 5. agni jlii| 6. apayaza phailA / 7. pustaka naSTa huI / 8. bAlaka royaa| 9. hanumAna kuudaa| 10 rAkSasa mraa| 11. megha grje| 12. rAjA haMse / 13. putra utthe| 14. vrata gale / 15. ratna gire / 16. vastra sUkhe / 17. gAMva base / 18. pote baiThe / 19. vimAna udd'e| 20. zAsana phaile| 21. rAjya bdd'aa| 22 gaTharI luddh'kii| 23. sadAcAra prakaTa huaa| 24. rUpa khilaa| 25. lakar3I jlii| 26. jaMgala naSTa huaa| 27. sira duHkhaa| 28 satya khilaa| 29. vimAna ur3e / 30. kAgaja sUkhe / 31. sukha bddh'e| 32. rAjya phaile / 33. lakar3iyA~ jliiN| 34. vyasana chUTe / 35. vastra suukhe| 36. dhAge tte| 37. gIta gaMje / 38. kheta zobhe / 39. parIkSA huii| 40. bahina rukii| 41. jhoMpar3I zobhI / 42. zikSA phailii| 43 nadI suukhii| 44 beTI soyii| 45. yamunA phailii| 46 patnI DarI / 47. putrI ThaharI / 48. prazaMsA phailii| 49. putriyAM baitthiiN| 50. parIkSAeM huiiN| 51. bahineM rukii| 52. zikSAeM phailii| 53. beTiyAM soyiiN| 54. putriyAM jaagiiN| 55. nadiyAM suukhiiN| 56. pramilASAeM bddh'iiN| 57. jhoMpar3iyAM bsiiN| 58. guphAeM naSTa huiiN| 59. maiM jaagaa| 60. vaha ThaharA / 61. tuma prasanna hue / 62. maiM baitthii| 6 3. tuma soye / 64. vaha hNsii| 65. maiM bhAgA / 66. vaha mur3A / 67. tuma utthe| 68. vaha khelaa| 69. hama saba jAge / 70. ve saba Thahare / 71. tuma saba prasanna hue| 72. hama donoM baitthe| 73 tuma saba soye / 74. ve saba kuude| 75. hama donoM bhaage| 76. ve donoM mur3e / 77. tuma donoM utthe| 78. ve saba khele| udAharaNarAjA haMsA-nariMdo hasiyo/hasiyo/hasito/hasido / prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 91 2010_03 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-1)nIce dI gaI pulliga saMjJAoM kA (kartA-rUpa meM)prathamA ekavacana yA prathamA bahuvacana meM prayoga kIjie, koSThaka meM dI gaI kriyAnoM kA bhUtakAlika kRdanta ke rUpa meM prayoga kiijie| madhya meM dI gaI kriyAnoM meM sambandhaka bhUtakRdanta athavA hetvarthaka kRdanta kA koI eka pratyaya lagAkara vAkya banAie / saMjJA evaM bhUtakAlika kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. kukkura, bukka (accha) 3. gaMtha, jala (nassa) 5. potta, ragacca (uTha) 7. mAula, jAgara (jula) 9 duha, gala (nassa) 2. putta, biha (kaMda) 4. mitta, harisa (jIva) 6. rayaNa, paDa (tuTTa) 8. karaha, thakka (gacca) 10. vaya, tuTTa (gala) - udAharaNa---. kukkuro bukkiUNa acchiro/acchiyo/acchito/acchido / (ga-2) nIce dI gaI napuMsakaliMga saMjJAoM kA (kartA-rUpa meM) prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie, koSThaka meM dI gaI niyAtroM kA bhUtakAlika kRdanta ke rUpa me prayoga kIjie aura madhya meM dI gaI kriyAnoM meM sambandhaka bhUtakRdanta athavA hetvarthaka kRdanta kA koI eka pratyaya lagAkara vAkya bnaaiye| saMjJA eva bhUtakAlika kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1 vimAraNa, uDDa (thaMbha) 3 lakkuDa, nassa (jala) 5. sutta, gala (tuTTa) 7. ghaya, cuma (pasara) 9. bIa, uga (vaDDha) 2. sAsaNa, pasara (vaDDha) 4. NayarajaNa, kudda (palA) 6. poTTala, luDha (paDa) 8. bhaya, khaya (palA) 10. riNa, chuTTa (nassa) udAharaNavimANaM uDDiuM thaMbhigraM / 92 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga-3) nIce dI gaI strIliMga saMjJAoM kA (kartA-rUpa meM)prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie, koSThaka meM dI gaI kriyAnoM kA bhUtakAlika kRdanta ke rUpa meM prayoga kIjie tathA madhya meM dI gaI kriyAoM meM sambandhaka bhUtakRdanta athavA hetvarthaka kRdanta kA koI eka pratyaya lagAkara vAkya banAiye / saMjJA evaM bhUtakAlika kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. sIyA, thakka (loTTa) 3. sasA, gacca (thakka) 5. taNayA, jujjha (ruva) 7. taNhA, chuTTa (nassa) 9. pasaMsA, vaDDha (pasara) 2. dhUA, biha (kaMda) 4. mahilA, Dara (palA) 6. jAgrA, uvasama (upavisa) 8. jhaMpaDA, vasa (haba) 10. kannA, kudda (ciTTha) udAharaNasIyA thakkidUNa loTTiA / (ga-4) nIce die gae puruSavAcaka sarvanAmoM kA (ka rUpa meM) prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie. koSThaka meM dI gaI kriyAoM kA bhUtakAlika kRdanta ke rUpa meM prayoga kIjie tathA madhya meM dI gaI kriyAoM meM sambandhaka bhUtakRdanta yA hetvarthaka kRdanta kA koI eka pratyaya lagAkara vAkya bnaaie| puruSavAcaka sarvanAma tathA bhUtakAlika kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. ta, Nacca (thakka) 3. tumha, ucchaha (ujjama) 5. ta, mara (kulla) 7. tumha, thakka (ghuma) 9. amha, harisa (kIla) 2. amha, Dara (palA) 4. tA, khela (saya) 6 amha. cirAva (Utara) 8. tA, kaMda (muccha) 10. ta, kalaha (lajja) udAharaNaso pacciUNaM thakkiyo/thakkiyo/thakkito/yakkido / prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 93 2010_03 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gha) nimnalikhita bhUtakAlika kRdantoM kI mUlakriyA, liMga, vacana evaM pratyaya likhie - 1. hasiyA 4. ThAyo 7. dukkhiyaM 10. sukkhigrAu 13. galipANi 16. raNaccinaM 19. lukkiAmo 22. hoprAI 25. jujjhipAiM 28. ujjamizrA 2. viprasiAI 5. bihibAno 8. cakkiA 11. khelinAI 14. nassigraM 17. jIvino 20. jaggiyAu 23. sayitro 26. ghumizra 29. lajjiprAyo 3. udvigrAu 6. thabhiprAyo 9. kuddimAno 12. uvasamiyAno 15. harisiyA 18. acchiAI 21. jAgarimA 24. UtariAyo 27. DaripAI 30. dukkhiprANi udAharaNa pratyaya mUlakriyA hasa hasimA liMga pu., napu./ strIliMga vacana bahuvacana/ ekavacana, bahuvacana 94 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-21 (ka-1) nimnalikhita kriyAoM se vartamAna kRdanta bnaaie| tatpazcAt unameM prakA rAtta palliga saMjJAoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie 1. hasa 3. saya 5. rUsa 2. Dara 4. pacca 6. lajja udAharaNakriyA vartamAna kRdanta akArAnta pulliga saMjJAoM ke samAna prathamA ekavacana hasanto/hasamAyo hasa hasanta/hasamANa / (ka-2) nimnalikhita kriyAoM se vartamAna kRdanta bnaaie| tatpazcAt unameM prakA rAnta palliga saMjJAnoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie 1. hasa 3. khaya 5. soha 2. gacca 4. jala 6. uvasama udAharaNakriyA vartamAna kRdanta akArAnta pulliga saMjJAnoM ke samAna prathamA bahuvacana hasantA/hasamANA hasanta/hasamANa noTa-isa abhyAsa-21 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 43 kA adhyayana kiijie| prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 95 2010_03 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka-3) nimnalikhita kriyAoM se vartamAna kRdanta bnaaie| tatpazcAt unameM prakA rAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie 1. baDTa 3 guMja 5. jAgara 2. viprasa 4 kudda 6. Utara - - udAharaNa ... kriyA vartamAna kRdanta akArAnta napuMsakaliMga saMjJAoM ke samAna prathamA ekavacana vaDDhantaM/vaDDhamANaM vaDDha vaDDhanta/vaDDhamAraNa Co - m een - - - - - (ka-4) nimnalikhita kriyAnoM se vartamAna kRdanta bnaaie| tatpazcAt unameM akA. rAnta napusakaliMga saMjJAoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie -- 2. ho 1. viprasa 3. thaMbha 5. uDDa 4. tuTTa 6. Dara udAharaNakriyA vartamAna kRdanta akArAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA bahuvacana viprasa viprasanta/visamANa viasantAiM/viprasantAI/viasantANi/ vigrasamANAI/vinasamANAi~/viprasamANANi - (ka-5) nimnalikhita kriyAoM se vartamAna kRdanta banAie / tatpazcAta unheM prAkArAnta banAkara strIliMga banAie / phira unameM prAkArAnta strIliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana ke pratyaya lagAie 1. pacca 2. uTTha 96 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. lajja 5. Dula 6. rUsa udAharaNa -- kriyA vartamAna kRdanta AkArAnta meM parivartana AkA. strIliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA ekavacana NaccantA/gaccamANA NaccantA/ Nacca Naccanta/ NaccamAraNa NaccamANA (ka -6) nimnalikhita kriyAoM se vartamAna kRdanta banAie / tatpazcAt unheM prAkArAnta banAkara strIliga bnaaie| phira unameM prAkArAnta strIliMga saMjJAnoM ke samAna prathamA bahuvacana ke pratyaya lagAie 1. saya 3. biha 2. jagga 4. thaMbha 6. harisa 5. ce? udAharaNakriyA vartamAna kRdanta saya sayanta/sayamANa prAkArAnta meM prAkA. strIliMga saMjJAnoM parivartana ke samAna prathamA bahuvacana sayantA/sayamANA sayantA/sayantAu/ sayantApro/sayamANA/ sayamANAu/sayamANAmo (kha) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / kartA ke liMga va vacana ke anu rUpa (palliga va napuMsakaliMga meM prakArAnta tathA strIliMga meM prAkArAnta saMjJAnoM ke pratyayoM se) vartamAna kRdanta banAkara unake sabhI vikalpa likhie 1. putra zaramAtA huprA baiThatA hai / 2. kuttA bhoMkatA humA bhAgatA hai / 3. rAkSasa kAMpate hue baiThate haiN| 4 bAlaka DaratA huA rotA hai / 5. agni jalatI huI prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 97 2010_03 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naSTa hotI hai| 6. UMTa nAcate hue thakate haiN| 7. sadAcAra bar3hatA humA khilatA hai| 8 lakar3iyA~ jalatI huI naSTa hotI haiM / 9. vairAgya bar3hatA huA zobhatA hai / 10. mAtA utsAhita hotI huI baiThatI hai / 11. pratiSThA bar3hatI huI zobhatI hai| 12. mahilAeM aphasosa karatI huI ghUmatI haiN| 13. zraddhA bar3hatI huI zobhatI hai| 14 karma galate hue chUTate haiN| 15. vaha zaramAtA huA chipatA hai| 16. maiM khelatA huA khuza hotA huuN| 17. tuma nAcate hue thakate ho / 18. ve saba rote hue lar3ate haiN| 19. hama saba khelate hue khuza hote haiN| 20. tuma saba kalaha karatI huI lar3atI ho| 21. manuSya haMsatA huA jIve / 22. pitA khuza hotA huA prayAsa kre| 23. bAlikA utsAhita hotI huI prayatna kare / 24. mahilAeM utsAhita hotI huI prayatna kreN| 25. kanyA zAnta hotI huI baitthe| 26. tuma prasanna hote hue khelo| 27 maiM khuza hote hue nAcUM / 28. tuma saba haMsate hue baittho| 29. hama saba bhAgate hue kheleN| 30. satya siddha hotA hA shobhegaa| 31. zikSA bar3hatI haI phailegii| 32. kanyAeM nAcatI haI thkeNgii| 33. ratna girate hue ttuuttege| 34. manuSya prayAsa karate hue kuudeNge| 35. potA baiThatA huA mur3egA / 36. rAkSasa kUdate hue mareMge / 37. maiM haMsatI huI jiiduuNgii| 38. tuma kUdate hue thkoge| 39. vaha prasanna hotI haI naacegii| 40. hama saba prayAsa karate hue jAgeMge / 41. ve saba zAnta hotI huI baitthegii| 42. tuma saba Darate hue chiyoge / 43. ghI TapakatA huaA giraa| 44. dAdA prayAsa karatA huA baiThA / 45. mitra prayatna karatA hugrA prasanna huaa| 46. pote lar3ate hue kAMpe / 47 putra gir3agir3AtA huaA marA / 48. rAkSasa chaTapaTAtA huA mraa| 49. pAnI TapakatA huA sUkhA / 50. nAgarika haMsatA huA jIyA / 51. putrI prasanna hotI huI utthii| 52. jhoMpar3iyAM basatI huI naSTa huii| 53. ghAsa jalatA huA naSTa huA / 54 maiM khelatA huA prasanna huaa| 55. vaha DaratI huI royii| 56. tuma aphasosa karate hue baitthe| 57. ve saba rukate hue nIce utre| 58. ve saba zAnta hotI huI baitthii| 59. hama saba kUdate hue thake / udAharaNaputra zaramAtA huA baiThatA hai-putto lajjanto baisa i/baise i/baisae/baisadi/ baisade / 98 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( ga - 1 ) nIce die gae saMjJA - sarvanAmoM kA (karttArUpa meM) prathamA ekavacana yA prathamA koSThaka meM dI gaI do kriyAnoM meM se eka prayoga karate hue dUsarI kriyA meM vartamAnakAla bahuvacana meM prayoga kIjie tathA meM vartamAna kRdanta ke pratyayoM kA kA prayoga kara vAkya banAiye - 1 karaha (ragacca thakka ) 3. bhuMpaDA (paDa, nassa) 5. gramha (kIla, harisa) udAharaNa karaho Naccanto thakkai / thakke i / thakkae / thakkadi / thakkade | (ga- 2) nIce die gae saMjJA sarvanAmoM kA ( karttA rUpa meM) prathamA ekavacana yA prathamA bahuvacana meM prayoga kIjiye tathA koSThaka meM dI gaI do kriyAnoM meM se eka meM vartamAna kRdanta ke pratyayoM kA prayoga karate hue dUsarI kriyA meM vidhi evaM zrAjJA kA prayoga kara vAkya banAiye - 1 rajja (vaDDha, pasara) 3. bAlaa (ucchaha, khela) 5. gramha (palA, khela) 2. veragga (baDDha, soha) 4. tA (Dara, palA) 6 tumha (ucchaha, ceTTha) udAharaNa rajjAI / rajjAi~ / rajjANi vaDDhantAI / vaDhantAe~ / vaDDhantANi parantu / pasarentu | prAkRta abhyAsa saurabha ] 2. mahilA (ucchaha, ceTTha) 4. tumha (hasa, zraccha 6. ta ( uvasama baisa) ( ga - 3 ) nIce die gae saMjJA - sarvanAmoM kA ( karttArUpa meM ) prathamA ekavacana yA prathamA bahuvacana meM prayoga kIjie tathA koSThaka meM dI gaI do kriyAnoM meM se eka meM vartamAna kRdanta ke pratyayoM kA prayoga karate hue dUsarI kriyA meM bhaviSyatkAla kA prayoga kara vAkya banAie 1. sacca (sijjha, soha) 2010_03 2. rakkhasa ( kulla, mara ) [ 99 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. kannA (gacca, thakka) 5. tumha (Dara, lukka) 4 (uvasama, accha) . 6. amha (ceTTa, jAgara) udAharaNa - saccaM sijhanta sohihii/sohihie/sohihidi/sohihide/sohissai/ sohissae/sohissadi/sohissade/sohissidi/sohisside / (ga-4) nIce die gae saMjJA-sarvanAmoM kA (ka rUpa meM) prathamA ekavacana yA prathamA bahuvacana meM prayoga kIjie tathA koSThaka meM dI gaI do kriyAnoM meM se eka meM vartamAna kRdanta ke pratyayoM kA prayoga karate hue dUsarI kriyA meM bhUtakAla ke bhAva ko prakaTa karane ke lie bhUtakAlika kRdanta yA bhUtakAla kA prayoga kara vAkya banAiye 1. potta (jujjha, kaMpa) 3. suyA (harisa, uTTha) 5 tumha (khijja, uvavisa) ... 2. putta (gaDayaDa, ciTTha) 4. tA (Dara, kaMda) 6. amha (kudda, thakka) udAharaNa-- potto jujjhanto kaMpI yA potto jujjhanto kaMpiyo / (gha) nimnalikhita vartamAna kRdantoM kI mUlakriyA, liMga, vacana evaM pratyaya likhie 1. hasanto 4. kuddantAu 7. ciTThantA 10. chuTTanto 13. thaMbhamANAI 2. vinasamANANi 5. ramantAmo 8. cirAvamANA 11. jAgarantAI 14. khAsantA 3. vaDDhantAi 6. guMjamANANi 9. phurantA 12. chuTTamANo 15. phullantAu 100 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 Daranto 16. gaDayaDamANAI 19. uTThantA 17. lajjamANo 20. thakkantAI udAharaNa pratyaya mUlakriyA liMga hama pulliga vacana ekavacana hasanto nta prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 101 ___ 2010_03 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa- 22 ( ka - 1 ) nimnalikhita akArAnta pulliMga saMjJAoM ke tRtIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie 1. nariMda 4. mitta 7. rakkhasa udAharaNa --- akArAnta pu. saM. nariMda 102 1 1. kamala 4. kheta 7. lakkuDa 2. karaha 5. paramesara 8. mAru tRtIyA ekavacana narade/nadeiNaM ( ka - 2 ) nimnalikhita prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke tRtIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie - 2. rajja 5. vattha 8. jIvaNa udAharaNa akArAnta napuM. saM. tRtIyA ekavacana kamala kamale / kamaleNaM 2010_03 3. divAyara 6. gaMtha 9. paDa tRtIyA bahuvacana naradehi/naridehi/naridehiM 2. mAyA ( ka - 3 ) nimnalikhita zrAkArAnta strIliMga saMjJAoM ke tRtIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie 1. sasA 3. poTTala 6. kamma 9. dhaNa tRtIyA bahuvacana kamale hi / kamale hi/kamale hiM - noTa - isa abhyAsa - 22 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 45 kA adhyayana kIjie / 3. jarA [ prAkRta abhyAsa saurama Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. kahA 7. mahilA 5. kaNNA 8. gaMgA 6. jhaMpaDA 9. sikkhA udAharaNa - AkArAnta strI. saM. tRtIyA ekavacana sasA sasAe sasAi/sasA tRtIyA bahuvacana sasAhi/sasAhi/sasAhiM (ka-4) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke tRtIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie - 1. amha 2. tumha 3. ta 4. tA udAharaNapuruSavAcaka sarvanAma tRtIyA ekavacana pramha mai/mae me/mamae tRtIyA bahuvacana amhehi/amhAhi (kha) nimnalikhita kriyAnoM ke bhUtakAlika kRdanta banAie / unake napuMsakaliMga prathamA ekavacana ke rUpa likhie 1. hasa 4. paDa 7. khela 10. saya 2. lajja 5. ghuma 8. kulla 11. biha 3. thakka 6. ucchala 9. jujjha 12. pasara udAharaNakriyA bhUtakAlika kRdanta hasa hasigra/hasiya/hasita/hasida napuMsakaliMga prathamA ekavacana hasigraM/hasiyaM/hasitaM/hasidaM prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 103 ____ 2010_03 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kiijie| vAkyoM ko banAne ke lie saMjJA-sarvanAma meM tRtIyA ekavacana yA bahuvacana kA prayoga kIjie / bhUtakAla kA bhAva prakaTa karane ke lie bhUtakAlika kRdanta kA napuMsakaliMga prathamA ekavacana meM prayoga kojie 1. rAjA dvArA hasA gyaa| 2. kutte dvArA kUdA gyaa| 3. nAgarika dvArA jAgA gyaa| 4. pote dvArA kUdA gyaa| 5. kanyA dvArA nAcA gayA / 6. mitra dvArA prasanna huA gyaa| 7. rAkSasa dvArA marA gyaa| 8. parIkSA dvArA huA gyaa| 9. beTI dvArA khAMsA gayA / 10. samudra dvArA sUkhA gyaa| 11. vimAna dvArA ur3A gyaa| 12. gaTharI dvArA lur3hakA gyaa| 13 siMha dvArA garajA gayA / 14. mAtA dvArA khuza huA gayA / 15 patnI dvArA DarA gyaa| 16. U~Ta dvArA baiThA gyaa| 17. putra dvArA soyA gyaa| 18. vastra dvArA sUkhA gayA / 19. usake dvArA thakA gyaa| .0. tumhAre dvArA dera kI gii| 21. mere dvArA baiThA gayA / 22. rAjAoM dvArA haMsA gayA / 23. mitroM dvArA prasanna huyA gyaa| 24. rAkSasoM dvArA marA gyaa| 25...TiyoM dvArA khAMsA gyaa| 26. siMhoM dvArA garajA gyaa| 27. mAtAoM dvArA khuza huA gyaa| 28. UMToM dvArA baiThA gayA / 29. putroM dvArA soyA gayA / 30. kuttoM dvArA bhoMkA gayA / 31 nAgarikoM dvArA jAgA gyaa| 32. kanyAoM dvArA nAcA gyaa| 33. samudroM dvArA sUkhA gyaa| 34. kUoM dvArA sUkhA gyaa| 35. ratnoM dvArA zomA gyaa| 36. rAjyoM dvArA lar3A gyaa| 37. mahilAoM dvArA zAnta huyA gayA / 38. vimAnoM dvArA ur3A gayA / 39. kanyAoM dvArA chipA gyaa| 40 nAgarikoM dvArA aphasosa kiyA gyaa| 41. mAmAnoM dvArA prasanna hupA gayA / 42. rAjAoM dvArA upasthita huA gyaa| 43. bAlakoM dvArA khelA gayA / 44. tuma saba ke dvArA DarA gyaa| 45. unake dvArA thakA gyaa| 46. hamAre dvArA baiThA gyaa| 47. tuma sabake dvArA dera kI gaI / 48. una (striyoM) ke dvArA soyA gayA / 49. hamAre dvArA ghUmA gyaa| udAharaNarAjA dvArA ha~sA gayA=narideNa/narideNaM hasinaM / 104 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gha) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kIjie / bhUtakAla kA bhAva prakaTa karane ke lie bhUtakAlika kRdanta kA kartRvAcya tathA bhAvavAcya meM prayoga kIjie / sabhI vikalpa likhie 1. mitra prasanna huA 3. rAjA ha~sA 5. rAkSasa kUde / 7. beTI khAMsI / 9. pote kude / 11. mAtAeM khuza huiiN| 13. kuttA moMkA / 15. patnI ddrii| 17. putra soyA / 19. nAgarika jAge / 21. U~Ta baiThA / 23. pAnI bharA / 25. apayaza phailA / 27. agni jalI | 29. pratiSThA kama huI / 1 31. sukha galA / 33. vimAna ur3A / 35. gaTharI lur3hakI / 37. vastra sUkhA / 39. pustaka jalI | 41. kanyAeM nAcIM / 43 bAdala garaje / prAkRta abhyAsa saurabha ] 2010_03 2. mitra dvArA prasanna huA gayA / 4. rAjA dvArA haMsA gayA / 6. rAkSasoM dvArA kUdA gayA / 8. beTI dvArA khAMsA gayA / 10. potoM dvArA kUdA gayA / 12. mAtAnoM dvArA khuza huA gayA / 14. kutte dvArA bhoMkA gayA / 16. patniyoM dvArA DarA gayA / 18. putroM dvArA soyA gayA / 28. nAgarikoM dvArA jAgA gayA / 22. U~Ta dvArA baiThA gayA / 24. pAnI dvArA bharA gayA / 26. apayaza dvArA phailA gayA / 28. agni dvArA jalA gayA / 30. pratiSThA dvArA kama huA gayA / 32. sukha dvArA galA gayA / 34. vimAna dvArA ur3A gayA / 36. gaTharI dvArA lur3hakA gayA / 38. vastra dvArA sUkhA gayA / 40. pustaka dvArA jalA gayA / 42. kanyAoM dvArA nAcA gayA / 44. bAdaloM dvArA garajA gayA / [ 105 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45. samudra sUkhe / 47. ratna shobhe| 49. mahilA zAnta huii| 46. samudroM dvArA sUkhA gayA / 48. ratnoM dvArA zobhA gyaa| 50. mahilA dvArA zAnta huA gayA / - udAharaNakartRvAcya - mitra prasanna huaA=mitto harisiyo / bhAvavAcya-mitra dvArA prasanna huaA gayA=mitteNa/mitteNaM harisidhe / - 1061 / prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-23 (ka) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kiijie| saMjJA, sarvanAma, kriyA evaM kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. rAjA haMsatA hai / 2. rAjA haMse / 3. rAjA hNsegaa| 4. rAjA haMsA / 5. rAjA dvArA haMsA gyaa| 6. bAlaka baiThate haiM / 7. bAlaka baiThe / 8. bAlaka baiTheMge / 9. bAlaka baitthe| 10. bAlakoM dvArA baiThA gyaa| 11. vimAna ur3atA hai| 12. vimAna udd'e| 13. vimAna udd'egaa| 14. vimAna ur3A / 15. vimAna dvArA ur3A gyaa| 16. vimAna dvArA ur3A jAyegA / 17. nAgarika upasthita hote haiN| 18 nAgarika upasthita hoveN| 19. nAgarika upasthita hoNge| 20. nAgarika upasthita hue| 21. nAgarikoM dvArA upasthita huyA gayA / 22. mAtA prasanna hotI hai / 23. mAtA prasanna hove | 24. mAtA prasanna hovegii| 25. mAtA prasanna huii| 26. mAtA ke dvArA prasanna huaA gyaa| 27. kanyAeM chipatI haiN| 28. kanyAeM chipeM / 29. kanyAeM chipeMgI / 30. kanyAoM dvArA chipA gayA / 31. vaha jAgatA hai / 32. vaha jAge / 33. vaha jaagegaa| 34. vaha jAgA / 35. usake dvArA jAgA gyaa| 36. tuma saba rukate ho| 37. tuma saba ruko| 38. tuma saba rukoge| 39 tuma saba ruke| 40. tuma saba ke dvArA rukA gyaa| 41. maiM ThaharatI haiN| 42. maiM tthhruuN| 43. maiM tthhruuNgii| 44. maiM tthhrii| 45. mere dvArA ThaharA gyaa| 46. ve saba jAgatI haiN| 47. ve saba jAgeM / 48. ve saba jaagegii| 49. ve saba jaagiiN| 50. una saba ke dvArA jAgA gyaa| 51. sItA sone ke lie uThatI hai| 52. sItA sone ke lie uThe / 53. sItA sone ke lie utthii| 54. sItA sone ke lie utthegii| 55. sItA ke dvArA sone ke lie uThA gyaa| 56. tuma nAcane ke lie uThate ho| 57. tuma nAcane ke lie uttho| 58. tuma nAcane ke lie utthoge| 59. tuma nAcane ke lie uThe / 60. tumhAre dvArA nAcane ke lie uThA gyaa| udAharaNarAjA haMsatA hai-nariMdo hasai/hasei hasae hasadi/hasade / -- -- noTa-isa abhyAsa-23 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 1 se 45 taka dohraaeN| prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 107 2010_03 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nimnalikhita saMjJAnoM evaM sarvanAmoM ke puruSa, vacana, vibhakti, liMga, pratyaya evaM mUlazabda likhie 1. nariMdo 4. vimANaM 7. kamalAu 10. gaMgAo 13. rahuNandaNeha 16. eyarajaNANi 19. kammAI 22. 25. haM 28. teNa udAharaNa 1. hasipro 4. rUsizrA 7. sayizrA 10. acchantA 13. ghumantAu 16. jalanto 19. bukkamANA iM 2. pote hi 5. rajjAiM 8. taNayAe 11. raha 14. divAyarA 17. chikkA 20. NANeNa 23. sAu 26. tumhahi 29. ha liMga pratyaya mUlazabda puruSa vacana vibhakti narido anyapuruSa ekavacana prathamA pulliMga zro nariMda 108 ] (ga) nimnalikhita kRdantoM ko mUlakriyA, pratyaya evaM nAma batAie tathA jahAM sambhava ho vahAM vibhakti, vacana evaM liMga bhI batAie -- 2010_03 2. khaccantA 5. lukkanto 8. lajAI 11. paDantAu 14. ullasinAu 17. suktAI 20. kaMdantA 3. rehi 6. veragaM 9. sasAhi 12. gaMthe 15. kUvA 18. bhoyaNehi 21. so 24. mhe 27.ar 30. vayaM [ 3. jIvipro 6. jaggamANo 9. DaramANAI 12. uTThantAo 15. NijbhariyA 18. pasaramANA 21. jaliuM prAkRta abhyAsa saurabha Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. sohiUNa 25. tuTTAya 28. phureNa udAharaNa - mUlakriyA hasino hasa prAkRta abhyAsa saurabha 1 2010_03 pratyaya a 23. pasareDhuM 26. vise uM 29. NacceuM kRdanta bhUtakA. kR. vibhakti prathamA 24. kaMdittA 27. hasiDhuM 30. jaggiduM vacana liMga ekavacana pulliMga [ 109 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-24 (ka) nimnalikhita kriyAoM ke bhAvavAcya bnaaie| unameM cAroM kAloM ke anya puruSa ekavacana ke pratyaya lagAie1. hasa 2. gacca 3. lukka 4. gala 5. harisa 6. ullasa udAharaNa bhAvavAcya vartamAnakAla vidhi evaM prA. bhUtakAla bhaviSyatkAla hasa hasijja/ hasijjai/ hasijjau hasijjaIna/ hasihii/ hasIna hasIai/ hasIau/ hasIaI hsihie| hsijje| hasijjadu/ hasihidi hasIe/ hasI pradu hasihide hasijjadi/hasIadi hasijjade/hasIade (kha) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kiijie| vAkyoM ko banAne ke lie saMjJA va sarvanAma meM tRtIyA ekavacana/bahuvacana kA prayoga kIjie / vibhinna kAloM ko prakaTa karane ke lie kriyAoM meM bhAvavAcya ke pratyaya lagAne ke pazcAt anyapuruSa ekavacana ke pratyaya lagAie 1. rAjA ke dvArA haMsA jAtA hai / 2. kamala ke dvArA khilA jAtA hai / 3. bahina dvArA jAgA jAtA hai| 4. mere dvArA nAcA jAtA hai / 5. tumhAre dvArA kUdA jAtA hai / 6. usake dvArA uThA jAtA hai| 7 usa (strI) ke dvArA prasanna huA jAtA hai| 8. rAjAoM ke dvArA prasanna huyA jAtA hai| 9. kamaloM dvArA khilA jAtA hai / 10. bahinoM dvArA jAgA jAtA hai| 11 hamAre dvArA nAcA jAtA hai / 12. tuma saba ke dvArA kUdA jAtA hai| 13. usake dvArA uThA jAtA hai / noTa - isa abhyAsa-24 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 47 ___ kA adhyayana kiijie| 110 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. una (striyoM) ke dvArA prasanna huaA jAtA hai| 15. putra ke dvArA khelA jaae| 16. nAgarika dvArA upasthita huA jAve / 17. mAtA dvArA baiThA jaae| 18. tumhAre dvArA prayAsa kiyA gyaa| 19. mere dvArA soyA jaae| 20. usake dvArA kUdA jaae| 21. usa (strI) ke dvArA chipA jAe / 22 pUtroM ke dvArA khelA gyaa| 23. nAgarikoM dvArA upasthita huaA jaae| 24. mAtAnoM dvArA baiThA jaae| 25. hamAre dvArA soyA jaae| 26. tuma donoM dvArA prayAsa kiyA jaae| 27. unake dvArA kUdA gyaa| 28. una (striyoM) ke dvArA kUdA jaae| 29. kute dvArA bhoMkA jaae| 30. vimAna dvArA ur3A jaayegaa| 31. kanyA ke dvArA khelA jaayegaa| 32. usake dvArA uchalA jaayegaa| 33. usa (strI, ke dvArA aphasosa kiyA jaayegaa| 34. tumhAre dvArA dera kI jaayegii| 35 mere dvArA prasanna hA jaayegaa| 36. kuttoM ke dvArA bhoMkA jaayegaa| 37. vimAnoM dvArA ur3A jaayegaa| 38. kanyAoM dvArA chipA jaayegaa| 39. unake dvArA uchalA jaayegaa| 40 hama saba ke dvArA khilA jAyegA / 41. una (striyoM) ke dvArA aphasosa kiyA jAyegA / 42. tuma saba ke dvArA dera kI jaayegii| udAharaNa - rAjA ke dvArA haMsA jAtA hai =narideNa/narideNaM hasijjai/hasIai/hasijjae/ hsijjdi| (ga) nIce saMjJAeM va puruSavAcaka sarvanAma tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiN| saMjJAoM va sarvanAmoM meM kahIM ekavacana, kahIM bahuvacana kA prayoga karate hue nidiSTa kAloM meM bhAvavAcya ke vAkya banAie1. nariMda (hasa) vartamAnakAla 2. kukkura (bukka) vartamAnakAla 3 mitta (harisa) vidhi evaM prAjJA 4. sIha (gajja) vidhi evaM AjJA 5. mahilA (accha) vidhi evaM AjJA 6. divAyara (uga) bhUtakAla 7. kamala (visa) vartamAnakAla 8. sIla (phura) vidhi evaM prAjJA 9. rajja (ujjama) vidhi evaM prAjJA 10. vimANa (uDDa) bhUtakAla 11. sIyA (hasa) vartamAnakAla 12. sasA (jagga) vartamAnakAla 13. mAyA (harisa) vidhi evaM prA. 14. mahilA (uvasama) vidhi evaM prAjJA 15. amha (kulla) bhUtakAla 16. amha (khela) vartamAnakAla prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 111 2010_03 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. tumha (harisa) vidhi evaM prA. 19. ta ( uvavisa) bhaviSyatkAla udAharaNa - narade/nadeiNaM hasijjai / hasijjae / hasI i / ha sijjadi / ha sijja de / (gha) nimnalikhita bhAvavAcyoM ko mUlakriyA, puruSa, vacana, pratyaya va kAla likhie 2. galijjai 3. khayihii 6. vasihie 5 hasijjau 8. pracicajjau 9. ruvijjae 1. hasijjai 4. kI lijjai 7. kullijjae 10. loTTihi udAharaNa bhAvavAcya hasijjai 112 1 mUlakriyA hasa 18. tumhe (ujjama) vidhi evaM AjJA 20. tA (ragacca ) vidhi evaM AjJA 2010_03 puruSa anyapuruSa vacana ekavacana pratyaya ijja kAla vartamAna [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-25 (ka) nimnalikhita kriyAnoM meM vidhi kRdanta ke pratyaya lgaaie| unake napuMsakaliMga prathamA ekavacana ke rUpa likhie 1. hasa 2. lajja accha 3. kalaha 5. ghuma 7. uvasama 9 kudda 8. thaMbha 10. jAgara udAharaNakriyA vidhi kRdanta vidhi kRdanta napuMsakaliMga prathamA ekavacana hasitabba/hasiavva/hasidadhva/ hasiavvaM/hasitavvaM/hasidavvaM/ha se avvaM hase pravva/hasetavva/hasedava/ hasetavvaM/hasedavvaM/hasaNIyaM hasaNIya hasa (kha) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kiijie| ina vAkyoM ko banAne ke lie saMjJA-sarvanAma meM tRtIyA ekavacana/bahuvacana kA, vidhi ke bhAvoM ko prakaTa karane ke lie vidhi kRdanta ke napuMsakaliMga prathamA ekavacana kA prayoga kIjie 1. rAjA ke dvArA ha~sA jAnA caahie| 2. mitra ke dvArA prasanna huaA jAnA caahie| 3. putra dvArA soyA jAnA cAhie / 4. rAjAoM ke dvArA haMsA jAnA caahie| 5. mitroM ke dvArA prasanna huA jAnA cAhie / 6. putroM ke dvArA soyA jAnA caahie| 7. rAjya dvArA lar3A jAnA cAhie / 8. vimAna dvArA ur3A jAnA caahie| 9. rAjyoM dvArA lar3A jAnA caahie| 10 mAtA dvArA khuza noTa-isa abhyAsa-25 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 49 kA adhyayana kiijie| prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 113 2010_03 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hayA jAnA caahie| 11. vimAnoM dvArA ur3A jAnA caahie| 12. kanyA dvArA chipA jAnA cAeie / 13. mAtAoM dvArA khuza huA jAnA cAhie / 14. kanyAoM dvArA chipA jAnA caahie| 15. usake dvArA khelA jAnA cAhie / 16. tumhAre dvArA haMsA jAnA caahie| 17. mere dvArA prayatna kiyA jAnA cAhie / 18 usake (strI) dvArA nAcA jAnA cAhie / 19. hamAre dvArA prayatna kiyA jAnA caahie| 20. una saba ke dvArA prasanna huA jAnA cAhie / udAharaNa - rAjA ke dvArA haMsA jAnA cAhie = narideNa/narideNaM hasipavvaM/hasitavvaM| hasidavvaM/hasaNIyaM / (ga) nIce saMjJA-sarvanAma tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiM / kriyAnoM meM vidhi kRdanta kA prayoga karate hue vAkya banAiye - 1. nariMda (hasa) 3. sasA (khela) 5. potta (kulla) 7. mAyA (harisa) 9. tA (gacca) 2. kamala (viprasa) 4. amha (jagga) 6. vimANa (uDDa) 8. tumha (ujjama) 10. rajja (jujjha) udAharaNanarideNa/nariMdeNaM hasiavvaM/hasitavvaM/hasidavvaM/hasaNIyaM / (gha) nimnalikhita vidhi kRdantoM kI mUlakriyA, vacana, vibhakti evaM pratyaya likhie 1. hasigravvaM 4. DaraNIyaM 7. paDedavvaM 2 lajjitavvaM 5. thakke avvaM 8. udaraNIyaM 3. ruvidavvaM 6. accheavvaM 9. ghumiavvaM 114 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ucchalisavvaM 13. mariavvaM 16. jujjhedavvaM 19. rUsigravvaM 11. ujjamitavvaM 14. kheleavvaM 17. sayaNIya 20. lukkidavvaM 12. kaMpidavvaM 15. kullatavvaM 18. NaccitavaM udAharaNa - TT mUlakriyA hasa vacana ekavacana vibhakti prathamA pratyaya avvaM hasipravvaM - - - prAkRta abhyAsa saurama ] [ 115 2010_03 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-26 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRtta meM racanA kIjie / saMjJAnoM, kriyAoM evaM kRdanta. rUpoM ke pratyayoM ke sabhI vikalpa likhie| vidhi ke bhAvavAcya meM kriyA-rUpoM evaM vidhi kRdanta kA prayoga kIjie kartRvAcya 1. bAlaka khelate haiN| 3. bAlaka khelaa| 5. bAlaka kheleM / 7. bAlaka kheleNge| 9. mAtA prasanna hotI hai| 11. mAtA prasanna huii| 13. mAtA prasanna hove / 15. mAtA prasanna hovegii| 17, mai sotA hU~ 19. maiM soyaa| 21. maiM sovU / 23. maiM souuNgii| bhAvavAcya 2. bAlakoM dvArA khelA jAtA hai / 4. bAlaka dvArA khelA gyaa| 6. bAlakoM dvArA khelA jaae| 8. bAlakoM dvArA khelA jaayegaa| 10. mAtA dvArA prasanna huA jAtA hai / ___12. mAtA dvArA prasanna huA gyaa| 14. mAtA dvArA prasanna huA jAve / 16. mAtA dvArA prasanna huyA jaavegaa| 18. mere dvArA soyA jAtA hai / 20. mere dvArA soyA gyaa| 22. mere dvArA soyA jAve / 24. mere dvarA soyA jAyegA / udAharaNa - 1. bAlaka khelate haiM =bAlagrA khelanti/khelante khelire / 2. bAlakoM dvArA khelA jAtA hai =bAlaehi bAlaehi/bAlaehiM khelijjai/ khelijjadi/khelijjae/khelijjade / - noTa-isa abhyAsa-26 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 42 se 49 taka doharAeM / 116 ] [ prAkRta abhyAsa sorama 2010_03 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nIce saMjJAeM, puruSavAcaka sarvanAma tathA koSThaka meM kriyAeM dI gaI haiM / saMjJAoM evaM sarvanAmoM meM kahIM ekavacana, kahIM bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kAla meM kartRvAcya evaM bhAvavAcya ke vAkya banAie / 1. vimANa (uDDa) vartamAnakAla 2. kannA (lukka) bhUtakAla 3. rajja (jujjha) bhaviSyatkAla 4. kukkura (bukka) vartamAnakAla 5 tA (Nacca) bhUtakAla 6. saddhA (vaDDha) vidhi evaM prAjJA 7. mAyA (harisa) vidhi evaM prAjJA 8. tumha (thakka) vartamAnakAla 9. ta (hA) bhUtakAla 10. suyA (khela) vidhi evaM AjJA udAharaNa - kartRvAcya-vimANaM uDDai/uDDae/uDudi/uDDade / bhAvavAcya -vimANeNa/vimANeNaM uDDijjai/uDDijjadi/uDDIai/uDDIadi / - - (ga) nimnalikhita vAkya kartRvAcya meM die gae haiN| inakA bhAvavAcya meM parivartana kIjie - 1. mAulo uTThau/uTThadu/uThedu / 2 mittA harisantu harisentu / 3. ||raa ujjamihinti/ujjamissanti/Adi / 4. lakkuDANi/lakkuDAI jalanti/jalante/jalire / 5. vatthANi/vatthAI/vatthAiM/sukkhi pAI/sukkhiAiM/sukkhiANi / 6. ahaM ThAmi / 7. tuM lukkasi/lukkase /lukke si / 8. so vhAi/hAdi / 9. gaccamu/Naccemu / 10. tA NacciyA/NacciyAu/NacciAyo / udAharaNa1. bhAvavAcya=mAuleNa/mAuleNaM udvijjau/udvijadu/uTThIau/uTThIadu / prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 117 2010_03 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (gha) nimnalikhita vAkya bhAvavAcya meM die gae haiN| inakA kartRvAcya meM parivartana kIjie 1 kukkureNa/kukkureNaM bukkijjai/bukkijjae/bukkIyai/bukkIyae / 2. pottehi/pottehi pottehiM sayijjai/sayijjaesayIyai/sayIyae / 3. Narehi/NarehiM/NarehiM ujjamihii/ujjamihidi / 4. mittehi/mittehiM/mittehiM harisidhe / 5. lakkuDe hi/lakkuDehiM/lakkuDehiM jaliya / 6. mai kullijjai/kullijjae/kullIyai/kullIyae / 7. tai/tae udvijjai/uTThijjae|uTThIyai/uTThIyae / 8. tae/tai Naccijjau/NaccIyau / 9. teNa/teNaM uvasamijjau/uvasamIyau / 10. mai lukkinaM / udAharaNakartRvAcya-kukkuro bukkai/bukkei/bukkae/bukkadi/bukkade / 118 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha ___ 2010_03 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa- 27 ( ka - 1 ) nimnalikhita prakArAnta pulliMga saMjJAnoM ke dvitIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie 1. nariMda 4. Nara 7. rakkhasa 10. sIha udAharaNa nariMda 1. bhoyaNa 4. NANa 7. kheta 10. rajja udAharaNa - bhoyaNa dvitIyA ekavacana nariMda ( ka - 2 ) nimnalikhita prakArAnta napuMsakaliMga saMjJAoM ke dvitIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie 2. kukkura 5. vaya 8. salila 11. karaha prAkRta abhyAsa saurabha ] 2. vimAraNa 5. sutta 8. suha 11. dharaNa dvitIyA ekavacana moyaNaM 2010_03 3. mAula 6. meha 9. divAyara 12. jara dvitIyA bahuvacana nariMdA / narade noTa -- isa abhyAsa- 27 ko hala karane ke lie prAkRta racanA saurabha' ke pATha 51-52 adhyayana kIjie / 3. kamma 6. vattha 9. NayarajaNa 12. maNa dvitIyA bahuvacana bhAI / moyaNAI / moyaNANi [ 119 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( ka - 3 ) nimnalikhita prAkArAnta strIliMga saMjJAnoM ke dvitIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie 1. mAyA 4. kahA 7. kaNNA 10. naNandA udAharaNa mAyA 1. amha 3. ta (pu.) 5. tA (strI.) udAharaNa amha 2. kamalA 5. sariyA 8. pasaMsA 11. mahilA dvitIyA ekavacana mAyaM ( ka - 4 ) nimnalikhita puruSavAcaka sarvanAmoM ke dvitIyA ekavacana va bahuvacana ke rUpa likhie dvitIyA ekavacana mamaM / me / maM 2010_03 dvitIyA bahuvacana mAyA / mAyAu / mAyAzro 3. NammayA 6. guhA 9. nisA 12. sikkhA 2. tumha 4. ta ( napu.) dvitIyA bahuvacana amhe / amha (kha) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kIjiye | saMjJA, sarvanAma evaM kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. rAjA paramezvara ko praNAma karatA hai| 2. U~Ta ghAsa caratA hai / 3. putra mAtA ko praNAma karatA hai / 4. tuma mujhako pAlate ho / 5. pitA putra kI rakSA 120 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare / 6. rAjA rAjyoM ko jAne / 7. putrI zikSA ko smjhe| 8. tuma merI rakSA karate ho| 9. dAdA pote ko paalegaa| 10. nAgarika gIta sunegA / 11. mAtA putrI kI rakSA kregii| 12. vaha usako paalegii| 13 rAma paramezvaroM ko praNAma karatA hai| 14, zAsana rAjyo ko pAlatA hai| 15. bahineM kathAe~ sunatI haiN| 16. vaha hama sabakI rakSA karatI hai| 17. rAjA vratoM ko paale| 18 putra sukhoM ko smjhe| 19. putrI zikSAoM ko smjhe| 20 tuma una saba kI rakSA kro| 21. vaha tumako jAnatI hai| 22. sItA vratoM ko paalegii| 23. ve manuSyoM kI rakSA kareMge / 24. U~Ta (vibhinna prakAra ke) dhAnoM ko careMge / 25. veTI una saba ko praNAma kregii| 26. potA una sabako praNAma kregaa| 27. ve hama sabako pAlate haiM / 28. hanumAna rAma ko praNAma karatA hai| 29. hanumAna sItA kI rakSA karatA hai| 30. mAtA beTiyoM kI rakSA kare / 31 rAma hanumAna ko samajhatA hai / 32. sasura (vibhinna prakAra ke) bhojana khAtA hai| 33. dAdA zAstroM ko samajhate haiN| 34. nAgarika ratnoM kI rakSA kreN| 35 mitra kathA sunegaa| 36 dAdA potoM ko paaleNge| 37. nareza nAgarikoM ko jAnatA hai / 38. rAjya rAjA kI rakSA karatA hai / 39. sItA kathA sunegii| 40. maiM tumako praNAma karatA huuN| 41. rAjA mAtA ko praNAma kregaa| 42. paramezvara hama saba kI rakSA kreN| 43 putrI vibhinna prakAra ke bhojana khaayegii| 44 sItA hanumAna ko jAnatI hai| 45 meva manuSyoM ko pAlate haiM / 46. tuma duHkhoM ko jAno / 47 maiM una sabako praNAma karUM / 48. ve hama saba ko jAnate haiN| 49. rAkSasa baccoM ko khAtA hai| 50 tuma una sabakI rakSA kro| udAharaNarAjA paramezvara ko praNAma karatA hai=nariMdo para mesaraM paNamai/paNameipaNamae paNama di/paNamade / (ga) nIce saMjJAeM, puruSavAcaka sarvanAma tathA koSThaka meM sakarmaka kriyAeM dI gaI haiM / madhya meM die gae saMjJAnoM yA sarvanAmoM meM dvitIyA ekavacana yA bahuvacana kA prayoga karate hue nirdiSTa kAloM meM vAkya banAie / saMjJA, sarvanAma va kriyArUpoM ke sabhI vikalpa likhie1. karaha, tiNa (cara) vartamAna kAla prAkRta abhyAsa morama ] [ 121 2010_03 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. sIyA, haNuvanta (jAraNa) vartamAnakAla 3. amha, ta (paragama) vidhi evaM prAjJA 4. NayarajaNa, rayaNa (rakkha) vidhi evaM prAjJA 5. potta, ta (paraNama) bhaviSyatkAla 6. mitta, kahA (suraNa) bhaviSyatkAla 7. sasura, bhoyaNa (khA) vartamAnakAla 8. ta, amha (jANa) vartamAnakAla 9. tumha, dukkha (jANa) vidhi evaM prAjJA 10. suyA, sikkhA (suraNa) vidhi evaM prAjJA 11. mAyA, vaya (pAla) bhaviSyatkAla 12. taNayA, bhoyaNa (khA) bhaviSyatkAla 13. ta, Nara (rakkha) bhaviSyatkAla 14. tA, ta (pAla) vidhi evaM prAjJA 15. amha, tumha (paragama) vidhi evaM prAjJA 16. nariMda, paramesara (paNama) vidhi evaM prAzA 17. tumha, amha (jANa) bhaviSyatkAla 18. bAlaa, gANa (suraNa) bhaviSyatkAla 19. putta, mAyA (pagama) vartamAnakAla 20. mAula, pUtta (rakkha) vidhi evaM prAjJA udAharaNakaraho tiNaM carai/carae caradi/carade / (gha) nIce saMjJAeM va puruSavAcaka sarvanAma vibhakti-sahita die gae haiM / unake mUlazabda, liMga, vacana evaM vibhakti likhiye / sajJAnoM ke pratyaya bhI likhie 1. mAyA 4. amhe 7. sasAu 10. sokkhaM 2. nariMdo 5. tae 8. karahA 11. mAulo 3. bhoyaNAI 6. vimANaiM 9. mama 12. ahilAsAmo 122 [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. tAno 16. rajjaM 19. tA 14. tAI 17. kamalA 20 haM 15. pote 18. taM udAharaNa ___ mUlazabda mAyA mAyA liMga vacana strIliMga ekavacana vibhakti prathamA pratyaya zUnya mAyA mAyA - prAkRta abhyAsa saurama ] [ 123 2010_03 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa- 28 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kiijie| saMjJA, sarvanAma va kriyA- rUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. maiM paramezvara kI pUjA karatI hU~ / 2. sadAcAra apayaza ko rokatA hai / 3. tuma dUdha cakho / 4. patnI vastroM ko dhoyegii| 5. kanyAeM choTe ghar3e ko ughAr3atI haiN| 6. hanumAna rAma kA upakAra karatA hai / 7. tuma bhojana karo / 8. kutte dhAna ko upAr3ate haiM / 9. manuSya vyasana chodd'eN| 10. bahineM dhAna pIseMgI / 11. tRSNA nidrA ko rokatI hai / 12 juA manuSya ko kalaMkita karatA hai / 13. vaha bIjoM ko cune / 14. devara siMhoM ko dekhegA | 15. hama dhAna kUTate haiM / 16. dAdA potoM ko bulAtA hai / 17. tuma una saba ko pukAro / 18. ve donoM kheta khodate haiM / 19. ve saba gaTharI ko kATeMge / 20 mahilAeM vratoM ko chodd'eNgii| 21. bahineM putriyoM ko dekheM / 22. hama gaMgA kI pUjA kreNge| 23. tuma donoM lakar3I chIlate ho / 24 ve saba madirA chor3e / 25. putriyA~ vastra dhoyeMgI / 26. nanadeM bhojana jImatI haiN| 27. rAkSasa baccoM ko ThagegA / 28. rAkSasa baccoM ko Thagate haiM / 29. bAlaka kamala ko tor3atA hai| 30. ghI bhojana ko snigdha karatA hai | 31. maiM ghI khAtA huuN| 32 bahineM nIMda chodd'eN| 33. sasura patnI kI nindA karatA hai / 34. rAjA ratnoM kI khoja karatA hai / 35 tuma saba bAdaloM ko dekho | 36. beTI dhAgA tor3egI / 37 nAgarika bAlaka ko ThagatA hai / 38. mAmA zAstroM ko sparza karatA hai / 39. prazaMsA citta ko chUtI hai| 40. vaha sukha kI khoja kare / 41. bAlaka vimAna ko dekhate haiM / 42 tuma ghI khAmro / 43. du:kha sukha ko rokatA hai / 44. tuma jala ko sparza kro| 45. maiM jaMgala ko kATUMgA / 46. tuma saba bhojana jImo / 47. bhUkha pyAsa ko rokatI hai / 48. hama donoM gaDDhe ko khodeM / 49. mAtA putra kA sparza karatI hai / 50. prajJA jJAna ko prakaTa karatI hai / 51. vaha vastroM ko phaadd'egaa| 52. rAjA garva ko chor3e / 53. rAkSasa kutte ko noTa - isa prayAsa -28 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 53 kA adhyayana kIjie | 124 ] 2010_03 [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rokegaa| 54 putra ghAsa kATe / 55. satya sadAcAra ko prakaTa kregaa| 56. putra vyasana chodd'e| 57. tuma saba madya ko chodd'o| 58. vaha bIjoM ko pIsatA hai| 59. maiM kanyA ko pukAratA huuN| 60 mahilA gaDDhe ko DhakatI hai| udAharaNamaiM paramezvara kI pUjA karatI hU~=ahaM/ha/ ammi paramesaraM accami/praccAmi | accemi| prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 125 2010_03 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-29 (ka-1) nimnalikhita ikArAnta va IkArAnta pulliga saMjJAnoM ke prathamA, dvitIyA va tRtIyA ke ekavacana tathA bahuvacana ke rUpa likhie 1. sAmi 3. kesari 5. risi 2. muNi 4. giri 6. gAmaNI udAharaNa ekavacana sAmi prathamA sAmI dvitIyA sAmi tRtIyA sAmiNA bahuvacana sAmI/sAmau/sAmagro/sAmiNo sAmI/sAmiNo sAmIhi/sAmIhi~/sAmIhi (ka-2) nimnalikhita ikArAnta napuMsakaliMga saMjJAoM ke prathamA, dvitIyA va tRtIyA ke ekavacana tathA bahuvacana ke rUpa likhie 1. dahi 3. aTTi 5 sAli 2. acchi 4. vAri 6. sappi udAharaNa bahuvacana dahi prathamA dvitIyA tRtIyA ekavacana dahiM dahi dahiNA dahII/dahIi~/dahINi dahIiM/dahII/dahINi dahIhi dahIhiM/dahIhiM noTa-isa abhyAsa-29 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 55 se 61 kA adhyayana kIjie / 126 ] / prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka-3) nimnalikhita ikArAnta va IkArAnta strIliMga saMjJAnoM ke prathamA, dvitIyA va tRtIyA ke ekavacana tathA bahuvacana ke rUpa likhie 1. bhatti 3. ratti 5. sAmiNI 2. maNi 4. paramesarI 6. NArI udAharaNa ekavacana bhatti prathamA bhattI dvitIyA bhatti tRtIyA bhattIpra/bhattIpA bhattIi/bhattIe bahuvacana bhattI/bhattIu/bhattIpro bhattI/mattIu/bhattIo bhattIhi/mattIhiM/bhattIhi (ka-4) nimnalikhita ukArAnta va akArAnta pulliga saMjJAnoM ke prathamA, dvitIyA va tRtIyA ke ekavacana tathA bahuvacana ke rUpa likhie 1. jaMtu 3. maccu 2. bindu 4. sattu 5. sayaMbhU 6. khalapU udAharaNa-~ ekavacana jatU jaMtu prathamA dvitIyA tRtIyA jaMtU/jaMtuNo/jaMtavo/jaMtano/jata u jaMtU/jaMtuNo jatUhi/jaMtUhi/jatUhi~ jatuNA prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 127 2010_03 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ka-5) nimnalikhita ukArAnta napuMsakaliMga saMjJAnoM ke prathamA, dvitIyA va tRtIyA ke ekavacana va bahavacana ke rUpa likhie 1. mahu 3. vatthu 5. Au 2. aMsu 4. jANu - udAharaNa ekavacana mahuM mahu prathamA dvitIyA tRtIyA bahuvacana mahUiM/mahUI/mahUNi mahUiM/mahUIM/mahUNi mahahiM/mahUhi mahUhi mahu mahuNA (ka-6) nimnalikhita ukArAnta va UkArAnta strIliMga saMjJAoM ke prathamA, dvitIyA va tRtIyA ke ekavacana tathA bahuvacana ke rUpa likhie 2. sassu 3. haNu 6. camU 1. gheNu 4. bahU 5. sAsU udAharaNa - ekavacana gheNu prathamA dvitIyA tRtIyA gheNU dhej bahuvacana dheNU/gheNUu/gheNUgo dheNU/gheNUu/gheNUtro gheNUhi/gheNUhi/ gheNUhi~ dheNU pra/gheNUmA/gheNUi/gheNUe - - - - - - 128 1 / prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-30 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kojiye| saMjJA va kriyA-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie - 1. mAlika prasanna hotA hai| 2. muni baittheNge| 3. mantrI prayAsa kreN| 4. zatru ldd'aa| 5. gAMva kA mukhiyA baiThatA hai| 6. dahI TapakatA hai / 7. aAMkheM duHkhIM / 8. haDDI suukhegii| 9. jala jhare / 10 bhakti bddh'e| 11. tRpti hogii| 12. ratna girate haiN| 13. vaibhava bddh'aa| 14. putriyAM khelatI haiN| 15. lakSmI bddh'e| 16. striyAM prayAsa kreNgii| 17. mausI thkii| 18. sAr3I sUkhatI hai| 19. bahina naacii| 20. mAtA thkegii| 21. dAdI baitthe| 22. budeM gireNgii| 23 guru prasanna hove / 24. teja khile / 25. duzmana lar3atA hai / 26. pitA ha~sA / 27. madhu TapakatA hai / 28. mAMsU jhreNge| 29. ghuTanA thkaa| 30. prAyU bddh'e| 31, padArtha sohate haiM / 32. gAyeM bhAgatI haiM / 33. camacI ttuuttii| 34. sAsU baitthe| 35. bahU prayatna karatI hai / udAharaNamuni baiTheMge =muNI/muNa u/muNano/muNiNo uvavisi hinti/uvavisihinte uvvisihiire/uvvisissnti/uvvisissnte/uvvisissire| uvavisissinti/uvavisissinte/uvavisissiire / (kha ) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kIjiye / saMjJA evaM kriyA-rUpo ke sabhI vikalpa likhie 1. svAmI bhojana jImatA hai / 2. kavi vrata paaleNge| 3. muni jala pIveM / 4. gA~va kA mukhiyA una sabakA abhinandana karatA hai / 5. aAMkheM manuSya ko dekhatI haiN| 6 maiM dahI khaauuN| 7. kuttA haDDiyAM khaaegaa| 8. muni jala pIte haiN| 9 manuSya bhakti kreN| 10. gharato ratna paidA kregii| 11. mAtAeM sAr3iyAM noTa -isa abhyAsa-30 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 54 se 59 kA adhyayana kiijie| prAkRta abhyAsa sorama ] [ 129 2010_03 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoveNgii| 12. bahineM paramezvara ko pUjeM / 13. manuSya vaibhava tyAge / 14. pitA putra kI nindA karatA hai| 15. sAdhu garva chodd'e| 16. mosI putrI ko badhAI detI hai / 17. prabhu tuma saba kI rakSA kreNge| 18. raghu hama saba kA upakAra karate haiN| 19. khaliyAna sApha karanevAlA gaDDhA khodatA hai| 20. svayaMbhU rAma ko praNAma karatA hai / 21. putra madhu khAtA hai / 22. putra ghaTane ko sparza kare / 23. tuma aAMsuoM ko roko| 24 vaha padArthoM kI khoja kregii| 25. gAya jAmuna ke per3a ko tor3atI hai| 26. bahU sAsU kI sevA kregii| 27. senA prANiyoM kI rakSA kregii| 28. bahina rassI curAtI hai| 29. putra vastra mailA karatA hai / 30. hAthI jala piivegaa| udAharaNa - svAmI bhojana jImatA hai=sAmI bhoyaNaM jemai/jemae/jemadi/jemade / 130 ] [ prAkRta abhyAsa saurama ___ 2010_03 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-31 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie - 1. svAmI mujhako bulAtA hai / 2. svAmI ke dvArA maiM bulAyA jAtA hai| 3. muni hama sabako dekhate haiN| 4. muni ke dvArA hama saba dekhe jAte haiN| 5. duzmana tumako maaregaa| 6. duzmana ke dvArA tuma mAre jaaoge| 7. rAjA sAdhu ko namaskAra kare / 8. rAjA ke dvArA sAdhu namaskAra kiyA jaave| 9. tapasvI kathA kA vyAkhyAna kreNge| 10. tapasviyoM dvArA kathA kA vyAkhyAna kiyA jaavegaa| 11. bhAI mujhako bhUlatA hai| 12. bhAI ke dvArA maiM bhUlA jAtA hai| 13. senApati svAmI ko namaskAra kare / 14. senApati ke dvArA svAmI namaskAra kiyA jaave| 15. mAtA dhAna kuuttegii| 16. tuma mujhako pukArate ho| 17. tumhAre dvArA meM pukArI jAtI haiN| 18. hama saba tumako smaraNa kreNge| 19. hama saba ke dvArA tuma smaraNa kiye jaaoge| 20. vaha vaibhava ko tyAge / 21. * sake dvArA vaibhava tyAgA jAve | 22. mAtA ke dvArA dhAna kUTA jAyegA / 23. mAtAeM putroM ko pAlatI haiN| 24. mAtAoM dvArA putra pAle jAte haiM / 25. sA~pa bAlaka ko DasatA hai / 26. sA~pa dvArA bAlaka DasA jAtA hai / 27. bahina zramaNI kI sevA karatI hai / 27. bahina dvArA zramaNI sevA kI jAtI hai / 29. vaha unakI stuti karatA hai / 30 usake dvArA unakI stuti kI jAtI udAharaNasvAmI mujhako bulAtA hai=sAmI mamaM kokkai/kokke i/kokkAra/kokkadi| kokkade / noTa - isa abhyAsa-31 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 53-54 kA adhyayana kiijie| prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 131 2010_03 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) nIce prArambha meM die gae saMjJA-sarvanAmoM kA (kartA-rUpa meM) prathamA ekavacana yA bahuvacana meM prayoga kIjie tathA madhya meM die gae sajJA - sarvanAmoM meM dvitIyA ekavacana athavA bahuvacana kA prayoga karate hue koSThaka meM dI gaI sakarmaka kriyAoM se nirdiSTa kAloM meM kartRvAcya va karmavAcya meM vAkya banAie / saga, sarvanAma va kriyA-rUpo ke sabhI vikalpa likhie1. mAi""amha (kokka) vartamAnakAla 2. amha""sAhu (raNama) bhaviSyatkAla 3. kai""gANa (gA) vidhi evaM prAjJA 4. maMti" naravai (nama) bhaviSyatkAla 5. tumha"ta (thuraNa) vidhi evaM prAjJA 6. ari""amha (haNa) vartamAnakAla 7. amha""tavassi (sumara) vartamAnakAla 8. jAmAu""bhoyaNa (khAda) bhaviSyatkAla 9. pahu""amha (peccha) vartamAnakAla udAharaNakartRvAcya-mAI mai kokkai/kokkei/kokkae/kokkadi/kokkade / karmavAcya-bhAiNA ahaM/haM/ammi kokkijjami/kokkoami/ko vikajjAmi/ kokkImAmi / (ga) nIce vibhaktisahita saMjJAeM dI gaI haiN| inake mUlazabda, liMga, vacana, vibhakti evaM pratyaya likhie1. sAmiNA 2. kaIhiM 3. vArII 4. aTThiNA 5. bhattIu 6. tattI 7. lacchImA 8. sattUhi 9. bhattIpro 10. pahU 11. sAhuNA 12. mahUhi _132 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 , Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. puttIi 13. vatthUI 16. sassUu 19. vAuNA 14. aMsUhi 17. taNUe 20. bahiNIe 18. camUhiM udAharaNa mUlazabda sAmiNA sAmi liMga vacana vibhakti pratyaya ekavacana tRtIyANA prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 133 2010_03 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-32 (ka-1) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / bhUtakAla ke bhAva. ko prakaTa karane ke lie bhUtakAlika kRdanta kA prayoga kIjie / saMjJA sarvanAma | kRdantarUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. zatru dvArA senApati mArA gyaa| 2. bAlaka ke dvArA vastra phAr3e gae / 3. bhAiyoM dvArA dUdha piyA gyaa| 4. prANiyoM dvArA karma bAMdhe ge| 5. kavi dvArA gAne gAe ge| 6. svAmI dvArA dhAgA kATA gyaa| 7. yati ke dvArA zikSA dhArI gii| 8. RSiyoM ke dvArA prajJA jAnI gii| 9. nAgarika dvArA bhojana khAyA gyaa| 10. rAma ke dvArA rAkSasa mAre ge| 11. putrI ke dvArA lakSmI cAhI gaI / 12, yati ke dvArA zikSA phailAyI gii| 13. mere dvArA vimAna dekhe ge| 14. usake dvArA vairAgya cAhA gayA / 15. tumhAre dvArA vyasanoM kA varNana kiyA gyaa| 16. hamAre dvArA pAnI piyA gayA / 17. unake dvArA dayA utpanna kI gii| 18 usake dvArA AjJA pAlI gii| 19. guru ke dvArA muni kI stuti kI gaI / 20. dAmAda dvArA jhoMpar3I dekhI gii| udAharaNazatru dvArA senApati mArA gayA=sattuNA seNAvaI mAriyo / (ka-2) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kiijie| vidhi evaM prAjJA kA bhAva prakaTa karane ke lie vidhi kRdanta kA prayoga kIjie / saMjJA, sarvanAma va kRdanta-rUpoM ke sabhI vikalpa likhie 1. bhAI ke dvArA per3a sIMcA jAnA cAhie / 2. raghupati ke dvArA sAdhu bulAe jAne caahie| 3. kaviyoM ke dvArA gIta gAe jAne cAhie / 4. hAthI dvArA - noTa - isa abhyAsa-32 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 57 se 62 kA adhyayana kiijie| 134 ] prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMha mArA jAnA caahie| 5. RSi ke dvArA sUrya kI vandanA kI jAnI cAhie / 6. mere dvArA dahI khAyA jAnA cAhie / 7. hamAre dvArA jala piyA jAnA caahie| 8. unake dvArA haDDiyA~ pheMkI jAnI cAhie | 9. tumhAre dvArA padArtha sIMce jAne caahie| 10. usake dvArA zrAyu dekhI jAnI cAhie | 11. tumhAre dvArA vaibhava prApta kiyA jAnA cAhie / 12. usake dvArA tRpti mAMgI jAnI cAhie / 13. pRthvI dvArA ratna dhAraNa kie jAne cAhie | 14. mausI dvArA sAr3iyAM kharIdI jAnI caahie| 15. yuvatI dvArA bhakti kI jAnI cAhie | 16. tumhAre dvArA rassI gUMthI jAnI caahie| 17. usake dvArA gAeM pAlI jAnI caahie| 18. hamAre dvArA jAmuna kA per3a sIMcA jAnA caahie| 19. sAsutroM dvArA bahueM lADa pyAra kI jAnI cAhie | 20. tumhAre dvArA ghAsa jalAI jAnI cAhie / udAharaNa bhAI ke dvArA per3a sIMcA jAnA cAhie = mAiNA taru sicizravyo / siMcitavvo/ siMcidavvo / siMcaraNIyo / (kha - 1) nIce saMjJA - sarvanAma tathA koSThaka meM sakarmaka kriyAeM dI gaI haiM / madhya meM dI gaI saMjJAnoM meM prathamA ekavacana prathavA bahuvacana kA prayoga karate hue karmavAcya meM bhUtakAla ke vAkya banAiye / sabhI vikalpa likhie - 1. rahuNandaNa rakkhasa (haraNa) 3. kai vaya (pAla) 5. mitta amha ( vaddhAva) 7. ta dhaNa ( magga) 9. tumha mha (baMdha) udAharaNa rahuNandaNeNa / rahuNandaNeNa rakkhaso haNiyo / prAkRta abhyAsa saurabha 1 2010_03 2. sAmi bhoyara (khAda ) 4. sasA tumha (laDDu ) 6. bhAi zramha (pukkara ) 8. gramha ta ( rikkha) 10. muNi tumha (pesa) [ 135 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha- 2) nIce saMjJA - sarvanAma tathA koSThaka meM sakarmaka kriyAeM dI gaI haiN| madhya meM do gaI saMjJAoM meM prathamA ekavacana athavA bahuvacana kA prayoga karate hue karmavAcya meM vidhi ke vAkya banAiye / sabhI vikalpa likhie 1 136 1. huvai sAhu (kokka) 3. mha dukkha (bhula) 5. jogi Agama ( paDha ) 7. tumha rajju (guMtha) 9. amha vAri (pitra) } (ga) nIce saMjJAeM va kRdanta vibhaktisahita die gae haiN| inake mUlazabda, liMga, vacana, vibhakti, pratyaya evaM kRdanta kA nAma likhie 1. kokki 4. kINipravvaM 7. jhAeavvA 10. peccheanvA 13. pesi 16 mAraNetavvo 19. sAmiNA 22. sAhUNA udAharaNa rahuvaiNA sAhU kokkijjau ko kkijja du/kokkI / kokkIdu | 2. ta lakkuDa (raMga) 4. mahelI paramesara (thuraNa) 6. tavassi zramha (sumara) 2010_03 8. ta mha (laDDu ) 10. risi divAyara (baMda) 2. dekhi 5. ravikhatavvo 8. pibinavvA 11. dhAriyAI 14. dhArezravvA 17. bahUu 20. muNIha 23. vimANAiM 3. suNiyAu 6. labhidavvo 9. gaNezravvAi 12. pAlizrAu 15. cakkhizravvAzro 18. dhe 21. gAmaNIhiM 24. sIleNa [ prAkRta abhyAsa saurama Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. acchI hiM 28. bujhivvA udAharaNa mUla zabda liMga kokkino kokka pulliMga prAkRta abhyAsa saurabha ] 26. guruha 29. gaNi 2010_03 vacana ekavacana 27. putto 30. pAvizravvAzro vibhakti pratyaya prathamA a kRdanta-nAma bhUtakA. kRdanta [ 137 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-33 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / saMjJA, kRdanta evaM kriyArUpoM kA koI eka vikalpa likhie 1. svAmI raghupati ko namana karate hue uThatA hai / 2. vaha gAMva ke mukhiyA kI sevA karate hue thkegaa| 3. ve donoM madhu ko cakhate hue lAlaca karate haiN| 4. siMha bAlaka ko khAte hue mAratA hai / 5. mAtA putrI ko lADa-pyAra karate hue khuza hovegii| 6. putrI gIta gAtI huI nAce / 7. pitA kheta ko sIMcatA huaA thkegaa| 8. tuma Izvara kI stuti karate hue vandanA karo / 9. bahina putra ko mAratI huI samajhAtI hai| 10. vaha putra ko bhejatI huI rotI hai| 11. hama saba paramezvara kI bhakti karane ke lie utthe| 12. tuma tRpti prApta karane ke lie prayAsa kroge| 13. pitA putrI ko pAlane ke lie utsAhita hotA hai| 14. ve saba rassI bAMdhane ke lie prayatna kareM / 15. mahilA gAya ko dekhane ke lie uThatI hai| 16. vaha vastu kharIdane ke lie jaavegii| 17. senApati zatru ko mArane ke lie bhAgatA hai| 18. dAdA pote ko badhAI dene ke lie jAtA hai| 19. tuma kathA sunane ke lie uTho / 20. maiM bhojana ko cabAne ke lie prayatna karatI huuN| 21. svAmI raghupati ko namana karake prasanna hotA hai / 22. kavi guru ko praNAma karake baiThatA hai| 23. tuma bhakti karake jiio| 24. tuma tapti prApta karake khuza hovoge| 25. ve gAyoM ko dekhakara uThate haiN| 26. RSi paramezvara kI vandanA karake dhyAna karate haiN| 27. bhAI ratna corakara bhAgatA hai| 28. rAjA paramezvara ko smaraNa karake sove / 29. rAkSasa bAlaka ko pIr3A dekara uchalatA hai| 30. putra rassI ko Tukar3e karake phaikatA hai| - udAharaNasvAmI raghupati ko namana karate hue uThatA hai sAmI rahuvaI Namanto uTTai / noTa- isa abhyAsa-33 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 64 __ kA adhyayana kiijie| 138 ] [ prAkRta abhyAsa sorama 2010_03 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-34 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kiijie| vAkyoM meM prayukta caturthI va SaSThI vibhakti ke sabhI vikalpa likhie 1. merA putra sukha cAhatA hai / 2. rAjA kA putra rAma ko praNAma kregaa| 3. putra kA sukha pitA kA sukha hotA hai / 4. tumhArI mAtA kathA sUne / 5. merI putrI sukha caahegii| 6. svAmI kA mAI paramezvara kI vandanA kregaa| 7. tuma narmadA kA pAnI pIpro / 8. mere guru paramezvara kA dhyAna karate haiM / 9. rAjAoM ke duzmana yuddha kA vicAra karate haiN| 10. merI mausiyAM sAr3I kharIdatI haiM / 11. unakI putriyAM prasanna hotI haiN| 12. merI nanada usakA varNana karatI hai / 13. vaha kavi ke gIta ko smaraNa karatA hai| 14 mAmA kI bahina kathA sune / 15. merA mitra usake lie gaTharI maaNge| 16. bhAI kA zatru putra ko maaregaa| 17. usakI AMkhe duHkhatI haiM / 18. mausI kA putra bahina ke lie pustaka khriide| 19. rAjA kA putra tapasvI kI sevA karatA hai| 20. bhAI kI putrI Izvara kI stuti kre| 21. senApati kI bahina mAmA ke lie madhu bhejegii| 22. mAmA kI beTI vaibhava ke lie paramezvara kI pUjA karatI hai| 23. tumhArA putra prAtmalAbha prApta kare / 24. tuma sAdhu ke lie bhojana khriido| 25. dAdI pote ke lie bhojana banAtI hai / 26. usakI bahina chipe / 27. nanada kI beTI soyegI / 28. mausI kA beTA usakA upakAra kregaa| 29. tumhArA putra mere putra ko kSamA kre| 30. tumhAre bhAI muniyoM kI ginatI kreNge| 31 prabhu tumhAre putra kI rakSA kre| 32. jAmuna kA per3a bar3hatA hai| 33. vaha hAthI ke lie khaDDA khodatA hai / 34. sAsU usakI bahU kI rakSA karatI hai| 35. vaha ta pti ke lie bhojana khAtA hai| 36. tuma prANiyoM ke lie vastra prApta kroge| 37. mantrI kA putra rAjA ko namaskAra kre| 38. rAma kA sukha merA sukhA hai| 39. sItA kI mAtA kathA sunegii| 40. rAjya kA zAsana usakI rakSA kregaa| 41. svA noTa-isa abhyAsa-34 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 66 se 69 kA adhyayana kiijie| prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 139 2010_03 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ miyoM ke bhAI usako namaskAra karate haiM / 42. kaviyoM ke guru hamako dekhate haiM / 43. usake guru bhojana jImate haiM / 44 vaha usakI pustaka parIkSA ke lie par3hatA hai / 45 merA putra sukha ke lie ha~segA / 46. rAjA kA putra rAma ke lie gaTharI mAMge 47. vaha zarIra ke lie narmadA kA pAnI pItA hai / 48. usakI mAtA tumako paalegii| 49. maiM gaMgA kI kathA sunNgaa| 50. usakA putra ghara jaave| - - udAharaNamerA putra sukha cAhatA hai =mama/mahaM| majjha putto sokkhaM icchadi / dhi - - - 1401 [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa 35 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / vAkyoM meM prayukta paMcamI vibhakti ke sabhI vikalpa likhie 1. bAlaka sarpa se DaratA hai / 2. kheta se anna utpanna hotA hai| 3. vaha gAya se ddregaa| 4. jAmuna ke per3a se patte girate haiN| 5. putra siMha se Darakara bhaagegaa| 6. pahAr3a se bAlaka giratA hai| 7. parvata se gaMgA nikalatI hai| 8. vaha mujhase ddre| 9. vaha tujhase pustaka pddh'egaa| 10. bIja se vRkSa utpanna hotA hai / 11. hama saba pitAnoM se Darate haiN| 12. ve saba yuvatiyoM se chipate haiM / 13. hama saba pitAoM se Darate haiN| 14. ve saba svAmI se Darate haiM / 15. tuma sAdhu se par3ho / 16. jala se pattA utpanna hotA hai / 17. tuma saba rAjA se Daro / 18. bacce hAthI se Darate haiM / 19. mantrI rAjA se DaratA hai / 20. choTe kalaza se pAnI nikalatA hai / 21. mAmA sarpa se ddregaa| udAharaNabAlaka sarpa se DaratA hai bAlo sappatto/sappAgro/sappAu/sappAhi/sappAhinto sappA Darade / (kha) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kiijie| vAkyoM meM prayukta saptamI vibhakti ke sabhI vikalpa likhie -- 1. AkAza meM bAdala garajate haiM / 2. narmadA meM pAnI sUkhegA / 3. sItA ghara meM kathA sunatI hai / 4. vaha poTalI para baiThatI hai| 5 buDhApe meM vANI thkegii| 6. rAma ke rAjya meM lakSmI bar3hatI hai| 7. usakI mAtA ghara meM putra ko pAlatI hai| 8. tuma ha~sakara ghara meM nAco / 9. vaha parIkSA meM mUcchita hotI hai / 10. tuma gAya ko kheta meM baaNdho| 11. putriyAM AkAza meM candramA ko dekhoNgii| noTa--isa abhyAsa-35 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 71 se 77 kA adhyayana kiijie| prAkRta abhyAsa saurama / [ 141 2010_03 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. ve saba kheta meM padArtha phaikatI haiM / 13. tuma nahAne ke lie samudra meM kUdo / 14. kuttA jaMgala meM khaDDA khodatA hai / 15. sarpa per3a para DolatA hai / 16. pitA ghara meM paramezvara kI stuti karatA hai / 17. mAmA sAyakAla meM lakSmI kI vandanA karatA hai / 18. padArtha jhoMpaDI meM jalakara naSTa hoNge| 19. vaha yamunA meM nahAtA hai| 20 usakA ghara meM citta lagatA hai / udAharaNaAkAza meM bAdala garajate haiM=Nahe/Nahammi mehA gajjanti / (ga) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / vAkyoM meM prayukta sambodhana ke sabhI vikalpa likhie 1. he svAmI! Apa hamArI rakSA kreN| 2. he rAjA ! Apake rAjya meM sukha hove / 3. he mitra ! tuma mere ghara para pAyo / 4. he mAtA ! tuma bAlakoM ko pAlo / 5. he sItA ! jaMgala meM dukha hogaa| 6. he putra ! satya bolo| 7. he yuvatI ! tuma hNso| 8. bAlako ! tuma saba pustaka pddh'o| 9. mitro ! prApa saba rAjya se ddro| 10. sAdhupro ! saMyama pAlo / udAharaNa-- he svAmI Apa hamArI rakSA kareM=sAmI/sAmi tumhe amhe/amha raksAha / - - - - 142 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa- 36 (ka) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / kriyAnoM ke preraNArthaka rUpa banAkara vAkya banAie rAjyoM meM zAsana phailAve / 1. vaha AkAza meM vimAna ur3AtA hai / 2. rAjA 3. hanumAna jaMgala jalAtA hai / 4. senApati senA ko chipAvegA / 5. tuma bur3hApe meM vairAgya bar3hAo / 6. sAdhu manuSya ko zAnta karatA hai / 7. mAtA putrI ko nacAne ke lie rukAtI hai / 8. vaha mujhako ha~sAtI hai / 9 maiM usako jagAtA 12. nAga14. mausI huuN| 10. tuma usako chipAte ho / 11. ve una sabako nacAte haiM / rika kheta meM dhAna ugAte haiM / 13 rAkSasa bacce ko maravAtA hai / putrI ko samudra meM kudAtI hai / 15. dAdI pote ko nahalAtI hai / beTI ko ThaharAtA hai | 17. pitA putrI ko sulAve DarAte haiM / baiThatA hai / 16. mAmA 18. rAkSasa bAlakoM ko / 19. dAdI bAlakoM ko khilAtI hai / 20. rAjA sAdhu ko udAharaNa vaha AkAza meM vimAna ur3AtA hai == so gahe / Nahammi vimANaM proDui / proDDei / DAva / DAve | (kha) nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kIjie / karmavAcya ke preraNArthaka pratyaya jor3akara vAkya banAie 1. usake dvArA prAkAza meM vimAna ur3AyA jAtA hai| 2. rAjAoM dvArA rAjya meM zAsana phailAyA jAtA hai / 3. hanumAna dvArA jaMgala jalAyA jAtA hai / 4. senApati dvArA senA ko chipAyA jAtA hai / 5 tumhAre dvArA bur3hApe meM noTa - isa abhyAsa - 36 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 78 kA adhyayana kIjie / prAkRta abhyAsa saurabha ] 2010_03 [ 143 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vairAgya bar3hAyA jAnA hai| 6. sAdhu dvArA manuSya ko jivAyA jAtA hai / 7. mAtA dvArA putrI nAcane ke lie rukavAI jAtI hai / 8. usake dvArA maiM ha~sAyA jAtA huuN| 9. mere dvArA vaha jagAyA jAtA hai| 10. tumhAre dvArA vaha chipAyA jAtA hai| 11 unake dvArA ve saba nacAye jAte haiN| 12. nAgarika dvArA kheta meM dhAna ugAyA jAtA hai / 13. rAkSasa dvArA bacce ko maravAyA jAtA hai| 14 da dA dvArA pote ko nahalAyA jAtA hai| 15. mAmA dvArA beTI ko ThaharAyA jAtA hai| 16. pitA dvArA putra ko khilAyA jAtA hai| 17. rAkSasoM dvArA baccoM ko DarAyA jAtA hai| 18. dAdA dvArA bAlaka ko khilAyA jAtA hai| 19 sAdhu dvArA rAjA ko baiThAyA jAtA hai| 20. mausI ke dvArA bacce ko samudra meM kudAyA jAtA hai / udAharaNausake dvArA prakAza meM vimAna ur3AyA jAtA hai teNa Nahe vimANaM uDDAvijjai/ __ uddddaaviiai| (ga) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie / saMjJA, sarvanAma, kriyA evaM kRdantarUpoM kA koI eka vikalpa likhie 1. mere dvArA vaha haMsAyA gyaa| 2. tumhAre dvArA maiM chipAyA gyaa| 3. pitA dvArA putra dikhAyA gyaa| 4. mausI ke dvArA putrI ko nacAyA gyaa| 5. hamAre dvArA padArtha sArIdavAye gye| 6. vaha ha~sAtA huyA khelatA hai| 7. tuma bhAgate hue thakate ho / 8. putra DarAtA huA chipatA hai / 9. bAlaka rulAtA huaA mAgatA hai / 10. mAmA ThaharAtA humA prasanna hotA hai| 11 tumhAre dvArA vaha ha~sAyA jAnA caahie| 12. guru dvArA zikSA phailAI jAnI cAhie / 13. muni dvArA tapa karavAyA jAnA caahie| 14. yogI dvArA dhyAna karAyA jAnA caahie| 15. usake dvArA padArtha rakhavAyA jAnA caahie| 16. tuma haMsAkara jIte ho| 17. mAtA putrI ko nacAkara prasanna hotI hai| 18. mUni manuSyoM ko dhyAna karAkara baiThatA hai| 19. vaha jagAkara bhAgatI hai| 20. ve saba khilAkara prasanna hote haiN| . 1. vaha haMsAne ke lie jAgatA hai / 22. yogI dhyAna karAne ke lie 144 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baiThatA hai| 23. vaha usako bhagAne ke lie kahatA hai / 24. mAtA putrI ko nacAne ke lie uThatI hai| 25. dAdI pote ko sulAne ke lie prayatna karatI hai| udAharaNamere dvArA vaha ha~sAyA gayA=mamaM so hAsina hsaavitr| prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 145 2010_03 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa - 37 (ka) saMjJAna meM svArthika pratyaya jor3akara nimnalikhita vAkyoM ko prAkRta meM racanA kIjie 1. kamala khilatA hai / 2. jIva prasanna hotA hai / 3 yogI mujhako acchA lagatA hai / 4. putra pitA kA sammAna karegA / 5. senApati zatru ko jIte / 6. bAlaka madhu cakhatA hai| 7. prAtmA mana ko prakAzita karatI / 8. rAjA mantrI ko dhikkAratA hai / 9 mAtA putra ko badhAI detI hai / 10. pitA putra ko smaraNa karatA hai / 11. hAthI ghAsa khAvegA / 12 manuSya guru kI stuti karate haiM / 13. guru paramezvara kI vandanA karate haiN| 14. dAmAda bhojana jIme / 15. vRkSa giratA hai / 16. dhanuSa sohatA hai / 17. ratna TUTatA hai / 18 ghara acchA lagatA hai | 19. mosI baiThe | 20. bahina uThe / udAharaNa kamala khilatA 146 (kha) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie 1. vaha manuSya ha~satA hai / 2. ye manuSya ha~sate haiM / 3. vaha yaha grantha par3hatA hai / 4. ve ye grantha par3hate haiM / 5. maiM isake lie jItA hU~ / 6. vaha inake lie jItI hai / 7. maiM yaha vrata pAlatA hU~ / 8. tuma kyA karate ho ? 9. jo manuSya thakatA hai vaha sotA hai / 10. jisakA zarIra thakA huA hai, usakA bur3hApA bar3hA huA hai / 11. jisake dvArA soyA jAtA hai usake dvArA haMsA jAtA hai / 12. maiM jisako bulAtA hU~ vaha tuma ho / 13. jisa lakar3I para hai / 14. vaha kisakA putra hai ? 15. tuma kina kAryoM ko = kamalanaM / kama lillaM / kamalullaM visai / noTa - - isa abhyAsa- 37 ko hala karane ke lie 'prAkRta racanA saurabha' ke pATha 79 se 81 kA adhyayana kIjie / 1 2010_03 tuma baiThe ho vaha merI karate ho ? 16. kauna [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAcatA hai ? 17. vaha kisase pAnI pItA hai ? 18. tuma kisake lie jIte ho ? 19 kisa rAjya kI tuma rakSA karate ho ? 20. kisa ghara meM vaha rahatA hai ? udAharaNavaha manuSya haMsatA hai=so maNuyo hasai / (ga) nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie-- 1. jaba taka tuma par3hoge taba taka maiM tumako paaluuNgaa| 2. jaba taka tuma jAgate ho taba taka maiM AkAza dekhatA huuN| 3. jahA~ tumhArA gAMva hai vahAM merA ghara hai| 4. jahAM bhI tuma jAnoge vahAM prasanna hooge / 5. jisa prakAra vaha sukha cAhatA hai usI prakAra maiM sukhA cAhatA huuN| 6. jisa prakAra tuma khelate ho usI prakAra maiM kheluuNgaa| 7. mantrI kahAM rahatA hai ? 8. ve saba kahAM sote haiM ? 9. maiM yahAM sotA hai| 10. Aja yahAM muni AyeMge / 11. tuma mata kuudo| 12 bAlaka nahIM uThatA hai| 13. mAtA nahIM thakatI hai / 14. yadi tuma kahate ho to maiM gAMva jAtA huuN| 15. yadi tuma kahoge to maiM khAnA khaauuNgaa| 16. jisa prakAra tuma mana lagAkara khelate ho, usI prakAra par3ho bhii| 17. jisa prakAra mAM putra ko pAlatI hai usI prakAra rAjA rAjya ko pAlatA hai| 18. jaise tuma gAo vaise nAco bhii| 19. tuma madya mata pIyo / 20. tuma isa prakAra mata baTho / 21. zatru lar3A isIlie mraa| 22 jaba taka vaha satya bolatA hai taba taka vaha prasanna hotA hai / 23. tuma putra ke binA ghara mata jaao| 24. tuma bhI nAco vaha bhI naacegaa| udAharaNajaba taka tuma par3hoge taba taka maiM tumako pAlUMgA=jAva tumaM paDhihisi tAba ahaM tumaM pAlihimi / prAkRta abhyAsa sorama ] [ 147 2010_03 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraniyamita karmavAcya ke kriyA- rUpa ( prAkRta meM ) sakarmaka kriyA meM 'ijja', 'Izra / Iya' pratyaya lagAkara jo rUpa banAyA jAtA hai vaha karmavAcya kA niyamita kriyA rUpa kahA jAtA hai / jaise - 'kara' kriyA meM 'ijja' yA 'Izra / Iya' pratyaya lagAkara banAyA gayA - 'kara + ijja - karijja'; 'kara + Iya / I = karIya / karI ' rUpa karmavAcya kA niyamita rUpa hai / 1 kAla, puruSa aura vacana kA pratyaya jor3ane para usa kAla, puruSa aura vacana meM karmavAcya kA niyamita kriyA-rUpa bana jAyegA / jaise - karijja yA karIyai / karImai = vartamAnakAla, anya puruSa, ekavacana / isake viparIta sakarmaka kriyA meM binA 'ijja' yA 'Izra / Iya' pratyaya lagAe jo rUpa taiyAra milatA hai, usameM kAla, puruSa aura vacana kA pratyaya lagA rahatA hai, vaha karmavAcya kA aniyamita kriyA rUpa kahA jAtA / jaise-- abhyAsa - 38 inameM kriyA ko alaga nahIM kiyA jA sakatA hai / inakA jJAna sAhitya meM upalabdha prayogoM ke AdhAra se kiyA jAnA cAhie | aniyamita karmavAcya ke kucha kriyArUpa saMgrahIta haiM 1. korai, dosai prAdi- aniyamita karmavAcya kA kriyA rUpa ( vartamAnakAla, anya puruSa, ekavacana ) / vartamAnakAla anya puruSa ekavacana 148 1. zrADhappai = Arambha kiyA jAtA hai / 3 khammai = khodA jAtA hai / 5. gheppai = grahaNa kiyA jAtA hai / 7. jivbai = jItA jAtA hai / 9. gajjai = jAnA jAtA hai / 1. dekheM 'prAkRta racanA saurabha' pATha 54 1 2010_03 2. korai = kiyA jAtA hai / 4. gammai = jAyA jAtA hai / 6. chippai = chupA jAtA hai / 8. Dajjhai == jalAyA jAtA hai / 10. pavai = jAnA jAtA hai / [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. thumvaistuti kI jAtI hai| 12. dubbhai =dUhA jAtA hai| 13 dosai =dekhA jAtA hai| 14. bajjhai =bAMdhA jAtA hai / 15. bhaNNai kahA jAtA hai| 16. bhujjai = bhogA jAtA hai| 17. rubhai =rokA jAtA hai| 18. ruvai = royA jAtA hai / 19. lagabhai =prApta kiyA jAtA hai| 20. lubvai =kATA jAtA hai| 21. libbhai =cATA jAtA hai| 22. baccai = kahA jAtA hai| 23. vilipai = lIpA jAtA hai| 24. viDhappai = upArjana kiyA jAtA hai| 25. sIsai kahA jAtA hai| 26. saMpajjai prApta kiyA jAtA hai| 27. subvai =sunA jAtA hai| 28. sippai =sIMcA jAtA hai| 29. hammai =mArA jAtA hai / 30. hIrai =haraNa kiyA jAtA hai / (ka) nimnalikhita karmavAcya ke vAkyoM kA prAkRta meM anuvAda kiijie| anuvAda meM karmavAcya ke aniyamita kriyArUpoM kA prayoga kIjie1. mere dvArA stuti prArambha kI jAtI hai| 2. usa mahilA ke dvArA vrata kiyA jAtA hai| 3. donoM bhAiyoM ke dvArA gaDDA khodA jAtA hai| 4. kanyAoM dvArA gIta sunA jAtA hai| 5. hamAre dvArA muru se zikSA grahaNa kI jAtI hai / 6. bAlaka ke dvArA samudra kA jala Darate hue chunA jAtA hai / 7. rAjA ke dvArA gAMva jItA jAtA hai / 8. unake dvArA merA ghara jalAyA jAtA hai| 9. yogiyoM dvArA saMsAra kA duHkha jAnA jAtA hai| 10. bahina dvArA bhojana karane ke lie ghara jAyA jAtA hai| 11. muniyoM dvArA prAgama jAnA jAtA hai| 12. mAtA dvArA putra kI abhilASA jAnI jAtI hai / 13. mahilAoM dvArA muni kI stuti kI jAtI hai| 14. usake dvArA gAya dUhI jAtI hai| 15. rAjA ke dvArA rAjya kI zobhA dekhI jAtI hai| 16. mere dvArA rassI se gAya bAMdhI jAtI hai| 17. zramaNI ke dvArA vrata kI vidhi kahI jAtI hai / 18. rAjAoM ke dvArA vaibhava mogA jAtA hai| 19. mAtA ke dvArA bhAgatA huA putra rokA jAtA hai / 20. duHkha ke kAraNa mausI dvArA royA jAtA hai| 21. prayAsa karate hue mAmA dvArA jJAna prApta kiyA jAtA hai| 22. bAlaka ke dvArA madhu cATA jAtA hai / 23. mahilA ke dvArA vastra kATA jAtA hai / 24. tumhAre dvArA dhana prApta kiyA prAkRta abhyAsa saurama ] E 149 2010_03 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtA hai / 25. sAdhu ke dvArA kathA kahI jAtI hai / 26. mahilA ke dvArA jhoMpar3I lIpI jAtI hai / 27. putra ke dvArA dhana upArjana kiyA jAtA hai| 28. muni ke dvArA saMsAra kA duHkha kahA jAtA hai / 29. svAminI ke dvArA ratna prApta kiyA jAtA hai / 30 tumhArI putrI ke dvArA prazaMsA kI jAtI hai / 31. putrI ke dvArA jala se vRkSa sIMcA jAtA hai / 32. senApati ke dvArA zatru mArA jAtA hai / 33. mantrI dvArA rAjA kA putra haraNa kiyA jAtA hai / udAharaNamere dvArA stuti prArambha kI jAtI hai =mai/mae/me/mamae thui ADhappai / - - - - 150 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-39 aniyamita bhUtakAlika kRdanta prAkRta meM bhUtakAla kA bhAva prakaTa karane ke lie bhUtakAla ke pratyaya aura bhUtakAlika kRdanta kA prayoga kiyA jAtA hai / bhUtakAlika kRdanta ke lie kriyA meM 'pra/ya', ta, da pratyaya jor3e jAte haiM / jaise - hasa+9/ya, ta, va hasimra/hasiya, hasita, hasida=haMsA, ThA+pra/ya, ta, da%DThAma/ThAya, ThAta, ThAda-ThaharA, jhA+pra/ya, ta, da=jhApa jhAya, bhAta, jhAda= dhyAna kiyA gayA prAdi / isa prakAra pra, ta, da pratyaya ke yoga se bane bhUtakAlika kRdanta 'niyamita bhUtakAlika kRdanta' kahalAte haiN| inameM mUlakriyA ko pratyaya se alaga karake spaSTataH samajhA jA jA sakatA hai| ina kRdantoM ke rUpa pulliga meM 'deva' ke samAna, napaMsakaliMga meM 'kamala' ke samAna tathA strIliMga meM 'kahA' ke samAna cleNge| kintu jaba 'pra, ta, da' pratyaya jor3e binA hI bhUtakAlika kRdanta prApta ho jAe yA taiyAra mile to ve aniyamita bhUtakAlika kRdanta kahalAte haiN| inameM mUlakriyA ko pratyaya se alaga karake spaSTata: nahIM samajhA jA sakatA hai / jaise vutta=kahA gayA, diTu dekhA gayA, diNa diyA gayA, Adi / ye sabhI aniyamita bhUtakAlika kRdanta haiM inameM se kriyA ko alaga nahIM kiyA jA sakatA hai / inake rUpa bhI pulliga meM 'deva' ke samAna, napuMsakaliMga meM 'kamala' ke samAna tathA strIliMga meM 'kahA' ke samAna caleMge / ___ sakarmaka kriyAoM se bane hue bhUtakAlika kRdanta (niyamita yA aniyamita) karmavAcya meM hI prayukta hote haiM / kevala gatyArthaka kriyAoM se bane bhUtakAlika kRdanta (niyamita yA aniyamita) karmavAcya aura kartRvAcya donoM meM prayukta hote haiM / akarmaka 1. dekha 'prAkRta racanA saurabha' pATha 42 va 57 / prAkRta abhyAsa saurabha / [ 151 2010_03 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAoM se bane hue bhUtakAlika kRdanta (niyamita yA aniyamita) kartRvAcya aura bhAvavAcya meM prayukta hote haiM / aniyamita bhUtakAlika kRdantoM kA jJAna sAhitya meM upalabdha udAharaNoM ke AdhAra se kiyA jAnA caahie| yahAM aniyamita bhUtakAlika kRdanta ke vibhaktirahita prayoga saMgrahIta haiM1. sakarmaka kriyAoM se bane aniyamita bhUtakAlika kRdantakRdanta karmavAcya meM artha prayoga 1. diTTha dekhA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 2. saMpuNNa pUrNa kara diyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 3. khaddha khA liyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 4. diNNa diyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 5. Nihiya rakhA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 6. pavana pAyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 7. chuddha DAla diyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 8. daDDha jalAyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 9. vRtta kahA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 10. dummiya kaSTa pahuMcAyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 11. kima kiyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 12. luma kATa diyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 13. haya mArA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 14. raNIya le jAyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM gatyArthaka aniyamita bhUtakAlika kRdantakRdanta kartRvAcya prayoga meM artha 1. gaya/gA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM karmavAcya prayoga meM artha jAyA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 152 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. patta pahuMcA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM pahuMcA gayA tInoM liMgoM va donoM vacanoM meM 3. akarmaka kriyAoM se bane aniyamita bhUtakAlika kRdantakRdanta kartRvAcya prayoga bhAvavAcya prayoga meM artha meM artha 1. muna marA tInoM liMgoM va marA gayA sadaiva napuMsakaliMga donoM vacanoM meM ekavacana meM 2. thina ThaharA tInoM liMgoM ba ThaharA gyaa| sadaiva napuMsakaliMga donoM vacanoM meM ekavacana meM 3. saMtuTTha prasanna huyA tInoM liMgoM va prasanna huA sadaiva napuMsakaliMga donoM vacanoM meM gayA ekavacana meM 4. naTTa naSTa huA tInoM liMgoM va naSTa hayA sadaiva napuMsakaliMga donoM vacanoM meM gayA ekavacana meM 5. sutta soyA tInoM liMgoM va soyA gayA sadaiva napuMsakaliMga donoM vacanoM meM ekavacana meM 6. baddha baMdhA tIno liMgoM va baMdhA gayA sadaiva napuMsakaliMga donoM vacanoM meM ekavacana meM 7. bhIya DarA tInoM liMgoM va DarA gayA sadaiva napuMsakaliMga donoM vacanoM meM ekavacana meM ____1.ka sakarmaka kriyA se bane hue aniyamita bhUtakAlika kRdanta kA sabhI vikalpoM sahita prayoga -- karmavAcya meM prayoga kina-kiyA gayA (1) mAmA ke dvArA garva kiyA gayA / -mAuleNa/mAuleNaM gavo kiyo / prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 153 2010_03 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) bahina ke dvArA vrata kie gae / - sasAna / sasAi / sasAe kyA kiyA ( 3 ) rAjA ke dvArA zAsana kiyA gayA / - nariMde /narideNaM sAsaNaM kizraM / ( 4 ) mAlika dvArA vibhinna karma kie ge| - sAmiNA kammANi / kammAI / kammAI kilAriNa / kigrA / kizrAi : ( 5 ) guru ke dvArA parIkSA kI gaI / - guruNA parikkhA kizrA / ( 6 ) yuvatI ke dArA prabhilASAe~ kI gaIM / - - juvaina / juvaii / juvaie ahilAsA / mahilAsAu / mahilAsAo kilA / kizrAu / kizrAzro / 2.ka gatyarthaka kriyA se bane hue zraniyamita bhUtakAlika kRdanta kA sabhI vikalpoMsahita prayoga kartRvAcya meM prayoga gaya/gana = gayA (1) putra ghara gayA / - putto ghara gayo / (2) pote ghara gaye / -pottA gharaM gayA / ( 3 ) vimAna jaMgala gayA / 154 ] - vimANaM vaNaM gayaM / ( 4 ) nAgarika ghara gaye / -- yarajaNANi / NayarajaNAI / NayarajaNAIM gharaM gayANi / gayAI / gayAI / [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) kanyA ghara gii| -kannA gharaM gyaa| (6) putriyAM ghara gii| -suyA/suyAu/suyAno gharaM gyaa/gyaau/gyaano| 2.kha kAvya meM gatyArthaka kriyA ke karmavAcya ke prayoga bahuta kama milate haiN| ataH yahAM eka hI udAharaNa diyA jA rahA haikarmavAcya meM prayoga (1) putra ke dvArA ghara jAyA gyaa| -putteNa/putteNaM gharo gayo / 3 ka akarmaka kriyA se bane hue aniyamita bhUtakAlika kRdanta kA sabhI vikalpoM sahita prayogakartRvAcya meM prayoga mugra=marA (1) zatru mraa| -sattU muyo / (2) zatru mare / -sattU sattau/sattapro/sattavo/sattuNo mumA / (3) bhaya mraa| --mayaM mujhaM / (4) bhaya mare / - mayAI/bhayAI/bhayANi mugrAiM/mumAI/mumAriNa / (5) putrI mrii| -suyA mutraa| (6) bahineM mriiN| -sasA sasAu/sasAno mulA/mubAu/mumAmo / prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 155 2010_03 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. kha bhAvavAcya meM prayoga mujha =marA gayA / (1) zatru ke dvArA marA gayA / -satukhA mutraM / (2) zatrunoM ke dvArA marA gayA / sattUhi / sattU hi / sattUhiM mugraM / ( 3 ) nAgarika ke dvArA marA gayA / --Naya rajaNeNa / rAya rajaNeNa mudraM / ( 4 ) nAgarikoM dvArA marA gayA / (5) - raNayarajaNe hi / Na ya rajaNe hi /NayarajaNehiM muSaM / putrI ke dvArA marA gayA / - suyA / suyAi / suyAe mudraM / ( 6 ) putriyoM ke dvArA marA gayA / - suvAhi / suyA hi / suvAhi~ munaM / (ka) sakarmaka kriyAoM se bane hue zraniyamita bhUtakAlika kRdantoM ke sabhI vikalpoM kA prayoga karate hue nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie 1. rAjA dvArA senApati ke lie hAthI diyA gayA / 2. muni dvArA pitA ke lie Agama die ge| 3. mAtA dvArA putrI ke lie dhana diyA gayA / 4. mAtA dvArA putrI ke lie vastra die ge| 5. rAjA dvArA senApati ke lie maNi dI gii| 6. mAlika dvArA bhAI ke lie gAeM dI gaIM / 7 mAmA ke dvArA ghara meM grantha rakhA gayA / 8. hari ke dvArA ghara meM Agama rakhe ge| 9 dAdA ke dvArA kalaza meM dhana rakhA gayA / 10. dADhI ke dvArA poTaliyAM kheta meM rakhI gaIM / 11 mausI ke dvArA sAr3I per3a para rakhI gaI / 12. mahilAoM ke dvArA kalaza kheta meM rakhe gae / 13. tapasviyoM dvArA jala prApta kiyA gayA / 14. mAmA ke dvArA grantha prApta kie gae / 15. yuvatI ke dvArA bhojana prApta kiyA gayA / 16. bAlakoM dvArA kamala prApta kie gae / 17. rAjA ke dvArA vaibhava prApta 156 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA gyaa| 18. bahina ke dvArA maNi prApta kI gii| 19. svAmI ke dvArA dhanuSa pRthvI para DAla diyA gayA / 20. rAjA ke dvArA samudra meM ratna DAla diyA gyaa| 21. mahilA dvArA kuve meM dhana DAla diyA gyaa| 22. manuSyoM dvArA kheta meM lakar3iyAM DAla dI giiN| 23. mosI dvArA kheta meM rassI DAla dI gaI / 24. yuvatI dvArA kalaza meM mariNayAM DAla dI giiN| 25. putra ke dvArA vastra jalAyA gayA / 26. mantrI ke dvArA ghara jalAe ge| 27. mAmA ke dvArA poTalI jalAI gaI / 28. rAjA ke dvArA rAjya jalAe ge| 29 putrI ke dvArA rassI jalAI gii| 30. zatruoM ke dvArA jhoMpaDiyAM jalAI gii| 31 mAtA ke dvArA duHkha kahA gayA / 32. muni ke dvArA prAgama kahe ge| 33. mAmA ke dvArA satya kahA gayA / 34. bahinoM ke dvArA sukha (vibhinna) kahe ge| 35. putrI dvArA kathA kahI gaI / 36. mAtA dvArA kathAeM kahI giiN| 37. rAjA dvArA mantrI kaSTa pahuMcAyA gyaa| 38. dAdA dvArA pote kaSTa pahuMcAe ge| 39. zatru dvArA nAgarika kaSTa pahuMcAyA gyaa| 40. mantrI dvArA nAgarika kaSTa pahuMcAe ge| 41. bahina dvArA putrI kaSTa pahuMcAyI gii| 42. bahina dvArA putriyAM kaSTa pahuMcAyI giiN| 43. mAmA dvArA sAMpa dekhA gayA / 44. mAmA dvArA sAMpa dekhe ge| 45. bAlaka dvArA vimAna dekhA gyaa| 46. bAlaka dArA vimAna dekhe ge| 47. mAtA ke dvArA guphA dekhI gyii| 48. mAtA dvArA guphAeM dekhI giiN| 49. muni dvArA vidhi pUrNa kara dI gii| 50. muniyoM dvArA vidhiyA~ pUrNa kara dI gyiiN| 51. manuSya dvArA karma pUrNa kara diyA gayA / 52. manuSyoM dvArA karma pUrNa kara die ge| 53. mAtA ke dvArA putrI kI abhilASA pUrNa kara dI gyii| 54. mAtA ke dvArA putrI kI abhilASAeM pUrNa kara dI gyiiN| 55. siMha ke dvArA gAya khA lI gyii| 56. siMha ke dvArA gAeM khA lI gyiiN| 57. putra ke dvArA jAmuna khA liyA gyaa| 58. putroM ke dvArA jAmuna khA lie gae / 59. putroM ke dvArA dahI khA liyA gyaa| 60. kutte ke dvArA haDDiyA~ khA lI gyiiN| 61. mAmA dvArA per3a kATa diyA gayA / 62. mAmAoM dvArA per3a kATa die ge| 1 3. putra dvArA kAgaja kATa diyA gyaa| 64. putra dvArA kAgaja kATa die ge| 65. senApati dvArA zatru kA ghuTanA kATa diyA gyaa| 66. senApati dvArA zatroM ke ghuTane kATa die ge| 67. rAjA ke dvArA hAthI mArA gayA / 68. rAjA ke dvArA hAthI mAre ge| 69. senApati ke dvArA nAgarika mArA gyaa| 70. senApati ke dvArA nAgarika mAre ge| 71. zatra ke dvArA rAjA kI prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 157 2010_03 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahina mArI gyii| 72 zatru dvArA rAjA kI bahineM mArI gayIM / 73. mantrI ke dvArA putra le jAyA gyaa| 74. mantrI ke dvArA putra le jAe ge| 75 rAjA ke dvArA nAgarika le jAyA gayA / 76. rAjA ke dvArA nAgarika le jAe gae / 77. mausI ke dvArA putrI le jAyI gaI / 78 mausI ke dvArA putriyA~ le jAyI gaIM / udAharaNa rAjA dvArA senApati ke lie hAthI diyA gayA = narideNa seragAvaiNo hatthI diNNo / (kha) gatyArthaka kriyAnoM se bane hue zraniyamita bhUtakAlika kRdantoM ke sabhI vikalpoMsahita nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie 1. putra ghara gyaa| 2. putra ghara gae / 3. putra dvArA ghara jAyA gayA / 4. mAtA kheta pahu~cI / 5. mAtAeM kheta pahu~cIM / 6. mAtA dvArA kheta pahuMcA gayA / udAharaNa putra ghara gayA = putto ghara gayo / (ga) akarmaka kriyAoM se bane hue zraniyamita bhUtakAlika kRdantoM ke sabhI vikalpoMsahita nimnalikhita vAkyoM kI prAkRta meM racanA kIjie 1. putra prasanna huA / 2. putra prasanna hue| 3. nAgarika prasanna huA / 4. nAgarika prasanna hue| 5. mAtA prasanna huI / 6. mAtAeM prasanna huI / 7. gA~va naSTa huA / 8. gA~va naSTa hue / 9. vimAna naSTa huA / 10 vimAna naSTa hue I 11. zatru mraa| 12. zatru mare / 13. nAgarika marA / 14 nAgarika mare / 15 putrI marI / 16. putriyA~ marIM / 17. mAmA tthhraa| 18 mAmA Thahare / 19. nAgarika tthhraa| 20. nAgarika tthhre| 21. strI ThaharI / 22. striyA~ ThaharIM / 23. UMTa soyA / 24. U~Ta soye / 25. nAgarika soyA | 26. nAgarika soye | 27. bahina soyI / 28. bahineM soyIM / 29. potA DarA | 30 pote 158 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 - Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ddre| 32. nAgarika DarA / 33. nAgarika Dare / 34. kanyA DarI / 35. kanyAeM ddriiN| 36. zatra dvArA marA gyaa| 37. putriyoM dvArA marA gyaa| 38. zatroM dvArA marA gyaa| 39. mAmA dvArA ThaharA gyaa| 40. striyoM dvArA ThaharA gyaa| 41. karmoM dvArA naSTa hupA gyaa| 42. bahinoM dvArA soyA gayA / 43. potoM dvArA DarA gyaa| 44 kanyA dvArA DarA gayA / udAharaNaputra prasanna huA=putto saMtuTTho / prAkRta abhyAsa saurabha 1 [ 159 2010_03 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-40 prAkRta bhASA ko acchI taraha samajhane ke lie vAkya meM nihita pratyeka pada jaise - saMjJA, sarvanAma, kriyA, vizeSaNa, kRdanta Adi kA vyAkaraNika rUpa se vizleSaNa karane kA jJAna honA ati Avazyaka hai| __isake lie pratyeka pada kI vyAkaraNika vizleSaNa-paddhati tathA kucha vAkyoM kA vyAkaraNika vizleSaNa udAharaNasvarUpa diyA jA rahA hai / saMketa-sUcI aka -akarmaka kriyA ani --aniyamita prAjJA - prAjJA karma -karmavAcya krivina-kriyA vizeSaNa avyaya pre -preraNArthaka kriyA bhavi -bhaviSyatkAla bhAva -bhAvavAcya bhUka -bhUtakAlika kRdanta va - vartamAnakAla vakR - vartamAna kRdanta vi -vizeSaNa vidhi -vidhi vidhikR - vidhikRdanta sa sarvanAma saMkR sambandhaka kRdanta saka --- sakarmaka kriyA savi -sarvanAma vizeSaNa strI --strIliMga hekR -hetvarthaka kRdanta *( ) - isa prakAra ke koSThaka meM mUlazabda rakhA gayA hai| *[ ()+ ()+()....) isa prakAra ke koSThaka ke andara -- cihna zabdoM meM sandhi kA dyotaka hai / yahAM andara ke koSThakoM meM mUlazabda hI rakhe gae haiN| *[() - ( ) - ()..] isa prakAra ke koSThaka ke andara '_' cihna samAsa kA dyotaka hai| *[ [ ()-()-() ] vi] jahAM samasta pada vizeSaNa kA kArya karatA hai vahA~ isa prakAra ke koSThaka kA prayoga kiyA gayA hai| *jahAM koSThaka ke bAhara kevala saMkhyA (jaise 1/1, 2/1 Adi) hI likhI haiM vahAM usa koSThaka ke andara kA zabda saMjJA' hai| *jahAM karmavAcya, kRdanta Adi prAkRta ke niyamAnusAra nahIM bane haiM vahAM koSThaka ke bAhara 'ani' bhI likhA gayA hai / 160 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3/2-tRtIyA/bahuvacana 4/1-caturthI/ekavacana 4/2 - caturthI/bahuvacana 5/1-paMcamI/ekavacana 5/2-paMcamI/bahuvacana 6/1-SaSThI/ekavacana 6/2-SaSThI/bahuvacana 7/1-saptamI/ekavacana 7/2-saptamI/bahuvacana 8/1-sambodhana/ekavacana 8/2-sambodhana/bahuvacana 1/1 aka yA saka --- utama puruSa/ekavacana 1/2 aka yA saka - uttama puruSa/bahuvacana 2/1 aka yA saka -madhyama puruSa/ekavacana 2/2 aka yA saka-madhyama puruSa/bahuvacana 3/1 aka yA saka - anya puruSa/ekavacana 3/2 aka yA saka - anya puruSa/bahuvacana 1/1 - prathamA/ekavacana 1/2 ----prathamA bahuvacana 2/1-dvitIyA/ekavacana 2/2 ---dvitIyA/bahuvacana 3/1-tRtIyA/ekavacana vyAkaraNika vizleSaNa paddhati nariMdassa sarvanAma teNa sarvanAma vizeSaNa savva kriyA hohii sambandhaka kRdanta NisuNiUNa hetvarthaka kRdanta hasittae vartamAnakAlika kRdanta joyaMto bhUtakAlika kRdanta mAriyo vizeSaNa samaggalaM bhAvavAcya Naccijjai karmavAcya vilasijjai preraNArthaka darisAvami svArthika pratyaya jaMbUno saMjJA (nariMda) 4/1 (ta) 3/1 sa (savva) 2/1 savi (ho) bhavi 3/1 aka (riNasuNa+UNa) saMkR 'hasa+ttae) heka (joya+nta) vakR 1/1 (mAra-mAriya) bhUkR 1/1 (samaggala) 2/1 vi (Nacca+ijja) va bhAva 3/1 aka (vilasa-+ ijja) va karma 3/1 saka (darisa+prAva) preva 1/1 saka (jaMbUa) 1/1 'a' svArthika prAkRta abhyAsa saurama ] [ 161 2010_03 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viNu avyaya kriyA vizeSaNa bhUtakAlika kRdanta karmavAcya aniyamita avaseNa mukko avyaya (avasa) 3/1 krivi (mukka) bhUkR 1/1 ani (labmai) va karma 3/1 saka ani labma suyo sajjana nahIM krodha karatA hai kuppA udAharaNa1. suyaNo na kuppai cciya graha kuppai maMgulaM na citei / (suyaNa) 1/1 avyaya (kuppa) va 3/1 saka cciya avyaya praha avyaya maMgulaM (maMgula) 2/1 avyaya citei (cita) va 3/1 saka bhI yadi aniSTa nahIM socatA hai 2. dUraTTiyA na dUre sajjanacittAraNa punvamiliyANa / dUraTTiyA [(dUra) =dUra-(TThiya) bhUka 1/2 ani dUrasthita avyaya nahIM avyaya dUra sajjanacittANa punvamiliyAraNaM [(sajjana)-(citta)4/2] [(puvva) krivina-pUrva meM - (mila) bhUkR 4/21 sajjana cittoM ke lie pUrva meM mile hue (sajjana cittoM) ke lie 3. solaM varaM kulAmo dAlidaM bhavvayaM ca rogAyo / sIla (sIla) 1/1 zIla 162 ] [ prAkRta abhyAsa saurama ___ 2010_03 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varaM kulAna dAliddaM bhavvayaM IP ca rogAzrI prAkRta abhyAsa saurabha ] 2010_03 avyaya ( kula ) 5 / 1 (zifag) 1/1 ( bhavva ) 1 / 1 vi 'ya' svArthika avyaya ( roga ) 5 / 1 zreSThatara phula se nirdhanatA acchI tathA roga se [ 163 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-41 kassesA bhajjA hatthiNAure nayare sUranAmA rAyaputto nANAgugara yaNa saMjutto basa i / tassa bhAkiyA gagAbhihAraNA sIlAiguNAla kiyA prmsohggsaaraa| suma inAmA tesiM dhUyA / sA kammapariNAmavasano jaNaya-jaNaNI mAyA-mAule hiM puDho-puDho varANa dinnaa| cauro vi te varA egammi ceva diNe pariNeuM AgayA paropparaM kalahaM kuNanti / to tesi visame saMgAme jAyamANe bahujaNakkhayaM ThUNa aggimi paviTThA sumaIkannA / tIe samaM NiviDaNe heNa ego varo vi paviTTho / ego aTThINi gaMgappavAhe khiviuM gayo / ego ciprArakkhaM tattheva jalapUre khiviUNa tadukkheNaM mohamahAgaha-gahiro mahIyale hiNDai / cauttho tattheva Thio taM ThANaM rakkhaMto paidiNaM egamannapiMDaM muaMto kAlaM gmei| ___ aha taiyo naro mahIyalaM mamanto katthavi gAme raMdhaNagharammi moaNaM karA: viUNa jimiuM uvaviTTo / tassa gharasAmiNI parivesai / tayA tIe lahaputto aIva roii / to tIe rosaparavvasaM gayAe so bAlo jalaNammi khivipro / so varo bhoyaNaM kuNato udiu lggo| sA bhaNai - "avaccarUvANi kassa vi na appiyANi hoti, jesi kae piuNo aNegadevayApUyAdANamaMtajavAiM ki ki na kuNanti / tumaM suheNa bhoyaNa karehi / pacchA vi eyaM puttaM jIvaissAmi / " to so vi bhoyaNaM vihiUNa sigdhaM udvigro jAva tAva tIe niyagharamajhAyo amayarasa-kurapayaM ANiUraNa jalaNammi chaDukkhevo ko| vAlo hasaMto niggayo / jaNaNIe ucchaMge nIgro / to so varo jhAyai - "aho accharinaM ! aho accha- aM! jaM evaMvihajalaNajalimo vi jIviyo / jai eso amayaraso maha havai tA ahama vi taM kannaM jIvAvemi" tti citiUNa dhuttatteNa phUDavesaM kAUNa rayaNIe tattheva tthigro| avasaraM lahiUNa saM amayarasakUvayaM gihiUNa hasthiNAure Agayo / 164 ] prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha kisakI patni (hai) ___hastinApura nagara meM zUra nAmaka rAjakumAra rahatA thA (jo) nAnA guNarUpI ratnoM se yukta (thaa)| usakI patnI gaMgA nAmavAlI. zIlAdi guNoM se alaMkRta aura parama saubhAgyazAlI (aura parAkramavAlI) (thii)| sumati nAmaka unakI putrI thI / vaha karmaphala ke vaza se pitA, mAtA, bhAI aura mAmA ke dvArA alaga alaga varoM ke lie de dI gaI / cAroM hI ve vara eka hI dina vivAha karane ke lie A gaye / aura Apasa meM kalaha karane lge| taba unake madhya meM utpanna hote hue viSama saMgrAma va bahuta manuSyoM ke kSaya ko dekhakara sumati kanyA Aga meM praviSTa huI, usake sAtha ghaniSTha sneha ke kAraNa eka vara bhI praviSTa hA / eka haDDiyoM ko gaMgA ke pravAha meM DAlane ke lie gyaa| eka citA kI rAkha ko vahA~ hI jaladhArA meM DAlakara usa duHkha ke kAraNa moharUpI mahAgrahoM se pakar3A huA pRthvI para bhramaNa karane lgaa| cauthA vahIM ThaharA / usa sthAna kI rakSA karate hue pratidina eka anya piNDa ko chor3atA huA kAla bitAne lgaa| aba tIsarA manuSya pRthvI para ghUmatA huA kisI grAma meM pAkagRha meM bhojana banavAkara jImane ke lie baitthaa| usake lie ghara svAminI ne (bhojana) parosA / taba usakA choTA putra atyanta royA / taba usake dvArA krodha ke vazIbhUta huaA gayA / vaha bAlaka agni meM pheMka diyA gyaa| vaha vara bhojana karatA hue uThane lgaa| usane kahA"santAnarUpa kisI ke lie bhI apriya nahIM hote haiM jinake lie mAtA-pitA aneka devatAoM kI pUjA, dAna, mantra, jApa Adi kyA-kyA nahIM karate haiM / tuma sukhapUrvaka bhojana kro| pIche hI (maiM) isa putra ko jIvita kara duuNgii|" taba vaha bhI bhojana karake zIghra uThA, usI samaya usake dvArA (strI ke dvArA) nija ghara ke bhItara se amRta rasa ke ghar3e ko lAkara agni meM chir3akAva kiyA gyaa| bAlaka ha~satA huA nikalA / mAtA kI goda meM liyA gyaa| taba usa vara ne socA "aho Azcarya ! aho Azcarya ! isa prakAra agni se jalA humA bhI jiyaa| yadi yaha amRta rasa mere lie hotA hai to maiM bhI usa kanyA ko jilA duuNgaa| isa prakAra socakara dhUrtatA se kapaTa veza dhAraNa karake rAtri meM vahAM ThaharA / avasara pAkara usa amRta rasa ke ghar3e ko lekara, grahaNa karake hastinApura A gyaa| prAkRta abhyAsa saurama ] [ 165 2010_03 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teNa puNa tIe jaNayAdisamakkhaM cinAmajjhe amayaraso mukko| sA sumai kannA sAlaMkArA jIvaMtI utttthiyaa| tayA tIe samaM ego varo vi jIviyo / kammavassayo puraNo cauro vi varA ego miligrA / kannApANiggahaNatthamannonnaM vivAyaM kuNaMtA bAlacaMdarAyamandire gyaa| cauhiM vi kahiyaM rAiNo niyaniyasarUvaM / rAiNA maMtiNo bhaNiyA jahA - "eyANaM vivAyaM bhaMjiUNa ego varo pmaanniikaayvvo|" maMtiNo vi savve paropparaM viyAraM kuNati / na puNa keraNAvi vivAno bhajjai / jatro - aAsanne raNaraMge mUDhe mate taheva dubibhakkhe / jassa muhaM joijja i so puriso mahiyale viralo / / tayA egeNa maMtiNA bhaNiyaM-"jai mannaha tA vivAyaM bhajjemi / " tehiM jaMpiyaM - "jo rAyahaMsavva guNadosaparikkhaM kAUNa pakkhAvAvarahino vAyaM bhajai tassa vayaNaM ko na mannai ?" to teNa bhaNiyaM-"jeNa jIviyA, so jammahe uttaNeNa piyA jAo / jo sahajIviyo so egajammadANeNa bhAyA / jo aTrINi gaMgAmajjhammi khiviuM go so pacchApuNNakaraNeNa puttasamo jAyo / jeNa puNa taM ThANaM rakhiyaM, so bhttaa|" evaM matiNA vivAe bhagge, cauttheNa vareNa kurucaMdAbhihANeNa sA pariNImA / 166 ] [ prAkRta abhyAsa saurama ___ 2010_03 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usake dvArA phira usake pitA Adi ke samakSa citA ke madhya meM amRtarasa chor3A gayA / vaha sumati kanyA alaMkArasahita jItI huI utthii| taba usake sAtha eka vara bhI jiyaa| karma ke vaza se phira cAroM hI vara eka-eka karake mila gae / kanyA se vivAha karane ke lie Apasa meM vivAda karate hue bAlacanda rAjA ke mandira meM ge| cAroM ke dvArA hI rAjA ke lie nija' bAta kahI gii| rAjA ke dvArA mantrI kahe gaeina ke vivAda ko samApta karake eka vara pramANita kiyA jAnA cAhie / saba mantriyoM ne bhI Apasa meM vicAra kiyA / kisI se bhI vivAda nahIM sulajhA / kyoMki samIpastha yuddha meM, kartavya kI sUjha se hIna vyakti meM, parAmarza meM, usI prakAra akAla meM jisakA muMha dekhA jAtA hai vaha puruSa pRthvI para durlabha hotA hai / taba eka mantrI ke dvArA kahA gayA- "yadi (tuma loga ) mAnoge to vivAda hala kara duuNgaa|" unake dvArA kahA gayA 'jo rAjahaMsa ke samAna guNa-doSa parIkSA karake pakSapAta rahita (hokara) vivAda ko sulajhAtA hai usakI bAta ko kauna nahIM maanegaa|" taba usake dvArA kahA gayA- "jisake dvArA jilAyA gayA, vaha janma hetutva ke kAraNa pitA huA / jo eka sAtha jiyA vaha eka janmasthAna hone ke kAraNa bhAI huA / jo asthiyoM ko gaMgA ke madhya meM DAlane ke lie gayA vaha pIche puNya karane ke kAraNa putra ke samAna huA / jisake dvArA vaha sthAna rakSA kiyA gayA vaha pati hai| isa prakAra mantrI dvArA vivAda naSTa kiyA gayA / kurucanda nAmavAle cauthe vara ke dvArA vaha paraNI gii| prAkRta abhyAsa saurama ] 167 2010_03 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kassesA majjA vyAkaraNika vizleSaNa kassesA [(kassa)+ (esA) kassa (ka) 6/1 sa =kisakI esA (etA) 1/1 sa = yaha majjA (bhajjA ) 1/1 = patnI hatthiNa:ure (hatthiraNAura) 7/1 -hastinApura (meM) nayare (nayara) 7/1 =nagara meM sUranAmA [(sUra)-(nAma(a)=nAmaka) 1/1] =zUranAmaka rAyaputto (rAyaputa) 1/1 =rAjaputra jANAguNarayaNa-saMjutto [(gANA)-(guNa)-(rayaNa)- =nAnA guNarUpI (saMjutta) bhUka 1/1 ani] ratnoM se yukta vasaI (vasa) va 3/1 aka = rahatA hai (thA) tassa (ta) 6/1 sa =usakI bhAriyA (bhAriyA) 1/1 -patnI gaMgAbhihANA [(gaMgo)+ (abhihANA)] = gaMgA nAmavAlI [(gaMgA)-(abhihANA) 1/1 vi] sIlAiguNAlaMkiyA (sIla)+ (prAi)+ (guNa)+ =zIlAdi guNoM se (pralaMkiyA)] [ (sIla)-(prAi)- alaMkRta (guNa)-(alaMkiyA) 1/1 vi | paramasohagasArA [(parama) vi - (sohagga) - =parama saubhAgyazAlI (sArA) 1/1 vi sumainAmA [(sumai)-(nAma(a)=nAmaka) =sumati nAmaka 1/1 va noTa -1 avyaya kA prayoga jaba saMjJA ke sAtha kiyA jAtA hai taba hrasva kA dIrgha ho jAtA hai| 168 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha ___ 2010_03 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tesi dhUyA (ta) 6/2 sa (dhUyA) 1/1 (tA) 1 / 1 kammapariNAmavaso [ ( kamma ) - ( pariNAma ) - (vasa ) 5 / 1 sA jaya jaNaNI - bhAyA mAuleha puDho-puDha varANaM dinnA cauro vi te varA egammi ceva diNe pariNeuM AgayA paropparaM kalahaM kunti tano tesi visame [ ( jaNaya ) - ( jaNaNI ) - ( bhAu) (mAula) 3/2] avyaya (vara) 4/2 (dinnA) bhUkR 1 / 1 ani viyA ( vasano ( a ) ) ] (cau) 1 / 2 vi avyaya (ta) 1/2 sa (vara) 1 / 2 (ga) 7 / 1 vi avyaya (faur) 7/1 (pariNa) hekR ( Agaya) bhUkR 1 / 2 prati (paroppara) 2 / 1 vi ( kalaha ) 2 / 1 (kuNa) va 3 / 2 saka avyaya (ta) 6/2 sa (visama) 7/1 vi prAkRta abhyAsa saurabha ] 2010_03 = unakI = putrI = vaha == karmaphala ke vaza se pitA, mAtA, bhAI aura mAmA ke dvArA = alaga-alaga = = varoM ke lie = de dI gaI ==cAroM = hI == tre vara = eka = hI = dina = vivAha karane ke lie ==A gaye = paraspara / Apasa meM = kalaha = karate haiM ( karane lage) =taba = unake = viSama [ 169 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgAme jAyamANe bahujaNakkhayaM daLUNa aggimmi paviTThA sumaikannA tIe sama NiviDaNeheNa ego (saMgAma) 7/1 (jA-jAya) va 7/1 [(bahu)-(jaNa)-(kkhaya) 2/1] saMkR ani (aggi) 7/1 (paviTTha) bhUkR 1/1 ani [(sumai)-(kannA ) 1/1] (tA) 3/1 sa avyaya [(NiviDa) vi-(Neha) 3/1] (ega) 1/1 vi (vara) 1/1 --saMgrAma meM = utpanna hote hue bahuta manuSyoM ke kSaya ko =dekhakara ==Aga meM =praviSTa huI =sumati kanyA =usake =sAtha =ghaniSTha sneha ke kAraNa =eka varo vara vi avyaya -bhI =praviSTa huA paviTTho ego -eka aTThINi maMgappavAhe khivilaM gayo (paviThTha) bhUka 1/1 ani (ega) 1/1 vi (aTThi) 2/2 [ (gaMgA)-(ppavAha) 7/1] (khiva) he (ga) bhUka 1/1 ani (ega) 1/1 vi [(citrA)-(rakkha) 2/1) [(tattha)+ (eva)] tattha (krivitra), eva-avyaya [(jala)-(pUra) 7/1] (khiva) saMkR =asthiyoM ko =gaMgA ke pravAha meM = DAlane ke lie =gayA =eka =citA kI rAkha ko -vahAM hI ego ciprArakkhaM tattheva jaladhArA meM jalapUre khiviUNa -DAlakara 170 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadukkhe Na (tadukkha) 3/1 =usa duHkha ke kAraNa mohamahAgaha-gahiro [(moha)-(mahA)-(gaha)-(gaha) =moharUpI mahA-grahoM se bhUkR 1/1] pakar3A huA mahIyale (mahIyala) 7/1 =pRthvI para hiNDai (hiNDa) va 3/1 saka =bhramaNa karatA hai (karane lagA) cauttho (cauttha) 1/1 vi -cauthA tattheva (tattha)+ (eva) ]tattha (krivina), =vahA~, hI eva (a) Thiyo (Thina) bhUkR 1/1 ani -ThaharA (ta) 2/1 savi -usa ThANaM (ThANa) 2/1 =sthAna kI rakkhaMto (rakkha) vakR 1/1 =rakSA karate hue paidiNaM [pai(a)=prati-(diNa) 1/1] ___-pratidina egamannapiMDa [(ega)+(anna)-piMDa)] =eka anya piMDa ko [(ega)-(anna) -(piMDa) 2/1] (muna) vakR 1/1 = chor3ate hue kAlaM (kAla) 211 -kAla gamei (gama) va 3/1 saka =bitAtA hai(bitAne lagA) muaMto praha ta ino naro mhiiyl| avyaya (taina) 1/1 vi (nara) 1/1 (mahIyala) 2/1 =aba -tIsarA manuSya =pRthvI para noTa-1. kabhI-kabhI saptamI vibhakti ke sthAna para dvitIyA vibhakti kA prayoga bhI pAyA jAtA hai| prAkRta abhyAsa saurabha / [ 171 2010_03 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhamanto katthavi gAme raMdhava rammi bhozraNaM karAviUNa jimiuM uvaviTTho tassa gharasAmiNI parivesai tayA tI lahuputto aIva roii tano tIe rosapavvasaM gayAe so bAlo jalaNammi khivipro so varo bhoyaNaM kuto uTThi 172 ] (bhama) vakR 1 / 1 avyaya ( gAma) 7/1 [ ( raMdhaNa ) - (ghara) 7 / 1] ( bhozraNa ) 2 / 1 ( kareM + va ) pre. saMkR (jima) he kR ( uafa) bhUkR 1 / 1 (ta) 4 / 1 sa [(ghara) - (sAmiNI) 1 / 1] ( parivesa ) va 3 / 1 saka avyaya (tA) 6 / 1 sa [ ( lahu avyaya (a) va 3 / 1 aka vi- (puta) 1 / 1] avyaya ( tA ) 3 / 1 sa [ (rosa ) - ( paraM) - (vvasa) 1 / 11 (ga) bhUkR 7 / 1 ani (ta) 1 / 1 sa (bAla) 1/1 (jalaNa) 7/1 (khiva) mUka 1/1 (ta) 1 / 1 sa ( varaM) 1/1 ( bhoyaNa ) 2 / 1 ( kuNa) va ( u ) heku 2010_03 1 / 1 =ghUmatA huA = kisI = grAma meM = pAkagRha = bhojana = = banavAkara - = jImane ke lie = baiThA = www - usake lie = ghara svAminI ne = parosatI hai (parosA) taba == usakA = choTA putra ==atyanta meM - rotA hai ( royA) =taba = usake dvArA = krodha ke vazIbhUta = hone para = vaha bAlaka = agni meM = - phaiMka diyA gayA - = vaha =vara - bhojana = karatA huA = uThane ke lie [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laggo sA bhaNai (lagya) bhUkR 1/I ani (tA) 1/1 sa (bhaNa) va 3/1 saka (avacca)-(rUva) 1/2] (ka) 4/1 sa pravaccarUvANi kassa avyaya =lagA vaha (usane) =kahatI hai (kahA) =saMtAnarUpa -kisI ke lie =bhI =nahIM -apriya -hote haiM =jinake =lie =mAtA-pitA =aneka devatAoM kI / pUjA, dAna, mantra, japa mAdi avyaya appiyANi (appiya) 1/2 vi hoMti (ho) va 3/2 aka jesi (ja) 6/2 sa kae avyaya piuNo (piu) 1/2 aNegadevayApUyAdANa- [(aNega)+(devayA)+(pUyA)+ maMtajavAI (dANa)+ (maMta)+ (java)+ (prAiM)] [(aNega) - (devayA) - (pUyA) - (dANa) - (maMta) - (java) - (mAi) 2/1]] kiM-ki (kiM) 1/1 sa pravyaya kuNanti (kuNa) va 3/2 saka (tumha) 1/1 sa suheNa (suha) 3/1 krivina bhoyaNa (bhoyaraNa) 2/1 (kara) vidhi 2/1 saka -kyA-kyA =nahIM =karate haiM -tuma = sukhapUrvaka = bhojana =karo = pIche =hI karehi pacchA avyaya avyaya prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 173 2010_03 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyaM puttaM jIvaissAmi to (e) 2/1 savi (putta) 2/1 (jIva) bhavi 1/1 saka avyaya -isa =putra ko =jilA dUMgI =taba -vaha = bhI = bhojana =karake vi bhoyaraNaM vihiUraNa sigdhaM uTThio jAva tAva =zIghra -uThA tIe =usI samaya = usake dvArA =nijaghara ke bhItara se NiyagharamajhAno amayarasakuSpayaM (ta) 1/1 sa avyaya (moyaNa) 2/1 (viha) saMka (siggha) 1/1 (u8) bhUkR 1/1 avyaya (tA) 3/1 sa [(Niya) vi - (ghara) - (majjha) 5/1] [(amaya) - (rasa)(kuppa)-a svArthika 2/1] (mAga) saMkR (jalaNa) 7/1 (chaDukkheva) 1/1 (kaa) bhUka 1/1 ani (bAla) 1/1 (hasa) vakR 1/1 (niggA) bhUka 1/ / ani (jaNaNI) 3/1 (ucchaMga) 7/1 (nI) bhUkR 1/1 =amRta rasa ke ghar3e ko ANiUNa jalaNammi chaDukkhevo ko bAlo hasaMto niggayo jaNaNIe ucchaMge nIgro =lAkara =agni meM =chir3akAva =kiyA gayA -bAlaka -haMsatA huA =nikalA =mAtA ke dvArA =goda meM =liyA gayA 174 ] [ prAkata abhyAsa saurabha 2010_03 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tA -vaha -vara -Azcarya avyaya =taba (ta) 1/1 sa varo (vara) 1/1 jhAyai (jhA-jhAma) va 3/1 saka =socatA hai (socA) aho avyaya =pAzcaryasUcaka avyaya (aho) acchariaM (accharitra) 1/1 avyaya =ki evaM vihajalaNajaliyo [(evaMviha(pra)=isa prakAra) - -isa prakAra agni se (jalaNa) - (jala) bhUka 1/1] jalA huA avyaya =bhI jIviyo (jIva) bhUka =jiyA jai avyaya = yadi eso (eva) 1/1 sa -yaha amayaraso [(amaya) - (rasa) 1/1] -amRtarasa (amha) 4/1 sa == mere lie havai (hava) va 3/1 aka =hotA hai tA pravyaya =to ahamavi (aha)+(avi)] ahaM (amha)1/1 sa =maiM avi (ma) =mI (tA) 2/1 savi =usa kanna (kannA ) 2/1 -kanyA ko jIvAvemi (jIva+pAva) pre va 1/1 saka =jilAU~gA ti avyaya = isa prakAra citi UraNa (cita) saMkR =socakara dhuttatteNa [(dhutta)+ (atteNa)] [(dhutta) - (atta) =dhUrtatA se 3/1] maha prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 175 2010_03 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kUDavesa kAUraNa rayaNIe -kapaTaveza =dhAraNa karake =rAtri meM vahAM hI tattheva =ThaharA Thio avasaraM lahiUNa [(kUDa) - (vesa) 2/1] saMkR ani (rayaNI) 7/1 (tattha)+ (eva)] tattha krivina, eva (a) (Thiya) bhUkR 1/1 ani (avasara) 2/1 (laha) saMkR (ta) 2/1 savi [(amaya)-(rasa)-(kUvaya) 2/1] | (giNha) saMkR (hatthiNAura) 7/1 (prAgaya) bhUka 1/1 ani =avasara taM amayarasakUvayaM gihiUraNa hatthiraNAure prAgo =pAkara -usa =amRta rasa ke ghar3e ko =lekara =hastinApura =pA gayA teNa puNa tIe jaNayAdisamakkhaM cigrAmajjhe amaya raso mukko (ta) 3/1 sa ... = usake dvArA avyaya =phira (tA) 6/1 sa -usake [(jaNaya) +(Adi)+(samakkhaM)] =pitA Adi ke samakSa [(jaNaya)-(prAdi)- (samakkha) 1/15 [(citrA)-(majjha) 7/1] =citA ke madhya meM [(amaya)-(rasa) 1/1] =amRtarasa (mukka) bhUka 1/1 ani =chor3A gayA (tA) 1/1 sa -vaha [(sumai)-(kannA) 1/1] =sumati kanyA {(sa)+ (alaMkArA)] [(sa) vi- =alakArasahita (alaMkArA) 1/1] sA sumaikannA sAlaMkArA 176 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvaMtI uTThiyA tayA tI ' samaM ego varo vi jIvino kammavasso avyaya (jIva) bhUkR 1 / 1 [ ( kama ) - ( vassa) 5 / 1] avyaya (cau) 1/2 avyaya (vara) 1 / 2 zravyaya (mila) bhUka 1/2 kannApANiggahaNattha- [ ( kannA ) + ( pANiggahaNa ) + mannonnaM (tthaM ) + (annonnaM ) ] - [ ( kannA) - (pANiggahaNa ) (prattha) - (annonna) 2 / 1 vi] (faara) 2/1 ( kuNa) va 1 / 2 [ ( bAlacandarAya ) - (maMdira) 7 / 1] puNo cauro vi varA ega miligrA (jIva) vakR 1 / 1 ( uTTha) bhUkR 1 / 1 zravyaya (ar) 3/1 avyaya vivAyaM kutA bAlacaMdarAya mandire (ega ) 1/1 (vara) 1/1 2010_03 = jItI huI = = uThI taba = usake sAtha = eka ==vara = bhI = jiyA == karma ke vaza se = phira =cAroM =hIM = vara = eka-eka karake = mila gae = kanyA se vivAha karane ke lie Apasa meM -vivAda - karate hue noTa - 1. 'sAtha' ke yoga meM tRtIyA vibhakti kA prayoga kiyA jAtA hai / prAkRta abhyAsa saurabha ] = bAlacanda rAjA ke mandira meM [ 177 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayA cAhiM vi kahiyaM rAiNo niyani yasarUvaM rAiNA maMtiNo bhaNiyA jahA eyANaM vivAyaM maMjiUNa ego varo pamANIkAyavo = eka (gaya) bhUkR 1/2 ani (cau) 3/2 =cAroM ke dvArA avyaya (kaha) bhUka 1/1 =kahI gayI (rAi) 4/1 = rAjA ke lie [(niya) vi - (niya) vi - =apanI-apanI bAta (sarUva)1/1] (rAi) 3/1 =rAjA ke dvArA (maMti) 1/2 =mantrI (bhaNa) bhUkR 1/2 kahe gae avyaya =jaise (eta) 6/2 sa -ina ke (vivAya) 2/1 =vivAda ko (bhaMja) saMkR =samApta karake (ega) 1/1 vi (vara) 1/1 =vara (pamANIkAyavva) vidhika 1/1 ani =pramANita kiyA jAnA cAhie (maMti) 1/2 =mantriyoM ne avyaya = bhI (savva) 1/2 sa =saba (paroppara) 2/1 vi = nApasa meM (viyAra) 2/1 =vicAra (kuNa) va 3/? saka =karate haiM (kiyA) avyaya =nahIM avyaya =phira [(keNa)--(pravi)] keNa (ka) 3/1 sa, = kisI ke dvArA bhI avi (a) (vivA) 1/1 -vivAda (bhajjai) va 3/1 saka karma ani =sulajhatA hai (sulajhA) avyaya =kyoMki maMtiNo vi savve paropparaM viyAraM kuNati pUNa keraNAvi vivAgro bhajja jo 178 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasanne raNaraMge (Asanna) 7/1 vi [(raNa)- (raMga) 7/1] (mUDha 7/1 taheva dubhikkhe jassa (maMta) 7/1 avyaya (dubhikkha) 7/1 (ja) 6/1 sa (muha) 1/1 (jo+ijja) va karma 3/1 saka () 1/1 sa (purisa) 1/1 (mahiyala) 7/1 (virala) I/I vi =samIpastha = yuddha meM =kartavya kI sUjha se hIna vyakti meM =parAmarza meM - usI prakAra =akAla meM -jisakA =muMha =dekhA jAtA hai -vaha =puruSa =pRthvI para =durlabha joijjai puriso mahiyale viralo -taba -eka tayA egeNa maMtiNA bhaNiyaM ja mannaha tA vivAya avyaya (ega) 3/1 vi (maMti) 3/1 (bharaNa) bhUkR 1/1 avyaya (manna) vidhi 2/2 saka avyaya (vivAya) 2/1 (bhajja) va 1/1 saka (ta) 3/2 sa (japa) bhUkR 1/1 (ja) 1/1 sa [(rAya haMsa) -(vva(a)- samAna)] [ (guNa)-(dosa)-(parikkha) 2/1] (kara) saMkR bhajjemi =mantrI ke dvArA =kahA gayA - yadi =mAno -taba = vivAda =hala karatA hUM (kara dUMgA) - unake dvArA -kahA gayA =jo =rAjahaMsa ke samAna =guNa-doSa parIkSA =karake tehi jaMpiyaM jo rAyahaMsabva guNadosaparikvaM kAUNa prAkRta abhyAsa saurama ] [ 179 2010_03 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakkhavAyarahiro vAyaM bhaMja tassa vayaraNaM ko -kauna mantai to teNa bhariNayaM jeNa jIviyA jammaheuttaNa piyA jAmo [(pakkhavAya)- (rahia) 1/1 vi] =pakSapAtarahita (vAya) 2/1 =vivAda ko (bhaMja) va 3/1 saka =sulajhAtA hai (ta) 6/1 sa = usakI (vayaNa) 2/1 =bAta ko (ka) 1/1 sa avyaya =nahIM (manna) va 3/1 saka -mAnatA hai (mAnegA) avyaya -taba (ta)3/1sa =usake dvArA (bhaNa) bhUkR 1/1 =kahA gayA (ja) 3/1 sa =jisake dvArA (jIva) pre bhUkR 1/1 =jilAyA gayA (ta) 1/1 sa -vaha [(jamma)-(heu)-(taNa) 3/1] =janma hetutva ke kAraNa (piu) 1/1 =pitA (jAa) bhUka 1/1 ani =huA (ja) 1/1 sa =jo [(saha(a)=sAtha) - (jIva) bhUka =sAtha jiyA 1/1] (ta) 1/1 sa =vaha [(ega)-(jamma)-(TThANa) 3/1] =eka janmasthAna hone ke kAraNa (bhAu) 1/1 -bhAI (ja) 1/1 sa =jo (aTThi) 2/2 -asthiyoM ko [(gaMgA)-(majjha) 7/1] =gaMgA ke madhya meM (khiva) heka =DAlane ke lie (ga) bhUkR 1/1 ani (ta) 1/1 sa =vaha sahajIviyo so egajammaTThANeNa bhAyA jo aTThINi gaMgAmajjhammi khiviuM gayo =gayA 180 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacchA puNNakaraNeNa puttasamo jAno jeraNa puNa taM ThANa 24. rakqhiyaM so bhattA evaM maMtiNA vivAe bhagge cauttheNa vareNa kurucaMdAbhihAroNa sA pariNI [ ( pacchA (a) = pIche ) - (puNNa ) - (karaNa) 3 / 1] [ ( putta ) - (sama) 1 / 1 vi] (jAna) bhUkR 1 / 1 ani (ja) 3 / 1 sa zravyaya (ta) 1 / 1 sa ( ThANa) 1 / 1 ( rakkha) bhUkR 1 / 1 (ta) 1 / 1 sa ( mattu ) 1 / 1 avyaya (mati ) 3 / 1 (faar) 7/1 (bhagga) bhUka 7 / 1 ani (uttha) 3 / 1 vi (vara) 3 / 1 [ ( kurucanda) + ( zramihANeNa ) } [ ( kurucanda) - ( abhihANa ) 3 / 1] (tA) 1 / 1 sa (pariNa) bhUku 1 / 1 prAkRta abhyAsa saurabha ] 2010_03 - = pIche puNya karane ke kAraNa =putra ke samAna =huA == jisake dvArA =zrara = vaha = sthAna = rakSA kiyA gayA - vaha =pati - isa prakAra ==mantrI dvArA =vivAda = naSTa kiyA gayA ( hone para) = cauthe =vara ke dvArA = kurucanda nAmavAle = vaha = paraNI gaI [ 181 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-42 gAmillayo sAgaDiyo atthi koi kamhii gAmello gahavai parivasai / so ya aNNayA kayAI sagaDaM ghaNNa bhariyaM kAUNaM, sagaDe ya tittiraM paMjaragayaM baMdhettA paTTiyo nayaraM / nayaragayo ya gaMdhiya puttehiM dIsai / so ya tehiM pucchiyo-"ki eyaM te paMjarae ?" sti / teNa laviyaM-'tittiro' tti / to tehi laviyaM-'ki imA sagaDatittirI vikAyai ?' teNa laviyaM'grAma, vikkAyai / ' tehiM bhaNiyo-'ki labbhai ?' sAgaDieNa bhaNiyaM-'kAhAvaNeNaM' tti / to tehiM kAhAvaraNo diNNo, sagaDaM tittiraM ca ghettaM payattA / to terA sAgaDieNaM bhaNNai-'kIsa eyaM sagaDaM nehi ?' ti / tehiM bhaNiyaM --'molleNaM laiyaya' tti / to tANaM vavahAro jAno jito so sAgaDio, himro ya so sagaDo tittirIe so sAgaDino hiyasagaDovagaraNo joga-khema-nimittaM prANielliyaM vaillaM ghettUNaM vikkosamANo gatuM payatto, aNNeNa ya kulaputtaeNaM dIsai, pucchio ya-'kIsa vikkosasi ?' teNa laviyaM-sAmi ! evaM ca evaM ca aisaMghiyo haM / ' to teNa sANukaMpeNa bhaNiyo- 'vacca tANaM ceva gehaM eva ca evaM ca bhaNahi' tti / tamro so taM vayaNaM soUNa gayo, gaMtUNa ya teNa bhaNiyA . "sami ! tubhehi mama maMDabharipro sagaDo hiro tA imaM pi baillaM geNhaha / mama puNa sattuyAdupA liyaM deha, 182 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grAmIraNa (gAmillama) gAr3IvAna (sAgaDina) kahIM koI grAmINa gRhapati thA (jo) (kahIM) (gAMva meM) rahatA thA / aura usane kisI samaya kabhI eka bAra dhana se bharI huI gAr3I ko lekara, aura gAr3I meM piMjare meM rakhe hue tItara ko bAMdhakara nagara ko prasthAna kiyaa| nagara meM gayA aura gadhI putroM dvArA dekhA gyaa| unake dvArA vaha pUchA gayA--tumhAre piMjare meM yaha kyA hai ? usake dvArA kahA gayA-'tItara' / taba unake dvArA kahA gayA-kyA yaha gAr3I meM rakhA huA tItara becA jAegA? usake dvArA kahA gayA--'hAM, becA jaaegaa|' unake dvArA kahA gayA . 'kyA prApta kiyA jAegA ?' gAr3IvAle dvArA kahA gayA-'rupaye dvaaraa|| taba unake dvArA rupayA diyA gayA / gAr3I aura tItara ko grahaNa karane ke lie pravRtta hue / taba usa gAr3IvAle ke dvArA kahA jAtA hai-(tuma) yaha gAr3I kyoM le jAte ho ? [kIsa()=kyoM, kisa kAraNa se unake dvArA kahA gayA-'mola se lI gaI hai' (lapa-laiya-ya) taba unakA phaisalA huaa| (usameM) vaha gAr3IvAlA jIta liyA gayA / aura vaha gAr3I tItara ke sAtha le jAI gii| __(jisakA) gADIrUpI sAdhana' (uvagaraNa) le jAyA gayA (hai) (aisA) vaha gADIvAlA yogakSema ke lie lAe gae bala ko lekara cillAtA hA jAne ke lie pravRtta hugrA / dUsare kulaputra ke dvArA dekhA gayA, (vaha) pUchA gayA- kyoM rote ho ? usake dvArA kahA gayA-he svAmI / isa prakAra aura isa prakAra maiM Thaga liyA gayA huuN| taba usake dvArA dayAsahita kahA gayA-unake hI ghara jAgro aura isa prakAra, isa prakAra kho| taba vaha usa vacana ko sunakara gayA aura jAkara usake dvArA kahA gayA --he svAmI! tuma sabake dvArA merI vastuoM se bharI huI gAr3I lI gaI hai, to yaha bala bhI le prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 183 2010_03 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaM ghetU vaccAmiti / na ya ahaM jassa va kassa va hattheNa geNhAmi, jA tujjha dhariNI pANehi vi piyarI savvAlaMkArabhUsiyA tIe dAyavvA, tatro me parA tuTThI bhavissai / jIvalogabyaMtaraM va appANaM mannissAmi / " tato tehi sakkhI AhUyA, bhaNiyaM ca - - ' evaM hou' tti / to tANaM puttamAyA sattuyAdupAliyaM ghettUNa niggayA, teNa sA hatthe gahiyA, ghettUNaya taM paTTiyo / tehi vibhaNi 'kimeyaM karesi ? ' teNa bhaNiyaM - 'sattuyAdupAliyaM nemi / ' tato tANaM saddeNa mahAjaNo saMgahizro, pucchiyA - 'kimeyaM ?' ti / tato taha jahAvattaM savvaM parikahiyaM / samAgayajaNeNa ya majjhattheNaM hoUNa vavahAranicchapro suno, parAjiyA ya te gaMdhiyaputtA / so ya kileseNa taM mahiliyaM moyAvino, sagaDo attheNa suvahueNa saha paridiNNo / 184 1 2010_03 [ prAkRta abhyAsa saurama Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lo| aura mere lie (tuma) do pAli (kaTorI) sattu de do / jisako lekara maiM jaauuNgaa| aura(vaha) maiM jisa kisake hAtha se grahaNa nahIM karU~gA / saba alaMkAroM se bhUSita prANoM se bhI adhika pyArI jo tumhArI patnI hai, usake dvArA diyA jAnA caahie| taba merI uttama santuSTi hogii| (maiM) apane ko jIvaloka ke andara (bhAgyazAlI) maanuuNgaa| __ taba unake dvArA gavAhI ((sakkhi) vi) bulAI gaI aura vaha kahI gaI-isI prakAra hove / taba una putroM kI mAtA do pAli sattu lekara nikalI- usake dvArA vaha hAtha para pakar3a lI gaI. usako lekara (usane) prasthAna kiyaa| unake dvArA hI kahA gayA - 'yaha kyA karate ho ?' usake dvArA kahA gayA- do pAli sattu ko le jAtA huuN|' taba unake zabda se mahAjana ekatra hue, (pUchA) (gayA)- yaha kyA hai ? taba unake dvArA jaisA huaA vaisA saba kaha diyA gyaa| Aye hue manuSyoM dvArA madhyasthatA se banakara nyAya kA nizcaya sunA gyaa| ve gaMdhI parAjita hue| kaThinAIparvaka usa mahilA ko usane chur3avAyA / gAr3I acchI taraha pracura artha ke sAtha de dI gii| prAkRta abhyAsa saurabha 1 I 185 2010_03 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza anuvAda gAmillau sAgaDiuna asthi koi kahiM gAmellau gahavai parivasai / so ya aNNa yA kayAI sagaDu dhaNNabhariu kareviNa sagaDi ya tittarI paMjaragau baMdhevi padiu nayaru / nayaragau ya gaMdhiyaputtahiM dekhi u / so ya tahiM pucchiu --'ki ehu tujha paMjarae ?' ti / teNa laviu-tittiru tti / ___ to (to) tahiM laviu-ki imu sagaDatittirI vikkijjai ? teraNa laviu-'grAma, vikkijjai / ' tahiM bhaNiu- "kiM labhai ?' sAgaDi eNa bhariNa u'kahAvaNeNaM' ti| to (to) tahiM kAhAvaNu diNNu, sagaDu tittiru ca ghettuM pavattA / to (to) teNaM sAgaDieNaM maNNai-'kIsa ehu sagaDu nehi ?' ti / tahi maNiu-'molleNaM laiyaya' ti / tapo (to) tAhaM vavahAru jAu jiu so sAgaDiu, hiu ya so sagaDu tittirIeM sahu~ / so sAgaDi u hiyasagaDu uvagaraNu joga khema-nimittu ANi u baillu gahevi vikkosamANu gamevvau payattu, aNNe ya kulaputte dekhi a, pucchiu ya-kIsa vikkosasi ?' teNa laviu-'sAmi ! ema ca ema ca aisaMdhi u hauM / ' ___ to (to) teNa sANuka (so) maNiu -- 'vacca tAhaM ceva gehu ema ca ema ca bhaNahi' ti| to (to) so taM vayaNu suNi gau, gamevi ya teNa (te) bhaNiyA --- ' sAmi ! tumhehi mahu bhaMDabhariu sagaDu hiu, tAvehiM imu pi baillu geNhaha / mahu puNu sattuyA 1. 'pAiagajjasaMgaho' meM prakAzita 'gAmillo sAgaDigro' kA DaoN. kamalacanda sogANI kRta apabhraMza rUpAntaraNa / 186 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dupAliyA deha, jaM gahepi vaccauM tti / Nau ya hauM jAsu va kAsu va hattheM gaNhAuM jA tujjha dhariNI pANehiM vi piyayarI savvAlaMkArabhUsiyA tAe dAyavvA, tAvehiM mahu parU tuTThI bhavesai / jIvalogabhaMtaraM va appANu mannesauM / " to (to) tehiM sakkhI pAhUyA, bhaNiu ca-'ema hou' rita / tamo (to) tAhaM puttamAyA sattuyA dupAliyA gaheviNu NiggayA, teNa sA hatthe gahiyA, gaheviNu ya taM paTThiu / tehiM vi (so) maNiu-'kiM ehu karesi ?' teNa maNiu-'sattuyA dupAliyA neu / ' to (to) tAhaM ma mahAjaNu saMgahi u-(te) pucchiyA-- "kiM ehu ?' ti / to (to) tehiM jahAvattu savvu parikahiu / samAgayajaNeNa ya majjhatteNaM hoi (tehiM) vavahAraniccha / suriNau, parAjiyA ya te gNdhiyputtaa| so ya kileseNa taM mahiliu moyAviu, sagaDu pratyeNa su bahueNa sahuM paridiNNu / prAkRta abhyAsa saurabha 1 / 187 2010_03 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-43 sasuragehavAsIraNaM caujAmAyarANaM kahA kattha vi gAme nariMdassa rajjasaMtikArago purohiro Asi / tassa ego putto, paMca ya kannagAgro saMti / teNa cauro kannagAgro viusamAhaNa-puttANaM prinnaavinaayo| kayAI paMcamIkanna gAe vivAhamahUsavo paarddho| vivAhe cauro jAmAuraNo samAgayA / puNNa vivAhe jAmAya rehiM viNA savve saMbaMdhiNo niyaniyagharesa gayA / jAmAyarA bhoyaNaluddhA gehe gaMtuM na icchaMti / purohiyo vipArei- 'sAsUe aIva piyA jAmAyarA, teNa ahuNA paMca cha diNAI ee ciTuMtu, pacchA gacchejjA / ' te jAmAyarA khajjarasaluddhA to gacchiuM na icchejjA / pahapparaM te citeire - 'sasura-giha nivAso saggatullo narANaM' kila esA suttI saccA, evaM citiUNaM egAe bhittIe esA suttI lihilA / egayA eyaM sutti sasureNa vAiUNa citiaM--'ee jAmAyarA khajjarasaluddhA kayAvi na gacchejjA, to ee bohiyavvA' evaM citiUNa tassa silogapAyassa hiThThami pAyattigaM lihiyaM "jai vasai vivegI paMca chavvA dikhaaii| dahiSayaguDaluddhA mAsamegaM vasejjA sa havai kharatullo mANavo mANahINo / / " tehiM jAmAyarehiM pAyatigaM vAiaM pi khajjarasaluddhattaNeNa to gaMtuM necchaMti / sasuro vi citei- 'kahaM ee nIsAriavvA ? sAu bhoyaNarayA ee kharasamA NA mANahINA saMti, teNa juttIe nikkAsaNijjA / ' purohiyo niyaM bhajja pucchai- 'eesi jAmAUNaM bhoyaNAya kiM desi ?' sA kahei-'aippiyajAmAya rANaM tikAlaM dahi-ghayaguDamIsiamannaM pakkannaM ca saeva demi / ' purohiyo bhajjaM kahei - ajjayaNApro prArambha tumae jAmAyarANaM vajjakuDo thUlo roTTago ghayajutto daaymbo|' piyassa prANA praNaikkamaNIa, tti citiUNa sA bhoyaNakAle tANaM thUlaM roTTagaM dhaya juttaM dei / taM daThUNaM paDhamo maNIrAmo jAmAyA mittANaM kahei- "ahuNA 188 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha ___ 2010_03 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasura ke ghara meM rahane vAle cAra dAmAdoM kI kathA kisI grAma meM rAjA ke rAjya meM zAnti sthApita karanevAlA purohita rahatA thaa| usake eka pUtra aura pAMca kalyAeM thIM (knngaa)| usake dvArA cAra kanyAeM vijJa brAhmaNa putroM ke sAtha vivAha karavA dI gii| kisI samaya pAMcavIM kanyA kA vivAha mahotsava prArambha huaa| vivAha meM cAra dAmAda Aye / vivAha ke pUrNa hone para dAmAdoM ke alAvA saba sambandhI apane apane ghara cale gye| bhojana ke lobhI dAmAda ghara meM jAne ke lie icchuka nahIM the| purohita ne vicAra kiyA-ye) dAmAda sAsU ke atyanta priya haiM / isalie ye pAMca chaH dina Thahare (ruke) haiM pIche cale jAyeMge / ve bhojana-rasa lobhI dAmAda bAda meM bhI jAne ke lie icchuka nahIM hue| Apasa meM unhoMne vicAra kiyA- sasura kA gRha manuSyoM ke lie svargatulya (hotA hai) / nizcaya hI yaha sUkti saccI hai| isa prakAra vicArakara eka bhIta para yaha sUkti likhI gii| eka bAra isa sUkti ko paDha kara sasUra ke dvArA vicAra kiyA gayA ye bhojana rasa lobhI dAmAda kabhI bhI nahIM jAyeMge, taba ye samajhAe jAne cAhie / isa prakAra socakara usa zloka ke caraNa ke nIce tIna caraNa likhe gaye vivekIjana 5-6 dina hI rahate haiM, yadi dahI, ghI evaM gur3a kA lobhI eka sAtha ThaharatA hai, to vaha gadhe ke samAna manuSya mAnahIna hI hotA hai / una dAmAdoM ke dvArA (yadyapi) tInoM pAda par3he gaye taba bhI bhoja narasa ke lAlacI hone ke kAraNa jAne kI icchA nahIM kii| sasura ne bhI vicAra kiyA - ye kaise nikAle jAne cAhie ? svAdiSTa bhojana meM lIna ye gadhe ke samAna mAnahIna haiM, isalie (ye) yukina pUrvaka nikAle jAne caahie| purohita nitya patnI ko pUchatA hai(tuma) ina dAmAdoM ko bhojana ke lie kyA detI ho ? usane kahA--atipriya dAmAdoM ke lie tIna bAra dahi, ghI, gur3a se mizrita anna aura pakavAna sadaiva detI huuN| purohita ne patnI ko kahA-tumhAre dvArA dAmAdoM ke lie kaThora kI huI sthUla (aura) ghI lagI huI roTI dI jAnI cAhie / pati kI AjJA TAlI nahIM jAnI caahie| isa prakAra vicArakara vaha bhojana ke samaya unake lie sthUla roTI ghI lagI huI detI hai| usako dekhakara prathama prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 189 2010_03 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ettha vasaNaM na juttaM, niyagharaM mi azro sAubhoyaNaM asthi, to ino gamaNaM ciya seyaM / sasurassa paccUse kahiUNa haM gamissAmi / " te kahiti --- "bho mitta ! viNA mulla bhoyaNaM kattha siyA, eyaM vajjakuDaroTTagaM sAuM gaNi UraNa bhottavvaM, jo - 'paranna dullahaM loge' ia suI tae kiM na suprA ? tava icchA siyA tayA gacchasu, amhANaM sasuro kahihI tayA gamissAmo / " evaM mittAraNaM vayaNaM soccA pabhAe sasurassa agge gacchittA sikkhaM ANaM ca maggei / sasuro vi taM sikkhaM dAUNa 'puNAvi AgacchejjA' evaM kahiUNa kiMci aNusariUNa aNuNNaM dei / evaM paDhamo jAmAyaro 'vajjakuDeNa maNIrAmo' nissriyo| puNaravi bhajja kahe i - ahuNA ajjayaNAmo jAmAyarANaM tila telleNa juttaM roTTagaM dijjA / ' sA bhoyaNasamae jAmAyarANaM tilatellajutta roTTagaM dei / taM daThUNa mAhavo nAma jAmAyaro citei--'gharaMmi vi eyaM labbhai, to iao gamaNaM suhaM, mittANaM pi kahei ... 'haM kalle gamissa, jo bhoyaNe tellaM samAgayaM / ' tayA te mittA kahiMti - "amhakerA sAsU viusI asthi, teNa sIyalaM tilatela citra uyaraggidIvaNeNa sohaNaM, na ghayaM, teNa tellaM dei, amhe u attha tthaassaamo|" tayA mAhavo nAma jAmAyaro sasurapAse gaccA sikkhaM aNuNNaM ca maggei / tayA sasuro 'gaccha gaccha' tti aNuNNaM dei, na sikkhaM / evaM 'tilatelleNa mAhavo' bIyo vi jAmAyaro gayo / taiacauttha jAmAyarA na gacchati / 'kahaM ee nikkAsaNijjA' ia citittA laddhavAno sasuro majjaM pucchei-'ee jAmAuNo rattIe sayaNAya kayA Agacchanti ?' tayA piyA kahei-kayAi rattIe pahare gae AgacchejjA, kayA duti pahare gae Agacchati / ' purohiyo kahei-'ajja rattIe dAraM na ugghADiyavvaM, ahaM jAgarissaM / ' te doSiNa jAmAyarA saMjhAe gAme vilasiuM gayA, vivihakIlAmo kuNatA naTTAiM ca pAsaMtA, maujharattIe gihadAre samAgayA / pihinaM dAraM daThUNa dArugghADaNAe uccasareNa akosaMti- 'dAraM ugghADesu' ti, tayA dAra samIve sayaNatthe purohiyo jAgaraMto kahei'majjharatti jAba katthaM tumhe thiyA? ahuNA na ugghADissaM, jattha ugghADimadAraM asthi, 190 ] prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNIrAma (nAmaka) dAmAda ne mitroM ko kahA--- aba yahAM rahanA ThIka nahIM hai / nija ghara meM isakI apekSA svAdiSTa bhojana hai, isalie yahAM se gamana hI uttama (hai)| sasura ko prabhAta meM kahakara maiM jaauuNgaa| unhoMne (mitroM ne) kahA-he mitra ! binA mUlya bhojana kahAM hai (isalie) yaha kaThora kI haI roTI svAdavAlI ginakara khAI jAnI cAhie / kyoMki loka meM dUsare kI roTI durlabha hai| yaha kahAvata tumhAre dvArA kyA nahIM sunI gaI ? tumhArI icchA hai to jAno, hamAre lie to sasura kaheMge to (hama) jaayeNge| isa prakAra mitroM ke vacana ko sunakara prabhAta meM sasura ke Age jAkara sIkha aura AjJA maaNgii| sasura bhI usako zikSA dekara 'phira bhI pAnA' isa prakAra kahakara kucha pIche jAkara AjJA dii| isa prakAra prathama dAmAda maNIrAma, kaThora kI huI roTI se nikAla diyA gayA / phira patnI ko kahatA hai--aba " dAmAdoM ke lie tila ke tela se yukta roTI dI jAnI caahie| vaha bhojana ke samaya dAmAdoM ke lie tila ke tela se yukta roTI detI hai / usako dekhakara mAdhava nAmaka dAmAda vicAra karatA hai / ghara meM bhI yaha prApta kiyA jAtA hai isalie yahAM se gamana sukhakArI hai, mitroM ko bhI kahatA hai- maiM kala jAUMgA, kyoMki bhojana meM tela diyA gayA (hai)| taba una mitroM ne kahA- hamArI sAsu viduSI haiM, kyoMki zItala tiloM kA tela hI udara kI agni kA uddIpaka hone ke kAraNa sundara hai, ghI nahIM, isalie tela detI hai / hama saba hI yahAM ThahareMge / taba mAdhava nAmaka dAmAda sasura ke pAsa jAkara sIkha va anujJA mAMgatA hai / taba sasura ne jAo, jAo (kahA), isa prakAra prAjJA dI, sIkha nahIM dii| isa prakAra tila ke tela ke kAraNa mAdhava nAma ka dUsarA dAmAda gyaa| tIsare cauthe dAmAda nahIM ge| kisa prakAra ye nikAle jAne cAhie, isa prakAra vicAra karake upAya prApta kiyA huA sasura patnI ko pUchatA hai - ye dAmAda rAtri meM sone ke lie kaba Ate haiM ? taba patnI ne kahA -- kabhI rAtri meM eka pahara gaye Ate haiM, kabhI do-tIna pahara gaye Ate haiN| purohita ne kahA ~ Aja rAtri meM dvAra nahIM kholA jAnA cAhie, maiM jaaguuNgaa| ve donoM dAmAda sAyaMkAla grAma meM manoraMjana ke lie gae / vividha krIDAeM (kIlA) karate hue aura nATaka dekhate hue madhyarAtri meM ghara ke dvAra para Ae / ghara ko DhakA huA dekhakara dvAra kholane ke lie ucca svara se pukArA-dvAra kholo| taba dvAra ke samIpa sone ke lie jAgate hue purohita ne kahA - madhyarAtri ko bhI tuma prAkRta abhyAsa saurama ] [ 191 2010_03 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattha gaccheha' evaM kahiUNa moroNa thiyo| tayA te duNNi samIvatthiyAe turaMgasAlAe gyaa| tattha prAttharaNAbhAve aIvasIyabAhiyA turaMgamapiTThanchA iAvaraNavatthaM gahiUNa bhUmIe suttaa| tayA vijayarAmeNa jAmAuNA citigraM- 'ettha sAvamAraNaM ThAuM na ui / ' to so mittaM kahei -- 'he mitta ! amha suhasajjA kA ? imaM bhUloTTaNa ca kattha? agro ipro gamaNaM cina varaM / ' sa mitto bolle i -- 'emA risaduhe vi paranna kattha ?' ahaM tu ettha ThAhissaM / tumaM gaMtumicchasi jai, tayA gacchasu / ' to so paccUse purohiyasamIve gaccAM sikkhaM aNuNNaM ca maggI / tayA purohiyo suTTha tti kahei / evaM so vijayarAmo 'bhUsajjAe vijayarAmo' vi niggayo / ahuNA kevala kesavo jAmAyaro tattha thiyo saMto gaMtuM necchai / purohiyo vi kesava jAmAuNo nikkAsaNatthaM jutti vipArei / egayA niyaputtassa kaNNe kiMci vi kahiUNa jayA kesavajAmAyaro bhoyaNatthaM uvaviTTho, purohiassa ya putto samIve Thio vAi, tayA purohiyo samAgamo samANo putte puccha i --- 'vaccha !' ettha mae ruppagaM muttaM, taM ca keNa gahiyaM ?' so kaha i --- 'ahaM na jANAmi / ' purohiyo bollei-'tumae cciya gahinaM, he asaccavAi ! pAva ! dhiTTa ! dehi mamaM taM, annahA tumaM mAraissaM haM' ti kahiUraNa so uvA NahaM gahiUNa mAriuM dhaaviyo| putto vi muddhi baMdhiUraNa piussa sammuha gayo / doNi te jujjhamANe dakhUNa kesavo tANaM majjhe gaMtUNa --'mA jujjhaha, mA jujjhaha' tti kahiUNa Thiyo / tayA so purohiyo he jAmAyara ! 'avasarasu avasarasu' kahiUNa ta uvANaheNa paharei / putto vi 'kesava ! dUrI bhava dUrIbhava' tti kahiUNa muTThIe taM kesavaM paharei / evaM piuputtA kesavaM tADiti / tamo so tehiM dhakkAmukkeNa tADijjamANo sigdhaM bhaggo, evaM dhakkAmukkeNa kesavo' so akahiUNa go| taddiNe purohiyo nivasahAe vilaMbeNa gayo / nariMdo taM pucchai-'kiM vilabeNa tuma Ago si / ' so kahei-"vivAhamahUsave cauro jAmAyarA smaagyaa| te u bhoyaNarasaluddhA ciraM ThipAvi gaMtuM na icchaMti / to juttIe savve nikkAsimA te evaM 192 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAM Thahare ? aba nahIM kholuuNgaa| jahAM dvAra khulA hai, vahAM jAo / isa prakAra kahakara mauna haa| taba ve donoM samIpa meM sthita ghur3asAla meM ge| vahAM bistara ke abhAva meM atyanta ThaNDa se bImAra (turaMgama) ghor3e kI pITha para (acchAi) DhakanevAle Avazyaka vastra ko grahaNa karake bhUmi para soe| taba vijayarAma dAmAda ke dvArA vicArA gayA-yahAM apamAnasahita Thaharane ke lie ucita nahIM hai / taba usane mitra ko kahA- he mitra ! hamArI sukha zayyA kyA hai ? aura yaha jamIna para loTanA kase hogA? ataH yahAM se gamana hI zreSTha hai / usa mitra ne kahA isa jaise duHkha meM bhI para anna kahAM ? maiM to yahAM tthhruuNgaa| yadi tuma jAne kI icchA rakhate ho to jAo / taba usane prabhAta meM purohita ke samIpa jAkara sIkha va anujJA mAMgI (bhUtakAla) taba purohita ne kahA, acchA / isa prakAra vaha vijayarAma, bhUzayyAvAlA vijayarAma' bhI nikAlA gyaa| aba kevala kezava dAmAda vahAM ThaharA rahA, jAne kI icchA nahIM kI / purohita bhI kezava dAmAda ko nikAlane ke lie yukti vicAratA hai| eka bAra nija putra ke kAna meM kucha bhI kahakara jaba kezava dAmAda bhojana ke lie baitthaa| purohita kA putra samIpa baiThA rahA taba purohita pAyA (aura) putra ko pUchA- he putra ! yahAM mere dvArA rupayA chor3A gayA hai aura vaha kisake dvArA liyA gayA hai ? usane kahA-maiM nahIM jAnatA huuN| purohita kahatA hai-tumhAre dvArA hI liyA gayA hai, he asatyavAda ! he pApI ! he dhITha ! usako mujhe do| anyathA maiM tumako maaruugaa| isa prakAra kahakara vaha jUtA lekara mArane ke lie daudd'aa| putra bhI muTThI ko bAMdhakara pitA ke sammukha ho gyaa| ve donoM lar3ate hue (rahe) taba kezava unako dekhakara unake madhya meM jAkara, mata lar3o, mata lar3o isa prakAra kahakara khar3A rhaa| taba vaha purohita, he dAmAda ! haTo haTo kahakara usako jUte se pITA / putra bhI he kezava ! dUra ho, dUra ho isa prakAra kahakara muTThI se usa kezava ko piittaa| isa prakAra pitA-putra ne kezava ko tAr3A / taba vaha unake dvArA dhakkA mukke meM tAr3A jAte hue zIghra bhAga gayA, isa prakAra dhakkA mukke se kezava binA kahakara gyaa| usa dina purohita rAjasabhA meM dera se gayA / rAjA ne usako pUchA-tuma dera se kyoM Ae ho / usane kahA-vivAha mahotsava meM cAra dAmAda paae| ve bhojanarasa ke lobhI cirakAla taka Thahare aura jAne ke lie icchA nahIM karate haiM / taba yuktipUrvaka ve sabhI nikAle gaye, isa prakAra - prAkRta abhyAsa saurama ] [ 193 2010_03 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vajjakuDeNa maNIrAmo, tilatelleNa mAhavo / bhUsajjAe vijayarAmo, dhakkAmukkeNa kesavo / / tti, savvo vuttaMto nariMdassa agge kahiyo / nariMdo vi tassa buddhIe aIva tuTTho / uvaeso-- jAmAyaraca ukkassa suriNaUNa parAbhavaM / sasurassa gihAvAse sammANaM jAva saMvase / / 194 1 [ prAkRta abhyAsa saurabha ___ 2010_03 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaThora kI huI roTI se maNIrAma, tiloM ke tela se mAdhava, bhUzayyA se vijayarAma (aura) dhakkA mukke se kezava nikAle gae / isa prakAra sabhI vRtAnta rAjA ke sAmane kahA gyaa| rAjA bhI usakI buddhi se atyanta santuSTa huaa| upadeza cAra dAmAda ke parAbhava ko sunakara (tuma) sasura ke gRhavAsa meM sammAnapUrvaka hI bso| prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 195 2010_03 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsa-44 viusIe puttabahUe kahANagaM kammi nayare lacchIdAso seTThI varIvaTTai / so bahudhaNasaMpattIe gaciTTho pAsi / bhogavilAsesu eva laggo kayAvi dhamma Na kuNei / tassa putto vi eyAriso asthi / jovaNe piuNA dhammiassa dhammadAsassa jahatthanAmAe sIlavaIe kannAe saha pANiggahaNaM puttassa kArAviyaM / sA kannA jayA aTThavAsA jAyA, tayA tIe piuperaNAe sAhuNIsagAsAmo savaNNadhammasavaNeNa sammattaM aNuvvayAiM ya gahIyAI, savaNNadhamme aIva niuNA sNjaamaa| jayA sA sasuragehe aAgayA tayA sasurAI dhammAno vimuhaM daLUNa tIe bahuduhaM saMjAyaM / kahaM mama niyavayassa nimbAho hojjA ? kahaM vA devaguruvimuhANaM sasurAINaM dhammovaeso bhavejjA, evaM sA viyArei / egayA 'saMsAro asAro, lacchI vi prasArA, dehovi viNassaro, ego dhammo cciya paralogapavannANaM jIvANamAhAru' tti upaesadANeNa niyamattA savvaNNadhammeNa vAsiyo ka pro / evaM sAsUma vi kAlaMtare bohei / sasuraM paDibohiu sA samayaM maggei / egayA tIe ghare samaNaguNagaNAlaMkitro mahatvai nANI jovvaraNa ttho ego sAhU bhikkhatthaM smaagmo| jovvaNe vi gahIyavayaM saMtaM daMtaM sAhaM gharaMmi AgayaM daThUNa pAhAre vijjamANe vi tIe viyAriyaM-'jovvaNe mahatvayaM mahAdullahaM, kahaM eeNa eyami jovvaNattaNe gahIyaM ?' ti parikkhatthaM samassAe puDheM-'ahuNA samayo na saMjAno, kiM puvvaM niggayA ?' tIe hiyayagaya bhAvaM nAUraNa sAhuNA uttaM - "samayanANa kayA maccU hossai tti natthi nANaM, teNa samayaM viNA niggayo / " sA uttaraM nAUNa tuTThA / muNiNA vi sA puTThA -- 'kai varisA tumha saMjAyA ?' muNisma pucchA mAvaM nAUNa vIsavAsesu jAesu vi tIe 'vArasavAsa' tti uttaM / puNa ravi 'te sAmissa ka i vAsA jAta' tti ? puThaM / tIe piyassa paNavIsavAsesu jAesu vi paMcavAsA uttA, evaM sAsUe 'chammAsA' kahiyA / sasurassa pucchAe so 'ahuNA na uppaNNo atthi' ti bhaNiyA / 196 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viduSI putravadhU kA kathAnaka kisI nagara meM lakSmIdAsa seTha bhalI prakAra se rahatA thA / vaha bahuta dhanasampatti ke kAraNa atyanta garvIlA thA / bhogavilAsoM meM hI ( vaha ) lagA huA ( thA ) ( zraura) kabhI bhI dharma nahIM karatA thA / usakA putra bhI aisA hI thA / yauvana meM pitA dvArA dhArmika dharmadAsa ko yathAnAma zIlavatI kanyA ke sAtha putra kA vivAha karavA diyA gyaa| jaba vaha kanyA ATha varSa kI huI, taba usake dvArA pitA kI preraNA se (eka) sAdhvI ke pAsa sarvajJa ke dharma ke zravaNa se samyakatva aura aNuvrata grahaNa kie gae / sarvajJa ke dharma meM vaha bahuta nipuNa huI / jaba vaha sasura ke ghara meM A gaI, taba sasura Adi ko dharma se vimukha dekhakara, usake dvArA bahuta duHkha prApta kiyA gayA / mere nijavrata kA nirvAha kaise hogA ? athavA deva - guru se vimukha sasura Adi ke lie dharmopadeza kaise sambhava hogA ? isa prakAra vaha vicAra karatI hai / saMsAra asAra hai, lakSmI bhI asAra hai, deha bhI vinAzazIla hai, eka dharma hI paraloka jAnevAle jIva ke lie AdhAra hai, isa prakAra eka bAra upadeza dene se nija pati sarvajJa ke dharma meM saMskArita kiyA gayA / kucha samaya pazcAt ( vaha) isa prakAra sAsa ko bhI samajhAtI hai / sasura ko samajhAne ke lie vaha samaya khojane lagI / - eka bAra usake ghara meM zramaNa-guNa-samUha se alaMkRta mahAvratI, jJAnI, yauvana meM sthita eka sAdhu bhikSA ke lie Ae / yauvana meM hI vrata ko grahaNa kie hue zAnta aura jitendriya sAdhu ko ghara meM AyA huA dekhakara zrAhAra ko prApta karate hue hone para hI usake dvArA vicAra kiyA gayA - yauvana meM mahAvrata atyanta durlabha ( hai ) / inake dvArA isa yauvana avasthA meM ( mahAvrata ) kaise grahaNa kie gae ? isa prakAra parIkSA ke lie samasyA kA uttara pUchA gayA - abhI samaya na huA, pahile hI (Apa) kyoM nikala gae ? usake hRdaya meM utpanna bhAva ko jAnakara sAdhu ke dvArA kahA gayA- jJAna samaya ( hai ) / kaba mRtyu hogI, aisA jJAna kisI ko nahIM hai / isalie samaya ke binA nikala gayA / vaha uttara ko samajhakara santuSTa huI / muni ke dvArA vaha bhI pUchI gaI -- tumheM utpanna hue kitane varSa hue ? muni ke prazna ke Azaya ko jAnakara bIsa varSa ho jAne para bhI usake dvArA bAraha varSa kahe gae / phira, tumhAre svAmI ( kA janma hue) kitane varSa hue ? isa prakAra (yaha ) pUchA gayA / usake dvArA priya kA ( janma hue ) paccIsa varSa ho jAne para bhI pA~ca varSa kahA gayA / isa prakAra sAsU kA chaH mAha kahA gayA, sasura ke lie pUchane para 'vaha abhI utpanna nahIM huA hai' isa prakAra zabda kahe gae / prAkRta abhyAsa saurabha ] 2010_03 [ 197 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM vahU-sAhUNaM vaTTA aMta TThieNa sasureNa suprA / laddhabhikkhe sAhuMmi gae so aIva kohAulo saMjAo, jo puttavahu ma uddissa 'na jAu' tti kahei / ruTo so puttassa kahaNattha haTTa gacchai / gacchantaM sasuraM sA vaei-'mottUNaM he sasura ! tuM gacchasu / ' sasuro kahei - 'jai haM na jAno mhi, tayA kahaM bhoyaNa cavvemi-bhakkhemi' ina kahiUNa haTTe gayo / puttassa sabbaM vuttaMtaM kahei -'tava pattI durAyArA asambhava yaNA asthi, agro taM gihAro nikkAsaya / ' so piuNA saha gehe aago| vahuM pucchai-ki mAupiuNo avamANaM kayaM ? sAhuNA saha vaTTAe kiM asaccamuttaraM diNNaM ?' tIe uttaM- 'tumhe muriNa pucchaha, so savvaM kahihii / ' sasuro uvassae gaMtUNa sAvamANaM muNi pucchai-~'he muNe, ajja mama gehe bhikkhatthaM tumhe kiM prAgayA ?' muNI kahei-'tumhANa gharaM Na jANAmi, tumaM kuttha vasasi ?' seTrI viyArei 'muNI asaccaM khei|' puNaravi puDheM-'kattha vi gehe bAlAe saha vaTTA kayA ki ?' muNI kahei-'sA bAlA aIva kusalA, tIe mama vi parikkhA kayA / ' tIe haM vutto-'samayaM viNA kahaM niggayo si ?' mae uttaraM diNNaM- "samayassa . 'maraNasamaya' nANaM natthi, teNa puvavayammi niggayo mhi / " mae vi parikkhatthaM savvesi sasura INaM vAsAiM puTThAI / tIe samma kahiyAI / seTThI pucchai - 'sasuro na jApro ia tIe ki kahiyaM ?' muNiNA uttaM- 'sA ciya pucchijjau, jo viusIe tIe jahattho bhAvo najjai / sasuro gehaM gaccA puttavahuM pucchai--'tIe muNissa puro kimevaM vuttaM-me sasuro jAno vi na / ' tIe utta-"he sasura, dhammahINa maNusassa mANavabhavo patto vi apatto eva, jo saddhamma kiccehi sahalo bhavo na ko so maNusabhavo nipphalo ciya / to tumhaM jIvaNaM pi dhammahINaM sabbaM gayaM teNa mae kahiaM mama sasurassa uppattI eva na / " evaM saccasthANe tuTTho dhammAbhimuho jAyo / puNaravi puDheM--'tumae sAsUe chammAsA kahaM kahiyA ?' tIe utta - 'sAsuM pucchaha' / ' se TThiNA sA puTThA / 198 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha ___ 2010_03 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra bahU aura sAdhu kI vArtA bhItara baiThe hue sasura ke dvArA sunI gaI / bhikSA ko prApta sAdhu ke cale jAne para vaha atyanta krodha se vyAkula hayA, kyoMki putravadhu mujhako lakSya karake kahatI hai ki (maiM) utpanna nahIM huaa| vaha rUTha gayA, (aura) putra ko kahane ke lie dukAna para gayA / jAte hue sasura ko vaha kahatI hai - he sasura ! Apa bhojana karake jaaeN| sasura kahatA hai yadi maiM utpanna nahIM huA hU~, to bhojana kaise cabAUMgA-khAU~gA / isa (bAta) ko kahakara dukAna para gayA / putra ko saba vArtA kahatA hai-terI patnI durAcAriNI hai aura aziSTa bolanevAlI hai, isalie (tuma) usako ghara se nikaalo| vaha pitA ke sAtha ghara meM aayaa| (vaha) bahU ko pUchatA hai (tumhAre dvArA) mAtA-pitA kA apamAna kyoM kiyA gayA ? sAdha ke sAtha vArtA meM asatya uttara kyoM die gae ? usake dvArA kahA gayA ... tumhI muni ko pUcho, vaha saba kaha deMge / sasura ne upAsare meM jAkara apamAnasahita muni ko pUchA-he muni ! Aja mere ghara meM bhikSA ke lie tuma kyoM pAe ? muni ne kahA-tumhAre ghara ko nahIM jAnatA hU~, tuma kahAM rahate ho? seTha vicAratA hai ki muni prasatya kahatA hai / phira pUchA gayA-kyA kisI bhI ghara meM bAlA ke sAtha vArtA kI gaI ? muni ne kahA- vaha bAlA pratyanta kuzala hai / usake dvArA merI bhI parIkSA kI gii| usake dvArA maiM kahA gayA-samaya ke binA tuma kaise nikale ho ? mere dvArA uttara diyA gayA--samaya kA-maraNa samaya kA jJAna nahIM hai, isalie Ayu ke pUrva meM hI nikala gayA huuN| mere dvArA bhI parIkSA ke lie sasura Adi sabhI ke varSa (prAyu) pUche gae (to) usake dvArA (bAlA ke dvArA) ucita prakAra se uttara kahe gae / seTha ne pUchA-sasura utpanna nahIM huA, yaha usake dvArA kyoM kahA gayA ? muni ke dvArA kahA gayA-vaha hI pUchI jAe, kyoMki usa viduSI ke dvArA yathArtha bhAva jAne jAte (jAne gaye) haiM / ___ sasura ghara jAkara putravadhU se pUchatA hai-tumhAre dvArA muni ke samakSa isa prakAra se kyoM kahA gayA (ki) merA sasura utpanna hI nahIM (hayA) hai| usake dvArA kahA gayA-he sasura ! dharmahIna manuSya kA manuSyabhava prApta kiyA huA bhI prApta nahIM kiyA hanA (aprApta) hI hai, kyoMki sat dharma kI kriyA ke dvArA (manuSya) bhava saphala nahIM kiyA gayA (hai| (to) vaha manuSya janma nirarthaka hI hai / usa kAraNa se tumhArA sArA jIvana dharmahIna hI gayA, isalie mere dvArA kahA gayA- mere sasura kI utpati hI nahIM hai / isa prakAra satya bAta para (vaha) santuSTa humA aura dharmAbhimukha humA / phira prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 199 2010_03 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAe vi kahilaM- "puttavahUNaM vayaNaM saccaM, jo mama savvaNNudhammapattIe chammAsA eva jAyA, jo ino chammAsAno puvvaM kattha vi maraNapasaMge aha gayA / tattha thINaM vivihaguNadosavaTTA jaayaa|" egAe vuDDhAe uttaM - "nArINa majjhe imIe puttavahU seTThA / jovvaNavae vi sAsUbhattiparA dhamma kajjammi sa eva apamattA, gihakajjesu vi kusalA nannA erisA / imIe sAsU nibbhagA, erisIe bhattivacchalAe puttavahUe vi dhamma kajje perijjamANAvi dhamma na kuNei imaM soUraNa bahuguNaraMjiyA tIe muhAyo dhammo ptto| dhammapattIe chammAsA jAyA, to puttavahUe chammAsA kahiA , taM juttaM / " putto vi puTTho, teNa vi uttaM - "rattIe samayadhammovaesaparAe bhajjAe saMsArAsAradasaNeNa bhogavilAsANaM ca pariNAmaduhadAittaNeNa vAsANaIpUratulla juvvaNattaNa ya dehassa khaNabhaMgurattaNeNa jayammi dhammo eva sAru tti udiTTho haM savvaNNudhammArAhago jAo, ajja paMcavAsA jAyA / to vahUe maM uddissa paMcavAsA kahiyA, taM saccaM / " evaM kuDuMbassa dhammapattIe vaTTAe viusIe ya puttavahUe jahatthavayaNaM soUNa lacchIdAso vi paDibuddho vuDDhattaNe vi dhamma pArAhi saggaI patto sprivaaro| 2001 [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUchA gayA - tumhAre dvArA sAsU kI (umra) chaH mAsa kaise kahI gaI ? usake dvArA uttara diyA gayA - sAsU ko pUcho / seTha ke dvArA vaha pUchI gaI / usake dvArA bhI kahA gayA-putra kI bahU ke vacana satya haiM, kyoMki merI sarvajJa-dharma kI prApti meM chaH mAha hI hue haiM, kyoMki isa loka meM chaH mAsa pUrva maiM kisI (kI) mRtyu prasaMga meM gii| vahAM usa strI (bahU) ke vividha guNa-doSoM kI vArtA huI / (vahAM) eka vRddhA ke dvArA kahA gayA - striyoM ke madhya meM isakI putravadhu zreSTha hai / yauvana kI avasthA meM bhI vaha sAsU kI bhakti meM lIna (tathA) dharma kAryoM meM bhI apramAdI hai, gRhakAryoM meM bhI kuzala ( usake ) samAna dUsarI nahIM hai / isakI sAsU grabhAgI hai aisI bhakti premI putravadhu dvArA dharma kArya meM prerita kie jAte hue bhI dharma nahIM karatI hai / isako sunakara bahU ke guNoM se prasanna huI ( mere dvArA ) usake mukha se dharma prApta kiyA gayA / dharmaM - lAbha meM chaH mAsa hue / isalie putravadhu ke dvArA chaH mAsa kahe gaye, vaha yukta hai / putra bhI pUchA gayA, usake dvArA bhI kahA gayA - rAtri meM siddhAnta aura dharma ke upadeza meM lIna patnI ke dvArA saMsAra meM prasAra ke darzana se aura bhogavilAsa ke pariNAma ke duHkhadAI hone se, varSA nadI ke jala-pravAha ke samAna yauvanAvasthA ke kAraNa aura deha kI kSaNabhaMguratA se, jagata me dharma hI sAra (hai), isa prakAra batAyA gayA / maiM sarvajJa ke dharma kA zrArAdhaka banA, Aja pAMca varSa pUre hue| isIlie bahU ke dvArA mujhako lakSya karake pAMca varSa kahe gae, vaha satya hai / isa prakAra kuTumba ke lie dharma - lAbha kI vArtA se viduSI putravadhu ke yathArtha vacana ko sunakara lakSmIdAsa bhI jJAnI (huprA) aura buDhApe meM (usake dvArA ) bhI dharma pAlA gayA / usane saparivAra sanmArga prApta kiyA / prAkRta abhyAsa saurabha ] 2010_03 [ 201 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza anuvAda viusIhe putta-bahUhe kahAraNagu! kahiM Nayari lacchIdAsu seTTi varIbaTTai / so bahudhaNa-saMpattie gaviThTha Asi / mogavilAsahiM eva laggu kayAvi dhammu Na kuNei / tAsu puttu vi eyArisu asthi / jovva riNa piue dhammigraho dhammadAsa ho jahatthanAmAe sIlavaIe kannAe saha puttasu pANiggahaNu karAviu / sA kannA jaiyahuM aTThavAsA jAyA, taiyatuM tAe piu peraNAe sAhuNI sagAsaha savvaNNa dhamma savaNeM sammattu aNuvva yaI ya gahIyaiM, savvaNNa dhammi aIva niuNA sNjaayaa| ___jaiyahaM sA sasura gehi AgayA ta iyahaM sasurAi dhammahu vimuhu devakhevi tAe bahuduhu saMjAu / kahaM majhu niyavaya nivvAhu hosai ? kahaM vA devaguruha vimuhahaM sasurAi dhammovaesu mavesai, evaM sA viyArei / egayA saMsAru asAru, lacchI vi prasArA, dehu vi viNassaru, ekku ghammu cciya paraloapavanahaM jIvahaM AhAru si uvaesadANe niyamattA savvaNNa dhameM vAsiu kau / evaM sAsU vi kAlaMtare bohei / sasura paDibohevaM sA samayu maggei / egayA tAhe ghari samaNaguNagaNAlaMki u mahavva i nANI jovaNatyu ekku sAhu bhikkhasu samAgau / jovvaNi vi gahIyavaya saMta daMta sAhu ghare prAgaya devakhe ppiNu pAhAre vijjamANe vi tAe viyAriya - jovaNe mahatvaya mahAdullahu, kahaM eteM etahiM jovaNattaNe gahIya ? iti parikkhevaM samassAhe uttara puDheM- praNA samau na saMjAu kiM puvaM niggayA ? tAhe hiyaye gau bhAu NAi sAhue uttu- 'samayanANu', kayA maccu hosai sti nasthi nANu, teNa samaya viNA niggau / sA uttaru NAevi tutttthaa| muNieM vi sA puTThA - kai varisA tuhaM saMjAyA ? muNi pucchAbhAvu NAi vIsavAse hiM jAhi vi tAe bArasavAsu tti uttu / puNu 'tujjha-sAmi kai vAsA jAtrA' ti puThTha tAhe piyaho paNavIsavAsahiM jAahiM vi paMcavAsA uttA, evaM sAsUhe 'chamAsA' khiyaa| muriNaeM sasunho pucchiu, so 'ahuNA na uppaNNu atthi' ti saddA bhnniyaa| 1. 'pAiyagajjasaMgaho' meM prakAzita 'vi usIe puttavahUe kahANagaM' kA DaoN. kamalacanda sogANIkRta apabhraMza rUpAntaraNa / 202 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM vahU sAhu vaTTA aMta TThieM sasura sunaa| laddhabhivakhe sAhuhi gae so aIva kAhAulu saMjAu, jo puntavahU maI uddissevi 'na jAu' ti kahei / ruThTha so puttasu kahevi haTTa gacchai / gacchantu sasuru sA vayai-mujevi he sasuru ! tuhuM gacchahi / sasura kahei-jai hauM na jAu atthi, to kahaM bhoyaNu cavvemi-bhakkhemi, ia kaheppiNu haTTi gau / puttasu sanvu vuttaMtu kahe i - tau pattI durAyArA asambhavayaNA asthi, amao taM gihAhu nikkaas| so piuM saha gehi pAgau / (so) bahU pucchai-ki mAu piu avamANu kau ? sAhuM saha vaTTAhiM ki prasaccu uttaru diNNu ? tAe uttu - tumhe muNi pucchaha, so savvu kahihii / sasuru uvassai jAevi sAvamANu muNi pucchai-he muriNa, ajju mahu gehi bhikkhasu tumhe ki AgayA ? muNi kahe i-tumhahaM gharu Na jANAmi, tuhaM kuttha vasahi ? seTThi viyArei-muNi asaccu kahe i / puNu puThTha-kattha vi gehi bAlAe saha vaTTA kayA ki ? muriNa kahei-'sA bAlA aIva kusalA, tAe mahu vi parikkhA kayA / ' tayA hauM vuttu-samayA viraNA kahaM niggau si ? maI uttara diNNu - "samayaho-maraNasama yaho nANu natthi, teNa puvvavaye niggau mhi / " maI vi parikkhevi savvAhu sasurAi vAsAI putttthaaii| tAe samma kahiyAI / seTThi pucchai-sasuru na jAu ina tAe kiM kahiya ? muNi uttu-sA cina pucchijjau, jo 'viusIe tAe jahatthu bhAvu NAijjai / ' ___sasuru gehu jAi puttavahu pucchai - 'taI muNi puro ki eva vutta-mahu sasuru jAu vi na / ' tAe utta-'he sasura, dhammahINa maNusaho mANava bhavu pattu vi apattu eva, jo saddhamma kiccahiM sahalu bhavu na kau so maNusabhava niSphala ciya / tamo tau jIvaSu pi dhammahINu savvu gau / teNa maI kahiya-mahu sasuraho uppatti eva na / ' evaM sacci ThANi tu? dhammAbhimuhu jAu / puNu puThTha paiM sAsU chammAsA kahaM kahiyA ? tAe utta - sAsU pucchaha / seTTieM sA puTThA / tAe vi kahina puttavahU vayaNu saccu, jo mahu savvaNDa dhammapattIhi chamAsA eva jAyA, jo chamAsAhu puvvaM kattha vi maraNapasaMge hauM gayA / tattha thIhu vivihaguNadosavaTTA jAyA / egAe vuDDhAe utta nArIhu majjhe imAhe puttavahU seTThA / jovvaNavae vi sAsUbhattiparA dhammakajje sA eva apamattA, gihakajjahiM vi kusalA nannA erisA / imAhe sAsU nibbhagA, erisIe bhattivacchalAe puttavahUe vi dhammakajji perijmANAvi prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 203 2010_03 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammana kuraNe, imu suNevi bahuguNaraMjiyA tAhe muhe dhammo patto / dhammapattIha chamAsA jAyA, tamro puttavahUe chammAsA kahizrA, taM juttu / puttu vipuTTU, teNa vi uttu - rattirhi samaya dhammovaesaparAe bhajjAe saMsArAsAradaMsaNeM bhogavilAsahaM ca pariNAmaduhadAittaNe, vAsANaIpUratula juvvaNataNe ya dehasu khaNabhaMgurataNe jayi dhamma eva sAru ti uvadiTTu / haraM savvaSNu-dhammArAgaho jAu, ajju paMcavAsA jAyA / to bahue maI uddissevi paMcavAsA kahiyA ta saccu / eva kuTuMbasu dhammapatti vaTTAe viusI ya puttabahUhe jahatthavayaNu suNeppiNu lacchodAsu vi paDibuddha vuDDhattaNi vidhammu rAhiu saggai pattu saparivAru / 204 ] 2010_03 prAkRta abhyAsa saurabha Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgaliyapurisassa kahA egaMmi nayare ego maMgaliyo muddho puriso prAsi / so eriso pratthi, jo ko vimAryami tassa muhaM pAsei, so bhoyaNaM pi na lahejjA / paurA vi paccUse kayA vi tassa muhaM na pikkhati / naravaiNA vi amaMgaliyapurisassa vaTTA suNiyA / parikkhatthaM narideNa egayA pabhAyakAle so AhU, tassa muhaM diTThe / jayA rAyA bhoyaNatthamuvavisai, kavalaM ca muhe pakkhivai, tayA zrahilaMmi nayare prakamhA paracakkabhaeNa halabolo jAno / tayA naravai vi moyaNaM ciccA sahasA utthAya saseNNo nayarAmro bAhi niggayo / abhyAsa 45 bhayakAraNamaTThUNa puNo pacchA Ago / samANo narido citei - ' prassa bhramaMgaliyasa sarUvaM maya paccakkhaM diTTha tamro eso haMtabvo' evaM citiUNa amaMgaliyaM bollAviUNa vahatthaM caMDAlassa appe / jayA eso ruyaMto, sakammaM nidato caMDAleNa saha gacchaMto pratthi tathA ego kAruNi buddhinihANo vahADaM neijjatamANaM taM daNaM kAraNaM gaccA tassa rakkhaNAya kaNNe kipi kahiUNa uvAya daMsei / harisaMto jayA vahatthaMbha Thavipro, tayA caMDAlo taM pucchai - 'jIvaNaM viNA tava kAvi icchA siyA, tayA maggiyavvaM / ' so kahei - ' majjha naridamuhadaMsaNecchA asthi' tayA so naridasamIvamANI | nariMdo taM pucchara - 'kimettha AgamaNapazrayaNaM ?' so kahei - "he narida, paccUse mama muhassa daMsaNeNa bhoyaNaM na labbhai, paraMtu tumhANaM muhapekkhaNeNa mama vaho bhavissai, tathA paurA kiM kahissaMti ? mama muhAmro sirimaMtANaM muhadaMsaNaM kerisaphalayaM saMjAyaM, nAyarA vi pabhAe tumhANaM muhaM kahaM pAsihire / " evaM tassa vayaraNajuttIe saMtuTTho narido vahAesaM nisehiUraNaM pAritosi ca daccA taM amaMgaliyaM saMtosI / prAkRta abhyAsa saurabha 1 2010_03 [ 205 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAMgalika puruSa kI kathA ___ eka nagara meM eka amAMgalika mUrkha puruSa thaa| vaha aisA thA jo koI bhI prabhAta meM usake muMha ko dekhatA vaha bhojana bhI nahIM pAtA (use bhojana bhI nahIM miltaa)| nagara ke nivAsI bhI prAtaHkAla meM kabhI bhI usake muMha ko nahIM dekhate the / rAjA ke dvArA bhI amAMgalika puruSa kI bAta sunI gaI / parIkSA ke lie rAjA ke dvArA eka bAra prabhAtakAla meM vaha bulAyA gayA, usakA mukha dekhA gyaa| jyohiM rAjA bhojana ke lie baiThA aura muMha meM (roTI kA) grAsa rakhA tyoMhiM samasta nagara meM akasmAt zatru ke dvArA AkramaNa ke bhaya se zoragula huaa| taba rAjA bho bhojana ko chor3akara (praura) zIghra uThakara senA-sahita nagara se bAhara gayA / aura bhaya ke kAraNa ko na dekhakara bAda meM aayaa| ahaMkArI rAjA ne socAisa amAMgalika ke svarUpa ko mere dvArA pratyakSa dekhA gayA, isalie yaha mArA jAnA cAhie / isa prakAra vicArakara amAMgalika ko bulavAkara vadha ke lie cAMDAla ko sauMpa diyA / jaba yaha rotA humA sva-karma kI (ko) nindA karatA hunA cANDAla ke sAtha jA rahA thA, taba eka dayAvAna, buddhimAna ne vadha ke lie le jAe jAte hue usako dekhakara, kAraNa ko jAnakara usakI rakSA ke lie kAna meM kucha kahakara upAya dikhlaayaa| (isake phalasvarUpa vaha) prasanna hote hue (claa)| jaba (vaha) vadha ke khambhe para khar3A kiyA gayA taba cANDAla ne usako pUchA -- jIvana ke alAvA tumhArI koI bhI, (vastu kI) icchA ho, to (tumhAre dvArA) (vaha vastu) mAMgI jAnI cAhie / usane kahA- merI icchA rAjA ke mukha-darzana kI hai| taba vaha rAjA ke sAmane lAyA gyaa| rAjA ne usako pUchA -- yahAM pAne kA prayojana kyA hai ? usane kahA he rAjA ! prAta: kAla meM mere muva ke darzana se (tumhAre dvArA) bhojana grahaNa nahIM kiyA gayA, parantu tumhArA mukha dekhane se merA vadha hogA taba nagara ke nivAsI kyA kaheMge ? mere muMha (darzana) kI tulanA meM zrImAn kA mukha-darzana kaMsA phala utpanna karatA hai ? nAgarika bhI prabhAta meM tumhAre mukha ko kaise dekhege ? isa prakAra usakI vacana kI yukti se rAjA santuSTa hunA / (vaha) vadha ke Adeza ko radda karake aura usako pAritoSika dekara prasanna huaa| (isase) vaha amAMgalika bhI santuSTa huaa| 206 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza anuvAda amaMgaliya purisaho kahA ekkahiM Nayari ekku amaMgaliu muddhu purisu Asi / so erisu atthi jo ko vi pabhAye taho muha pAse i, so bhoyaNu pi na lahei / paurA vi paccUse kayAvi taho muhu na pikkhahiM / naravaieM vi amaMgaliya purisaho vaTTA suNimA / parikkhevaM nariMdeM egayA pabhAyakAle so pAhUTha, tAsu muhu diThTha / jaiyatuM rAu moyaNA uvavisai, kavalu ca muhi pakkhi va i, taiyahuM ahili nayare akamhA paracakka bhayeM halabolu jAu / tAvehiM naravai vi bhoyaNu cayevi sahasA uTheviNu saseNNu nayarahe vAhiM niggau / bhaya kAraNu adaThUNa puNu pacchA prAgau / samANu nariMdu citei-imaho amaMgaliyaho sarUvu maI paccakkhu diThTha, to eho hNtvvo| evaM citeppi amaMgaliya kokkAvieppiNu vahevaM caMDAlasu appei / jaiyahuM eho ruvaMtu, sakammu nidaMtu caMDAleM saha gacchaMtu asthi taiyahu~ ekku kAruNiu buddhiNihANu vahAhe neijjamANu taM daLUNaM kAraNu NAi tAsu rakkhaNasu kaNNi kiMpi kaheppiNu uvAya daMsei / harisaMtu jAvehiM vahassu thabhi Thaviu tAvehiM caMDAlu taM pucchai - 'jIvaNu viNA tau kAvi icchA hoi, tayA maggiyatrA / ' so kahe i .-- mahu nariMda muha dasaNa icchA asthi / tayA so nariMda samIvaM ANiu / nariMdu taM pucchai-etthu prAgamaNa kiM poyaNu ? ___ so kahei-he nariMdu ! paccUse mahu muhassu daMsaNe bhoyaNu na lahijjai / parantu tumhahaM muha pekkhaNe majhu bahu bhavesai, taiyahuM paura ki kahesaMti/kahe sahiM / mahu muhahe sirimaMtahaM muha daMsaNu kerisu phalau jAu ? nAyarA vi pabhAe tumhahaM muha kahaM pAsihire? evaM tAsu vayaNa juttie saMtuThTha nariMdu / so vahAesu nisehevi pAritosiu ca dAyavi harisiu so amaMgaliu vi saMtussiu / 1. 'pAiyagajjasaMgaho' (prAcya bhAratI prakAzana, pArA) meM prakAzita prAkRta kathA 'amaMgaliya purisassakathA' kA DaoN. kamalacanda sogANIkRta apabhraMza rUpAntaraNa / prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 207 2010_03 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gehe sUro emi gAye ego suvaNayAro vasai / tassa rAyapahassa majjhamAe haTTigA vijjai / sayA majbharattIe so suvaNNabhariyaM maMjUsaM gahiUragaM niyagharaMmi Agacchai / egayA tassa bhajjAe citiaM - " eso mama bhattA savvayA maMjUsaM gaddiUNaM majjharattIe gehe Agaccha, taM na varaM, jano kayAvi magge corA milejjA tayA ki hojjA ?" to tIe niyamattAro vutto - "he pina ! majjharatIe tujjha gihe AgamaNaM na sohaNaM ti, majjhamAe kayAvi ko vi milejjA tayA ki hojjA ?" so kahei - "tuM mama balaM na jANAsi, teraNa evaM bollesi / mama puro narasayaM pi Agacchejja, te ki kuNejjA ? mamaga te kimavi kAuM na samatthA / tumae bhayaM na kAyavvaM / " evaM suNiUNa tIe citi - 'gehesUro mama pitro asthi, samae tassa parivakhaM kAhimi / ' abhyAsa - 46 egayA sA niyarasamIvavAsiNIe khattiyANIe ghare gaMtUNa kahei - "he piyamajjha appehi mama kiM pi poraNa pratthi / " prasisa hizra - siraveDhaNa- kaDipaTTAi - suhaDavesaM savvaM sahi ! tuM tava bhattaNo savvaM vatthabhUsaM tI khattiyANIe appaNI pitrassa samapi / sA gahiUNa gehe gayA / jayA rattIe ego jAmo go, tayA sA taM sacvaM suhaDavesaM parihAya, asi gahiUNa nimsaMcAre rAyapahaMmi niggayA / pigrassa haTTAyo nAidUre rukkhassa pacchA paNa pravara ThiprA / kiyaMtakAle so soNNAro haTTa saMvariya, maMjUsaM ca hatthe gahiUNa so bhayamaMto imro tamro pAsaMto sigdhaM gacchaMto jAva tassa rukkhassa samIvaM 208 go, tayA purisavesadhAriNI sA sahasA nIsariUNa mauraNeNa taM nibbhacchei - 'huM, huM, savvaM muMcehi, annahA mAraissaM / ' so kamhA rudhizro bhaeNa tharatharaMto 'maM na mAresu, maMna mAresu' i kahiUNa maMjUsA zrapi / to sA savvaparihizravatthaggahaNAya karavAlaggaM tassa vacchaMmi ThaviUraNa sannAe vasaNAI pi kaDDhAvei / tayA so parihizra - kaDapaTTayametto jAo / to sA kaDipaTTayaM pi maraNabhayaM daMsiUNa kaDDhAvei / so praNA jAo iva naggo jAo / sA savvaM gahiUNa gharaMmi gayA, gharadAraM pihiUraNa aMto thinA / ] 2010_03 [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghara meM zUra eka gAMva meM eka svarNakAra rahatA thA / rAjapatha ke madhya bhAga meM usakI dukAna thii| vaha sadA madhyarAtri meM sone se bharI huI peTI ko lekara nijaghara meM AtA thA / eka bAra usakI patnI ke dvArA socA gayA-yaha merA pati peTI ko lekara sadaiva madhyarAtri meM ghara meM AtA hai, vaha ThIka nahIM hai| kyoMki kabhI mArga meM cora mileMge to kyA hogA? taba usake dvArA apanA pati kahA gayA - "he priya ! madhya rAtri meM tumhArA isa prakAra ghara meM Agamana zobhatA nahIM hai, madhyabhAga meM kabhI bhI koI milegA to kyA hogA ?" usane kahA-"tuma mere bala ko nahIM jAnatI ho, isalie (hI) tuma bolatI ho| mere sAmane saiMkar3oM manuSya bhI AyeMge, ve kyA kareMge ? mere sAmane ve kucha bhI karane ke lie samartha nahIM haiM / tumhAre dvArA bhaya nahIM kiyA jAnA caahie|" isa prakAra sunakara usake dvArA vicArA gayA- merA pati ghara meM zUra hai, (maiM) samaya para usakI parIkSA kruuNgii| ___ eka bAra vaha apane ghara ke samIpa rahanevAlI kSatriyANI ke ghara meM jAkara kahatI hai- "he priya sakhI ! tuma tumhAre pati ke sabhI vastra prAbhUSaNa mere lie de do, merA koI prayojana hai|" usa kSatriyANI ke dvArA apane priya kI talavArasahita sira DhakanevAlA tathA kaTipaTTa Adi yoddhA kI vezabhUSA (grAdi) saba hI de dI gaI / vaha (unheM) lekara ghara meM gaI / __jaba rAtri meM eka prahara bItA taba vaha usa sabhI yoddhAveza ko pahinakara talavAra ko lekara saMcArarahita rAjamArga para nikala gii| pati kI dukAna se najadIka per3a ke pIche apane ko chipAkara khar3I rhii| kucha samaya meM vaha sunAra dukAna ko banda karake, peTI ko hAtha se lekara bhaya se ghabarAyA huyA idhara-udhara dekhatA huA, zIghra jAtA huA jaba usa per3a ke samIpa pAyA taba puruSa kA veza dhAraNa karanevAlI vaha acAnaka nikalakara mauna se usakA tiraskAra karatI hai (aura saMketa se kahatI hai)-hu-haM, saba chor3o anyathA mAra duuNgaa| vaha acAnaka roka liyA gayA, bhaya se thara-thara kAMpatA huA'mujhako mata mAro, mujhako mata mAro,' isa prakAra kahakara peTI de dii| taba usane sabhI pahine hue vastroM ko lene ke lie talavAra kI noka usakI chAtI para rakhakara pahane hue vastra bhI utaravA liye| taba vaha kaTipaTTamAtra hI pahane hue rhaa| taba usa kaTipaTTa ko bhI maraNabhaya ko dikhAkara utaravA liyaa| aba vaha bacce ke samAna nagna hayA / vaha saba lekara ghara gaI, ghara ke dvAra ko Dhakakara (bandakara) andara baiTha gii| prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 209 2010_03 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so suvaNNayAro bhaeNa kaMpamANo ipro tamo avaloeMto magge prAvaNavIhIe gacchaMto kameNa jayA sAgavAvAriNo haTTasamIvamAgo, tayA ke raNa jaNeNa pakkacinbhaDa bAhiraM pakkhitaM, taM tu tassa suvaNNayArassa piTThabhAge lagginaM / teNa nAyaM keNAvi aha pahariyo / piTThadese hatyeNa phAse i, tattha cinbhaDassa rasaM bIAI ca phAsiUNaM vinAripa--"aho haM gADhayara pahario mhi, teNa ghAeNa saha soNigraM pi niggayaM, tammajhe kIDagAvi samuppannA evaM accata bhayAulo turiyaM turiaM gacchato gharadAre smaagmo| pihinaM gharaddAraM pAsikaNa niyamajjAe pAhavaNatthaM uccasareNa kaheha - 'he mayaNassa mAyare, dAraM ugghADehi, dAraM ugghADehi / ' sA abbhaMtaratthiA suNatI vi asuNaMtIva kiMci kAla thiyA / aivakkosaNe sA Agacca dAraM ugdhADina evaM pucchai- ki vahuM akkosasi ?' so bhayabhato gihami pavisiya bhajjaM kahei- 'dAra sigdhaM pihAhi, tAlagaM pi desu / ' tIe savvaM kAUNa puTTha-'kiM evaM naggo jAmo ?' teNa vuttaM'abhaMtare avavarae cala pacchA maM puccha / ' gihassa aMte pravavarae gaccA niccito jAno / tIe puNo vi puDheM-'kiM evaM naggo prAgo ?' teNa kahiyaM- "corehi luMThio , savvaM avahari pra naggo kro|' sA kahei-"puvvaM mae kahiyaM, he sAmi ! tae eva majjharattIe maMjUsaM gahiUNa na prAgaMtavvaM, tumae na mannigraM teNa evaM jAyaM / " so kahei -"ahaM mahAbaliTro vi kiM karemi ? jai paMca cha vA corA AgayA hojjA, tayA te savve ahaM jeuM samattho, ee u sayaso theNA AgayA, teraNAhaM tehiM saha jujjhamANo parAjimo, savvaM luMThiUNa naggo ko, piTThadese ya asiNAhaM pahariyo / pAsesu pitRdesaM ghAeNa saha kIDagAvi uppnnaa|" tIe tassa piTudesaM pAsittA NAyaM-cibbhaDassa rasaM bIyAiM ca imAI saMti / bhattussaM vi kahiyaM-'sAmi ! bhayabhaMteNa tae evaM jANiyaM, keNa vi ahaM pahariyo evaM to soriNagraM niggayaM, tattha ya kIDagA vi samuppannA, taM na sacca / tuM cinbhaDeNa pahario si, tassa rasaM bIyAi ca piTThadese laggAI" ti / to 210 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha sunAra bhaya se kAMpatA huaA, mArga meM idhara-udhara dekhatA hayA bAjAra mArga se jAtA huA sImA se jaba sAga ke vyApArI kI dukAna ke samIpa gayA (pahuMcA) taba kisI manuSya ke dvArA pakI huI kakar3I (khIrA) bAhara pheMkI gaI aura vaha usa sunAra kI pITha para lgii| usake dvArA samajhA gayA (ki) kisI ke dvArA maiM prahAra kiyA gayA huuN| (usane) pITha para hAtha se chuA, vahAM (usake dvArA) khIre ke rasa aura bIja ko chakara vicAra kiyA gayA-aho, maiM pragADharUpa se prahAra kiyA gayA hai, isalie ghAva ke sAtha khUna bhI nikalA hai, usameM kIr3e bhI utpanna hue haiN| isa prakAra maya se atyanta vyAkula (vaha) jaldI-jaldI calatA huA ghara-dvAra para pahuMcA / banda hue gharadvAra ko dekhakara apanI patnI ko bulAne ke lie ucca svara se kahA- "he madana kI mAtA ! dvAra kholo, dvArA kholo|" vaha andara baiThI rhii| sunatI huI bhI na sunatI huI (sI) kucha kAla ThaharI / bahuta gussA karane para usane Akara aura daravAje ko kholakara isa prakAra pUchA-"bahuta kyoM cillAte ho ?" bhaya se grasta vaha ghara meM ghusakara patnI se kahatA hai-"dvAra zIghra banda karo, tAlA bhI lgaayo|" saba karake usake dvArA pUchA gayA- "isa prakAra nagna kyoM hue ?" usake dvArA kahA gayA-"andara koTharI meM calo, pIche mujhako pUcho" | ghara kI antima koTharI meM jAkara nizcita hunaa| phira usake dvArA pUchA gayA- "isa prakAra nagna kyoM pAye ?" usake dvArA kahA gayA- "coroM dvArA lUTA gayA hU~, saba chInakara nagna kiyA gayA hai|" usane kahA- "mere dvArA pahale (bhI) kahA gayA hai (ki) he svAmI ! tumhAre dvArA madhyarAtri meM peTI ko lekara nahIM AyA jAnA cAhie, tumhAre dvArA (yaha) nahIM mAnA gayA, isalie isa prakAra huA hai|" usane kahA -.. "maiM mahAbalavAna (hU~, to bhI) kyA karUM? yadi pAMca yA chaH cora pAye hote to una sabako maiM jItane ke lie samartha hotA kintu ye saikar3oM cora pAye isalie maiM unake sAtha lar3ate hue harA diyA gayA, saba lUTakara nagna kiyA gayA aura pITha meM talavAra se prahAra kiyA gayA / pITha ko dekho, ghAvasahita kIr3e bhI utpanna hue (ho ge)|" usake dvArA usakI pITha ko dekhakara jAna liyA gayA-ye khIre ke bIja aura rasa haiM / pati ke lie hI kahA gayA- "he svAmI ! bhaya se grasta hone ke kAraNa tumhAre dvArA isa prakAra jAnA gayA hai| kisI ke dvArA maiM prahAra kiyA gayA (aura) isa prakAra usase khUna nikalA tathA vahAM kIr3e bhI utpanna hue vaha satya nahIM hai| tuma khIre ke dvArA prahAra kie gae ho, usakA rasa aura bIja pITha meM lage haiN|" taba usake prAkRta abhyAsa sorama ] / 211 2010_03 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tassa dehapakkhAlaNAya sA jalaM gahiUNa AgayA, niyapaissa dehasuddhi kareUNa parihANavatthappaNe tAI ceva vatthAI appei / so tAI vatthAI pAsiUNaM dhiTTattaNeNa kahe i- "hu~, huM, mae tayacciya tumaM nAyA, mae citiaM-mama bhajjA kiM karei ? teNAhaM bhaya bhaMto iva tattha thiyo, savvAvaharaNamuvekkhigraM, annahA mae puro itthIe kA sattI ?" sA kahei"he bhattAra ! tava balaM mae tayA ceva nAyaM, gehesUro tumaM asi, aso ajjayaNAno tumae majjharattIe maMjUsaM gahiUNa kayAvi na, prAgaMtavvaM" ti bhajjAe vayaNaM so aMgIkarei / 212 1 [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deha-prakSAlana ke lie vaha jala lekara aaii| apane pati kI deha kI saphAI karake, pahanane ke lie arpaNa meM (usane) ve hI vastra die / vaha una vastroM ko dekhakara DhIThatA se kahatA hai -huM-hu~ mere dvArA usa samaya hI tuma jAna lI gaI thiiN| mere dvArA vicAra kiyA gayA-merI patnI kyA karatI hai ? isalie bhaya se grasta kI taraha vahAM rahA aura saba apaharaNa kI upekSA kI gii| anyathA mere sAmane strI kI kyA zakti hai ? usane kahA- "he svAmI ! tumhArA bala mere dvArA usI samaya hI jAna liyA gayA (thA), tuma gRha- zUra ho / ataH mAja se tumhAre dvArA madhyarAtri meM peTI ko lekara kabhI bhI na pAyA jAnA caahie|" isa prakAra patnI ke vacana ko usane aMgIkAra kiyaa| prAkRta abhyAsa saurama / [ 213 2010_03 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza anuvAda gehi sUru ekkahiM gAme ekku suvaNNayAru vasai / tAsu rAyapahaho majjhamAe haTTigA (haTTI) vijjai / sayA majjharatihi so suvaNNa mariu maMjUsA gaheppiNu niyaghari Agacchai / ekkayA tAsu majjAe citiu-eho mahu bhattAru sayA maMjUsA gaheppiNu majjharatihiM gehi Agacchai, ta Na varu / jAvehiM kayAvi magge corA milesaMti tAvehi ki hosai ? ta iyatuM tAe niyamattAru vuttu- "he piu ! majjharattihi tau gihe prAgamaNu Navi sohaNu ti / majjhamAe kayAvi ko vi milesai taiyatuM ki hosai ?' so kahei-"tuhaM maha balu Nahi jANahi, teNa eva bollasi / mahu aggae narasau pi Agacchesahi te kiM karesahi majjha aggae te kiM vi karevaM Nau samatthA / taI bhau Nau kariebvauM / " ema suNivi tAe citiu-gehi sUru mahu piu asthi, samae tAsu parikkhA karesauM / ekkayA sA niyaghara samIvavAmiNIhe khattiyANIhe ghari gameppiNu kahei"he piyasahi ! tuhaM tujjha bhattAraho savvu vatthabhUsu majjha appi, mahu ki pi panoyaNu asthi / ' tAe khattiyANI appaho pipAsu asisahia siraveDhaNa, kaDipaTTAi, suhaDavesu savvu samappiu / sA gahevi gehi gyaa| jaiya huM ratihiM ekku jAma gau taiyatuM sA taM savvu suhaDavesu parihAi, asi gaheppi nissaMcAre rAyapahe niggyaa| piho haTTAhu nA idUre svakhasu pacchA appANu pAvareviNu ThiA / kiMci kAle so soNNAro haTTa saMvare vi, maMjUsA ca hattheNa gaheppiNu so bhayabhaMto etahe-tettahe pAsaMtu jhatti gacchaMtu jAvehiM tAsu rukkhasu samIu prAgau, tAvehiM purisavesadhAriNI sA atthakae nIsaravi mauNeM taM nibmacchei - huM huM savvu muMci, aNNahA mArihiuM / so sahasatti ru ghiu, bhaeNa tharathara to 'ma iMNa mAresu, maI Na mAresu' ema kaheppi maMjUsA appiyaa| to (to) taiyatuM sA savva parihipravatvagahaNassu karavAla-aggu tAsu vacchi Thavivi vasaNAi pi kaDDhAvei / tAma so parihiyakaDipaTTayametto jaano| to (to) sA kaDipaTTaya pi maraNa bhaya daMsAvi kaDDhAvei / so evahiM jAmro iva naggu jAu / sA savva gahivi ghari gayA, gharadAru pihevi aMto thiyA / 214 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so suvaNNAru bhaeNa kaMpamANu etta he - tetta he avaloeMtu maggi zrAvaNavIhIhi gacchaMtu jaihuM sAgavAvArI haTTasamIva zrAgau taiyahuM keNa jaNeNa pakkacinbhaDu bAhira pakkhittu taM tu tAsu suvaNNayArassu piTThabhAge laggiu / teNa NAu keNAvi hauM pahariu / piTThadesi hatthe phAsei, tetthu cinbhassu rasu bIzrAiM ca phAsevi vidyAriu - aho ! hauM gADhayarupahariu mhi / teNa ghAeNa samau soNiu pi niggau, tAsu majbhe kIDagA vi samupapannA | ema accaMta bhayAulo turante gacchaMtu gharadAre samAgau | -- pihiu gharadAru pAsivi niyamajjA grAhavaNaho uccasare kahei - "he mayaNassu mAyA ! dAru ugdhADe, dAru ugdhADe / " sA prabhaMtari thiyA sugaMti viprasuti va kici kAlu thiyA / ai akkosaNe sA Agacchivi dAru ugghADiu ema pucchai -- "ki - ikkosasi ? " so bhayabhaMtu gihi pavisiu bhajjA kahei - "dAru turante pihAhi tAlagupi desu / " tAe sabbu karivi puTTha - " ki eva naggu jAu ?" teNa vustu-abhaMtari vavarai cali, pacchA maI puccha / " gihasu aMte avavarai gamevi niccitu jAu / tAe puNu vipuTTU -- "ki ema naggu grAgau ?" teNa kahiu - "corahiM luMThiu, sahavi naggu kau / " sA kahei - "puvvi maI kahiu - he sAmi ! paI eva majjha ratihiM maMjUsA gaheviNa zrAgacchevvauM, taI Na maNNiu teNa ema jAu" / so kahei"hauM mahAbaliTTha vi ki karauM ? jai paMca-cha vA corA zrAgayA hojjA tAvehitA savvA hauM jAevaM samatthu, ei u sau theNA prAgayA, teNa hauM tahi sahuM jujjhamANu parAjiu, sabbu luMThevi naggu kiu, piTThadesu ya asieM hauM pahariu / pAse piTThadesu, ghANa samara kIDagAvi utpannA / tAe tAsu piTThadesu pAsi gAu - cinbhassu rasu biyAI ca imAI saMti / bhattA raho vikahiu -- "sAmi ! bhayabhaMteNa paI ema jANiu - 'keNa vi hauM pahariu ema tAvehi soNi niggau, tetthu ya kIDagA vi samuppannA' taM gau sacca / tuhuM cibbhaDe pahariu si, tAsu rasu bIyAI ca piTThadesi laggAi ti / " tamro (to) taho deha * prAkRta abhyAsa saurabha ] 2010_03 [ 215 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakkhAlaNassu sA jala gappaNu prAgayA, niyapara dehasuddhi karevi parihAraNavattha appaNi tAiM ceva vatthAiM appei / so tAI vatthAI pAsi dhiTThataNeNa kahei - huM, huM, maI tAvehi cciya tuhuM gAyA, maI citiu - mahu bhajjA ki karei ? terA hauM bhayabhaMto iva tethu thiu, savvAharaNu uvekkhiu aNNahA mahu zraggae itthI kA sattI ? sA kahe i.--" he mattAra ! tau balu maI tAmahi ceva gAu, tuhuM gehi sUru pratthi, teNa ajjayaNAhu ta marattihiM maMjUsA gahi kayAvi Nau prAgacchenvauM" ti bhajjA-vayaNu so aMgIkarei | 216 1 2010_03 [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2010_03 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. .. . . pariziSTa aMka-yojanA digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI parIkSArthI kA kramAMkaapabhraMza sAhitya akAdamI, aMkoM meM...... (janavidyA saMsthAna) zabdoM meM................. bhaTTArakajI kI nasiyAM, savAI rAmasiMha ror3a, paMjIyana saMkhyA ............... jayapura-302004 praznapatra-prathama viSaya - apabhraMza sAhitya apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura parIkSA tithi........................ apabhraMza DiplomA parIkSA, ............ prathama- praznapatra prazna saMkhyA prAptAMka apabhraMza sAhitya kA itihAsa evaM hindI kA prAdikAla avAstavika kramAMka ............... . .. . .. . .... .. .. . ... .... ... . ... .. .. ... . .. .... .. .. .... .... . .. . ... .... .... ...... .. ... . ... .. .. .. .. . .... . ... .... .. .. .. . . .. .. .. .. .... . ... .. . .... . ... .. .... .... .... ... . K ... .. . : ............... aMka yojanA - 1. prazna ke uttara meM jahAM do yA do se adhika 6 ..... galatiyoM kI sambhAvanA ho vahA~ uttara ke 7 ... mUlyAMkana meM eka galatI ke lie hai aMka kama 8 kara diyA jAyegA / kintu jahA~ eka galatI 9 ................ kI hI sambhAvanA ho vahA~ uttara meM galatI 10 .......... hone para zUnya aMka diyA jAyegA / kula yoga 2. pratyeka galatI lAla syAhI ke gole 0 se aMkoM meM........ darzAyI jaayegii| . .. .. .. .. ... .... ... . zabdoM meM.... .. .. . .. ... . 3. prAptAMka ke kula yoga meM hai yA Ane para agalA pUrNAGka kara diyA jaayegaa| (jaise 60%=61) / parIkSaka ke hastAkSara........ dinAMka.... . . .. .... ... ... ..... .. 218 ] [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSo yojanA pUrNAGka=150 1. viziSTa zreNI-80% yA adhika (120 aka) 2. prathama zreNI sAmAnya aMka-60% yA adhika (90 aMka) pratiSThA aMka-80% yA adhika (120 aMka) (kisI eka praznapatra meM) 3. dvitIya zreNI-50% yA adhika (75 aMka) 4. pAsa zreNI -36% yA adhika (54 aMka) prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 219 2010_03 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya - 3 ghaNTe --- maoNDala praznapatra apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura 220 ] patrAcAra apabhraMza DiplomA parIkSA, praznapatra - prathama apabhraMza sAhitya kA itihAsa evaM hindI kA zrAdikAla noTa - nimnalikhita meM se koI se 5 prazna karie / isa praznapatra meM 10 prazna pUche jAyeMge / inameM se koI se 5 prazna karanA anivArya hogA | sabhI prazna samAna aMkoM ke hoMge / 2010_03 pUrNAGka - 150 [ prAkRta abhyAsa saurabha Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura patrAcAra apabhraMza DiplomA parIkSA, .. praznapatra - dvitIya apabhraMza kAvya aura kAvyAMza samaya-3 ghaNTe pUrNAGka-150 20 1. nimnalikhita kAvyAMzoM kA hindI meM anuvAda kiijie| (pratyeka pATha meM se eka kAvyAMza pUchA jaayegaa)| 2. nimnalikhita gadyAMzoM kA hindI meM anuvAda kIjie / (pratyeka pATha meM se do gadyAMza pUche jAyeMge) / 3. nimnalikhita kAvyAMzoM kA anvaya kIjie / (do kAvyAMzoM kA anvaya pUchA jaayegaa)| 4. nimnalikhita gadyAMza va padyAMza kA akAdamI-paddhati se vyAkaraNika vizleSaNa kiijie| (eka gadyAMza va eka padyAMza kA vyAkaraNika vizleSaNa pUchA jAyegA) / 5. samIkSAtmaka lekha meM se koI eka prazna pUchA jaayegaa| nimnalikhita kAvyAMzoM meM prayukta chandoM ke mAtrA lagAkara unake nAma va lakSaNa likhie| (isameM pATha chanda pUche jaayeNge)| 7. jina chandoM ke nimnalikhita lakSaNa haiM, unake nAma likhie / (isameM pAMca chanda pUche jaayeNge)| 8. apabhraMza ke chandoM kA hindI meM prayoga para eka prazna pUchA jaayegaa| 9. apabhraMza kI hindI chandoM ko dena para eka prazna pUchA jAyegA / 20 6. 16 prAkRta abhyAsa saurama ] [ 221 2010_03 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura patrAcAra apabhraMza DiplomA parIkSA, ............ praznapatra-tRtIya prAkRta evaM apabhraMza-vyAkaraNa racanA samaya-3 ghaNTe pUrNAka -150 1. nimnalikhita vAkyoM kA prAkRta evaM apabhraMza meM anuvAda kiijie| prAkRta anuvAda kI saMracanA bhI likhie| (saMjJA-sarvanAma zabdoM, kriyAoM tathA kRdantoM ke kevala eka vikalpa kA prayoga kiijie| anuvAda-20 aMka saMracanA--10 aMka (10 vAkya pUche jAyeMge) 30 2. ka. nimnalikhita prAkRta ke padyoM kA hindI meM anuvAda kiijie| 16 (pratyeka cayanikA meM se do padya pUche jAyeMge) kha. nimnalikhita prAkRta ke padyoM kA akAdamI paddhati se vyAkaraNika vizleSaNa kiijie| (pratyeka cayanikA meM se padya kI eka paMkti kA vyAkaraNika vizleSaNa pUchA jAyegA) 3. nimnalikhita apabhraMza ke padya kA hindI meM anuvAda kIjie / ka. (cayanikA meM se do padya pUche jAyeMge) kha. nimnalikhita apabhraMza ke padya kA vyAkaraNika vizleSaNa kiijie| 2 (cayanikA meM se eka prazna pUchA jAyegA) 4. nimnalikhita prAkRta ke gadhoM kA hindI meM anuvAda kiijie| (pratyeka pATha meM se eka gadyAMza pUchA jAyegA) 5. ka. nimnalikhita zabdoM meM sandhi kiijie| (4 zabdoM meM sandhi pUchI jAyegI) kha. nimnalikhita zabdoM kA sandhi viccheda kIjie / (4 zabdoM kA sandhi viccheda pUchA jAyegA) 222 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. nimnalikhita padya meM Ae hue samAsoM ko btaaie| (koI eka padya pUchA jAyegA) 7. prAkRta kI kisI eka vibhakti ke prayoga kI vyAkhyA pachI jaayegii| (prAkRta kI kisI eka vibhakti ke sambandha meM pUchA jAyegA) 8. nirdezAnusAra nimnalikhita saMjJA zabdoM ke prAkRta evaM apabhraMza ke rUpa sabhI vikalpoM meM likhie| (isameM pAMca zabda pUche jAyeMge) nirdezAnusAra nimnalikhita sarvanAmoM ke prAkRta evaM apabhraMza ke rUpa sabhI vikalpoM meM likhie| (isameM tIna zabda pUche jAyeMge) 10. nimnalikhita apabhraMza va prAkRta ke vAkyoM ko zuddha kiijie| (isa meM do prAkRta va do apabhraMza ke vAkya pUche jAyege) 11. nimnalikhita apabhraMza va prAkRta ke vAkyoM kA nirdezAnusAra vAcya parivartana kiijie| (isameM do apabhraMza va do prAkRta ke vAkya pUche jAyeMge) 12. nimnalikhita vAkyoM kA do prakAra se prAkRta eva apabhraMza meM anuvAda kiijie| (isameM do vAkya pUche jAyeMge) 13. aniyamita bhUtakAlika kRdantoM kA prayoga karate hue nimnalikhita vAkyoM kA prAkRta meM anuvAda kiijie| 5 (isameM pAMca vAkya pUche jAyeMge) 14. aniyamita karmavAcyoM ke kriyA-rUpoM kA prayoga karate hue nimnalikhita vAkyoM kA prAkRta meM anuvAda kiijie| 5 (isameM pAMca vAkya pUche jAyeMge) 15. nirdezAnusAra nimnalikhita kriyAoM ke prAkRta meM sabhI vikalpoMsahita kriyA rUpa likhie| (isameM cAra kriyArUpa pUche jAyeMge) prAkRta abhyAsa saurabha ] [ 223 2010_03 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. nimnalikhita kRdantoM kA prayoga karate hue prAkRta ke vAkya banAie tathA unakA hindI anuvAda bhI kIjie / ye sabhI kRdanta vibhakti cihnarahita haiN| 4 (isameM cAra kRdanta pUche jAyeMge) 17. nirdezAnusAra nimnalikhita kriyAoM ke kRdanta ke rUpa meM kisI eka vikalpa kA prayoga karate hue prAkRta evaM apabhraMza ke vAkya banAie / (isameM do kriyAeM pUchI jAyeMgI) 18. preraNArthaka pratyayoM meM se kisI eka kA prayoga karate hue nimnalikhita vAkyoM kA prAkRta evaM apabhraMza meM anuvAda kIjie / (isameM do vAkya pUche jAyege) 19. nimnalikhita kyioM meM se kRdanta chAMTie aura unake nAma likhie| jahAM Avazyaka ho vahAM vibhakti btaaie|' (isameM do vAkya apabhraza va do vAkya prAkRta ke pUche jAyeMge) 5 20. nimnalikhita prAkRta kI kriyAoM ke kAla, vacana aura puruSa likhie| (isameM pA~ca kriyAe~ pUchI jAyeMgI) 21. apaThita prAkRta gacha pUchA jAyegA / 22. apabhraMza prAkRta vyAkaraNa sAhitya para prazna pUchA jaayegaa| 224 1 [ prAkRta abhyAsa saurama 2010_03 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya - 3 ghaNTe 1. 2. 3. 4. apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura patrAcAra apabhraMza DiplomA parIkSA, praznapatra - caturtha pANDulipi saiddhAntika evaM prAyogika pakSa khaNDa-ka noTa - nimnalikhita pradhyAyoM meM se tIna prazna pUche jaaeNge| koI eka prazna karanA anivArya hogA / adhyAya 1, 2, 3, 4, 5 5. 6. -- prAkRta abhyAsa saurabha ] 2010_03 pUrNAGka - 150 khaNDa - ga (sabhI prazna kIjie) 7. paThita aMza (isameM 20 paMktiyAM pUchI jAyeMgI) 1 8. apaThita aMza (isameM 20 paMktiyAM pUchI jAyeMgI) / 9. prazasti, prArambha ( isameM se eka prazna pUchA jAyegA ) | 10. pAMDulipi kA paricaya patra banAnA ( isameM se eka prazna pUchA jAyegA ) / 11. veSTana bAMdhanA (isameM se eka prazna pUchA jAyegA ) / khaNDa - kha nimnalikhita adhyAyoM meM se tIna prazna pUche jAyeMge / koI do prazna karanA anivArya hogA / adhyAya 6, 7, 8, 9 222 25 25 25 3235 200 30 5 5 5 [ 225 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi-patra kra. saM. 1. 2. pRSTha saMkhyA 2 19 paMkti saMkhyA 2 11 azuddha anarupa anurUpa malarUpa mUlarUpa jujjhami/jujjhAmi| jujjhamu/jujjhemu/ jujjhami jujjhAmu 23 35 khalaha khelaha 36 tuhaM/tuM/tuha tumaM/tuM/tuha 114 cAeie cAhie 226 ] [ prAkRta abhyAsa saurabha 2010_03 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_03 F or Private & Personal Use Only